\
§:
'\
~
"'
..en i. 0 .. ~
Q)
(J
:;
Q)
U 0) i.
C Q) 0en c 0)
~ :: Q)
Z
W
Q)
"0 :: +(J
ic CU CU
Q)
0
Q) Q) "0 ++W C (J Q) i.
CY
~ I
C CO
i. 0
.. .:(, c :Q) .e c Q)
+-
a. 0
CC
.
. .
.
.
.
.
. .
.
.
.
.
. .
.
.
.
.
.
.
. .
.
rapport MD-MK20090057
Hel kwaliteitssysteem van DHV B.V. is gecertificeerd volgens LSO 9001.
schrifelijke toestemming van DHV B.V., noch mag het zonder een dergelijke toestemming worden gebruikt vor enig ander werk dan waarvoor hel is vervaardigd.
c DHV B.V. Niets uit dit bestek/drukwerk mag worden verveelvoudigd entof openbaar gemaakt d.m.v. drukwerk, fotokopie, microfim of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande
onderdeel bijlagen
Gemeente Den Haag
dossier: C0449.03.001 registratienummer: MD-MK20090057
Oriënterende studie: Energievisie Binckhorst te Den Haag
Plan-MER Nieuw Binckhorst
DHVB.V.
14 14 15 17 19
BEREKENING HUIDIGE SITUATIE
ENERGIECONCEPTEN Masterplan Concept A: Maximale energiereductie B: Decentrale WKO en individuele warmtepomp
5
6
28 29
Kwalitatieve beoordeling overige aspecten
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
COLOFON
8
9
- 5-
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
Milieurendement
Overzicht investeringen
7.2 7.3 7.4
RESULTATEN ENERGIECONCEPTEN Overzicht energiestromen
7 7.1
22 22 26 27 27
c: Warmte/kracht centrale 0: Geothermie centrale
6.2 6.3 6.4 6.5 20
13
UITGANGSPUNTEN
4
6.1
11
Het Structuurplan Programma
9 9 9
SITUATIE
3 3.1
3.2
6
INLEIDING
6
2
SAMENVATIING
INHOUD
7 Investeringskentallen
MD.MK20090057
Gemeente Den Haagl
3 Energiebehoefte per functie gebaseerd op gemiddelde vierkante meters per functie 4 Referentie woningen 5 Berekeningen en uitgangspunten milieurendement concepten 6 Kwalitatieve analyse energieconcepten
2 Binckhorst: huidige situatie
1 Uitgangspunten en kentallen c02-emissies
BIJLAGEN
BLAD
DHVB.V.
SAMENVATTING
INLEIDING
het spoor (Den Haag - Utrecht) en de A 12. De begrenzing aan de
concepten nader op haalbaarheid te onderzoeken.
MD-MK20090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
Voorburg.
- 6-
Gemeente Den HaagJ
noordzijde wordt gevormd door het spoor van Amsterdam naar Rotterdam en aan de zuidzijde door de Maanweg en de gemeente
(Haagvlietlrekvliet). Aan de oostzijde wordt het gebied begrenst door
Dit document kan gebruikt worden als startpunt om bepaalde energie
recent uitgevoerde energievisies voor andere steden. De geschetste
visies zijn reëel en geven een beeld van de te verwachte milieu effecten.
gebied en ligt aan de zuidoost zijde van het Haagse centrum. Het gebied
Het stadsdeel Binckhorst in Den Haag betreft 130 ha binnenstedelijk
2
grenst aan de Laakhavens. Rivierenbuurt, Voorburg en Rijswijk. Het plangebied Binckhorst wordt aan de westzijde begrensd door water
Ten behoeve van MER voor het gebied Binckhorst te Den Haag is een oriënterende energievisie opgesteld. Deze is gebaseerd op kentallen uit
1
DHVB.V.
.7-
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
Het doel van het onderzoek is kansrijke energieconcepten te bepalen voor het plangebied Binckhorst. De studie richt zich met name op concepten voor energiebesparing en opwekking van duurzame energie.
Doelstellng
Contourennota voor Milieubeleid 2006-2010 (2006);
MD-MK2009057
Gemeente Den Haagl
Duurzaamheidsparagraaf (2007) en de nota Tien voor Milieu.
Evaluatie Gemeentelijk Gebiedsgericht Milieubeleid en
regelgeving en waar relevant aangescherpt naar aanleiding van de
- Deze ambities zijn daar waar nodig aangevuld met nieuwe wet- en
...~~
Voor het stadsdeel Binckhorst is een energievisie opgesteld. Deze visie is opgesteld door DHV in opdracht van gemeente Den Haag.
Figuur 2.1 : Plangebied de Binckhorst
milieuthema's al opgenomen.
;~~~
deze ambities zijn wet- en regelgeving behorend bij de verschilende
Handleiding Gemeentelijk Gebiedsgericht Milieubeleid (GGMB. 2005). In
- Ambities die de gemeente Den Haag heeft geformuleerd in de
doelstellingen en documenten:
Als uitgangspunten voor de energieconcepten gelden de volgende
Gezien de fase van de ontwikkeling van Binckhorst is het de insteek van deze energiestudie om de eerste haalbaarheid voor toepassing van een viertal potentiële energieconcepten voor de opwekking van warm water en koeling met bijbehorende infrastructuur te bepalen.
Opzet van het onderzoek
De studie dient als achtergrondrapport voor de Plan-MER Binckhorst maar kan ook zelfstandig gelezen worden.
DHVB.V.
MD-MK20090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
(werktuigbouwkundige) principeschema's van de energieconcepten.
Hoofdstuk 6 geeft allereerst een heldere beschrijving van het Masterplan zoals die voor deze studie wordt gehanteerd. Vervolgens wordt een beschrijving gegeven van vier energieconcepten, inclusief fictieve
In hoofdstuk 5 wordt ten behoeve van de Plan-MER het energieverbruik van de huidige situatie berekend.
Als eerste worden de uitgangspunten van het rapport vastgesteld. Deze zijn beschreven in hoofdstuk 4. Op basis van de uitgangspunten, de ambities van de gemeente en de bestaande situatie, wordt de energiebehoefte voor het plangebied berekend in de huidige en nieuwe situatie. Vervolgens worden vier kansrijke energieconcepten ontwikkeld waarmee invulling kan worden gegeven aan de energieambities.
-8-
Gemeente Den Haag/
vervolgstappen voor verdere implementatie van het gekozen energieconcept.
Hoofdstuk 8 beschrijft de conclusies van de visie en een beschrijving van
De resultaten hiervan zijn beschreven in paragraaf 7.4.
. De subsidiemogelijkheden.
. Het comfort en betrouwbaarheid van de energieconcepten.
t.a.v. de bouwplanning en de energiebehoefte en voor consequenties voor energie-contracting).
. Implementatie (waarbij aandacht voor flexibiliteit van het systeem
. De vergunningsproblematiek.
. Het ruimtebeslag van de energieconcepten.
Aanpak en leeswijzer
volgende aspecten geanalyseerd:
aangelegd.
Na de kwantificering van de vier energjeconcepten wordt een pro- en contra-analyse op kwalitatieve basis uitgevoerd. Hierbij worden de
CO, reductie t.o. v. het Masterplan.
