01 Onderweg Over milieuvriendelijke mobiliteit p.05

Î 01 Onderweg

Over milieuvriendelijke mobiliteit p.05

02 Huisje weltevree

Tips voor een gezonde lucht thuis p.17

03 Energie

04 Luchtverontreiniging

Bespaar op de energiefactuur, niet op je comfort p.31 Alles wat je altijd al wilde weten over ozon, zure regen, het broeikaseffect en geurhinder. p.43

:: Voorwoord De meeste Vlamingen zijn tevreden met de lucht die ze inademen. Wie op het platteland of in een kleine stad woont, vindt de kwaliteit van de lucht goed. Zelfs in de grote steden zijn de meeste mensen tevreden over de luchtkwaliteit. Ook al zijn er heel wat die morren over luchtvervuiling… Niemand kan ontkennen dat er de voorbije jaren reeds heel wat gedaan is om de kwaliteit van onze lucht te verbeteren. De uitstoot van zwaveldioxyde, dioxines en andere giftige stoffen door bedrijven en verbrandingsinstallaties is spectaculair gedaald. We ademen goed in Vlaanderen. Maar zuivere lucht is een rijkdom die we absoluut moeten bewaren. Het kan immers altijd beter. Het moet beter ook. In Vlaanderen kampt tot één op de vijf kinderen met astmaklachten! Tienduizenden kinderen hebben "puffertjes" nodig om te leven.

Ik wil het aantal kinderen dat afhankelijk is van een puffertje halveren tegen 2010. Dat kan. Wanneer we samen aan de kar trekken, kunnen we de kinderen bevrijden van hun puffertjes. En het hoeft niet eens zo moeilijk te zijn. Laat ons simpelweg letten op kleine dingen. Op de wijze waarop we met de auto rijden, bijvoorbeeld. Of door oplosmiddelen met die typische "verflucht" niet langer te gebruiken. Of door onze frigo niet naast het fornuis te plaatsen. Zo besparen we immers energie. En da’s niet alleen goed voor onze portemonnee maar ook voor de kwaliteit van onze lucht.

"Adem diep in" geeft erg bruikbare tips omtrent de wijze waarop u, samen met mij, onze lucht nog beter, nog gezonder kan maken. Erg moeilijk is het niet. Onze kinderen zullen onze kleine inspanning zeker appreciëren. Zij kunnen straks anders gaan leven, beter gaan leven. Zonder puffertje.

Ludo Sannen Vlaams minister van Leefmilieu, Landbouw en Ontwikkelingssamenwerking

:: Ten geleide Door het autoverkeer, de producten die we gebruiken, de verwarming en ons energieverbruik komen er verontreinigende gassen en stofdeeltjes in de lucht. In die mate zelfs dat de atmosfeer en het klimaat van de aarde erdoor uit evenwicht geraken.

Het effect van luchtverontreiniging manifesteert zich op verschillende domeinen. Wellicht heeft u al gehoord van de opwarming van de aarde, het gat in de ozonlaag, de smog in de steden of de waarschuwing dat u best geen fysieke inspanningen doet na de middag op een warme zomerdag. Al die effecten zijn het gevolg van een serie schadelijke gassen die in onze lucht terechtkomen. Koolstofdioxide (CO2), koolstofmonoxide (CO), stikstofoxiden (NOx), polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s), fijn stof, vluchtige organische stoffen (VOS), chloorfluorkoolstoffen (CFK’s) en chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK’s) zijn enkele van de gassen die schade aan ons milieu en onze gezondheid kunnen berokkenen. Achteraan in deze brochure geven we wat meer uitleg over deze stoffen en de effecten ervan.

Omdat de vervuiling van de lucht niet één maar vele oorzaken heeft, ligt ook de oplossing voor het probleem niet in één maar in vele en diverse maatregelen. In deze brochure krijgt u bijna 200 tips om de luchtkwaliteit te verbeteren. De tips zijn onderverdeeld in drie delen. Het eerste deel, onderweg, gaat over mobiliteit. Het tweede deel, huisje weltevree, reikt tips aan voor thuis en in de tuin. Het derde deel, energie, bevat tips om milieuvriendelijk om te gaan met energie en warmte. U zal in elk deel ontdekken hoe u het verschil kan maken!

01 4

Onderweg Laat u verleiden tot milieuvriendelijk rijden!

Mobiliteit heeft een belangrijke functie in onze samenleving. We verplaatsen ons om naar het werk of naar school te gaan, om inkopen te doen, om ons te ontspannen of om op vakantie te gaan. Het verkeer en de verkeersinfrastructuur zorgen evenwel voor tal van problemen, zoals files, verkeersongevallen, luchtverontreiniging, geluidsoverlast en versnippering van de natuur.

>

5

> De uitlaatgassen van auto’s en bussen hebben een grote impact op ons leefmilieu. De emissies van het wegverkeer versterken klimaatsverandering, ozonvorming en verzuring. Niet alleen de uitstoot van verontreinigende gassen, maar ook lawaai en overvloedig licht wegen op het milieu. Het wegverkeer is de belangrijkste lawaaibron, gevolgd door het luchtverkeer. Hoewel lichtreclame de meest in het oog springende verlichting is, vormt het verkeer op de weg de grootste oorzaak van lichtvervuiling. Maar liefst 60% van de buitenverlichting dient om onze wegen te verlichten. Verminderde luchtkwaliteit, lawaai en lichthinder leiden tot gezondheidsproblemen. Die gaan van aandoeningen aan de luchtwegen tot slaapstoornissen, een verhoogde bloeddruk en zelfs hartproblemen. Daarnaast veroorzaakt het verkeer geurhinder. 6

Op tal van manieren kunt u bovenstaande effecten zelf beperken. De manier waarop u zich verplaatst, de milieuvriendelijkheid van uw auto en ook uw rijgedrag bepalen mee de vervuiling. Europese richtlijnen leggen vast hoeveel schadelijke stoffen voertuigen mogen uitstoten en welke kwaliteit brandstoffen moeten hebben. Lood in benzine werd al verboden en het toegelaten zwavelgehalte in benzine en diesel daalt steeds verder. De zogenaamde Euro-normen leggen maxima vast voor emissies van voertuigen. De eerste Euro-norm kwam er in 1993, de tweede in 1996, de derde in 2000 en de vierde wordt van kracht in 2005. De toegelaten uitstoot van

schadelijke stoffen is bij elke nieuwe norm lager. Momenteel zijn er al auto’s op de markt die aan de EuroIV-norm voldoen. Toch blijven ook voertuigen op LPG, hybride- of elektrische auto’s een milieuvriendelijk alternatief voor klassieke auto’s. Een milieuvriendelijke auto stoot minder schadelijke gassen uit. Met een aangepaste rijstijl kunt u de hoeveelheid emissies nog meer doen dalen. Toch zal uw auto schadelijke stoffen blijven uitstoten, behalve als u er niet mee rijdt. Maar liefst 38% van de autoritten zijn korter dan vijf kilometer. Stel uzelf steeds de vraag of u wel echt met de auto moet gaan. Laat uw auto wat vaker thuis en ga te voet of met de fiets. Dat is bovendien goed voor uw gezondheid. Als u in de stad woont, heeft u vaak geen auto nodig. U raakt dan immers overal met het openbaar vervoer of met de fiets. Het gaat sneller en u hoeft geen parkeer-

7

plaats te zoeken of te betalen. Familie of vrienden wonen waarschijnlijk niet allemaal in de stad. Zelfs als u hen moeilijk met het openbaar vervoer kan gaan bezoeken en u het vervelend vindt om steeds te vragen u te komen halen, dan hoeft u nog niet noodzakelijk een auto te kopen. De oplossing is autodelen: u leent een auto als u er één nodig hebt en u betaalt enkel voor de keren dat u hem echt gebruikt. U kunt ook met een collega naar het werk rijden en de kosten delen. In de meeste ondernemingen, scholen en universiteiten bestaan er daarvoor carpoolsystemen.

•

Onderweg

TIPS VOOR EEN GEZONDE LUCHT > Geef uw auto wat meer vrij De stad vergast 001 Laat uw auto thuis voor korte

afstanden. Een koude motor verbruikt in vergelijking met een warme tweemaal zoveel brandstof en stoot meer schadelijke stoffen uit. De katalysator werkt immers pas als hij opgewarmd is. 002 Rijd zo weinig mogelijk in de stad.

Uw auto verbruikt er gemiddeld dubbel zoveel als op de snelweg. 003 Gebruik het openbaar vervoer in de

stad. Het is sneller, goedkoper of zelfs gratis. 004 Informeer eens naar het vervoers-

plan van het bedrijf waar u werkt. In dat plan vindt u alternatieven voor woon-werkverkeer met uw eigen auto. Misschien kunt u met een collega mee of is er een bedrijfsbus.

8

Met belgerinkel naar werk en winkel! 005 Gebruik de fiets om naar het werk te gaan. Sommige werkgevers geven een fietsvergoeding. Als u in België ongeveer een uurtje onderweg bent met de fiets, heeft u slechts 7,6% kans op regen! 006 Doe mee aan de lokale actie ‘Met

Belgerinkel naar de Winkel’. In mei en juni krijgt u stempels op een spaarkaart telkens u met de fiets inkopen gaat doen in een deelnemende winkel. Als u de volle spaarkaarten indient, maakt u kans op een prijs.

Laat u rijden… 007 Neem de tram, de bus of de trein

en laat de files voor wat ze zijn. 008 Houd zoveel mogelijk rekening met

het openbaar-vervoersaanbod als u verhuist, van werk verandert of een school voor uw kinderen zoekt. 009 Schaf u een netabonnement van

De Lijn aan. Daarmee kunt u in heel Vlaanderen de bus en de tram nemen. 010 Bent u jonger dan 6 of ouder dan

65, dan reist u gratis met de bus en de tram. Kinderen van 6 tot en met 11 jaar rijden ook gratis als ze samen reizen met een abonnee. Kinderen jonger dan 12 reizen ook gratis met de trein. 65-plussers betalen in heel België 2,5 euro voor een treinrit. 011 Ruil uw auto in voor drie jaar gratis

bus en tram. 012 Vertrekt u op vakantie? Ga dan met

de trein. Met de hogesnelheidstrein bent u heel snel in hartje Londen of Parijs of ligt u al na 6 uur reizen in de Zuid-Franse zon. Strek de benen… 013 Gebruik voor korte afstanden de

auto niet. Te voet kan ook en is bovendien gezond…

ONDERWEG Hoe meer zielen, hoe meer vreugd

Ik ben ROB! en U?

Samen in de auto 014 U kunt met verschillende mensen

carpoolen en dus samen ergens naartoe rijden. Wist u dat u als carpooler ook de kilometerkosten kan aftrekken van de belastingen? Gedeelde vreugde, gedeelde kosten U kunt ook met verschillende mensen autodelen. U gebruikt dan dezelfde auto, maar niet tegelijkertijd. Als autodeler kunt u tegen vergoeding een auto gebruiken als u er een nodig heeft, bijvoorbeeld om boodschappen te doen. Autodelen kan op twee manieren: 015 Samen met vrienden, kennissen

of buren kunt u overeenkomen om een milieuvriendelijke auto aan te kopen en die te delen. Het is ook mogelijk dat één persoon de auto in zijn bezit heeft en die uitleent aan de leden van de groep. Dit is particulier autodelen. 016 Een organisatie kan ook auto’s uit-

lenen tegen een vergoeding. Dat is georganiseerd autodelen. De auto’s worden dan op verschillende plaatsen in de stad of diverse steden ter beschikking gesteld van de leden.

