10 Tips en Onderwijstechnieken die iedere leraar kan toepassen! Inleiding Leraar zijn is het mooiste beroep van de wereld. Mee mogen werken aan de ontwikkeling van kinderen is geweldig. En heel veel mensen werken dan ook met passie en professionaliteit in het onderwijs. Werkelijk verbinding kunnen maken met kinderen, bezieling hebben voor wat je doet, dat zijn basisvoorwaarden voor de leraar. En daarnaast de professionaliteit. Want als je professioneel bent, dan weet je dat het altijd nog beter kan en wil je dat dus ook kunnen en doen. Hard werken, veel plezier hebben en goede resultaten halen in en met je klas is wat iedere leerkracht wil en kan. Als je het beste wil voor je leerlingen, laat je het beste van jezelf zien. Zo simpel is dat.
De kunst van het onderwijzen Goed onderwijzen is een kunst. Het materiaal waar we mee mogen werken is vreselijk kostbaar en de basis die we met hen leggen van belang voor hun hele verdere leven. En zoals iedere kunstenaar gebruiken we –buiten onze creativiteitgereedschappen en technieken die ons helpen ons kunstwerk te kunnen maken. Want een echte kunstenaar is ook een ambachtsmens en heeft de vaardigheden die een goede ambachtsman/vrouw hoort te hebben. Sommige vaardigheden beheers je al, anderen vergen wellicht nog wat aandacht. Ben jij die leraar die zich verder wil bekwamen in het ambacht, dan krijg je hier alvast een aantal gereedschappen waarmee je dat kan doen. In de wens en de hoop dat
het je op weg helpt om die ene leraar te worden en/of te blijven die talenten en vaardigheden van leerlingen tot maximale bloei kan laten komen, ongeacht de voorgeschiedenis van je leerlingen in hun schoolcarrière. Als iets er toe doet, dan sta je er letterlijk even bij stil. Als je dus iets belangrijks te melden hebt, dan doe je dat niet in het voorbijgaan of tijdens het uitdelen. Dan ga je er letterlijk even voor staan. En dat is dan meteen de eerste tip: duidelijke lichaamstaal! Als onderdeel van de eerste techniek die je zo gaat lezen: Overwicht
De technieken
Techniek 1 Overwicht Je kent ze wel. Van die leraren die de klas binnenkomen en gewoon meteen alles onder controle hebben. Waar dit nu vandaan komt, en waarom de een het wel heeft en de ander niet is moeilijk aan te geven. Dat is wat we noemen “ natuurlijk gezag” . En wat van nature komt is niet meteen aan te leren. We kunnen wel goed kijken naar wat deze mensen dan precies doen. En dan ontdek je 6 gedragingen die consequent worden toegepast. En die gedragingen kan iedereen leren. Dan heb je nog niet meteen die “ natuurlijke leider” uitstraling, maar kun je toch op een prettige manier gezag uitstralen. Hieronder volgen de 6 gedragingen: Efficiënt taalgebruik: Gewoon doelgericht formuleren. Dat laat zien dat je weet waar je naar toe wilt en dat je controle hebt over de situatie Niet herhalen: zorg ervoor dat je de aandacht hebt als je wat vertelt op normale toonsterkte. Begin niet voordat je de aandacht van iedereen hebt. Nooit. En als iemand niet heeft opgelet en vraagt het je te herhalen, doe je dat dus niet. En consequent niet. Hiermee leer je de groep dat je gewoon hun mond moeten houden en hun ogen op jou moeten richten als ze willen weten waarover het gaat. Geen discussies: Sommige leerlingen hebben de neiging zaken naar hun hand te willen zetten. Geef ze die ruimte niet! Hou vast aan wat je aan gedrag wilt zien van de leerling en reageer niet op hun argumenten. Duidelijke lichaamstaal:Communiceren doe je verbaal en non-verbaal. Laat dus uit je lichaamstaal blijken dat je meent wat je zegt. Indien je een leerling tot de orde moet
roepen, zorg dan dat je frontaal naar die leerling gericht staat, en kijk hem of haar recht aan. Desnoods buig je wat voorover als je op rustige toon vertelt wat je wilt. Als de leerling die je wilt aanspreken meer dan een meter bij je vandaan is, ga je er dus dichter bij staan. Als je iets belangrijks te melden hebt, zorg er dan voor dat je stilstaat. Als je wat anders doet in de tussentijd, wek je de indruk dat wat je zegt er eigenlijk niet zo toe doet. Voor wat extra effect kun je bijvoorbeeld je handen achter je rug doen, en goed rechtop gaan staan.