. Energiebesparing voor verwarming en koeling in kWh en kilogram
. Indicatieve begroting op basis van kengetallen;
In hoofdstuk 7 zijn de concepten globaal gedimensioneerd. De resultaten hiervan worden vergeleken met de Masterplansituatie, zoals beschreven in paragraaf 6.1. Van deze concepten (scenario's) is het volgende uitgewerkt:
De Energie Prestatie op Locatie (EPL) wordt t.b.v. dit gebied niet toegepast omdat deze voornamelijk gericht is op woningbouw. De EPL is maat voor de energetische kwaliteit, maar dan voor een hele bouwlocatie inclusief de energievoorziening die voor en/of in deze locatie is
Afhankelijk van levensduur 37-75% voor woningen en 30-41% voor bedrijven cO,-reductie t.o.v. 2004
. COi-doelstellngen bij renovatie woningen en bedrijven:
. Algemeen en sloop/nieuwbouw: nieuwbouw COi neutraal
energievisie:
Concreet zijn onderstaande ambities gehanteerd bij het opstellen van de
DHVB.V.
SITUATIE
- 9-
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
verbindt Laak aan de ene kant en Voorburg aan de andere kant
Noord en Zuid. Het park ligt dwars op de grote barrières en
Binckhorst, centraal gelegen tussen de bebouwde gebieden van
Haag CS Binckhorst Park: een brede groene zone in het hart van
aan het Haagse æntrum en aan Nieuw Laakhaven met Den
Binckhorst Noord: een hoogstedelijke zone, direct gekoppeld
Nieuw Binckhorst zal bestaan uit drie zones:
Masterplan:
3.2 Programma
ambitie neer om de bestaande stad aanzienlijk te verdichten in (centrum) stedelijke woonmilieus. Er zijn vijf kansenzones aangewezen, waaronder Binckhorst.
In de Structuurvisie Den Haag 2020 üuni 2005) legt de gemeente de
belangrijk uitgangspunt voor woningbouw is zo veel mogelijk concentratie in en aan steden. Een van de locaties met een regionale betekenis is de Binckhorst.
woningbouw, kantoren en bedrijventerrein in de regio onderbouwd. Een
RSP 2020 (voorlopig ontwerp, juni 2007) wordt de behoefte aan
In het Regionaal Structuurplan 2010 (RSP, februari 2002) en het nieuwe
3.1 Het Structuurplan
3
aangesloten aan de
MD-MK2090057
Gemeente Den Haag!
Deze zone wordt in het Masterplan gekenmerkt als stedelijk, georiênteerd op de locatie zelf, met groenzones, haven en kantoren.
en Utrecht loopt. Aan de westzijde grenst het gebied aan de Trekvliet.
Binckhorst Zuid: Het oosten van het gebied grenst aan de spoorlijn die tussen Den Haag
gebruiksmogelijkheden (sport, spel en cultuur en kunst). Verder bestaat een kwart van dit gebied uit water. Dit is ten behoeve van de ruimtelijke eenheid en dient als waterberging.
groenzone van ruim 16ha met vele . publieke attracties en
Dit gebied ligt tussen Binckhorst Noord en Binckhorst Zuid in. Het oosten van het gebied grenst aan de spoorlijn die tussen Den Haag en Utrecht loopt. Aan de westzijde grenst het gebied aan de Trekvliet. Het wordt een
Binckhorst Park:
Noord komt te liggen.
komen waardoor Hollands Spoor binnen loopafstand van Binckhorst
langzaamverkeerverbinding over de Trekvliet naar Hollands Spoor
met veel hoogbouw. Verder zal er een nieuwe directe
binnenstad en het wordt een intensief en dichtbebouwd stuk Den Haag
aan de Trekvliet. In dit gebied wordt nauw
Binckhorst Noord: Het gebied grenst ten noorden aan de spoorlijn die tussen Den Haag en Rotterdam loopt. Het oosten van het gebied grenst aan de spoorlijn die tussen Den Haag en Utrecht loopt. Aan de westzijde grenst het gebied
de bebouwing van Rijswijk en Voorburg. Hier is water een kwaliteitsbepalend element.
Binckhorst Zuid: een stedelijk bebouwd gebied, in aansluiting op
DHVB.V.
MD-MK20090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
verdeeld zoals weergegeven in tabel 3.1.
Regulusweg en de Binckhorstlaan worden aangelegd.
Het programma is
hoogwaardige fietsroute A 12 onder andere een fietspad tussen de
krijgt een extra verbinding met de Trekvliet. Ook zal voor de
Een belangrijke toevoeging is de brug naar de Caballero Fabriek. dat een grote verbetering betekent van de interne ontsluiting van Binckhorst Zuid. Verder zullen de havenarmen aan elkaar worden gekoppeid en de haven
Maanplein/Regulusweg. Binnen dit gebied zal het wegenstelsel grotendeels ongewijzigd blijven.
vallen woongebieden. de begraafplaats en de kantoren
Ook wordt een nadruk gelegd op een mix met wonen. Binnen deze zone locatie
DHVB.V.
Bestaande
75.500 m2
100.000 m' 45.000 m2
Kantoren
Internationaal ro ramma Stedelijke/wijkvoorzie
16 ha 13.100
20.750
500.000 m'
65.000 m'
65.000 m'
130.000 m2
147.500 m2
wonin en
7.200
~r~~~_;'J'':,::d~~~~,:~': _
73800 m'
253.500 m'
1.50
m'
180.000
45.000 m'
15.000 m'
72.000 m2
3226
~;'~"Sl:f~,
47.000 m'
m'
232.600
54.500 m'
16 ha
20.000 m'
5.000 m2
30.000 m'
68
20.900 m2
48.500 m2
energievraag.
.10.
Gemeente Den Haag!
normen zoals gepresenteerd in het MER, t.b.V. berekening van de
1 Dit betreft een inschatting van de oppervlaktes, uitgaande van de
Tabel 3.1: Programma Binckhorst
arbeids laatsen
Aantal
5.800
300.000 m' Parkeerprogramma 1
Stads ark
20.000 m2
Bedrïfsruimte
nin en
3.906
26.800 m'
6.000 m'
Woningbouw
Bestaande kantoren
bedrïvi heid
UITGANGSPUNTEN
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
- 11 -
ne-
eindige energiebronnen effciënt te gebruiken (hoog rendement).
energie. wind, etc.);
duurzame energiebronnen te gebruiken(bodemwarmte, zon
bouwen, warmteterugwinning);
de energievraag te beperken (goed geïsoleerd en luchtdicht
De ambitie is het COz-neutraal ontwikkelen van de Binckhorst. Dit wordt gerealiseerd door toepassing van de Trias Energetica: reductie van het fossiele energiegebruik door in het ontwerp:
Energieambitie
uitgangspunten verwerkt.
In onderstaande paragrafen zijn de gemaakte afspraken en te hanteren
gebouwgebonden maatregelen worden tevens inzichtelijk gemaakt.
verschillende energievoorzieningen voor opwekking en distributie. De
De focus van de studie betreft het inzichtelijk maken van het effect van
geen invloed op de keuze voor het systeemconcept.
uitgewerkt worden, waardoor waardes kunnen veranderen. Zolang de bouwplannen gedurende dit traject niet wezenlijk veranderen, heeft dit
er meer inzicht verkregen en kunnen onderwerpen gedetailleerder
De studie wordt uitgevoerd van grof naar fijn. Gedurende het traject wordt
Deze studie betreft een oriënterende energievisie. Er wordt gewerkt naar concepten en nog niet naar een voorlopig ontwerp.
