10de Lentecyclus:
Kunst, voor wie, voor wat?
4de Sessie: Publiekskunsten
woensdag 16 mei 2007
Programma: Kunst, voor wie, voor wat? o.l.v. de voorzitter van de KVAB: Frans Boenders
Sessie 4: Publiekskunsten Woensdag 16 mei 2007: 17u00-19u00 Johan Simons, regisseur, dramaturg NTGent: ‘Een draaglijke vorm zoeken voor de ondraaglijke waarheid van het bestaan’ Johan Thielemans, literaire criticus: ‘Engagement in tijden van verdampte ideologie’ Walter Tillemans, regisseur: ‘Alleen of samen?’ Forumgesprek o.l.v.Frans Boenders
2
Een draaglijke vorm zoeken voor de ondraaglijke waarheid van het bestaan Johan Simons Johan Simons (1946) volgde zowel een dans- als acteursopleiding, respectievelijk aan de Rotterdamse Dansacademie en de Toneelacademie Maastricht. In 1976 start hij als acteur/regisseur bij de Haagsche Comedie; met Het Wespetheater (1979) en vervolgens het Regiotheater (1982) sticht hij eigen gezelschappen die in 1985 uiteindelijk uitmonden in de oprichting van Theatergroep Hollandia. Vanaf dan legt hij zich volledig toe op het regisseren. Onder leiding van het duo Johan Simons / Paul Koek groeit Hollandia uit tot één van de belangrijkste gezelschappen van het Nederlands theater. Vooral de keuze om voornamelijk op locatie te spelen en daardoor de werkelijkheid direct in het theater te betrekken, draagt bij aan de kracht van de groep. Met een tekstzegging die getuigt van een ontwikkeld muzikaal inzicht en met naast de taal altijd een autonome fysieke beweging van het personage, ontwikkelt Hollandia zijn zo typische speelstijl die vooral in de enscenering van Griekse tragedies tot uiting komt. Gecombineerd met de muzikale inbreng van Paul Koek en de monumentale wijze van ensceneren van Johan Simons, levert dit keer op keer bijzondere voorstellingen op (Prometheus, Perzen, Bacchanten). Na zich begin jaren ’90 te hebben geconcentreerd op deze Griekse tragedies en de zogenaamde Boerenstukken, verschuift Simons’ interesse. Het beeld van de Einzelgänger die het allemaal op eigen kracht rooit, verlaat hij voor een mensbeeld waarin de betrokkenheid op de medemens en de wereld rondom centraal staat. De mens is een sociaal wezen dat kan strijden tegen de eigen verdrukking, maar dat tevens de loop der dingen kan bijsturen of veranderen. Van daaruit worden in zijn voorstellingen steeds vaker maatschappelijk geëngageerde, soms expliciet politieke thema’s en onderwerpen uitgewerkt (Twee stemmen, De val van de goden, Ongebluste kalk, Gen). In combinatie met de krachtige vormtaal en specifieke acteerstijl van Hollandia levert dit een groeiende internationale interesse op. Met succes reizen bovengenoemde voorstellingen jarenlang in Duits- en Engelstalige versies door Europa en de Engelstalige landen daarbuiten en worden ze bekroond met belangrijke internationale prijzen (waaronder de Europese Prijs voor de Theatervernieuwing 2000). Vanaf dan wordt Johan Simons ook regelmatig uitgenodigd voor gastregies bij Duitstalige gezelschappen. Zo maakt hij in het Schauspielhaus Zürich Tragbar (2001), in het Schauspielhaus Stuttgart Hannibal (2002) en in 2003 met het hele gezelschap, dat vanwege een fusie met Het Zuidelijk Toneel inmiddels is omgedoopt tot ZTHollandia, voor de RuhrTriennale de muziektheatervoorstelling Sentimenti. Nadien regisseert hij Heiner Müllers Anatomie Titus voor de Münchner Kammerspiele (door Theater Heute in 2004 uitgeroepen tot Inszenierung des Jahres en geselecteerd voor het Theatertreffen 2004), Elementarteilchen in het Schauspielhaus Zürich (bekroond met de Oostenrijkse theaterprijs Nestroy en geselecteerd voor het Theatertreffen 2005), Brandhaarden voor het Festival d’Avignon 2004, De Speler voor de Volksbühne am Rosa-Luxemburg-Platz, Die Zehn Gebote voor de Münchner Kammerspiele, en Fort Europa voor de Wiener Festwochen 2005 en de RuhrTriennale 2005. In mei 2006 regisseerde hij Verdi’s opera Simon Boccanegra in de Opéra Bastille (Parijs).