Rijd als ROB, Rustig Op de Baan. Zo rijdt u veiliger, milieuvriendelijker en economischer. Als u rustig rijdt, verbruikt uw auto tot 30% minder brandstof ten opzichte van een sportief rijgedrag. Schakel vaker 017 Schakel zo snel mogelijk naar een

hogere versnelling, zonder daarom sneller te rijden. Het verbruik is immers het laagst in de hoogste versnelling. Het ideale schakelmoment ligt bij 2000 toeren/minuut voor diesels en 2500 toeren/minuut voor benzineauto’s. Recente motoren draaien hiervoor soepel genoeg. 018 Rem af op de motor, maar laat

de motor zo lang mogelijk in hoge versnelling. Moderne motoren sluiten automatisch de brandstoftoevoer af als u het gaspedaal loslaat. Anticipeer op het verkeer 019 Rijd niet te snel! Bij snelheden van

100 km/u en meer verbruikt uw auto meer brandstof en stoot hij ook veel meer schadelijke stoffen uit. 020 Geniet van de snelheidslimiet. Dat

is veilig en milieuvriendelijk. 021 Houd zo veel mogelijk een con-

stante snelheid aan. Volg de verkeersstroom en anticipeer op het verkeer. 022 Stippel vooraf uw weg uit, zodat u

geen onnodige omwegen maakt.

9

Tips voor een gezonde lucht

Onderweg

Goud voor een goed onderhoud 023 Houd rekening met de verkeers-

drukte en de verkeersinformatie. Ga niet onnodig in de file staan. Neem de trein of vertrek wat vroeger of later. Bij filerijden is er een grotere uitstoot van schadelijke gassen dan bij vlot verkeer. Stilstaan met de motor aan? 024 Leg de motor stil als u meer dan een halve minuut moet wachten.

028 Laat uw auto en motor tijdig con-

troleren! Door een slecht onderhoud en een slechte afstelling van de motor en de katalysator neemt de uitstoot van uw auto toe.

Zorg voor voldoende spanning 029 Controleer regelmatig de banden-

spanning. Een te lage bandenspanning verhoogt het verbruik en versnelt de slijtage van de banden.

Een extraatje? 025 Gebruik de airco alleen als het

10

echt nodig is. Met airconditioning verbruikt uw auto tot 10% meer brandstof. Bovendien bevat de koelvloeistof schadelijke broeikasgassen (HFK’s). Laat de airco tijdig controleren om lekken te vermijden. Heeft u geen airco, dan vermijdt u het probleem. Stel uzelf daarom bij de aankoop van een auto de vraag of een airco echt noodzakelijk is. 026 Extra gewicht betekent extra ener-

gieverbruik. Maak steeds de kofferruimte leeg. 027 Plaats fietsen niet op het dak van

uw auto, maar op een rek achter aan uw auto.

Autosalon Let op het etiket 030 Rijd met een auto die voorzien is

van een groen CO2 -label. Het etiket brandstofverbruik op een auto licht u in over het verbruik en de CO2 -uitstoot van de auto die u wilt kopen. Het verbruik wordt vergeleken met het gemiddelde verbruik van alle auto’s van hetzelfde brandstoftype. 031 Wilt u ook rekening houden met de

andere emissies? Op de website www.milieuvriendelijkvoertuig.be vindt u voor elke auto de emissiegegevens en een kleurcode die de milieuvriendelijkheid van de auto aangeeft.

032 Bent u op zoek naar de zuinigste

auto? Kijk dan eens in de gids brandstofverbruik, een gids met de verbruiksgegevens van alle auto’s die in België verkocht worden. Bij de autohandelaar staan op een poster alle auto’s gerangschikt van het laagste naar het hoogste verbruik.

Benzine of diesel? 033 Bent u aan een nieuwe auto toe? Kies dan voor een auto die aan de toekomstige Euro-norm voldoet. Als u nu al voor een Euro-IV-auto kiest, betaalt u minder belasting op inverkeersstelling (BIV). 034 Benzine en diesel zijn de klassieke

brandstoffen. LPG als brandstof is een milieuvriendelijkere optie. In de toekomst kunt u wellicht ook voor waterstof kiezen. 035 Een dieselvoertuig verbruikt min-

der en stoot dus minder koolstofdioxide uit. Bij de verbranding van diesel komen wel meer stikstofoxiden en fijn stof vrij. Die deeltjes hebben de grootste directe impact op de gezondheid. Vermijd daarom zo veel mogelijk om met een diesel te rijden. Zeker in de stad, waar u veel moet stoppen en starten zodat de uitstoot nog groter is. 036 Als u toch een diesel koopt, kies

dan voor een type met directe brandstofinjectie.

037 Koop een auto op maat! Hoe groter

de auto, hoe meer deze onnodig zal verbruiken. Een kleine auto is bovendien minder gevoelig voor uw rijstijl en verhoogt uw kans op een parkeerplaats.

LPG 038 LPG (Liquified Petroleum Gas) is

een mengeling van propaan en butaan. Het proces om LPG aan te maken verbruikt minder energie dan dat voor andere brandstoffen. LPG bevat geen lood, geen additieven, en nagenoeg geen zwavel. 039 Op energetisch vlak is LPG verge-

lijkbaar met benzine en diesel. Ecologisch gezien heeft LPG een positieve inbreng als de motor goed is afgesteld. 040 Laat LPG enkel door erkende

installateurs aanbrengen! De manier waarop uw auto wordt omgebouwd, is van doorslaggevend belang voor het milieuvoordeel van het LPG-voertuig. Het is nog beter als u kiest voor een voertuig waarbij de LPG-tank bij de fabricage werd ingebouwd. U geniet dan bovendien korting op de belasting op inverkeersstelling (BIV).

11

Tips voor een gezonde lucht

Onderweg

041 LPG-voertuigen hebben een lange-

re levensduur. U verliest wel wat bagageruimte als u de LPG-tank achteraf inbouwt. Bij nieuwe auto’s wordt de tank dikwijls op de plaats van het reservewiel gebouwd. 042 De Vlaamse wetgeving werd aan-

gepast en ook op federaal niveau wordt er aan gewerkt zodat u overal met een LPG-auto zal kunnen parkeren.

Kies voor een alternatief! 043 Voertuigen kunnen ook aangedre-

ven worden door een motor zonder verbranding, bijvoorbeeld door een elektrische motor gevoed door een batterij. Geen verbranding betekent geen CO2 -uitstoot en andere schadelijke emissies. 044 Een klassieke verbrandingsmotor, 12

gecombineerd met een elektrische motor, geeft een hybride voertuig. Deze opkomende hybride voertuigen hebben een efficiënter energieverbruik en stoten minder schadelijke stoffen uit. 045 Laat u verleiden door een tikkeltje

meer. De hybride voertuigen die momenteel al op de markt zijn, verschillen in comfort en rijprestaties niet van de klassieke benzineen dieselvoertuigen. Ze zijn wel zuiniger en stoten minder schadelijke stoffen uit. Maak een bewuste keuze voor een milieuvriendelijke auto!

Elektrische voertuigen: u hoort niet alleen het verschil 046 Heel wat troeven! Hun milieuvriendelijkheid, energiezuinigheid, geruisloosheid en comfort zijn duidelijke troeven in vergelijking met andere voertuigen. 047 Geen vervuiling? Elektrische voer-

tuigen stoten geen schadelijke stoffen uit. Bij de productie van elektriciteit komen wel schadelijke stoffen vrij, maar dat proces kan veel beter gecontroleerd worden dan het verbrandingsproces in elk individueel voertuig. 048 Maar ook beperkingen… Het

nadeel van elektrische voertuigen is dat u met de huidige batterijen maximaal 70 tot 100 km ver kunt rijden. 049 Of toch niet... De meeste ritten die

u maakt, zijn waarschijnlijk niet langer zodat een elektrisch voertuig zeker ook voor u een alternatief kan zijn. 050 Eenvoudig tanken? Elektrische

auto’s vereisen geen bijzondere infrastructuur als u beschikt over een eigen garage en huishoudelijk stopcontact. 051 Goedkoop of duur? Elektrische

voertuigen zijn momenteel duurder dan klassieke auto’s. Het verbruik (elektriciteit) en het onderhoud van het voertuig zijn evenwel goedkoper.

Hybride voertuigen Wat zijn hybride voertuigen? Een beetje techniek. Hybride voertuigen combineren verschillende energiebronnen (zoals benzine, diesel of aardgas met elektriciteit) en aandrijfsystemen (zoals verbrandingsmotoren, gasturbines, brandstofcellen, vliegwielen). De term hybride voertuigen omvat dus een hele groep van mogelijkheden.

052 Verschillende soorten...

• Voertuigen met een seriële hybride aandrijving rijden op een batterij. De batterij kan evenwel worden opgeladen door een klassieke verbrandingsmotor met klassieke brandstof als benzine of diesel. De meeste van deze auto’s kunnen enkel op elektriciteit rijden. Dit systeem is vooral geschikt voor personenauto’s, bestelauto’s en (stads)bussen in stedelijke en interstedelijke gebieden. • Bij voertuigen met een parallelle hybride aandrijving kan zowel de elektrische motor als de klassieke verbrandingsmotor de wielen aandrijven, gezamenlijk of afzonderlijk. Dit systeem is geschikt voor grotere familieauto’s of voertuigen die voor lange afstanden worden gebruikt. Sommige parallelle hybride auto’s kunnen ook zuiver elektrisch rijden. Vraag ernaar bij uw verkoper.

• Als u beide systemen combineert in één voertuig, krijgt u een gecombineerde hybride aandrijving. Het is een interessante oplossing voor het intermediaire marktsegment, waarbij de auto voor verschillende toepassingen in verschillende omstandigheden wordt gebruikt. Wat bereikt u met deze technieken? Uw auto verbruikt minder brandstof en zo beperkt u de luchtvervuiling. Brandstofcellen 053 In de toekomst worden de batterij-

en van elektrische of hybride voertuigen vervangen door brandstofcellen. Deze werken op waterstof die in het voertuig wordt opgeslagen of die in de auto wordt geproduceerd. 13

Tips voor een gezonde lucht

Onderweg

INFORMEER VOOR MEER > Informatie over energiezuinig en milieuvriendelijk rijgedrag en milieuvriendelijke voertuigen Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

van de mobiliteitsproblematiek behandeld.

Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Sectie Lucht

Vlaamse Infolijn (0800-3 02 01)

Koningsstraat 93, 1000 Brussel,

Hier kunt u de verschillende brochures uitgegeven door het Ministerie van de Vlaamse

T: 02-227 14 50

Gemeenschap aanvragen.

website: www.ikbenrob.be www.vlaanderen.be/lucht e-mail: [email protected] Hier kunt u gratis de ROB-sticker en de folder met tips om milieuvriendelijk te rijden aanvragen. Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie Koning Albert II-laan 7, 1210 Brussel T: 02-553 46 00 website: www.energiesparen.be e-mail: [email protected] Hier kunt u gratis de brochure 'Ideeën voor energiebewust en veilig rijden' aanvragen.