Bekadering
4 Toepassing van Trias Energetica:
woningbouw, utiliteitsbouw bouwbesluiteis)
De huidige situatie is berekend met bouwbesluiteisen (EPe 0.8
benodigde investeringen
De concepten worden beoordeeld op reductie van COi-emissie en
o Resterende energie vraag zo effciënt mogelijke opwekken.
o maximale toepassing van duurzame energiebronnen
o Beperking van de vraag naar energie
ingekocht. De wijk op zich is dan niet energie neutraal.
MD.MK20090057
Gemeente Den Haagl
worden. Eventueel kan deze ook elders worden opgewekt en worden
(EPe) lager uitvallen dan vereist in het Bouwbesluit. Omdat uitgegaan wordt van ambitie van een energie neutrale wijk dient naast de maximaal mogelijke bouwkundige maatregelen ook energie in de wijk opgewekt te
In combinatie met de energieconcepten zal de energieprestatiecoëffciënt
.
.
.
ontwikkeling van Binckhorst:
Deze ambitie is uitgewerkt in de volgende uitgangspunten voor de
DHVB.V.
4.
MD-MK2090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
bijlage
gegeven in bijlage 1, en energetische rendementen zoals gegeven in
omrekening van primaire energie naar tonnen e02_emissie zoals
Voor de berekening van de C02-emissje worden kentallen gebruikt voor
Berekening vermeden ton CO2
. Koeling d.m.v. van conventionele koelmachines
. Warmte d.m.v. aardwarmte centrale
. Energiereductie maximaal (EPe 0,4)
D. Aardwarmte centrale
. Aanvullend elektriciteitsopwekking door middel van windmolens.
. Koeling door middel van conventionele koelmachines
. Warmte en elektriciteit d.m.v. WKK
. Energiereductie maximaal (EPe 0,4)
C. Warmte/kracht centrale (WKK)
. Energieopwekking door middel van windmolens
. Individuele warmtepomp per gebouw t.b.v. koeling/verwarming
. Energiereductie maximaal (EPe 0,4)
B. Decentrale warmte/koude-opslag
. Energieopwekking standaard
. Renovatie van bestaande bouw
. Energiereductie maximaal (EPe 0,4)
- t2-
Gemeente Den Haag!
referentiesituatie, zoals beschreven in hoofdstuk 5.
A. Maximale energiereductie
uitstoot van CO, (in tonnen) is bepaald ten opzichte van de
vastgesteld:
De procentuele energiebesparing en de daaruit voortvloeiende vermeden
Energieconcepten De volgende vier energieconcepten zijn in overleg met de gemeente
DHVB.V.
vermindering van de CO,-uitstoot in 2020 ten opzichte van 1990. Ook is er toenemende aandacht voor energiegebruik in de keten (leveranciers, consumenten). Naast besparing zet het kabinet ook in op investeringen in
4.500 m
0 0
86.146
94
6.527 201.933
0
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
bedrijven is m.b.V. de in bijlage 1 gepresenteerde kengetallen, berekend op 53.163 ton CO,.
- 13-
7
150 53.163
De huidige COi-uitstoot van de Binckhorst door woningen, kantoren en
231724 Tabel 5.1: Energievraag huidige situatie.
verlichtina
Openbare
Voorzieningen
Woningbouw
Bedijven
Kantoren
Oppervlakl CO, Qbehoefte (GJl aantal Verwarming Tapwater Elektra Koeling Koken (ton) 14.750 312.211 m' 88.795 2.342 67.889 27.156 109.293 2.435 110.958 49.270 31.929 324.586 m' 150 476 9781 m2 4.400 868 305 38 72.000 m' 29235 882 22.688 9.681 6000
weergegeven.
MO-MK20090057
Gemeente Oen Haagl
verwachten zijn ten opzichte van de huidige situatie resulterend in 47.850 ton CO,.
energiegebruik en minder COz-missies in gebouwde omgeving te
wordt ingeschat dat er in de autonome ontwikkeling 10% minder
Op basis van de inzet van bovenstaande instrumenten en subsidies
fiscale stimulering.
mogelijkheden voor duurzame energie zoals warmte-koude opslag, warmtepompen en ondersteunende maatregelen zoals financiële en
emissiehandeL. De huidige doelstelling van het kabinet is 30%
en openbare verlichting
bestaande kantoren, bedrijven, woningbouw
en effciëntere energiesystemen, investeringen in duurzame energie en
energievraag bepaald. In onderstaande tabel is de energievraag van
De normen voor energiegebruik van de bestaande bouw worden steeds verder aangescherpt. Daarnaast wordt steeds meer ingezet op schonere
Binckhorst, namelijk 2020.
gelijkgesteld aan die van de plan-MER en het bestemmingsplan
Op basis van oppervlak en aantallen woningen is de huidige
het gebruik van elektriciteit.
tapwater en;
bestaat vooral uit aardgasverbruik voor de verwarming van ruimten;
situatie dat het Masterplan niet zou worden uitgevoerd. Dit is de zogenaamde referentiesituatie. De tijdshorizon van de energievisie is
Voor het plan-MER dient de ontwikkeling van het Masterplan te kunnen worden getoetst aan de autonome ontwikkeling van de Binckhorst in de
ONTWIKKELING
Huidige situatie De COi-uitstoot door energiegebruik in woningen, kantoren en bedrijven
Autonome ontwikkeling
5 HUIDIGE SITUATIE EN AUTONOME
DHVB.V.
ENERGIECONCEPTEN
een totale omvang van 273.300 m2, waarvan 32.800 m2 behouden blijft uit de huidige situatie. De EPe-eis voor utiliteitsbouw is afhankelijk van de gebruiksfunctie van
het gebouw. Voor de locatie De Binckhorst omvat de utiliteitsbouw:
energieconcepten. De resultaten van de vier energieconcepten worden gegeven in hoofdstuk 7 en vergeleken met het Masterplan.
6.1 Masterplan
kan de EPe dus beïnvloed worden.
. De te handhaven bebouwing (bestaande bedrijvigheid en
MD-MK2090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
In de Binckhorst worden ca. 7.200 woningen gebouwd. De woningen hebben een EPe 0,8 en voldoen hiermee aan het
Woningen
winkels/bedrijven en voorzieningen.
. HR-combiketel op gebouwniveau voor de appartementen en
koeling.
. Individuele compressie-koelmachines bij de gebruikers voor
tapwatervoorziening.
utiliteitsgebouwen ten behoeve van ruimteverwarming en warm
. Individuele HR-combiketel voor de grondgebonden woningen en
eisen in 2008.
. Nieuwe gebouwen worden gebouwd volgens de gestelde EPe
Waldschmidt SOU Cabfab) wordt niet gerenoveerd.
jaar.
.14.
Gemeente Den Haagl
Op basis van bovenstaande uitgangspunten is de energievraag voor Binckhorst bepaald. Tabel 6.1 geeft per functie de energievraag in GJ per
Energievraag Binckhorst
stedenbouwkundige inrichting geeft aanleiding tot een greenfield benadering. Dit betekent dat in de berekeningen wordt uitgegaan van het nieuw aanleggen van infrastructuur voor gas, elektra, warmte en koude.