3
Intussen heeft Johan Simons zich als directeur/regisseur aan het NTGent verbonden. Hij regisseerde er in zijn eerste seizoen De asielzoeker , Platform (geselecteerd voor zowel het Nederlandse als het Vlaamse Theaterfestival 2006) en Robinson Crusoe, de vrouw en de neger. Na Het leven een droom, een coproductie met de RuhrTriennale 2006, regisseerde hij in het najaar 2006 de Oresteia in coproductie met Toneelgroep Amsterdam en Prinz Friedrich von Homburg voor de Münchner Kammerspiele (maart 2007). In de Parijse Opéra wordt Simon Boccanegra hernomen (april 2007); volgend seizoen regisseert Johan onder andere Die Entführung aus dem Serail voor de Nederlandse Opera. Bron: www.ntgent.be
Engagement in tijden van verdampte ideologie Johan Thielemans Johan Thielemans studeerde Germaanse Filologie aan de RUG. Hij was docent aan het departement Vertalers en Tolken (thans een onderdeel van de Hogeschool Gent). Hij schreef over theater en opera. Zo kwam hij tenslotte bij het beleid terecht. Hij was eerst voorzitter van de Raad voor Dramatische Kunst bij de Vlaamse Gemeenschap. Vanaf 2000 was hij voorzitter van de Raad voor Kunsten. Beide functies brachten met zich mee dat hij betrokken was bij het uitwerken van verschillende decreten over de podiumkunsten en over de Kunsten. Bron: http://habe.hogent.be/ckm/03_11.html Johan Thielemans heeft voor radio en televisie culturele programma's gemaakt. Voor de toenmalige BRT3 was hij specialist voor Amerikaanse cultuur (met als producer de betreurde Freddy De Vree). Voor de televisie maakte hij het programma Eiland, de succesvolste culturele talkshow van de BRT. Hij was ook theatercriticus en medeoprichter van het tijdschrift Etcetera. Hij schreef veel over opera, en schreef ook twee libretti. Hij geeft thans les aan het Antwerps Conservatorium, afdeling drama (Hogeschool Antwerpen). Hij is ook voorzitter van de Raad voor Kunsten.
Alleen of samen? De lezing zal vooral handelen over de inkrimpende plaats van het toneel in onze samenleving en een nood aan een herdefinitie van het begrip "geëngageerd theater".
Walter Tillemans Walter Tillemans werd te Antwerpen geboren in 1932. In de jaren '50 werkte hij mee aan De Nevelvlek: een culturele kring die in 1951 door de cineast Frans Buyens was gesticht. De bedoeling van deze kring was, het culturele vacuüm, dat door de oorlog op cultureel gebied was ontstaan, te helpen opvullen. Fernand Auwera, Jan Christiaens, Gust Gils, Hugues C. Pernath waren o.m. lid van de afdeling literatuur. De afdeling plastische kunst telde o.m. Jan Dries, Jef
4
Verheyen en Vic Gentils onder zijn leden, en de afdeling toneel o.m. Dom. de Gruyter, Suzanne Juchtmans, Julienne de Bruyn en Walter Tillemans. De toneelactiviteiten van De Nevelvlek gingen op verschillende plaatsen door: het ruim van een Flandriaboot, een zaaltje van het Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, het Theater op Zolder, zaal Cecil, e.a. In 1954 regisseerde Tillemans voor De Nevelviek "Slachtoffers van de Plicht" van lonesco. (Het absurde theater was in die jaren de absolute avant-garde!) Zijn ervaringen met het theatermedium zette hem aan zich professioneel te gaan scholen. Hij werd toegelaten op de Studio van het Nationaal Toneel, waar hij van Herman Teirlinck (naar wie de Studio later werd genoemd) een speciale aandacht kreeg. Ook Fred Engelen, die werkleider was van de Studio, en die als regisseur bij de Koninklijke Nederlandse Schouwburg (op dat ogenblik ook Nationaal Toneel) een uitstekende reputatie genoot, wijdde hem in de geheimen van het vak in. Zijn eerste professionele regie was 'De Wonderdoenster' in de KNS (1961), waarbij zijn echtgenote Julienne de Bruyn de rol van Anne Sullivan vertolkte. De voorstellingen kenden een overweldigend publieksucces, en deze regie betekende meteen de start van een vruchtbare en succesvolle regisseurscarrière. Steeds droegen zijn regies de stempel van zijn maatschappelijk engagement. Indrukwekkend is zijn reeks Brecht-ensceneringen, waarvan 'De goede Mens van Sezuan', en 'Moeder Courage' wellicht de meest succesvolle waren, en 'Man is Man' de