14

Informatie over mobiliteit, verkeersinformatie, reisadvies Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Mobiliteitscel Koning Albert II-laan 20, 1000 Brussel T: 02-553 71 24 website: http://mobiliteit.vlaanderen.be http://www.lin.vlaanderen.be/uitweg/ e-mail: [email protected] Hier kunt u een abonnement op Uitweg aanvragen, een maandblad dat u helpt om vlotter en veiliger door het verkeer te komen. In elk nummer van Uitweg wordt een ander thema

Overzicht van auto’s en hun energieverbruik, energielabel, emissie en luchtverontreiniging Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek (VITO) Boeretang 200, 2400 Mol T: 014-33 58 21 website: www.milieuvriendelijkvoertuig.be e-mail: [email protected],

Informatie over energielabels voor auto’s Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu • Federale diensten voor het leefmilieu, dienst Risicobeheersing Vesaliusgebouw verdieping 2/3 Pachecolaan 19, postbus 5, 1010 Brussel website: www.environment.fgov.be e-mail: [email protected] Hier kunt u gratis de gids ‘Proper rijden: uw keuze’ aanvragen. In deze gids vindt u het brandstofverbruik en de CO2-emissies van nieuwe personenauto’s.

ONDERWEG

Informatie over elektrische en hybride voertuigen

Informatie over openbaar vervoer

Vrije Universiteit Brussel - Vakgroep

• De bond van de trein-, tram- en busgebrui-

Elektrotechniek Pleinlaan 2, 1050 Brussel T: 02-629 38 07 • F: 02-629 36 20

kers: website: www.bttb.be • De Lijn (met opzoeksysteem om uw reisweg

website: http://etecnts1.vub.ac.be/etec/ Andere nuttige webadressen: www.citelec.org, www.avere.org, www.asne.nl e-mail: [email protected]

met bus, tram, metro en trein uit te stippelen): website: www.delijn.be • MIVB (Brussels openbaar vervoer): website: www.mivb.be • NMBS website: www.nmbs.be

Informatie over LPG website: www.lpg.be

Informatie over carpooling en autodelen

Informatie over milieu en mobiliteit

Autopia (particulier autodelen) p/a Christel Grieten St-Mattheusstraat 7, 2140 Borgerhout T: 03-236 14 31 website: www.autodelen.net/autopia/ e-mail: [email protected]

website: www.komimo.be Het Komitee Milieu en Mobiliteit (Komimo) is een permanent overlegforum, opgericht in 1987 door een aantal organisaties die actief zijn in de milieu- of de mobiliteitssector. Ze wilden hiermee hun inspanningen op het raakvlak tussen milieu en mobiliteit coördineren.

Taxistop (georganiseerd autodelen) Wolvengracht 28/1, 1000 Brussel T: 070-222 292 website: www.taxistop.be, www.autodelen.be

Informatie over fietsen en wandelen website: www.langzaamverkeer.be www.fietsersbond.be

Informatie over de campagne ‘Met belgerinkel naar de winkel’ Bond Beter Leefmilieu vzw Tweekerkenstraat 47, 1000 Brussel T: 02-282 17 20 website: www.bondbeterleefmilieu.be e-mail: [email protected]

Dit is slechts een greep uit het aanbod. Ook via andere kanalen kunt u meer informatie krijgen.

15

Informeer voor meer

Onderweg

02

Huisje weltevree Ontdek hoe u uw omgeving gezond maakt!

Heel wat van onze tijd brengen we thuis door. Allerlei producten worden gebruikt om klusjes op te knappen. Veel van deze producten bevatten vluchtige organische stoffen (VOS). Deze zijn schadelijk voor het milieu en onze gezondheid. Deze VOS herkent u meteen aan hun typische geur die we in de volksmond ‘verflucht’ noemen. De geur is u wellicht ook bekend van oplos- en verdunningsmiddelen, zoals white spirit.

>

17

> Andere producten die we thuis gebruiken zijn de zogenaamde bestrijdingsmiddelen of pesticiden. Bestrijdingsmiddelen zijn stoffen die gemaakt zijn en ook bewust gebruikt worden om schade toe te brengen aan bepaalde organismen. Spijtig genoeg zijn veel pesticiden ook schadelijk voor andere organismen. Verschillende bestrijdingsmiddelen die we in huis gebruiken, bezoedelen bovendien de lucht die we inademen. Bestrijdingsmiddelen die in de tuin gebruikt worden, vernietigen vaak niet alleen planten en dieren, maar vervuilen ook de bodem, het (drink)water in de bodem en de lucht die u inademt. Het komt er dus op aan die 18

producten zo zuinig mogelijk of helemaal niet te gebruiken. Er zijn immers volwaardige alternatieven.

Maak van de omgeving van uw huis een oase van groen. Gebruik uw stoep, balkon of terras, uw gevel en zelfs uw dak als groen plekje. Groen biedt immers tal van voordelen. Klimplanten tegen uw gevel beschermen deze bijvoorbeeld tegen extreme temperaturen en slagregen. Ze filteren het stof en de uitlaatgassen. Bij de fotosynthese van planten, hun groeiproces, wordt bovendien CO2

opgevangen en omgezet. Groen betekent daarenboven niet enkel luchtzuivering maar ook waterzuivering. Zo wordt door een groendak de vervuilde neerslag die erop terechtkomt gedeeltelijk gefilterd. Planten en bomen bieden tijdelijk een vluchtplaats voor fauna en door de juiste plantenkeuze krijgt u een verscheidenheid aan flora.

En wat gebeurt er met afval? Afval zelf opstoken doen we nog al te vaak, maar bij afvalverbranding kunnen heel wat schadelijke stoffen vrijkomen. Het stoken in open lucht en het niet tijdig verwijderen van uw vuilniszakken veroorzaken bovendien geurhinder. Een vaak gehoorde burenklacht.

Niet alleen in huishoudelijk afval schuilen gezondheidsrisico’s, bij verbouwingswerken is het ook raadzaam dat u voorzichtig te werk gaat. Hoewel het gebruik van asbest nu verboden is, vindt u het nog vaak in oudere huizen. Asbestvezels kunnen bij inademing kanker veroorzaken. Aangezien u asbestvezels niet kunt zien, is bij elk afbraakwerk voorzichtigheid geboden.

•

19

TIPS VOOR EEN GEZONDE LUCHT > Elke vierkante meter telt Bomen en planten zuiveren de lucht. Hun groene bladeren vangen CO2 op en ze verwijderen een deel van het stof en uitlaatgassen uit de lucht. Ook zonder grote tuin kunt u bomen en planten plaats bieden om te groeien. Van tegeltuin tot geveltuin Het is niet omdat u in de stad woont, dat uw binnenplaats niet kan uitgroeien tot een groene rustplaats. Uw tuintje, hoe klein het ook is, heeft zelfs een erg belangrijke functie in de stad. De binnenpleintjes of tegeltuintjes vormen stapstenen voor insecten, vogels en kleine zoogdieren. Ook gevels lenen zich uitstekend om planten langs te leiden. 054 Een stoep hoeft niet grijs te zijn en 20

een muur niet kaal. Breek enkele tegels uit de stoep en plant uw favoriete klimplant in wat humus. Voor u het weet heeft u toch een tuin! Zorg ervoor dat de voetgangers ook nog plaats hebben. Vraag even na bij de wijkagent wat kan en wat niet kan. 055 Let erop dat uw slingerplanten

ergens tegen kunnen steunen. Enkel zelfhechtende soorten hebben geen steun nodig. 056 Houd rekening met de oriëntatie

van uw gevel om uw plantenkeuze te bepalen. Heeft u een gevel aan de zuidkant? Leid dan fruitbomen langs de gevel en oogst lekkers vanuit uw raam.

Dakbegroeiing, dakbegroening: bedekking en bescherming hand in hand Niet alleen uw balkon, terras, tegeltuintje of gevel bieden mogelijkheden om de natuur een extra plekje te geven. Ook uw dak is hiervoor geschikt. 057 Een groendak betekent niet alleen

luchtzuivering en waterzuivering, maar biedt ook mogelijkheden om water te bufferen en uw dak te beschermen. Uw dak gaat zo tweemaal langer mee dan een gewoon dak. Het enige nadeel is de hogere aankoopprijs. De Vlaamse overheid stimuleert daarom gemeenten om subsidies te verstrekken voor de aanleg van een groendak. Vraag het eens na bij uw gemeente! Laat u overtuigen door de voordelen op ecologisch en gezondheidsvlak, en zeker door de voordelen voor uzelf als (dak)eigenaar!

HUISJE WELTEVREE

Wees creatief, strijd met alternatief Motten uit de oude jas Te vaak gebruiken we schadelijke stoffen om insecten of onkruid te bestrijden terwijl dat niet nodig is. Laat u inspireren voor alternatieven op de website www.zonderisgezonder.be. Hieronder vindt u alvast enkele voorbeelden.

Onkruid eruit 058 Met een permanente bodembedek-

king maakt onkruid geen kans. 059 Wilt u toch een open ruimte? Met

gras kunt u eenvoudig open ruimten creëren. 060 Gebruik grastegels voor uw oprit.

Grastegels in beton of polyethyleen moet u enkel regelmatig maaien, onkruid bestrijden is niet nodig. 061 Het water waarin u aardappelen

heeft gekookt, is een uitstekend middel tegen onkruid in het trottoir of in andere verhardingen.

Plant die mieren bant 062 Laat mieren rechtsomkeer maken

aan uw huis. Zet boerenwormkruid dicht bij de plaats waar ze uw huis binnenkunnen en u hebt een natuurlijk stoplicht. Ver van uw bed 063 Plaats vliegenramen en vliegengor-

dijnen in ramen en deuropeningen. 064 Gebruik uw muggennet niet enkel

in tropische landen. Ook in België houdt u de muggen ermee ver van uw bed.

065 Berg kleding voor hun winter- en

zomerslaap op in plastic kledinghoezen.

Luis ze erin 066 Laat 500 g fijngesneden uien een

uurtje weken in een halve liter water. Besproei uw plant met het gezeefde mengsel en verlos ze op die manier van bladluizen. Enkele uienringen op de aarde in de pot helpen ook. 067 Eén kilogram verse brandnetels 24

uur in 10 liter koud water laten trekken, geeft u een natuurlijk bestrijdingsmiddel tegen bladluizen.

Gebruik met mate Als u toch bestrijdingsmiddelen gebruikt, houd dan het volgende in gedachten:

21

068 Geef de voorkeur aan middelen op

Tips voor

basis van vetzuren om onkruid te bestrijden. Die middelen zijn minder giftig en snel afbreekbaar.

een gezonde

069 Gebruik nooit bestrijdingsmiddelen

als het regent of bij hoge temperaturen. Ze werken dan minder efficiënt. 070 Overdoseer niet. Het geeft geen

beter resultaat. 071 Gebruik nooit bestrijdingsmiddelen

als deze kunnen afvloeien naar waterlopen, vijvers en riolen.

lucht

Huisje weltevree

Waar naartoe met uw afval? 072 De verpakking is klein gevaarlijk

afval en u deponeert ze best in de milieubox.