De bestaande gas- en electra
voorziening wordt gewijzigd. De nieuwe
bouwkundige en technische maatregelen in het ontwerp van het gebouw
gedefinieerd:
Bestaande infrastructuur
Voor de EPe berekening wordt het karakteristieke energiegebruik gedeeld door het genormeerde energiegebruik. Door middel van
Het Masterplan gaat uit van het programma zoals weergegeven in
paragraaf 3.2. Voor de energievisie is het programma als volgt
detailhandel, stadseconomie, voorzieningen en leisure.
Utiliteitsbouw Het bruto vloeroppervlak dat in De Binckhorst wordt gerealiseerd heeft
bouwbesluit. Bijlage 4 geeft een omschrijving van de bouwkundige en installatietechnische uitgangspunten waarmee de woningen voldoen aan deze eis.
worden de uitgangspunten vastgesteld en de energievraag bepaald. Deze situatie betreft het startpunt voor de daarna beschreven vier
Deze hoofdstuk beschrijft allereerst het Masterplan. Van het Masterplan
6
DHVB.V.
21.241
Waldschmidt SDU Cabfab
Woningbouw - Laagbouw tussenwoning
13.343
439 5.771
20.951
4.465
0 0
986 11.700 13.500 115
0 0
0 0
53.328 100.064 91735 208.666
Openbare verlichting
totaal woningbouw totaal kantoren
- 15-
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
Totaal
totaal overia
34.094 58.130 84.933 210.158
60.664 2.005 7.588 71.212
63.759
30.604 30.378
2.778
0
3.288 473
64 325
163
- Onderwijsfunctie Bedrijfsruimte Parkeerprogramma
- Bijeenkomstfunctie - Winkelfunctie
5.645 7.405 2.011
4.753 378
980 8.553
1.798
186
3.008
19.787 21.382
32.087 27.967
14.307
27.450 33.215 738
8.273 22.050 11.202
Koelinn
8.864 7.294 1.327 5.634
Stedelijke voorzieningen
- Logiesfunctie
- Bijeenkomstfunctie
Kantoren Internationaal programma
- Hoogbouw gallerijwoning
Nieuw
1.901
72098 24.850
Bestaande kantoren
554
18.631
409
18351
55.122 25.228
Elektra
TaDwater
verwarmina
Bestaand
Bestaande bedrijvigheid
Enernievraaa Gi/iaar\
Functie
Tabel 6.1 Energievraag per functie
MD-MK20090057
Gemeente Den Haagl
Dit is te realiseren door nieuwe woningen te bouwen als passiefhuis. Dit betekend door een maximale isolatie zo min mogelijk warmteverlies. Oe EPe van de woningen bedraagt ongeveer 0,4.
Woningen
verder gaan dan de door de overheid opgelegde EPe eis.
ontwikkelende partijen akkoord gaan met de reductie maatregelen welke
De voorgestelde energieconcepten zijn toegepast op het masterplan waarbij de Trias Energetica is toegepast. Dit betekend dat de vraag naar energie zoveel mogelijk wordt beperkt. Dit kan alleen indien de vastgoed
6.2 Concept A: Maximale energiereductie
53.163 ton) blijft de CO, uitstoot nagenoeg gelijk. In vergelijking met de referentiesituatie komt de C02 emissie echter hoger uit.
Vergeleken met de huidige situatie van de Binckhorst ( ingeschat op ca.
De CO, emissie is voor het masterplan bepaald op ca. 53.000 ton CO,.
CO2-emissie
De in Tabel 6.1 weergegeven elektriciteitsvraag betreft ook het huishoudelijk energiegebruik. Deze elektriciteitsvraag is afhankelijk van consumentengedrag en is verder in deze studie buiten beschouwing gelaten. Wel is de energie behoefte voor koken meegerekend. Het elektriciteitsgebruik van de systeemconcepten zeil (warmtepomp, transportpompen) wordt wel meegenomen. Een gedetaileerde onderbouwing van de energiebehoefte is weergegeven in bijlage 2.
DHVB.V.
MD-MK20090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
Tabel 6.2 geeft per functie de energievraag in GJ per jaar.
Utiliteit Ook voor de utiliteitsgebouwen is uitgegaan van maximale reductie van vraag naar energie voornamelijk door de bouwschil op het hoogst mogelijke niveau te brengen. Verder wordt er van uitgegaan dat naast de installatietechnische oplossingen (t.b.v. verlichting, verwarming en koelen) ook in het gebouw zelt het elektra verbruik met 20% gereduceerd gaat worden. De koeling wordt niet gereduceerd daar deze afhankelijker is van interne warmtelasten en comfort. Enerzijds is er een neergaande trend door lagere warmtelasten maar een opgaande trend door verhoging van comfort.
DHVB.V.
0
60.664 2.639 7.909 70.257
0
39.996 50.032 51.389
Openbare verlichting
totaal woningbouw totaal kantoren totaal overia Totaal
141.18
0
0
- Winkelfunctie
64 325
186 163
5.771
439
- Onderwijsfunctie Bedrijfsruimte Parkeerprogramma
10.475 2.233
24.065 13.983
4.432 3.647 663 2.817
Stedelijke voorzieningen - Bijeenkomstfunctie
- Bijeenkomstfunctie - Logjesfunctie
Kantoren Internationaal programma
- Hoogbouw gallerijwonìng
Woningbouw - Laagbouw tussenwoning
Waldschmidt SDU Cabfab Nieuw
Bestaande kantoren
27.450 33.215 738
273 1.268 369 10.186 36.049 16.937
15.931
TaDwater
veiwarmina
Bestaand Bestaande bedrijvigheid
Eneraievraaa Giliaar)
Functie
Tabel 6.2 Energievraag na beperking energievraag
2.778 30.604 30.378 63.759
0
0 0
3.288 473
2.011
4.753 378
1.798 980 8.553
8.273 22.050 11.202
Koelina
- 16 -
Gemeente Den Haagl
4.516 5.924 788 9.360 5.400 46 27.276 61.204 74.201 162.681
0
10.674 2.406
0
11.446 15.830 17.106
0 0
14.904 44.098 20.183
Elektra
- 17-
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
deelplannen zoveel mogelijk bij elkaar in de buurt liggen. Dit voorkomt
van warme en koude bron) per deelplan, en vervolgens van het vloeroppervlak per deelplan. De doubletten worden op zo'n manier gepositioneerd dat warme en koude bronnen van verschilende
Globale uitwerking systeem Bij de verdeling van de aquifers wordt uitgegaan van één doublet (paar
verwarming wanneer het buiten koud is, is dat het kan worden gebruikt voor koeling wanneer het buiten warm is.
eindgebruiker. Voordeel van dit systeem dat gebruikt wordt voor
Per gebouw wordt één warmtepomp gebruikt, die de temperatuur van aangeleverde warmte verhoogt, zodanig dat deze geschikt is voor verwarming. Het warme water wordt per gebouw gedistribueerd naar de
op het moment van warmteoverschot, bijvoorbeeld in de zomer.
aquifers. Deze warmte wordt gedistribueerd over de deelplannen. De warmte die is onttrokken aan de aquifers, moet weer worden aangevuld
(TegenStroomApparaat, TSA) wordt warmte onttrokken aan deze
Om een deel van de warmtevraag af te dekken, wordt gebruik gemaakt van ondergrondse watervoerende pakketten, zogenaamde aquifers. Door middel van een leidingsysteem en een warmtewisselaar
en appartementen wordt één
MD-MK20090057
Gemeente Den Haag/
geplaatst wordt, is alleen een koud water distributienet naar de
Aangezien in dit concept de warmtepomp op gebouw-/woningniveau
De lay-out van dit energieconcept is in figuur 6.1 weergegeven.