meest opmerkelijke. Met deze laatste enscenering nam hij in 1968, vlak vóór de legendarische meimaand onverbloemd stelling tegen de Amerikaanse interventie in Vietnam. Even indrukwekkend is zijn lijst van Shakespeare-regies, waarbij zijn 'Koning Lear', met Luc Philips in de titelrol, in 1967 waarschijnlijk de grootste ‘kaskraker’ was. Bekend is ook zijn vriendschap en samenwerking met Pavel Kohout de te Wenen in ballingschap levende Tsjechische auteur, wiens 'August' (met Luc Philips) en 'Arme Moordenaar' (met een verbluffende Frank Aendenboom) algemeen tot de hoogtepunten van de respectieve seizoenen werden gerekend. En verder nog Tsjechov (een prachtige 'Oom Wanja'), en Robert Boit (een memorabele 'Lenin'), en Molière (een boeiende 'Tartuffe' en dito 'Vrek’), en Arthur Miller (een originele 'Schepping van de Wereld'),… Maar ook de eigen Vlaamse dramaturgie geniet zijn belangstelling. Zo bracht hij o.m. een erg gewaardeerde creatie van 'Het woord Vrijheid' van Hensen, en leverde zijn jarenlange vruchtbare samenwerking met Jan Christiaens o.m. de trilogie 'De Parochie van Miserie', 'De Minerva' en 'De Droom van Zotte Rik' op. Onder andere voor de regie van deze laatste productie ontving hij in 1978 de Dr.Oscar de Gruyter-prijs. Nog tijdens zijn engagement bij de KNS, richtte hij samen met o.m. Toon Brouwers, Frank Aendenboom en Roger van Kerpel in 1979 het Raamtheater op. Aanvankelijk was het een kleinschalig initiatief: een bescheiden kamertheater in de Hoogstraat, dat wél opviel door de kwaliteit van zijn producties (bv. de 'Arme Cyrano' van Rostand-Kohout, met een hartveroverende Karel Vingerhoets). Na een op de klippen gelopen fusiepoging tussen Raamtheater en Bent, richtte Walter Tillemans in 1983 het Nieuw Ensemble Raamtheater op, en besloot hij
5
het gezelschap van de KNS, waar hij zovele jaren had gewerkt, en veel wél maar ook wat wéé had meegemaakt, in 1984 te verlaten. Sedertdien wijdt hij zijn krachten hoofdzakelijk aan het ‘nieuwe’ Raamtheater. ‘Hoofdzakelijk’, want Tillemans is ook een in het buitenland gevraagd regisseur. Zo regisseerde hij reeds meermaals in Oostenrijk (bij het gerenommeerde Burgtheater te Wenen), en in de Duitse Bondsrepubliek. En ook in ons ‘binnenlandse buitenland’: bij het Théâtre National de Bruxelles, is hij een veelgeziene en gewaardeerde gast. Het leeuwenaandeel van zijn bijna legendarische werkkracht gaat echter naar ‘zijn Raamtheater’, waarvoor hij te Antwerpen twee zalen vond, en met de medewerking van een enthousiaste équipe inrichtte en uitbouwde tot drukbezochte theaters. In het Raamtheater blijft hij de grote krachtlijnen, die hij tijdens zijn KNS-jaren ontwikkelde, verder uitwerken: met Shakespeare (Droom van een Zomernacht, Hamlet), Miller (De Handelsreiziger.), maar ook met Vlaamse auteurs als Guido van Meir (De Stoel van Stanislavski) en Jan Christiaens (het Houten Klaraproject). En natuurlijk met Pavel Kohout als huisdramaturg. Het is speciaal voor zijn werk met het Nieuw Ensemble Raamtheater, dat Walter Tillemans in 1987 de Thaliaprijs kreeg toegekend. Daarmee wil de jury de constante opmerkelijkheid van zijn regies; de kans die hij jongeren en ook Vlaamse auteurs biedt, en tenslotte zijn inbreng op artistiek vlak en tot de theaterinfrastructuur bekronen. Sinds het seizoen 1996-1997 heeft Marc Cnops de leiding van het theater overgenomen van Walter Tillemans, die om gezondheidsredenen een rem moest zetten op zijn activiteiten. In 2002 werd Walter Tillemans ere-directeur van het gezelschap. Bron: o.a. "De Scène oktober '87" naar aanleiding van de toekenning van de Thaliaprijs. http://home.scarlet.be/yuc-eduard.cabuy/rt/medewerkers/tillemans.htm
(beknopt cv Regie leerling van Herman Teirlinck - 20 jaar regisseur (1961/82) aan KNS, leraar spel Studies van het Nationaal Toneel, Regiewerk in Théatre National de Belgique, Wiener Burg Theater, Haifa,(?) Berlijn, Amsterdam, Den Haag, Essen, Mannheim. Vanaf 1983 eigen gezelschap het Raamtheater tot 1997. Regisseerde veel werk van Brecht, Molière, Shakespeare, Arthur, Pascal Kohout en co-auteur van volksstukken met Jan Christiaens)
6