073 Let op de verpakking als u iets

koopt. Veel producten zijn in navulbare verpakking verkrijgbaar. 074 Sorteer afval. Als u verschillende

Wees beducht voor stoken in de open lucht

vuilnisbakken heeft, is sorteren geen extra moeite. Met uw gesorteerde afval kunt u in het containerpark terecht. 075 Zit u met een afgedankte sofa,

22

Bij het verbranden van afval komen schadelijke gassen vrij. Daarom wil niemand een afvalverbrandingsinstallatie in zijn buurt. Dat noemt men het NIMBY-syndroom (Not In My Backyard of Niet In Mijn Achtertuin). Het vuurtje dat we zelf stoken in de tuin, zien we evenwel door de vingers. Onterecht, uit studies blijkt dat bij de verbranding van plastic afval of geverfd hout in onze achtertuin tot 5000 keer de wettelijke dioxinenormen voor huisvuilverbrandingsovens worden overschreden. Daarenboven bezorgt u vaak de buren overlast. Klachten over geurhinder als de buren een vuurtje stoken, zijn één van de meest geregistreerde klachten bij de gemeenten. Kies voor een alternatief.

computer of tafel? Neem eens contact op met de mensen van de Kringloopwinkel bij u in de buurt. Zij komen herbruikbare goederen met plezier halen. 076 Voor autobanden, afgedankte elek-

trische en elektronische apparaten en voertuigen geldt een aanvaardingsplicht. Dat wil zeggen dat u uw oude exemplaar gratis mag achterlaten bij de verkoper als u een nieuw exemplaar koopt. De afgedankte toestellen worden selectief opgehaald, behandeld en zo veel mogelijk hergebruikt.

Waar naartoe met uw groenafval ? 077 Beperk uw groenafval door bomen

en struiken voldoende ruimte te geven. Zo hoeft u minder vaak te snoeien. 078 Gebruik versnipperd snoeihout als

bodembedekking. Houtsnippers zijn ideaal als onkruidwerende laag tussen planten en als beschermlaag tegen uitdroging. Misschien stelt uw gemeente wel een verhakselaar ter beschikking. Vraag het eens na. U kunt natuurlijk ook kiezen voor een permanente bodembedekking.

Houd rekening met kleur en geur 079 Composteer uw groente- en fruit-

afval. Gebruik het compost in de tuin om uw planten, struiken, groenten, kruiden en gras te bemesten. 080 Naar gelang de grootte van de tuin

kunt u kiezen voor een composthoop, compostbak, compostvat of wormenbak. 081 Koop een mulchmaaier. Die gras-

maaiers maaien het gras zo klein, dat het afgemaaide gras kan blijven liggen als meststof.

Laat verven de lucht niet bederven

082 De meest milieuvriendelijke keuze

blijft watergedragen natuurverf. Deze verven hebben het minst vervuilend productieproces, zijn goed afbreekbaar in de afvalfase en gebruiksvriendelijk! Natuurverven zijn gemakkelijk toe te passen en geven weinig schadelijke of zelfs maar hinderlijke geuren. 083 Indien geen natuurverf beschik-

baar is, gebruik dan bij voorkeur verf met een Europees ecolabel. 084 Vermijd de klassieke alkyd- of ter-

pentineverven want zij hebben een zeer hoog VOS-gehalte. Bovendien bevatten ze nog andere stoffen die in mindere of meerdere mate giftig zijn. 085 Voor buitenschilderwerk kan u

U kunt verven opdelen in twee groepen: de natuurlijke verven en de synthetische verven. De synthetische verven bevatten oplosmiddelen die bij gebruik verdampen. Die oplosmiddelen zijn vluchtige organische stoffen (VOS) die bijdragen tot de ozonvorming en het broeikaseffect. Bij onvoldoende ventilatie tijdens het schilderen veroorzaken die VOS misselijkheid, hoofdpijn, duizeligheid en huidirritatie. Bij langdurige en regelmatige blootstelling aan organische oplosmiddelen kan het zenuwstelsel zelfs worden aangetast. Niet alleen tijdens het gebruik zijn de VOS schadelijk, maar ook de productie is vervuilend. Hoe minder oplosmiddelen in de verf, hoe beter. Hieronder vindt u een spatje uitleg.

high solid verven gebruiken als alternatief. 086 Voor binnenschilderwerk is water-

verdunbare verf of acrylverf geschikt. 087 Ook hybride verf bevat weinig VOS.

23

Tips voor een gezonde lucht

Hoe verwijdert u verf? 088 Vaak volstaat het om de oude verf-

Huisje

laag wat op te schuren als voorbereiding voor een nieuwe laag. Volledig verwijderen is dan niet nodig. Bespaar tijd en moeite en test uit of uw nieuwe verf pakt op de oude opgeschuurde verflaag.

weltevree

089 Schuur nat met aangepast schuur-

papier. Dweil het stof op en draag een stofkapje. Bij schuren komt immers verfstof vrij en vaak weet u niet welke verf voordien gebruikt werd. Het verfstof hoort bij het klein gevaarlijk afval. 090 De oude verflaag afbranden met

een vlam kunt u beter niet doen, want daarbij komen giftige gassen vrij.

Enkele verftips 091 Lees goed de instructies op de

096 Als u oplosmiddelen door een kof-

fiefilterzakje giet, blijven de verfrestanten achter in de filter. U kan de oplosmiddelen zo alvast hergebruiken voor een eerste spoelbeurt van een volgende verfklus. Het filterzakje en ook de vervuilde oplosmiddelen horen bij het KGA. 097 Gebruik white spirit nooit om uw

handen schoon te maken. Het trekt door de huid heen en kan het zenuwstelsel aantasten. Wassen met zeep of een speciaal handreinigingsmiddel is veel beter en veiliger.

verpakking. 092 Verf met een borstel of roller.

Spuiten is verspillend en dus extra milieuvervuilend. 093 Door verf op kamertemperatuur

24

te brengen en er eens goed in te roeren kunt u verf vloeibaar maken. Oplosmiddelen zijn hiervoor echt niet nodig. 094 Staakt u het verven halverwege

even, verpak de borstel dan luchtdicht in een plastic zak. Achteraf kunt u zo onmiddellijk weer aan de slag. Het is niet nodig om de borstel tussentijds schoon te maken. 095 Ook white spirit, thinner, wasben-

zine en andere oplosmiddelen bevatten VOS. Vermijd het gebruik van die oplosmiddelen na het verven.

Klein gevaarlijk afval (KGA) 098 De verfblikken en -emmers met

verfresten, doeken en andere bevuilde materialen moeten afgevoerd worden als klein gevaarlijk afval. Ook resten verf op waterbasis vormen klein gevaarlijk afval. 099 Spoel borstels met verf (op water-

basis) niet uit onder de kraan. Nadat u de borstels heeft afgeveegd, spoelt u ze best uit in een potje met wat water en laat u dit potje uitdrogen. Het ingedroogde restant geeft u mee met het klein gevaarlijk afval.

Ecologisch verduurzamen: een pleister op een houten been Hout is nog altijd een van de meest milieuvriendelijke producten. Door de afkomst van het hout en de producten waarmee ze worden behandeld, is hout evenwel vaak niet meer zo milieuvriendelijk. Aankooptips 100 Koop hout uit een bos dat verant-

woord wordt beheerd. Het FSClabel geeft u deze garantie. Het FSC-label, een afkorting voor Forest Stewardship Council, staat op houtproducten. Het garandeert dat het hout uit bossen komt die milieubewust worden beheerd en niet zomaar worden kaalgekapt. Dit label wordt gesteund door het Wereldnatuurfonds (WWF). Op de website van het WWF (www.wwf.be) vindt u naast de uitleg over het FSC-label een lijst met verdelers van FSC-hout België

mingsproducten zijn schadelijk voor het milieu en voor uw gezondheid. U kunt ook de structuur van het hout zodanig laten wijzigen dat insecten of zwammen het hout niet meer aantasten. Vraag ernaar bij uw houthandelaar. 103 Carbolineum, een van de klassieke

houtverduurzamingsmiddelen, bevat teer. Om gezondheidsredenen mag het niet meer verkocht worden. Het bevat ook polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK’s) die huid- en blaaskanker kunnen veroorzaken. Bovendien zorgt het voor geurhinder en kan het bij aanraking brandwonden veroorzaken. Als u nog Carbolineum in de kast heeft staan, kunt u het beter niet meer gebruiken. U kunt het Carbolineum naar het containerpark brengen of meegeven met de KGA-ophaling. 25

101 Kies voor elke toepassing de juiste

houtsoort. Houtsoorten zijn verdeeld in duurzaamheidsklassen. Voor een toepassing met een hoog risico op aantasting, bijvoorbeeld een tuinhuisje, kiest u een soort met een hoge natuurlijke weerstand. Schadelijke verduurzamingsmiddelen zijn dan overbodig.

Verantwoord gebruik 102 Kan het hout niet worden gebruikt

zonder verduurzaming? Behandel het hout dan op een bio-ecologische manier. Klassieke verduurza-

Asbest op zijn best Het grote gevaar van asbest schuilt in het inademen van de vezels. De (met het blote oog onzichtbare) asbestvezels dringen bij inademing door tot diep in de longen en kunnen op lange termijn kanker veroorzaken. Het gebruik van asbest werd vanwege gezondheidsrisico’s inmiddels verboden. U kunt echter in en om het huis nog asbest tegenkomen.

Tips voor een gezonde lucht

Huisje weltevree

Hoe kunt u asbest herkennen? Enkel in een laboratorium kan met 100% zekerheid worden vastgesteld of een bepaald materiaal asbest bevat. Toch kunt u mogelijke asbesthoudende producten of materialen herkennen.

Hoe kunt u het best omgaan met asbesthoudend materiaal? Asbestmaterialen moet u in principe niet verwijderen. Asbestcement vormt bijvoorbeeld geen gevaar voor de gezondheid zolang het intact blijft. Als u het asbestcement toch wilt afbreken, moet u uiterst voorzichtig te werk gaan.

Asbest komt vooral voor in: 104 schoorstenen: De ronde, grijze

schoorsteenpijpen bestaan vaak uit asbestcement; golfplaten: op daken van schuren en garages; dakleien of gevelbedekking; rioleringsbuizen. Voor deze toepassingen werd asbestcement nog tot kort voor het verbod in 1998 veelvuldig gebruikt. De kans dat u bij deze toepassingen dus asbestcement aantreft, is erg groot. 105 In de bovenstaande gevallen is 26

asbest in cement verwerkt, maar het kan ook los voorkomen, als: afdichtkoord in kachels, cv-ketels; plaasterisolatie rond buizen en ketels. 106 Hebben deze materialen de opdruk

‘NT’, dan mag u gerust zijn dat ze geen asbest bevatten.

107 Bij afbraak van een dak, schouw of

gevelbedekking in asbestcement of andere hechtgebonden materialen, kunt u het best als volgt te werk gaan: - verwijder voorzichtig de onderdelen één voor één (best manueel met handwerktuigen); - bevochtig het materiaal tijdens de afbraak; - gooi zeker niet met de onderdelen; - vermijd dat onderdelen breken. 108 Als het asbestcement niet op een

eenvoudige wijze kan worden verwijderd (bijvoorbeeld door het los te schroeven) of bij losgebonden asbesthoudend materiaal, loopt u een zeer groot risico op vezelverspreiding. Deskundigheid is vereist. Neem voor deze werkzaamheden contact op met een erkende specialist. 109 Reinig asbestcement nooit onder

hoge druk of met een stalen borstel.