Lay-out concept B
bodemverontreinigingen.
Uitgangspunt voor concept B is dat toepassing van warmte/koude opslag technisch mogelijk is. Voor toepassing van WKa is een geohydrologische verkenning vereist die rekening houdt met de aanwezige
ongeveer driekwart van de benodigde warmte leveren. De HR-combi ketels worden gebruikt voor naverwarming van het tapwater en tijdens piekbelasting in de warmtevraag.
Er is voor gekozen om de helft van de benodigde capaciteit af te dekken met warmtepompen en de andere helft met HR-combi-ketels. Dit betekent in de praktijk dat de warmtepompen als basislast werken en
warmteverliezen door transport kleiner dan een variant met collectieve warmtepompen.
(grotere) warmtepomp per gebouw gebruikt. Door de warmtepomp in de woning te plaatsen, op de plaats waar de warmte nodig is, zijn de
warmtepomp per woning, voor utiliteitsbouw
middels een warmtepomp. Er wordt gebruik gemaakt van één
woningen. Voor de appartement- en utiliteitsgebouwen wordt uitgegaan
van één warmtepomp per gebouw.
De warmte die aan de aquifers wordt onttrokken, wordt naar de woningen getransporteerd en in de woning naar een hogere temperatuur gebracht
grootschalige warmte-uitwisseling doordat warme en koude direct naast elkaar zijn opgeslagen.
combinatie met individuele warmtepompen bij de grondgebonden
Beschrijving concept B Concept B bestaat uit een decentrale warmte/koude-opslag (WKa) in
6.3 B: Decentrale WKO en individuele warmtepomp
DHVB.V.
Koude bron
Warme bron Tegenstroomapparaat (t.b.v. warmteuitwisseling)
Warmtepomp
K
W TSA
WP
MD-MK20090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
Legenda:
Figuur 6.1 Fictief voorbeeld van een gebied met energieconcept B
gekookt kan worden op gas.
gebouwen nodig. Tevens is gas op gebouwniveau aanwezig, zodat
DHVB.V.
- 18 -
Gemeente Den Haag!
- 19-
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
referentiesituatie, compressiekoelmachines gebruikt. In dit concept wordt
aquifers. In plaats daarvan worden voor koeling, vergelijkbaar met de
In tegenstelling tot concept B wordt nu niet met aquifers gewerkt. dus is het niet mogelijk om koeling te leveren door middel van regeneratie van
WKK wordt opgesteld. De WKK wordt op basis
last ingezet en levert ongeveer driekwart van de benodigde warmte, de HR-combi ketel worden gebruikt tijdens piekbelasting.
met de WKK en de andere helft met een HR-combi ketel welke naast de
duur is en de vraag naar elektriciteit en warmte niet per definitie is gekoppeld, is er voor gekozen om de helft van de capaciteit af te dekken
Door de hoge temperatuur warmte van de WKK is het in principe mogelijk om met alleen de WKK in de totale warmtebehoefte voor verwarming en warm tapwater te voorzien. Echter, omdat een WKK installatie relatief
Globale uitwerking systeem
aanzienlijk transportverlies.
brandstoffen betekent. De WKK kan weliswaar opgesteld worden dicht bij de plaats waar de warmtevraag maar În het geval van Binckhorst is een transportnet nodig voor de hoge temperatuur warmte, resulterend in een
de WKK verhoogd, wat een reductie in het gebruik van fossiele
verbrandingsmotor of turbine gebruikt om een generator aan te drijven. Deze generator levert elektriciteit, de restwarmte wordt gebruikt voor verwarming. Door het gebruik van de restwarmte wordt de effciëntie van
warmtelevering. Bij warmte-kracht-koppeling (WKK) wordt een
Beschrijving concept C Concept C bestaat uit een warmte/kracht centrale in combinatie met
6.4 C: Warmte/kracht centrale
MD-MK2090057
Gemeente Den Haagl
Figuur 6,2 Fictief voorbeeld van een gebied met energieconcept C
waternet als deel van WKO, en niet in een gasnet. De koeling wordt bij dit concept op dezelfde manier voorzien als bij de referentie. Bij dit concept wordt gekookt op elektriciteit.
stadsverwarmingsconcept. Het concept voorziet niet in een koud
Lay-out energieconcept C De lay-out van dit conæpt is vergelijkbaar met een
elektriciteit geproduceerd op de locatie, wat gevolgen kan hebben voor milieuvergunningen en dergelijke wat betreft emissies.
DHVB.V.
energie zal dus in dit geval hoogstwaarschijnlijk niet met de aardwarmte centrale opgewekt kunnen worden.
De afstand tussen de bronnen bepaald de levensduur, vaak wordt deze
centrale draagt deze warmte over aan een
MD.MK2090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
- 20 -
Gemeente Den Haagl
De Geothermie centrale wordt ingezet als basis verwarming van de warmtebehoefte van de wijk. Op die manier kan het aantal draaiuren van
om gebouwen te kunnen verwarmen.
installatie wordt dan ook alleen voor verwarmingdoeleinden ingezet. Uit de temperatuur kaart van Den Haag zoals te vinden in TNO-rapport 2007 -U-R 111 BIB lijkt in noord Binckhorst de temperatuur van 75 'C te kunnen worden gehaald. Nader onderzoek is noodzakelijk om de exacte bodem gesteldheid te bepalen. Daarnaast dient bekeken te worden of het daadwerkelijk mogelijk is de 3 doubletten in het gebied aan te leggen.
afstand (ca. 2 km) uit elkaar. Water van 75 'C wordt opgepompt, de
is echter dat er slechts drie doubletten worden toegepast. met een ruime
in de zomer situatie wanneer geen warmte geleverd dient te worden. Daarnaast is het zinvol om de opwekking van elektriciteit te combineren met warmteafgifte, dit omdat het temperatuur niveau nog voldoende is
rendement van 10 a 15%. Ook met dit lage rendement kan dit zinvol zijn
Elektriciteit kan worden opgewerkt door middel van de zogeheten Organic Rankine Cyle (ORC) techniek hierbij wordt elektriciteit geproduceerd uit het warme water. Vooralsnog gebeurt dit met een
warmtetransportnet, dat warmte levert aan woningen en bedrijven.
Een aardwarmte
totdat een kritische grens wordt bereikt.
Globale uitwerking systeem Globaal komt het systeem overeen met een WKO systeem, het verschil
te laag voor het gebruik van de Organic Rankine Cycle, elektrische
produceren.
op minimaal 30 jaar gesteld. Daama kan er nog geproduceerd worden
Germaanse Trias Groep nog te hoog acht. Dit betekend concreet dat
water van ca. 70 a 75 'C kan worden opgepompt. Deze temperatuur is
het daarom noodzakelijk dat de watervoerende lagen voldoende
doorstroming hebben om de minimaal benodigde hoeveelheid water te
situatie pleit voor een gebruik van de zanden van het Rijswijk Laagpakket. Dit doordat men de risco's t.b.v het gebruik van de
temperatuur van circa 75 'Co TNOINITG geeft aan dat de geologische
van het Rijswijk Laagpakket op circa 2000 meter diepte met een
Germaanse Trias Groep op circa 3000 tot 3500 meter onder het maaiveld met een temperatuurniveau van circa 115 oe. Daarboven liggen zanden
zandpakketten gekeken. De diepste is de zogemaande Onder-
TG naar de twee voor aardwarmte meest relevante
In een eerder onderzoek (TNO-rapport - 2007-U-R111BIB) is door TNO/NI
Echter bij de winning van aardwarmte zijn grote hoeveelheden warm water nodig. Voor een economisch rendabele aardwarmte installatie is
3km) kunnen voorkomen.
dat opgeslagen ligt in watervoerende lagen die op grote diepten (tot wel
Geothermie wordt ook wel aardwarmte genoemd. Geothermie is een techniek die gebruik maakt van warm water (tot meer dan 100 graden)
Beschrijving concept D
6.5 0: Geothermie centrale
DHVB.V.