Stille kracht: Als je nerveus wordt, en de indruk hebt dat je de grip op de groep wat begint te verliezen, heb je de neiging harder en sneller te gaan praten. Leerlingen voelen dat er wat is en gaan dus nog harder praten waardoor je door je eigen gedrag meer herrie creëert. Negeer dus die reflex. Ga zachter en langzamer praten met gezag en kalmte. Je leerlingen moeten zich dan meer gaan inspannen om je te verstaan en zullen zich beter concentreren. Positief: Bij alles wat je doet: wees steeds positief. Benoem het gedrag dat je wilt zien, en beloon het goede. Blijf de humor zien van je leerlingen en realiseer je dat je altijd terugkrijgt wat je geeft.
Techniek 2 Duidelijk zijn Leerlingen doen niet altijd wat van hen wordt gevraagd. Dat kan onwil zijn, maar ook onvermogen. Onvermogen komt toch nog vaker voor dan je denkt. Leerlingen weten gewoon niet altijd wat er nu eigenlijk precies van hen wordt gevraagd. Zorg er wel voor dat je onwil en onvermogen duidelijk van elkaar kunt scheiden. Ze vergen beide een iets andere aanpak! Duidelijk: Zeg wat leerlingen moeten doen. Niet wat ze niet moeten doen. Uitdrukkingen als “ niet klieren” of “ laat je niet afleiden” zijn vage en onduidelijke opdrachten. Als iemand “ laat dat” tegen je zegt, wat moet je dan precies laten?? Als je je leerling opdracht geeft om “ op te letten” , weet hij/zij dan wat er concreet wordt verwacht door jou? Duidelijk zijn betekent dat je concreet omschreven handelingen aangeeft. Duidelijke opdrachten waaraan redelijk eenvoudig aan kan worden voldaan. In plaats van “opletten” kan je ook het volgende zeggen: “ Ga rechtop zitten, met je gezicht naar mij toe . “Leg je pen neer en luister naar mij”.
Concreet: Hoe concreter jij bent in jouw duidelijk taalgebruik, hoe eenvoudiger het wordt aan jouw wens te voldoen. Als een leerling het dan nog steeds niet doet, is er dus geen sprake meer van onvermogen maar van onwil.
Samenhangend: Een effectieve opdracht bevat een reeks samenhangende elementen. Dus om weer bij het voorbeeld “ opletten” te blijven: “Jeroen, voeten
onder de tafel, je boek even neerleggen en naar mij kijken. Als ik iets op het bord schrijf, schrijf jij het in je schrift”. Waarneembaar: Alle handelingen die je duidelijk, concreet en in samenhang heb genoemd zijn waarneembare handelingen. Je kan dus meteen zien of Jeroen doet wat jij zegt. Als je alleen “opletten” had gezegd, hoe controleer je dat dan? En hoe kan je Jeroen dan goed aanspreken? Leerlingen zijn enorm (over)gevoelig voor rechtvaardigheid. Als je ze straft voor “ onvermogen” verpest je de sfeer in je klas. Straf je niet voor “ onwil” dan gaan ze met je aan de haal. Straf je te snel, dan verlies je respect. Ben je duidelijk en concreet en een paar leerlingen doet toch niet wat je zegt, dan maak je je opdracht nog iets specifieker, zodat deze leerlingen alsnog de kans krijgen –weliswaar trager dan de rest- om hun goede wil te tonen. Doen ze nog niet mee, dan kun je ze op hun gedrag aanspreken.