Waar naartoe? Asbest mag sinds 1998 niet meer worden gebruikt. Hergebruik van asbestmaterialen is eveneens verboden. 110 In het containerpark van uw

gemeente staat mogelijk een speciale container waarin u asbestcement veilig kunt deponeren. Informeer u hierover. Niet alle containerparken bezitten immers een vergunning voor asbesthoudende materialen. 111 Losgebonden asbest laat u wegens

het grote risico op vezelverspreiding verwijderen door een erkende verwijderaar. Die zal ervoor zorgen dat het op een veilige wijze wordt afgevoerd. In elk geval moet het afval goed verpakt worden, liefst verscheidene keren, en worden opgehaald door een erkende ophaler. Bij de contactadressen vindt u de website met een lijst van erkende laboratoria en asbestverwijderende bedrijven.

27

Tips voor een gezonde lucht

Huisje weltevree

INFORMEER VOOR MEER > Vlaamse gezondheidsinspectie, domein Milieu en Gezondheid Informatie over afval Coördinatie Markiessstraat 1, 1000 Brussel, T: 02-553 35 75 • F: 02-553 36 16

Openbare Afvalstoffenmaatschappij voor het

website:

Vlaamse Gewest Stationsstraat 110, 2800 Mechelen,

http://www.wvc.vlaanderen.be/gezondmilieu

T: 015-28 42 84 • F: 015-20 32 75

e-mail: [email protected]

website: www.ovam.be email: [email protected]

brochure: ‘Wonen en gezondheid’ (2e editie)

Informatie over asbest Informatie over groendaken, muurvegetatie en gevelbegroening Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Bos & Groen Graaf de Ferrarisgebouw, Koning Albert II-laan 20 bus 8, 1000 Brussel T: 02-553 81 02 website: www.bosengroen.be e-mail: [email protected] 28

Informatie over subsidies voor groendaken

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Sectie Lucht Koningsstraat 93, 1000 Brussel, T: 02-227 14 50 website: www.vlaanderen.be/lucht e-mail: [email protected] Openbare Afvalmaatschappij voor het Vlaamse Gewest Stationsstraat 110, 2800 Mechelen, T: 015-28 42 84 • F: 015-20 32 75 website: www.ovam.be email: [email protected]

Uw gemeentelijke milieu- of groenambtenaar

Informatie over ecologisch tuinieren

Informatie over milieuvriendelijk stoken

VELT vzw, de Vereniging voor Ecologische Leef- en Teeltwijze Uitbreidingstraat 392 C, B-2600 Berchem,

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

T: 03-281 74 75 website: www.velt.be e-mail: [email protected]

Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Sectie Lucht Koningsstraat 93, 1000 Brussel, T: 02-227 14 50 website: www.vlaanderen.be/sluikverbranden www.vlaanderen.be/lucht e-mail: [email protected]

HUISJE WELTEVREE

Informatie over natuurlijke verven

Informatie over ecologische bouwmaterialen en -toepassingen

VIBE vzw, Vlaams Instituut voor Bio-

website: www.memogids.be

Ecologisch Bouwen en Wonen Statiestraat 115, 2600 Berchem,

Op de website van Groene Gids of Memogids vindt u een lijst van architecten, aannemers,

T: 03-239 74 23

leveranciers en installateurs die zich ertoe ver-

website: www.vibe.be

bonden hebben milieuvriendelijke toepassingen

e-mail: [email protected] Brochure ‘Wonen en gezondheid’ (2 e editie)

te gebruiken. Als het logo van het Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch bouwen en wonen (Vibe) naast hun naam staat, werken ze volgens de basisprincipes van Vibe. Deze principes vindt u op de website van Vibe (www.vibe.be).

http://www.wvc.vlaanderen.be/gezondmilieu

Informatie over kringloopwinkels in uw buurt Koepel van Vlaamse Kringloopcentra vzw Junostraat 30, 2600 Berchem, T: 03-281 03 30 website: www.kringloopwinkel.be

Informatie over thuiscomposteren VLACO vzw Kan. De Deckerstraat 37, 2800 Mechelen, T: 015-45 13 70 • F: 015-21 83 35 website: www.vlaco.be

Informatie over milieuvriendelijk verven Brochure ‘Verven, milieuvriendelijk consumeren’ www.ovam.be/brochures/milieuvriende-

Informatie over erkende asbestverwijderende bedrijven

lijk_consumeren/verf.asp Produktinformatiefiche ‘verven en vernissen’

Lijst met erkende bedrijven voor afbraak of verwijdering van asbest of materialen die asbest

www.stip.ovam.be

bevatten: website: www.meta.fgov.be/pg/pgb/nlgb00.htm

29

Informeer voor meer

Huisje weltevree

Informatie over milieuvriendelijke bestrijdingswijzen

Informatie over erkende laboratoria

De milieuvriendelijke bestrijdingswijzer,

Lijst met erkende laboratoria voor het analyse-

Campagne Zonder is Gezonder website: www.zonderisgezonder.be

ren van asbest: website: www.meta.fgov.be/pg/pgc/nlgc2.htm Dit is slechts een greep uit het aanbod. Ook via andere kanalen kunt u meer informatie krijgen.

03

Dikwijls verbruiken we energie zonder erbij stil te staan. Al die keren kunnen we ons energieverbruik beperken zonder comfortverlies. Met wat goede wil en enkele doordachte aankopen, kunt u heel wat besparen op uw energiefactuur!

Energie Energie besparen: de winst is voor u en het milieu!

Hoewel België een klein land is, verbruiken we hier veel energie. Met 10 miljoen inwoners vormen we twee duizendsten van de wereldbevolking, maar we verbruiken 0,6% van alle energie ter wereld. In huis verbruiken we energie in de vorm van gas en elektriciteit. De belangrijkste energiepost in een woning is de verwarming met zo’n 50 tot 75% van het huishoudelijke energieverbruik. 31

Bewust omgaan met energieverbruik is gunstig voor onze portemonnee en het draagt bij tot een betere leefomgeving. Bijna de helft van de elektriciteit wordt immers opgewekt door verbranding van fossiele brandstoffen, zoals steenkool. Bij elk verbrandingsproces komen koolstofdioxide, een belangrijk broeikasgas, en stikstofoxiden vrij. Naast het verkeer dragen ook onze verwarmingsketel en de elektriciteitscentrales bij tot de uitstoot van schadelijke gassen. Die gassen beïnvloeden onze gezondheid en geven op warme dagen aanleiding tot ozonvorming. In dit hoofdstuk geven we u een aantal tips om efficiënt om te gaan met energie. Het bevat eenvoudige tips om energie te besparen in de keuken, de badkamer en de rest van het huis, en een deel over efficiënt en milieuvriendelijk verwarmen.

•

TIPS VOOR EEN GEZONDE LUCHT > Kleine gebaren die veel besparen Eén enkele druk op de knop… 112 Sluipverbruikers zijn de kleine

lampjes op de toestellen in uw woning die dag en nacht energie verbruiken. De stand-byfunctie loopt in veel gezinnen op tot een elektriciteitsverbruik van 125 euro per jaar. Schakel uw toestellen daarom volledig uit als u ze niet gebruikt. 113 Heeft uw toestel geen stand-by

knop en brandt er steeds een lichtje? Sluit het dan aan op een stopcontact of verdeelstekker met schakelaar zodat u het toch kan uit zetten. 114 Zet de radio of televisie uit als er

niemand luistert of kijkt.

Allicht zuinig verlicht 115 De goedkoopste lamp is er één die

32

niet brandt. Maak er een gewoonte van om als laatste het licht uit te schakelen. 116 Doof het licht ook als u slechts

even de kamer uit bent. Het extra energieverbruik bij het aanschakelen is verwaarloosbaar ten opzichte van de besparing als u de lamp uitschakelt. 117 Vervang uw gloeilampen zoveel

mogelijk door andere lampen. Gloeilampen produceren meer warmte (90%) dan licht (10%). Halogeenlampen hebben een iets beter rendement, maar tl-buizen zijn het zuinigst.

118 Spaarlampen zijn in feite compacte

tl-buizen. Een spaarlamp gaat tien keer langer mee en verbruikt vijf keer minder energie dan een gloeilamp.

Keukenprinsen en -prinsessen Op elk potje past een deksel 119 Kook zo veel mogelijk met een deksel op de kookpot. Zonder deksel verbruikt u tot driemaal meer energie. 120 Gebruik een snelkookpan. U kookt

sneller en bespaart 40 tot 70% energie. 121 Gebruik zo weinig mogelijk water

bij het koken. Het kost immers energie ook het water dat u niet nodig heeft op te warmen. 122 Denk ook aan uw buren. Zorg

ervoor dat het ventilatierooster van uw dampkap niet te laag hangt en horizontaal naar de buren is gericht. Anders kunnen de buren geurhinder ondervinden. Magnetron, besparingsbron? 123 Om kleine en middelgrote porties

te ontdooien, op te warmen of te bereiden, kunt u het best de magnetron gebruiken. Zo verbruikt u ruim de helft minder dan met een klassiek kookfornuis of een klassieke oven. Op tijd het eten uit de diepvriezer halen en het langzaam laten ontdooien, blijft echter het voordeligst. 124 Voor grote hoeveelheden blijft de

kookplaat de beste keuze.

ENERGIE Er zijn redenen genoeg om spaarzaam om te springen met energieverbruik. Met een paar eenvoudige tips kunt u al veel bereiken.

Koelkast of iglo? 125 Ontdooi uw diepvriezer regelmatig.

Een rijmlaag van 2 mm zorgt al voor 10% meerverbruik. 126 Zet nooit warme gerechten recht-

streeks in uw koelkast of diepvriezer. ThermosKAN 127 Verbruik minder elektriciteit door

uw koffie warm te houden in een thermosfles in plaats van op het elektrische warmhoudplaatje van de koffiezetmachine. Aanslag op de kalk 128 Ontkalk uw toestellen bij kalkaanslag. Zo verhoogt u het rendement van uw toestellen. Ovenwarm 129 Gebruik bij voorkeur een gasoven,

die is het zuinigst. 130 Schakel de oven uit enkele minu-

ten voor het eten klaar is. Vaatwasser of afwasser? 131 Meestal verbruiken vaatwassers minder warm water dan als u zelf afwast. Dat is een voordeel. Een nadeel van een vaatwasser is dat het water elektrisch verwarmd wordt, terwijl het water uit de kraan meestal met aardgas opgewarmd wordt. Sommige vaatwassers kunt u aansluiten op uw warmwaterleiding. Een aankooptip!

Keukeninrichting 132 Plaats uw koelkast en diepvriezer

bij voorkeur op een koele plek. Zet ze dus ver van het fornuis en de verwarming en zeker niet in de zon. Zo verbruikt u minder energie.

Spitter, spetter, spater… lekker in het water… 133 Een bad verbruikt al snel 130 liter warm water; een douche van een vijftal minuten slechts 50 liter. 134 Met een spaardouchekop verbruikt

u in de douche 40 % minder water en energie. 135 Laat het water alleen stromen als

het echt nodig is. Laat het niet zomaar weglopen. 136 Stel uw boiler af op 60 à 65°C. Zo

is het water warm genoeg om te gebruiken en hoeft u niet meer energie te gebruiken om het water op een hogere temperatuur te krijgen. 137 Vermijd warmteverlies in de

warmwaterleidingen. Plaats uw warmwatertoestellen dicht bij een aftappunt.