,.
- 21 -
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
Figuur 6.3 Temperatuur profiel
~
I
echter gering.
~~
,)\: v ~
~'..
.;' ~1 'l.)lii
;¡c~l.
'-~~:.1l...l! ~4., .
~:dE 5= .~ I
.
,
ij
gebruik wordt gemaakt. Daarnaast zullen HR ketels de piek lasten op moeten vangen op zeer koude dagen. Het draaiuren van deze ketels is
de installatie worden gemaximaliseerd zodat optimaal van de investering
C Geothermie centrale
W Warme bron cq. Productie bron K Injectie bron (op ca. 2km van productie bom)
Legenda:
MD.MK20090057
Gemeente Den Haag!
Figuur 6.4 Fictief voorbeeld van een gebied met energieconcept 0
LÇ
DHVB.V.
- -+ ----r I I - -;8049914 Nm3 ..,... ~
-+-
-
-,---1
+
MD-MK2090057
~
-
,
_L
-+
-
-
i
--j.,
_ O,GJ
~
.t- - r--
- -+ I
...- - ....-..
--
-
--
-
I
1
-
-- -+ +-
191.603 GJ
ye rwsrming .
I
1
~
.L
43,292.222 l(
155.852 GJ
Electriciteit
_ +- _ 71 .519 Ki
r--
I
--
-
per jaar
Vollasturen 600
--
1
--
"' --
C$peiciteit t - - 71 .519
R;;d-~nii
90%'
HR-ketel
--
- -+- -- -- --t- - -- - - - -- - .
4-
...-
- __tyeri!es:.l
-
CJ
-191.603
1
~_ _~___;- -t.-
-l
-
-
i
--
-
- -- - - - -- - t-
1155.852 Gj-
-+
1 L I----...__..
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
L
kW
--
-1-.-__-L -~ -- -=-l _ -l-
~ - t=t-+ --+- 1
----+ -l. i 1 ---f - -
¡ : - - ~-;~~i-; -
L _
-T
~ .. - -- -- -- --r --- -~ - _.--. -j i--1---+ ---+ t - -t- -i - -- -
7.1 Concept A
¡'_ A IMaximale energiereductie ~ j- -- ~ I -¡- - .. - j - - - - ~ l iiaS(llld.kö-ken)
Tabel
elektrische energie.
principe. Bij de overige principes wordt koude opgewekt door middel van
dient opgemerkt te worden dat alleen de energie t.b.v. "koeling" is weergeven als deze als "koude" beschikbaar is zoals bij het WKO
energiestromen en de grootte daarvan van de locatie Binckhorst. Hierbij
Deze paragraaf geeft per concept een schematisch overzicht van de
7.1 Overzicht energiestromen
7 RESULTATEN ENERGIECONCEPTEN
DHV BV.
- 22 -
Gemeente Den Haagl
----- _J- - -- +-
~
- 23-
--t
1
~ Capac,e, 2.635 m3ih
- -f_ W.ul!lteM koudeOI)slag
+
t --- - ~t ----
- -+
- ..
t50A2~79~G¡- ~:~~~;;;,~ =- ~289~~kV _
J -+ _,
-j-
1-
~
57.119 IM
--191.603 GJ 1
Verwarming -I
i I -+ I 1 - - i
Koeling
Ii koude I -+bron - -+ - - --+- -44.288.000 m3 49.914 GJ
---- --+ - -+ ~-- ~ ~ ~
- 1 - 1-- - -- - - --- -,-.. - - ~_ __ '__- -+---1-,- $_ 1 --t- --t-
-r =-=-v~ ~~--1l-- - -= ,--
+- - -¡ i T ~-
i Vollasturen 500 per jaar
I . 1 -1-._- - --r--i ---- +- -- - ,_- i- -~ - t----¡-
166.915 GJ
- - -- +
- 1
. - . - 1-- - - --¡ -+ ê~--¡ -- 1-Æ~e\è~~~-,- -- - t - ~ I 1 HR-ketel
-+
'-
i I
Ë
Vollasturen
---
2~2-0i: i per jaar
30 Mwe
I
:
- -----+2~~§OO Gj
!
I
I
MD~MK2009057
Gemeente Den Haagl
_ j t:- ~ -- 6600~0:~1
--
: I
~¡ L i ~_:___ t L ~ ~ _ ~4_:9;~j _- _ il-ivo~~n I 3~~:= --4 r=-- 0-I ~£---=-+Windmolens ! --+ -'EictrietteC+j 1 __ 237.600 Gj - --c Cap~~, 1
-+ J875764 k' De,a) _t=7:èelCi~,-
k'
_ _ = f-:me bron=~88~00i - -¡
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
t
'-
L 15.299.764
LElec1Ticiteit __
,
T Capac,e, ~28.559 IM
l- ._.____.___j.,..______~_ _W..~ei~omi~_ _11424000 ~ COP --1-- __4,OL___
f- - -..
L
----
~ i -!-_ = :
1I
~ -, - ~ VollaStureni-1 .6001per jasf
t=-
i
Tabel 7.2 Concept B
,- i
DHVB.V.
r-+ I- _I~679~3_ i i
MD-MK2ü090057
1
: Electriciteit
121.7240J
Vollasturen j 1600 per jaaF
ç.p~c~e~ 1 28559 i kV
WKK
Rëñd~¡-50% I
-j- iI 1 ------.1 r -" HR-ketel
I Tataal lel!~__~?~eii._ _ _~6~~ _ gas __voor -twarmte: _ _ III G~s_ 1.978.366Nm~
r
;
--11 _ __ _ -L_ _ _L_
I
+---- 1
Electriciteit
=1
- -- -r31i8Ò~:¡
I- --l -
-1-- --
---I- - -
j
.24 -
Gemeente Den Haagl
-+_ _ --__ 86.612.~5LkV t---- -- -t _~.J -¡-_..__ L_ _~.___
~ :I~JL
-+ ~rwarmii1g _
1-1 1
,
191.603~JÎ _.._--+--1 S7.119 kV ---- ~~~-
I ¡verliesJ:33c81:1t-0J --+- ~
190.08010J
-+
,
-I
i I VolIOSurn 1 _ _ 50!!f'er j..r --
~, =1
- 1
-i
+--- e---
4
.I i---1 I__,--=-t= ! I
: r-- 1 Rendemenl- - -90% '
169.0610J r-S'6.354 OJ ë.p¡;cie~-+ 28559~_-= =-
I Capaciteit Vollasturen+-2200 _ 24-t~~e: per jaar - -
i Windmolens
1
t=-ii1 I¡.
1
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
I- -- -t--
P--=3 f- -+
I- ---
L ---
1----- --
f- -
~-!