Techniek 3 De Hamvraag Een goede voorbereiding is het halve werk. En bij een goede voorbereiding hoort dat je hebt nagedacht over wat je leerlingen gaan leren en ze dat ook vertelt en laat ervaren. Doelen zijn belangrijk omdat ze voorkennis activeren bij de leerlingen, omdat ze richting geven aan de lessen en om de effectiviteit van je les meetbaar te maken. Het kan ook zo zijn dat het doel dat in de handleiding van je methode wordt aangegeven, niet het werkelijke doel is dat je met de leerlingen wil bereiken. De methode is geschreven voor de niet bestaande gemiddelde leerling en jij hebt te maken met echte individuele leerlingen van vlees en bloed. De criteria van de Hamvraag kunnen je helpen bij het goed bepalen van je doelen. Haalbaar: bedenk of je doel haalbaar is voor een les, of wellicht voor meer lessen die je gaat geven. Jij weet hoe jouw leerlingen leren en hoe snel ze stof eigen kunnen maken. Als jouw doel in meer lessen wordt behaald, werk dan met kleinere doelen per les, die gekoppeld zijn aan bepaalde vaardigheden. Activiteitsturend:Een doel stuurt de activiteiten. Omdat je je doel wilt behalen, plan je activiteiten die daarvoor gaan zorgen. Eerst het doel, dan de activiteit. Veel leraren maken de fout te vertellen wat leerlingen gaan doen in de les, in plaats van hen te vertellen wat ze gaan leren. De doelstelling “ leerlingen kijken naar scènes uit de verfilming van Scarlett” is dus geen doelstelling, maar een activiteit.
Meetbaar: Een effectief doel is meetbaar. Aan het einde van de les moeten je leerlingen in hun eigen woorden kunnen aangeven wat ze hebben geleerd. Je kunt ook nagaan of je doel is behaald door een korte activiteit in te plannen die gerelateerd is aan je doelstelling. Noteer altijd kort je reflectie en bevindingen. Dat helpt je bij mogelijke aanpassingen in je lesplanning. “leerlingen kunnen romantische dichtkunst waarderen” is niet meetbaar. Want wat is “ waarderen” ?
Techniek 4 Weet niet bestaat niet
Er zijn leerlingen die gewoon geen zin hebben om mee te doen, of om even na te denken, of wellicht bang zijn om een verkeerd antwoord te geven. Het is heel makkelijk voor deze leerlingen om “ ik weet het niet” te zeggen als antwoord op een vraag van jou. Op die manier proberen ze om onder het antwoorden uit te komen. Als een leerling “ kweenie” antwoordt, stel je de vraag aan een ander. Die geeft wel het goede antwoord. Vervolgens stel je dezelfde vraag weer aan de “kweenie” leerling, die nu gewoon het antwoord van zijn collega kan herhalen. Zo komt hij erachter dat hij hoe dan ook mee moet doen in jouw lessen. De bedoeling hiervan is dat je –hoe dan ook- altijd de leerling het gevraagde antwoord laat geven. Een klein aantal leerlingen zal volharden in het “kweenie” gedrag, en soms zijn meer stappen nodig om tot het gewenste antwoord te komen. Hiervoor zijn andere technieken die tijdens workshops en trainingen aan de orde komen. Je benadrukt met deze techniek dat je ervan uitgaat dat alle leerlingen het kunnen. En je zorgt ervoor dat ze horen dat ze het kunnen.
Techniek 5 Goed is pas goed als het goed is!
Reageer jij ook op bijna goed antwoorden van je leerlingen door ze zelf net nog een beetje aan te vullen en te zeggen dat het al goed was? Vaak wordt dit als stimulans voor de leerling bedoelt. Als een leerling het woordje “ goed” hoort zal ie zich vaak niet verder inspannen. Hij concludeert dat hij het antwoord weet en er dus niets meer mee hoeft te doen. Het antwoord is pas goed als het helemaal goed is. Eerder niet. Je helpt en stimuleert je leerling door aan te geven dat het antwoord bijna compleet is. Vervolgens stel je vragen aan je leerling en aan de hele klas die ervoor kunnen zorgen dat het antwoord wel compleet is. Door aan te dringen op een compleet en juist antwoord zorg je ervoor dat leerlingen weten dat de vragen er toe doen. Je legt de lat hoog en geeft dat je leerlingen mee. Goed is pas goed als het goed is. Anders niet.