33

Tips voor een gezonde lucht

Energie

Kleine wasjes, grote wasjes Zuinig wassen 138 Was liever één volle wasmachine dan twee halfvolle. Zo verbruikt u minder water en energie. 139 Was enkel op hoge temperaturen

(60°-95°) als het echt nodig is. 140 Gebruik zo veel mogelijk de spaar-

toetsen op uw wasmachine.

Zongedroogd 141 Een wasdroger verbruikt meer

energie dan een wasmachine. Op jaarbasis noteert een wasdroger al vlug 500kWh extra op de teller (± 78,5 euro). Wasdrogers op aardgas zijn sinds kort ook verkrijgbaar. Die verbruiken al heel wat minder energie. Het rendement van een wasrekje en een waslijn kan echter niet worden overtroffen! 142 Door uw linnen op voorhand goed

te zwieren (1000 toeren/minuut of meer) kunt u 20 tot 25% energie besparen bij het drogen. Strijk u rijk 143 Strijken met stoom gaat sneller en

vlotter en is dus zuiniger.

146 Als u toestellen vergelijkt, doe dat

dan enkel met toestellen van hetzelfde type en dezelfde grootte. 147 Een nieuw energie-efficiënt toestel

verbruikt slechts een derde van een tien jaar oud energievretend exemplaar. Mijd sluipverbruik 148 Vraag bij uw volgende aankoop

naar een toestel met een laag sluipverbruik. Dat is het verbruik van de stand-byfunctie van uw toestel. U betaalt wellicht meer bij aankoop, maar het verschil verdient u al snel terug. Kast of kist? 149 Een diepvrieskist is zuiniger dan

een diepvrieskast.

Aankooptips 34

Ga voor A 144 Let bij de aankoop van nieuwe toe-

stellen als een wasmachine, diepvries, koelkast en droogkast op het energielabel (A tot G). Een toestel met een A- label is het zuinigst. 145 Kies zeker voor een A-label bij

aankoop van een nieuwe diepvries of koelkast. Die verbruiken immers 24 uur per dag elektriciteit. Sinds 1999 is het daarom zelfs verboden om koelkasten en diepvriezers met label E, F of G te verkopen. Op het label vindt u ook andere gegevens van het toestel (energieverbruik in kWh per jaar, de capaciteit).

150 Heeft u een afzonderlijke diepvrie-

zer, koop dan een koelkast zonder vriesvak. Deze is zuiniger. Warmwaterbronnen 151 Koop een warmwatertoestel op

aardgas. Met aardgas verbruikt u bijna de helft minder energie dan met elektriciteit. 152 Koop een doorstroomtoestel of een

geiser. Die toestellen zijn veel zuiniger dan een boiler. Het water wordt alleen opgewarmd als u het nodig hebt. Hot fill 153 Sommige wasmachines en vaat-

wasmachines kunt u aansluiten op de warmwaterleiding. Die hot-filltoestellen hoeven het koud water

niet meer elektrisch tot de juiste temperatuur op te warmen. Heeft u een warmwatertoestel op gas, dan kunt u op deze manier veel energie besparen. Vraag ernaar bij uw handelaar. Energierecept 154 U kunt het best koken op een gas-

vuur. Vergeleken met een klassiek elektrisch kookvuur, kookt u dan ongeveer de helft goedkoper. 155 Als u een keuze maakt in het

gamma elektrische vuren (klassiek, vitro-keramisch of inductie), kiest u best voor inductiekookplaten. Die zijn het zuinigst en dus ook goedkoopst in gebruik.

Grote gebaren die energie garen

Voor de installatie van een zonneboiler wordt u beloond, want u geniet belastingvermindering. Vaak geeft ook uw gemeente of elektriciteitsdistributienetbeheerder een premie. Vraag het eens na. 157 U kunt ook een stapje verder gaan

en investeren in fotovoltaïsche cellen. Die cellen produceren elektriciteit door de warmte van de zon. Het systeem kunt u ook aansluiten op het elektriciteitsnet. Als de zonnepanelen dan meer elektriciteit leveren dan u nodig heeft, stroomt er elektriciteit naar het net en wordt u leverancier. Op een bewolkte dag neemt u elektriciteit af van het net. Als u deze stap wilt zetten, ga dan zeker te rade bij de overheid. U kunt er subsidies voor krijgen.

Meten is weten

35

158 Meet hoeveel energie uw toestel-

Sluit u aan op de zon 156 Laat de zon uw water verwarmen.

Installeer een zonneboiler. Een met vloeistof gevulde zwarte plaat, de zonnecollector, vangt de zonnestralen op waardoor de vloeistof opwarmt. Die vloeistof verwarmt op haar beurt het water in uw boiler. ’s Zomers verwarmt de zonneboiler voldoende water op tot comforttemperatuur. In de winter is naverwarming door de gewone warmwaterinstallatie noodzakelijk. Op jaarbasis neemt de zonneboiler ongeveer de helft van de warmwaterproductie voor zijn rekening!

len verbruiken. Leen eens een verbruiksmeter! Zo’n verbruiksmeter, ook wattmeter genoemd, meet het verbruik van elektrische apparaten zoals koelkasten, televisies en radio’s. Verschillende gemeenten en ecologische centra lenen deze meters uit. Als u zich aansluit bij een ecoteam in uw buurt, behoort een meter tot het basispakket. Vraag het eens na.

Tips voor een gezonde lucht

Energie

Verwarmen of verarmen? De belangrijkste energiepost in een woning is de verwarming. Het verwarmen van uw huis kost u jaarlijks 50 tot 75% van het huishoudelijke energieverbruik. Bij het verbranden van brandstoffen komt niet alleen warmte vrij, maar ook een reeks milieubelastende stoffen. Bij de verbranding van vaste brandstoffen zoals kolen of hout komen vooral koolstofdioxide (CO2), koolstofmonoxide (CO), stikstofoxiden (NOX), zwaveldioxide (SO2), stof en roet vrij. Als vloeibare brandstoffen worden verbrand komen koolstofdioxide, koolstofmonoxide, roet en in mindere mate stikstofoxiden en zwaveldioxide vrij. Als u aardgas gebruikt als brandstof, worden vooral koolstofdioxide, koolstofmonoxide, stikstofoxiden en een weinig zwaveldioxide gevormd. 36

Woningverwarming is verantwoordelijk voor ongeveer 20% van de totale CO2-emissies in Vlaanderen. De verwarmingsinstallaties nemen ook een belangrijk aandeel van de NOxemissies voor hun rekening, die ozonvorming en verzuring veroorzaken. Ook de SOx-emissies van slecht afgestelde branders spelen hierin een rol. Slecht onderhouden en slecht geplaatste verwarmingsinstallaties en schoorstenen zorgen ook voor geurhinder. Hoeveel schadelijke stoffen vrijkomen, is afhankelijk van de manier waarop u verwarmt, de brandstof die u gebruikt en het huis dat u verwarmt. Ook hier zijn er weer tal van mogelijkheden.

Kleine gebaren die veel besparen Isoleer een beetje meer 159 Hoe beter een woning is geïso-

leerd, hoe kleiner het vermogen van uw verwarmingsinstallatie kan zijn. Zo bespaart u niet alleen op het verbruik, maar ook op de kostprijs van uw installatie. 160 In bestaande huizen is dakisolatie

geen overbodige luxe. De overheid beloont u er voor met een belastingvermindering van 40% van het geïnvesteerde bedrag (maximaal ± 500 euro). 161 Dicht kieren en spleten tussen het

raamkozijn en de gevel. Die eenvoudige klus bespaart u veel energie en geld. 162 Isoleer de cv-leidingen op zolder,

in de bergruimte, in de garage, in de kruipruimte en in andere onverwarmde ruimten. Zo voorkomt u dat het water bij aankomst in de radiator reeds afgekoeld is. 163 Bevestig radiatorfolie of een

warmteschild achter de radiatoren. Hierdoor weerkaatst een groot deel van de warmte. Op een jaar verdient u zo uw investering terug. Mag het iets warmer? 164 Sluit ’s avonds de gordijnen en rol-

luiken. Zo houdt u de warmte beter binnen. 165 Zet de verwarming lager als u het

huis verlaat. 166 Als u de ramen openzet om te ver-

luchten, draai dan eerst de verwarming uit.

Goud voor een goed onderhoud 167 Laat uw verwarmingsinstallatie

regelmatig onderhouden. Slecht afgestelde branders hebben een laag rendement en stoten meer schadelijke gassen (NOx, SOx en het broeikasgas CO2) uit. Bij onvolledige verbranding wordt eveneens koolstofmonoxide gevormd, een dodelijk, reukloos en kleurloos gas. Ook neemt de kans op roetvorming en –afzetting toe, wat slecht is voor uw gezondheid en schouwbrand kan veroorzaken. 168 Wettelijk bent u verplicht een

stookolieketel elk jaar te laten afstellen, maar voor aardgasketels is een jaarlijks onderhoud eveneens aan te raden. Een goede afstelling betekent immers een lager verbruik, minder defecten en bijgevolg een lagere verwarmingsfactuur. 169 Laat ook uw schoorstenen regel-

matig reinigen. 170 Installeer thermostatische kranen.

Zo kunt u elke ruimte apart verwarmen. In de slaapkamer is immers een lagere temperatuur nodig dan in de woonkamer. De overheid beloont u er voor met een belastingvermindering. 171 Stel uw verwarming niet te hoog

in. Als u ze instelt op 20°C in plaats van op 23°C, bespaart u bijna 20%!

Het juiste stookspoor Bij ieder verbrandingsproces komen gevaarlijke stoffen vrij. Ze zijn niet alleen schadelijk voor het milieu maar ook voor uzelf en uw gezin. Het is daarom belangrijk om af en toe eens na te gaan of u op het juiste spoor zit. 172 Toestellen die zowel hout als kolen

kunnen stoken, worden in de volksmond al te vaak allesbranders genoemd. Allesbranders bestaan evenwel niet! Bij de verbranding van afvalstoffen komen giftige stoffen vrij. Verbrand in deze toestellen dus enkel geschikte brandstoffen. Gebruik ze niet als privé-huisvuilverbrandingsinstallatie. 173 De volgende brandstoffen mag u

zeker niet verbranden: huisvuil, sloophout, geverfd of gevernist hout, geïmpregneerd of verduurzaamd hout (herkenbaar aan de lichtgroene of donkerbruine kleur), multiplex, hardboard, spaanplaat, plasticafval, (kranten)papier en karton. Niet alleen is het ongezond om binnen of buiten deze stoffen te verbranden, het is bovendien gevaarlijk. Uw kachel kan scheuren, barsten of zelfs exploderen bij het verbranden van afval doordat er te hoge temperaturen worden bereikt. Verbranden van behandeld hout geeft ook aanleiding tot de uitstoot van schadelijke stoffen met risico’s op schoorsteenbrand.