!- -I f---1
Tabel 7.3 Concept C
~ ----,-+--- I i --IG.s - - --~i ~ -=-=-C - -=-= i=-- - =-.-_L =-
DHVB.V.
i
:
I
,
,
I
n i
-------
i
,
i
E
I
t-
I
I
,
Capac,e,
I
i
- Vollasturen T
,
r--
894.504m3
2200 per jaar
26'Mwe -
- Windmolens
warme bron
-
VoUasturen 1600 per Jaaf -
Capac,e, 559 m3!h
+
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
- 25-
I
,
,
I
I
--
:
i
,
-
--i
i
i
i ,
,
I
I
I
,
-i
HR-ketel
I
; 1.978.366,Nm3
_--Gas (~Iec. ko~e~)
I
,
,
,
- -l
I
-
,
- -- - -- --
--
,
- - -ï'-
:---
~
- --"-
-
- t--
I
i
-+--+------i-+ -+~ --- --
----- -
i
-
i ,
205.920 GJ
,
- -
-i
i
i
I
I
169.061 GJ
:
, ,
I
+
I
-
:
I
~
-+
i
-1
I
:
33.8121GJ
:
i
,
I
-- +-
----
¡Verlies:
i
I ,
:
I
I
:
:
-
,
205,920 +GJ --I 200.000 : kW-J
MO-MK20090057
Gemeente Den Haagl
- _.
i Electri
-
57.119 kV
-t-...,...-- -t-.,
191.603 GJ .. ._-- _.,
: ; ; Verwarming--
:
,
=s .. -JS7cws .TI -+1--- --_ ---'
_~ó~ i 1=56354"G~ ~~~9~m.e~-+_ Cap~,e, I 28.559,kV _ _ 1 - - Vollasturen 500 per jaar
-t- - - ----1-- - --;- n -- - i- - - -- - ~- -- . -- -- - -L . --1 ---j - --- =-=t - --- ---t---+ --~+- _. i--+ -r -j-+--1=t l -+- -- - -- ---- -- +- -- -- :~:1 --+ -- .. --- - '---¡-- + --
t- - - -
t~_-=
,
r -
t
t 1 .565.382~~
Electriciteit
!
,
I
---- -_.
i----. kW
r- --=
J
I
p --
I
-
,
I
-- - --
-+-~
--
:
--
I- Geothermiecentr ale I- -- ~ ..__ 1 565.382 kW êop ~ _.30f -__
I
I
f-
C - -+
Tabel 7.4 Concept 0
DHVB.V.
47.000.000 172.000.000
MeerinvesteringVoorzieningen/bedrijvigheid
Totaal investering
Concept A
MD-MK20090057
Energíevisie Binckhorst te Den Haag,
Totaal investering
Aanvullend elektriciteit opwekking
Opwekking en Distributie
48.000.000
-
48.000.000
Investering (€)
39.000.000
Tabel 7.2 Investeringskosten concept A
86.000.000
Meerinvestering Woningen
Investering (€)
Meerinvestering Kantoren
Onderdeel
(gebouwgebonden maatregelen voor alle varianten)
Tabel 7.1 Investeringskosten t.b.v. beperken energievraag
op een soortgelijk project. In een volgende fase is het mogelijk exactere gegevens op te stellen.
De investeringskosten zijn bepaald aan de hand van kentallen gebaseerd
Attentie:
Deze paragraaf geeft per concept een overzicht van de investeringskosten van de locatie Binckhorst. Bijlage 7 geeft de achterliggende berekeningen.
7.2 Overzicht investeringen
DHVB.V.
105.000.000 Totaal investering
- 26-
Gemeente Den Haagl
haalbaarheidsstudie voor de Binckhorst is noodzakelijk. 5 De eventuele benodigde infrastructuur tot aan de wijk is hier niet meegerekend.
4 Deze inschatting is gemaakt aan de referentie project te Assen, een
2,2 De eventuele benodigde infrastructuur tot aan de wijk is hier niet meegerekend.
26.000.000'
79.000.000'
Investering (€)
75.000.000 24.000.000' 99.000.000
Investerin9 (€)
82.000.000
54.000.000 28.000.000'
Investering (€)
Aanvullend elektriciteit opwekking
Opwekking en Distributie
Concept D
Tabel 7.5 Investeringskosten concept 0
Totaal investering
Aanvullend elektriciteit opwekking
Opwekking en Distributie
Concept C
Tabel 7.4 Investeringskosten concept C
Totaal investering
Aanvullend elektriciteit opwekking
Opwekking en Distributie
Concept B
Tabel 7.3 Investeringskosten concept B
0 0
273 277
26 26
75
79
172
172
C
D
- 27 -
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
7.4
0
254
28
54
172
B
t.o.V.
(ton)
40.304
(reductie
uitstoot
(miljoen euro)
100%
100%
100%
24%
Masterplan)
COi effect
CO,
Totaal
220
(miljoen euro)
Duurzame elektriciteit aanvullend
48
euro)
(miljoen
Investering opwekking en distributie
172
euro)
(miljoen
Meerkosten gebouw
A
Concept
Tabel 7.6 Milieurendement energieconcepten.
. De vergunningen.
op 53.000 ton CO,.
Implementatie Comfortbetrouwbaarheid Subsidiemogelijkheden Onderhoud
De vergunningen
Ruimtebeslag energieconcept
A 0 0 0 0 0 0
+
0
0
0
B
Concept
++
C ++
Tabel 7.7 Kwalitatieve beoordeling energieconcepten.
MD-MK20090057
Gemeente Den Haagl
0 ++
+++
0
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de kwalitatieve beoordeling. In bijlage 6 wordt een toelichting gegeven op deze beoordeling.
. De subsidiemogelijkheden
. Het comfort en betrouwbaarheid van de energieconcepten.
energie-contracting).
bouwplanning en de energiebehoefte en voor consequenties voor
. Implementatie (waarbij aandacht voor flexibiliteit van het systeem t.a.v. de
. Het ruimtebeslag van de energieconcepten.
De volgende aspecten zijn geanalyseerd:
paragrafen, een kwalitatieve pro- en contra-analyse van de energieconcepten.
uitgangspunten weergegeven. De CO, reductie effecten zijn bepaald ten opzichte van het masterplan. De CO, uitstoot van het masterplan is bepaald
Deze paragraaf geeft, aanvullend op de kwantificering van voorgaande
bepaald. In bijlage 1 en 4 zijn de berekeningen en de gehanteerde
Kwalitatieve beoordeling overige aspecten
Van de in hoofdstuk 5 beschreven energieconcepten is het milieurendement
7.3 Milieurendement
DHVB.V.
CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN
kan bekeken worden of combinatie met dat project voordelen schept.
Verder blijkt dat de investeringskosten voor de gebouwen zelf hoog zijn. Dit wordt veroorzaakt door het toepassen van de Trias Energetica. Door het grote verschil tussen deze investering en die voor de opwekkingsinstallaties lijkt de investering niet optimaal verdeeld te zijn. Een grotere opwekkingsinstallatie en
is gerealiseerd.
een aanzienlijke CUz reductie te realiseren. Echter zal deze reductie naar verwachten 'slechts' 20% bedragen ten opzichte van de huidige bouwbesluit eisen.