Techniek 6 Geen excuses
De kwaliteit van je les valt en staat met jouw enthousiasme en jouw kennis van het onderwerp. Je leerlingen herinneren zich dat nog jaren later. Maar soms twijfel je of je de stof wel goed kunt overbrengen, vind je het onderwerp zelf niet zo leuk, of denk je dat het gewoon echt te moeilijk is voor je leerlingen. Zie het dan als een uitdaging om toch een interessante les te geven! Welke valkuilen graaf je voor jezelf (en je leerlingen): Ervan uitgaan dat iets saai is: Als jij van te voren al tegen je leerlingen zegt; “ jongens, het is saai maar we moeten er even doorheen” , dan kan ik je nu al vertellen dat het ook een saaie les wordt. Maar omdat jij iets saai vindt, hoeft een ander –lees je leerling- het nog niet saai te vinden? Mij maak je niet blij met cijfers, maar er zijn duizenden accountants die het heerlijk werken vinden. Als leraar heb je de taak om dat wat je onderwijst aantrekkelijk en interessant te maken! Anderen de schuld geven: Ze willen nu eenmaal dat jullie dit weten, dus….. En wie die “ ze” zijn mag je zelf invullen. De methodeschrijvers, cito, de inspectie. . . Vraag je af waarom dit onderwerp behandeld wordt en dus belangrijk is en maak er een uitdagende les van! De stof vereenvoudigen: Er is niets mis met de stof wat toegankelijker te maken voor je leerlingen, zolang dat niet betekent dat je wezenlijke onderdelen weglaat. Poëzie uitleggen door middel van popsongs kan heel goed. Maar blijf dan ook het rijmschema en het ritme benoemen!
Ervan uitgaan dat leerlingen het niet “aankunnen”: Dit hoor ik nog regelmatig. “ Dit kunnen deze kinderen echt niet, hier moet je gewoon niet aan beginnen” . Kinderen kunnen veel meer dan je denkt. Geef ze dat zelfvertrouwen en daag ze uit, dan zullen ze je nog regelmatig verrassen!
Techniek 7 Niet waarschuwen Leerlingen moeten zich gedragen. Niet om jou een lol te doen, maar omdat ze daar zelf beter van worden en om optimaal te kunnen leren. Waarschuwen moet je dus nalaten. Met waarschuwen zeg je eigenlijk dat ongehoorzaamheid 1, 2 of meer keer door de vingers wordt gezien, voordat een echte straf volgt. Reken maar dat die keren gebruikt worden!. Als een leerling iets niet doet wat hij wel zou moeten doen (of andersom) ga dan eerst na of er sprake is van onvermogen of onwil. Is er sprake van onwil, rebelleert de leerling dan openlijk in de klas? Dan moet je ook zichtbaar voor de groep ingrijpen, zodat iedereen weet dat dit gedrag niet wordt getolereerd. Merken anderen er bijna niets van, spreek een leerling dan in een onderonsje aan op zijn gedrag. Als je echt moet straffen, moet de straf zinvol zijn. En het moet een systeem zijn waardoor je de straffen altijd passend, redelijk en zonder aarzelen kunt inzetten,. De eerste stap kan zijn dat de leerling even herhaalt welk gedrag van hem wordt verwacht. Doet hij het nog niet, dan kan hij zijn verontschuldiging aanbieden. De volgende stap (bij geen verbetering) wordt dan bijvoorbeeld dat hij even kan nablijven. Daarna wordt het langer nablijven en ouders contacteren. Blijf altijd rustig en beheerst, doseer de straf, zorg dat je altijd iets achter de hand hebt en laat iedereen zien dat het gewenste gedrag loont. Hou het klein (onderons) als het kan, maar stap daarvan af als het moet. En: wees vooral consequent!!!!
Techniek 8 En nog eens Deze techniek heeft alles te maken met de eerder beschreven tips rondom goed is pas goed als het echt goed is, en consequent zijn. Als blijkt dat leerlingen iets nog niet snel genoeg kunnen, laat ze dan extra oefenen. Dat geldt voor zoiets simpels als in de rij staan, maar bijvoorbeeld ook om tafels in te prenten en rijtjes te leren. Waarom is dit zo effectief? De feedbacktijd is minimaal: als iets niet goed gaat, moet er meteen gehandeld worden zodat het wel goed gaat. De koppeling tussen gewenst gedrag en juist handelen wordt dan veel sterker. Benadrukken dat het beter kan: Als je meteen de oefening herhaalt (nog eens) leg je de nadruk op wat goed is en wat nog beter kan. Je wilt altijd streven naar het beste. Dus als het goed is, maar nog niet goed genoeg: Nog eens. “Dit was al aardig, maar ik wil het absoluut helemaal perfect hebben! Nog eens” De groepsinvloed op het individu: Als een paar leerlingen het nog niet juist doen, dan is het logisch dat de groepsdruk meewerkt om het wel zo snel mogelijk goed voor elkaar te hebben. In plaats dat iedereen moet wachten op de enkeling die het nog niet goed genoeg doet, sporen ze elkaar aan. Het is een positieve actie: Je stopt pas als het echt goed is en prijst je leerlingen dan uiteraard de hemel in. Zo onthouden ze het positieve! En je kunt het zo vaak toepassen als zinvol. Je kunt er een wedstrijd element inbouwen met een stopwatch en er zo voor zorgen dat leerlingen hun eigen groepsrecord verbeteren! Leerlingen hebben op deze manier altijd de kans te verbeteren!