37

Tips voor een gezonde lucht

Energie

Aankooptips 174 Zorg ervoor dat de uitlaat van uw

verwarmingsinstallatie niet te laag hangt en horizontaal naar uw buren gericht is. Zo voorkomt u geurhinder! Doe ik het goed? 175 U kunt eenvoudig nagaan of u goed

stookt. Bij zowel hout- als kolenkachels moet er kleurloze of witte rook uit de schouw komen. Ziet u grijsblauwe, grijze of zwarte rook dan bent u verkeerd bezig. Probeer eens de luchttoevoer wat verder open te zetten, vaak is dat voldoende. 176 Laat het vuur vanzelf uitgaan. Als u

de luchttoevoer afsluit, produceert het vuur veel schadelijke stoffen. Gooi daarom het laatste uur geen brandstof meer op het vuur.

38

Het rendement beken(d)(t) Het rendement van een toestel vertelt hoe efficiënt de energie wordt gebruikt om de ruimte te verwarmen. Er is een groot verschil tussen de verschillende verwarmingsinstallaties. Let op het etiket 177 U kunt het best een hoogrende-

mentsketel kopen. Die ketels herkent u aan het hoogrendementslabel. Voor stookolieketels heet dit label Optimaz. Voor aardgas spreken we over een HR+-label. Om de hoogrendementsketel optimaal te laten renderen, installeert u het best een pompschakelaar en thermostatische kranen per kamer. Voor de plaatsing van thermostatische kranen op radiatoren of voor een kamerthermostaat met tijdsinschakeling kunt u bovendien belastingvermindering genieten. De energiezuinige top 178 Een condensatieketel op aardgas

heeft een nog hoger rendement (HR-top-label). Hij gebruikt zelfs de warmte van de rookgassen. Inzake energiezuinigheid, behoort u met de condensatieketel tot de top! Stook(olie) extra zuinig 179 Vanaf 2006 kunt u drie soorten

stookolie aankopen. Ze verschillen in de hoeveelheid zwavel die erin aanwezig is. De ‘gasoil extra’ bevat het minste zwavel en zorgt voor een nog hoger rendement van uw Optimaz-ketel.

NOx, KLASSE! 180 Uw verwarmingstoestel stoot ook

NOx-emissies uit. Verwarmingstoestellen werden daarom ingedeeld in NOx-klassen. Koopt u een toestel met een laag verbruik, dan zijn ook de NOxemissies lager. Als u ook nog rekening houdt met de NOx-klasse kunt u deze emissies zo veel mogelijk vermijden. Koopt u een aardgasketel, dan kunt u het best een NOxklasse 5 of hoger nemen. Koopt u een stookolieketel, dan is NOxklasse 3 aan te bevelen. Vanaf 2005 zult u niets anders meer op de markt vinden. Toch een kachel? 181 Als u afzonderlijke kachels ver-

kiest, let dan ook op het rendement ervan. De klassieke individuele gas-, kolen- of houtkachels hebben een laag rendement (6075%). Bovendien loopt u risico op een CO-vergiftiging. Gesloten gevelkachels op gas met een hoog rendement (>85%) zijn een zuinig en veiliger alternatief. Daarenboven zijn ze compact, goedkoop om te installeren en hebben ze geen stookplaats of schoorsteen nodig. Vraag ernaar

bij uw handelaar. 182 Koop een kachel die past bij de

ruimte, een kachel met het juiste vermogen. Koopt u een kachel met een te groot vermogen, dan krijgt u het snel te warm. Om de kachel wat minder te doen branden, wordt dan vaak de luchttoevoer afgesloten. U laat de kachel smoren. Door te smoren krijgt u onvolledige verbranding en komen veel meer schadelijke stoffen vrij en verhoogt u de kans op schoorsteenbrand. Toch maar beter niet 183 Elektrische verwarming is niet zo’n

verstandige keuze. Er gaat veel warmte verloren in de elektriciteitscentrale en bij het transport tot aan uw huis. 184 Om uw huis te verwarmen is een

open haard niet geschikt. Een open haard heeft immers slechts een rendement van 10 procent.

39

Tips voor een gezonde lucht

Energie

INFORMEER VOOR MEER > Informatie over het onderhoud, de controle en de regeling van verwarmingsinstallaties Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Ecolife vzw

Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Koning Albert II-laan 20 bus 8, 1000 Brussel

(Informatie over ecoteams en bouwteams)

T: 02-553 80 53

Blijde Inkomststraat 109, 3000 Leuven T: 016-23 26 49

e-mail: [email protected]

website: www.ecolife.be e-mail: [email protected]

Informatie over de verschillende types stookolie Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Sectie Lucht Koningsstraat 93, 1000 Brussel T: 02-227 14 50 website: www.vlaanderen.be/lucht e-mail: [email protected]

Infocentra 40

EHA- Ecohuis Antwerpen Turnhoutsebaan 139, 2140 Borgerhout T: 0800-160 80, 03-217 08 11 • F: 03-217 08 88 website: http://ecohuis.antwerpen.be e-mail: [email protected] Centrum Duurzaam Bouwen Marktplein 7, 3550 Heusden-Zolder T: 011-51 70 51 website: www.centrumduurzaambouwen.be

Kamp C – Provinciaal Centrum Duurzaam Bouwen en Wonen Britselaan 20, 2260 Westerlo T: 014-27 96 50 website: www.provant.be/kampc Milieuadvieswinkel - Gent K. Maria – Hendrikaplein 5-6, 9000 Gent T: 09–242 87 59 website: www.milieuadvieswinkel.be e-mail: [email protected] Mondo vzw (Solar 2002) Bastijnstraat 85, 2590 Berlaar T: 03-482 24 68 website: www.mondo.be e-mail: [email protected] ODE-Vlaanderen (Organisatie Duurzame Energie) Leuvensestraat 7 bus 1, 3010 Leuven T:016- 23 52 51 website: www.ode.be e-mail: [email protected]

e-mail: [email protected] Dialoog Blijde Inkomststraat 109, 3000 Leuven T: 016-23 26 49 website: www.dialoog.be e-mail: [email protected]

Zonne-arc Couthoflaan 38, 8972 Proven T: 057-33 84 19 website: www.zonnearc.be e-mail: [email protected]

ENERGIE

Informatie over subsidies, belastingsvermindering, rationeel energiegebruik en gebruik van duurzame energiebronnen

Informatie op het internet over elektrische toestellen

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

www.milieuadvieswinkel.be: op deze website

Afdeling Natuurlijke Rijkdommen en Energie Koning Albert II-laan 7, 1210 Brussel

vindt u informatie over merken en types van huishoudtoestellen en de mate waarin ze ener-

T: 02-553 46 00

giezuinig zijn.

website: www.energiesparen.be

www.greenpeace.be: op deze website vindt u

e-mail: [email protected]

een energiegids. Deze gids legt stap voor stap uit hoe u in huis energie kunt besparen. Als bijlage vindt u een aankooplijst van de zuinigste elektrische toestellen (merk, type en adressen). www.milieucentraal.nl: Milieu Centraal is een organisatie die consumenten praktische informatie biedt. Een belangrijke activiteit is het beantwoorden van vragen. Heel veel antwoorden vindt u op de website. Vindt u daar niet wat u zoekt, dan kunt u steeds een e-mail sturen naar [email protected].

Informatie over milieuvriendelijk stoken Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Koningsstraat 93, 1000 Brussel T: 02-227 14 50 website: www.vlaanderen.be/lucht e-mail: [email protected]

Informatie over zonneboilers, fotovoltaïsche zonnepanelen, warmtepompen, biomassa, waterkracht, windenergie Organisatie voor Duurzame Energie (ODE)Vlaanderen Leuvensestraat 7/1, 3010 Kessel-Lo T: 016-23 52 51 website: www.ode.be e-mail: [email protected]

Subsidies van gemeenten en de Vlaamse Gemeenschap 41

De verschillende subsidies die de Vlaamse Gemeenschap uitkeert, vindt u op www.energiesparen.be. Deze site vermeldt ook de gemeenten, provincies en netbeheerders die aanvullende subsidiereglementen bezitten. Het is toch ook altijd nuttig om eens bij de gemeente of provincie zelf na te vragen. Misschien wordt er aan een extra subsidiereglement gewerkt. Dit is slechts een greep uit het aanbod. Ook via andere kanalen kunt u meer informatie krijgen.

Informeer voor meer

Energie

04

Luchtverontreiniging In dit deel gaan we iets dieper in op de problematiek van luchtverontreiniging. We vertrekken hierbij vanuit de milieuproblemen en geven aan welke stoffen ze veroorzaken. We leggen ook uit hoe deze stoffen worden gevormd en door welke activiteiten, die we uitvoeren, deze stoffen worden uitgestoten.

>

43

> Ozonvorming - zomersmog Ozon op leefniveau of fotochemisch ozon kan erg schadelijk zijn voor mens en milieu. Fotochemische luchtverontreiniging is een complex proces waarbij de intensiteit van de zonnestraling en de temperatuur een belangrijke rol spelen. De hoogste ozonconcentraties worden gemeten op warme zomerdagen, enkele uren na de maximale zonnestraling, dus in de late namiddag. Deze zomersmog bevat niet alleen ozon, maar ook heel andere stoffen zoals peroxyacetylnitraat (PAN). Ozon is wel de belangrijkste component. Ozon verstoort de ademhalingsfunctie bij de mens en berokkent schade aan de vegetatie door een verminderde opbrengst van landbouwgewassen en een verstoring van bossen en andere ecosystemen. Andere stoffen, zoals PAN, irriteren de ogen en de slijmvliezen en veroorzaken hoest. Vooral mensen met aandoeningen aan de luchtwegen, hart- en vaatziekten, ouderen en kinderen ondervinden last van ozon in de zomer. De overheid waarschuwt ons bij hoge ozonconcentraties en raadt dan af om zware fysieke inspanningen te doen. De buitenlucht simpelweg vermijden op deze dagen is geen 44

duurzame oplossing. Op lange termijn kan ozon immers bij de hele bevolking de luchtwegen aantasten en kan een toename van allergiën en een aantasting van ons immuunsysteem merkbaar zijn. De fotochemische stoffen worden zelf niet uitgestoten door de bronnen. Ze ontstaan door inwerking van het zonlicht op de zogenaamde precursoren stikstofoxiden (NOx) en vluchtige organische stoffen (VOS). Vluchtige organische stoffen komen in de omgevingslucht terecht door verbranding of verdamping van brandstoffen of door verdamping van oplosmiddelen. Stikstofoxiden bevatten NO2 en NO. Deze stoffen worden gevormd door verbranding van brandstoffen. Auto’s, verwarmingsketels en elektriciteitscentrales stoten stikstofoxiden uit. Het gemotoriseerde verkeer is ook een belangrijke bron van vluchtige organische stoffen. Ook het gebruik van vluchtige

oplosmiddelen veroorzaakt 24% van de uitstoot van VOS. Vluchtige organische stoffen vindt u verder in verven en oplosmiddelen als white spirit, thinner, wasbenzine, ether en terpentijn.