Techniek 9 Tempospel Wil je jouw leerlingen even opwarmen aan het begin van de dag of als de spirit wat begint te zakken, en wil je meteen de parate kennis van je leerlingen trainen? Dan is dit een uitstekende activiteit. Je stelt een korte (kennis/weet) vraag over een onderwerp dat al eerder is behandeld, aan een willekeurige leerling. Als de leerling het juiste antwoord geeft, zeg je “goed” . Als het antwoord niet juist of niet volledig is geef je de beurt aan een andere leerling. Je gaat dus niet stilstaan bij de fout of uitleggen waarom het fout is. Het tempo moet hoog blijven zodat iedereen alert is. Voordat je het weet kan hij of zij immers de beurt krijgen?? Als je altijd een lijstje vragen hebt klaarliggen en weet welke antwoorden je verwacht, dan heb je altijd een mooi energizer voor een paar minuten die ook nog eens heel effectief werkt als parate kennis optimizer!! Overigens kun je hierop vele variaties bedenken, als je er maar voor zorgt dat het tempo erin blijft!!
Techniek 10 Differentiëren door rekken Werk je volgens het directe effectieve instructiemodel met verschillende niveaugroepen en verlengde instructie? Je kunt ook differentiëren door na een goed gegeven antwoord verder door te vragen rondom dezelfde eerste vraag. Het goede antwoord wordt beloond met nog een vraag. Op deze manier kan je makkelijker nagaan of het eerste antwoord een toevalstreffer was of dat de stof werkelijk is begrepen. Daarnaast kun je de leerling uitdagen- door verdiepende vragen te stellen- zijn eigen grenzen wat op te zoeken. Neem eens de tijd om voor verschillende leerlingen een set opeenvolgende vragen te bedenken rondom een specifiek onderwerp die bij hun ontwikkeling passen. Er zijn verschillende soorten vragen: Vragen naar het hoe en het waarom de leerling tot antwoord is gekomen Vragen naar een andere manier om tot het antwoord te komen Vragen naar betere woorden of omschrijvingen Vragen naar argumenten en bewijzen Leerlingen vragen een verwante vaardigheid te gebruiken Leerlingen vragen dezelfde vaardigheid anders in te zetten Je ziet misschien nu ook de opbouw in de vragen, zodat je beter kunt differentiëren naar leerlingen die erg op het basisniveau zitten tot leerlingen die meer complexere vraagstukken aankunnen.
Slot Je hebt in dit e-book kennis gemaakt met een aantal technieken en vaardigheden die je als leerkracht goed verder kunnen helpen met je groep. Er zijn er veel meer!!! Je kunt ze onderverdelen in verschillende groepen: Technieken die te maken hebben met “hoge verwachtingen” Technieken die te maken hebben met “planning en voorbereiding” Technieken die te maken hebben met “structuur” Technieken die te maken hebben met “Hou je leerlingen bij de les” Technieken voor een sterk en veilig groepsklimaat Technieken voor gedragsnormen Technieken voor Vertrouwen geven en krijgen Technieken voor Tempo Technieken voor zelfstandig en kritisch denken.
Wil je een of meer technieken leren beheersen dan kan je altijd terecht bij de trainingen en workshops die worden aangeboden! We wensen je veel succes met het uitproberen van de hierboven beschreven technieken!
Team Onderwijstechnieken.nl Lonneke Bindels Je kunt eventuele opmerkingen en vragen kwijt via het contact formulier op de site van www.onderwijstechnieken.nl