Milieugevaarlijke stoffen – gezondheid Stoffen zoals asbest, PCB's, pesticiden, zware metalen, PAK’s en dioxines kunnen door hun aanwezigheid in het milieu risico's opleveren voor de mens of het milieu. In de atmosfeer kunnen milieugevaarlijke stoffen zich over grote afstand verspreiden. Zwevend stof treedt daarbij als drager op. Meestal zijn er kankerverwekkende stoffen gebonden aan de stofdeeltjes Blootstelling aan milieugevaarlijke stoffen kan schadelijke gevolgen hebben voor de mens, bijvoorbeeld voor lever, nieren, hart, bloedvaten, voortplantingsorganen en zenuwweefsel. De stofdeeltjes die bij verbrandingsprocessen vrijkomen, vormen een rechtstreekse aanslag op onze gezondheid. De fijne stofdeeltjes kunnen doordringen tot in de longen en ademhalingsmoeilijkheden en hart-en vaatziekten veroorzaken. Milieugevaarlijke stoffen brengen ook schade toe aan ecosystemen. Milieugevaarlijke stoffen komen in de lucht terecht door verbrandingsprocessen (autogebruik, elektriciteitscentrales, verbranden in open lucht, verwarmingsinstallaties), door afbraak van materialen (bijvoorbeeld asbesthoudende materialen), door het gebruik van bestrijdingsmiddelen, houtverduurzamingsproducten en van andere schadelijke producten.

45

> Verzuring - zure regen Verzuring speelt een belangrijke rol bij de verstoring van ecosystemen. Zo sterven bossen af, vergrast de heide, gaat de vitaliteit van planten achteruit, verzuren meren, worden visbestanden aangetast en raakt het grondwater verontreinigd. Verzurende emissies beschadigen gebouwen en monumenten en beïnvloeden de luchtkwaliteit. Bij specifieke meteorologische omstandigheden en concentraties kan dat aanleiding geven tot acute gezondheidsproblemen. In winterperiodes bijvoorbeeld komt het voor dat een warmere luchtlaag de onderliggende vervuilde lucht belet op te stijgen. De concentratie van de verzurende emissies en van andere vervuilde stoffen in onze omgevingslucht is dan zeer groot en zorgt voor acute gezondheidsproblemen. We noemen dat wintersmog. Verzuring wordt veroorzaakt door zwavel(S)- en stikstof(N)-verbindingen die via de atmosfeer in het milieu worden gebracht. SO2 wordt in de atmosfeer na enkele uren of dagen grotendeels omgezet in zwavelzuur (H2SO4), terwijl NO omgezet wordt in NO2 en vervolgens in salpeterzuur (HNO3). 46

Stikstofoxiden en zwaveldioxide worden gevormd tijdens verbrandingsprocessen. Ook ammoniak (NH3), dat vrijkomt bij landbouwactiviteiten, draagt, via allerlei processen bij tot verzuring. Het is een basisch gas dat in eerste instantie zorgt voor een beperkte neutralisatie van de verzurende bestanddelen in de atmosfeer. Bij deze reactie wordt het echter omgezet in het zure ammonium (NH4+). Dat wordt in de bodem door nitrificerende bacteriën eveneens in salpeterzuur (HNO3) omgezet.

Klimaatsverandering - broeikaseffect Broeikasgassen, waaronder waterdamp, koolstofdioxide, methaan, stikstofoxiden en ozon, vormen een soort mantel rond onze aarde.

Deze mantel van gassen absorbeert de infrarode stralen (de warmte van de zonnestralen), zoals in een serre. Dat natuurlijke fenomeen wordt het broeikaseffect genoemd. De mantel zorgt ervoor dat de aarde een temperatuur heeft van 15° in plaats van –18°C. Het natuurlijke effect wordt versterkt door de broeikasgassen die door onze activiteiten in de lucht terechtkomen. Op die manier warmt de aarde langzaam op. Die geleidelijke opwarming van de aarde is een belangrijk mondiaal probleem. De temperatuursverhoging aan het aardoppervlak doet ondermeer de zeespiegel stijgen en bedreigt op lange termijn sommige eilanden en laaggelegen landen. Regionale verschillen in die temperatuurverhoging kunnen effecten hebben op weerpatronen en oceaanstromingen. Vooral in de armste landen, waar verdroging en woestijnvorming zullen worden versterkt, zal de bevolking getroffen worden. In ons land zullen vooral planten en dieren zich moeilijk kunnen aanpassen, waardoor de biodiversiteit (het aantal soorten planten en dieren) zal afnemen. Die verarmde biodiversiteit en de verhoogde temperatuur zal de kans op nieuwe ziektes, pesten en plagen doen stijgen. Broeikasgassen zoals CO2 worden vooral gevormd bij verbrandingsprocessen, bijvoorbeeld bij de productie van elektriciteit via fossiele brandstoffen als olie en kolen. Maar ook onze auto en onze verwarmingsketel veroorzaken de vorming van broeikasgassen.

De ozonlaag Ongeveer 90% van de ozon in de atmosfeer bevindt zich in de stratosfeer. Die begint op een hoogte van acht à achttien kilometer en strekt zich uit tot op een hoogte van vijftig kilometer boven het aardoppervlak. De hoogste ozonconcentraties bevinden zich op een

47

> hoogte van vijftien tot dertig kilometer. Deze laag staat bekend als de stratosferische ozonlaag. Ze vormt een beschermend schild tegen de schadelijke UV(B)-straling van de zon. Een te lange blootstelling aan deze stralen leidt tot risico's voor de volksgezondheid (bijvoorbeeld huidkanker) en schade aan landbouwgewassen en ecosystemen. Het is dus van groot belang dat dit schild, de ozonlaag intact blijft. De belangrijkste ozonafbrekende stoffen zijn chloorfluorkoolstoffen (CFK's), halonen of broomfluorkoolstoffen, broomfluorkoolwaterstoffen (HBFK's), tetrachloorkoolstof, 1,1,1-trichloorethaan, methylbromide en chloorfluorkoolwaterstoffen (HCFK's). Ozonafbrekende stoffen die nu vrijkomen, bereiken de stratosfeer pas na jaren, maar blijven daar geruime tijd aanwezig. De CFK’s in spuitbussen werden ondertussen verboden maar we treffen ze nog wel aan in ijskasten, reinigings- en ontvettingsmiddel in de elektronica en als draaggas in medische toepassingen. Halonen worden gebruikt als brandblusmiddel. HCFK's worden meestal 48

gebruikt als vervangingsmiddel voor CFK's. Methylbromide wordt voornamelijk gebruikt als ontsmettingsmiddel in de landbouw. De overige stoffen worden vooral gebruikt als oplosmiddel.

Geurhinder Geurhinder of stank is meestal niet zozeer bedreigend voor de gezondheid of verstorend voor ecosystemen, maar tast het welzijn aan. Geurhinder wordt veroorzaakt door allerlei stoffen, zoals meststoffen, oplosmiddelen, rottend organisch materiaal en emissies van productieprocessen. Hoewel harde wetenschappelijke bewijzen over de relatie tussen geurhinder en gezondheid nog niet voorhanden zijn, spreken experts

over verbanden tussen het optreden van ernstige geurhinder en gezondheidsklachten als slapeloosheid, ademhalingsproblemen, duizeligheid, hoofdpijn, oog-, keel- en neusirritatie, allergische reacties, hoest, hijgen, maagklachten (misselijkheid, braken, walging en verlies van eetlust), pijn in de borst. Zowat 20% van de bevolking in Vlaanderen is op een of andere manier gehinderd door geurtjes afkomstig van allerlei activiteiten. De meeste klachten hebben betrekking op huishoudelijke activiteiten van burgers. Hierbij zijn vooral de opslag en verwerking van afval (vuilniszakken, GFT-containers op appartementen, slecht onderhouden composthopen en -vaten) en het verbranden van afval, verwarmingskachels en te lage en horizontaal georiënteerde schouwen de oorzaak van geurhinder. Maar ook door een lekkende brandstoftank, het verwaarloosde kippenhok van de buurman, hondenpoep op het trottoir, kattenpis, een overlopende septische put en een lozing in de riolering kan er zich geurwrevel voordoen. 49

Meten is weten Via een net van meetposten houdt de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) voortdurend de luchtkwaliteit in het oog. Ze meet de aanwezigheid van zwavel, zwarte rook, stof, zware metalen en andere stoffen. Ook de gegevens over ozon worden door de VMM gerapporteerd. U kunt de gemeten waarden raadplegen op het internet: www.luchtkwaliteit.be en www.ircel.be.

•

INFORMEER VOOR MEER > Informatie over luchtverontreining

Nuttige webpagina’s

Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap

Wegwijzer leefmilieu en natuur

Afdeling Algemeen Milieu- en Natuurbeleid Sectie Lucht

Op de webpagina www.milieuinfo.be vindt u als burger en als onderneming informatie over de

Koningsstraat 93, 1000 Brussel T: 02-227 14 50 • F: 02-227 14 55

milieuwetgeving, over milieu- en natuureduca-

website: www.vlaanderen.be/lucht e-mail: [email protected]

de milieuoverheid en over tal van andere milieuonderdelen. Het is tevens uw startpagina naar andere informatiekanalen.

Informatie over de meetnetten luchtkwaliteit en onderzoek naar luchtverontreiniging

Webpagina over de verschillende milieuthema’s In het milieu- en natuurrapport (www.milieurapport.be) vindt u informatie over alle thema’s die in deze brochure aan bod komen: verspreiding van vluchtige organische stoffen (VOS), verspreiding van producten van onvolledige verbranding (POV), verspreiding

VMM Vlaamse Milieumaatschappij Milieukenniscentrum Van de Maelestraat 96, 9320 Erembodegem T: 053-72 64 46 www.vmm.be e-mail: [email protected]

50

Het milieukenniscentrum van de Vlaamse Milieumaatschappij bundelt informatie over het milieu in het algemeen en over water en lucht in het bijzonder. Iedere werkdag kan de collectie boeken, rapporten, tijdschriften en video’s geraadpleegd worden door het publiek.

tie, over de verschillende milieuthema’s, over

van bestrijdingsmiddelen, verspreiding van zwevend stof, stank, verzuring, fotochemische luchtverontreiniging, aantasting van de ozonlaag, klimaatsverandering, beheer van afvalstoffen en verspreiding van PCB's. Webpagina over ozon website: www.environment.fgov.be/Root/tasks/atmosphere/atmopol/ozon/10_nl.htm Webpagina over de ozonlaag website: www.emis.vito.be/ozon

LUCHTVERONTREINIGING

Webpagina over klimaatsverandering website: www.klimaat.be Bereken uw eigen ecologische voetafdruk Op de webpagina www.ecoscore.be van Ecolife kunt u uw eigen ecologische voetafdruk berekenen. Die voetafdruk is een middel om in te schatten hoe groot de milieugebruiksruimte is die uw levensstijl inneemt. Aanvullende informatie vindt u op de webpagina van Ecolife: www.ecolife.be. Dit is slechts een greep uit het aanbod. Ook via andere kanalen kunt u meer informatie krijgen.

51

Informeer voor meer

Luchtverontreiniging

Colofon Samenstelling Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap Administratie Milieu-, Natuur-, Land-, en Waterbeheer (AMINAL) Adeling Algemeen Milieu en Natuurbeleid sectie Lucht Coördinatie AMINAL, Sectie Lucht Ine Schils, Tania Van Mierlo Verantwoordelijke uitgever Jean-Pierre Heirman, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, AMINAL, Koning Albert II-laan 20, bus 8, 1000 Brussel Grafische Vormgeving Guy Adam - Digitale Drukkerij LIN Druk Feys Ingelmunster Depotnummer D/2003/3241/351 Uitgave December 2003 U kan deze brochure gratis bestellen op het adres: Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap AMINAL, sectie Lucht Koningstraat 93 - 1000 Brussel email: [email protected] website: www.vlaanderen.be/lucht