MD-MK2090057
Energievisie Binckhorst te Den Haag,
Door goed geïsoleerde gebouwen te bouwen met energiezuinige verlichting is
van het geothermie project 'Den Haag Zuid-Wes't af te wachten. Vervolgens
wijk CO, neutraal kan zijn.
beperkte energie reductie zal een lagere investering geven terwijl
- 28-
Gemeente Den Haag!
ook dan de
Ook het Geothermie concept is kansrijk, al is het raadzaam de ontwikkelingen
concept het best in de wijk is te integreren.
milieurendement. Een vervolgstap kan zijn het nader onderzoeken hoe het
WKO concept (B) de laagste investering geeft bij het gewenste
Uit tabel 7.6 blijkt dat uit de vergelijking tussen de milieurendementen dat het
8.2 Aanbevelingen
ook het hoogst zijn doordat er minder gas en minder elektriciteit verbruikt wordt.
Bij variant 0 is de investering het hoogst, de verwachte besparing zal echter
Als men kijkt naar de vier concepten sluiten variant B en D zich het best aan bij de visie van de gemeente Den Haag. het gebruik van aardgas is namelijk bij deze varianten erg laag (een factor 6 a 7 lager dan bij toepassen variant Cl. Er wordt bij deze varianten wel meer elektrische energie gebruikt, deze kan echter duurzaam door b.v. windenergie worden opgewekt.
'productie' in de wijk zelf of aangrenzend aan de wijk.
Overige COz reductie is te realiseren door het inzetten duurzame energie
De Commissie MER. heeft in haar adviesrichtlijnen gevraagd aan te geven of het mogelijk is de Binckhorst vanaf de start van het project energieneutraal te ontwikkelen. In de Energievisie is de tijdhorizon van 2050 reeds naar voren gehaald, namelijk 2020, zodat de tijdhorizon gelijk loopt met de tijdhorizon van de plan-MER. De Energievisie gaat ervan uit dat, gezien de fasering in de ontwikkeling van de Binckhorst, alle woningen, kantoren en bedrijven in 2020 aangesloten zijn op een duurzame energie infrastructuur. Voor de opwekking van duurzame elektriciteit is uitgegaan van windenergie. Door de Binckhorst vanaf de start energieneutraal te ontwikkelen kan de verbruikte elektriciteit gecompenseerd worden met duurzame bronnen totdat de windenergieopgave
Voornamelijk de investering voor het terugdringen van het energie gebruik is relatief hoog ten opzichte van de investering voor de opwekking van warmte en koude.
en locale energie productie brengt een hoge investering met zich mee.
Een energieneutrale wijk creëren door het toepassen van de Trias energetica
8.1 Conclusie
8
DHVB.V.
MO-MK20090057
Gemeente Oen Haag!
Naam/Paraat
Auteur Bijdrage Projectleider Projectmanager Datum Cuno Grootscholten Robert de Jager maart 2009
Daan Jansen
Michel Doens, Cuno Grootscholten
C0449.03.001 47 pagina's
Omvang rapport
Gemeente Den Haag Plan-MER Nieuw Binckhorst
Opdrachtgever Project Dossier
COLOFON
- 29-
Energievisie Binckhorst te Den Haag Oriënterende studie
DHVB.V.
MD-MK20090057
Gemeente Den Haagl
3as
Elektra
9,02 31,65
Primaire energie (MJ/eenheid)
Tabel 3 Kenlallen CO,-emissie berekening
1,78/nm'
0.63/kWh( e)
CO, (kg/eenheid)
BIJLAGE 1 Uitgangspunten en kentallen CO2-emissies
69,8 56,2
CO, (kg/GJ)
-1-
bijlage 1
DHVB.V.
;:
N
~
K
o
æ ro
ai
o
~
N
0U
'"
N 0 '" '" '" N N
ro ro
'" .... N '" .. ~ '" "'
0
E
.... ..
..
'"
'"
;; "'
0"' ~
0 ~~
~Q
.. 0
.. N ;: '" N ..
"'
.,
§. ~
'" ro "' '" "' 0 '" '" '" .. 0 '" ~
:: ~ § 0 ~ '"
'"
0
""
ro
'"
.
N N .. '" .. 0 '" '" .. N '" '"
0 0 0 '"..
0 0N '"'" N 0 '" ..
0 0 '"..
'" '"
..
;; ro '" '" '"
0
N
Qj
'"
.I
0 2~
..'"N '".."' N N
'" '" '"
'" 0 '" '" "' .. N ~ ..
0 0 0 ..N
"' '" ..'" '"
0 0 ..
'" '" 0 .. '" 0 '"
0 0 0 ..N ..~
"' '"
§
~
g .2
'" '" N '"
0~ ..
::
'"
"' "'
'"
'" N
~
~ N N N
Q)
~:i
-
'"
.~
.;
l!
o .c "' u
i:
al '" W Cl
'" '" ;; "' .. N .. '" N
00 0 N ..
;;
'"
N N N l'
l'
-2
. .c ~
i: ãi
.c
I' .c
:;ro
-
:i
ëii
Ol
Cl
:3
ii
:i
'S
:: 0 Cf
-.
. "0 "0c. C. t!. "0 j! ;¡ .9 c ro
c
0
. "'
rn rn
'"
'Õ
~0E "'
"0
ro
J1
Æ
a:
"
c e0
II a: ~rn S S
E
0 0 00 ~ 0 .."' N ;: "'
-2
.0 :~
.
'"
~
~
~ 8
~,
E E
g E0
~ '"
õ;
e
~,
~0 0
0 Q .c '"
~rn
13 "' ~ igc .~
c'" '" c
E
0rn
.,
E
.
c
~
N
"'0 0
1:
o .c -" u
l'
" " " """ '""" ""., N N N .~
:¡
..
'"
C
0 ;¡ N
Q)
:s :i .c
E
~ ~ N
~
ïii
E
N
E
E
T
~ " "0 2
Cf
rn
e-
'" '"
'"
rn CL
'"
rn
i ~
~
a. ro ~ .cc "0 ro a.
.
ûí
"~ "¡
ii
0 ~
~ ~ ~ ~ '" '"
24.17 4.081
916.64¡
MD.MK20090057
Gemeente Den Haagl
!openbare Verlichting
Parkeerprogramma ~tadspark
Bijeenkomstfunctie NW
C
C
1 1
C
6.406.05C
1.011.03,
674.024
274.76C
274.76C
8
274.76C
1
2.540 19.875
pnderwijsfunctje SS
816
2.540
pnderwijsfunctie NW
~aldschmidt
1
816
816
~inkelfunctie SS
~edrijvigheid ~edrijvigheid SS
816
183.17,
16.11
611.09¡
C
6.122 6.122 32.40 48.612 134.14
6.122
47¡
2.521
1.871
2.521
5.94
C C C
0
21
1.453.171
4.079.771 27
360.56,
1
C
1e
1.193.85
80.27C
104.21' 156.32e
123.864
80.27C
81.21
80.27C
53.51
152.27
101.51
k9
C02
240.37
123.864
C
123.864
280.34' 82.57,
72' 208 723 186.89'
MJ
Koeling
278.946 500.648 750.972
278.946
180
278.946
185.964
467.21' 700.82,
5.752
4.19,
11.03
7.04
3.22, 3.22,
91
124
3.872 5.752
MJ
Elektra
11.03
8.53' 6.80e 8.53e
11.03
MJ
Tapwater
124
55.914
MJ
m2
124
Verwarming
Oppervlak Ag
~inkelfunctie NW
Kantoor SS
Kantoor NW
Logies
lGallerijwoning
lTussenwoning
lTussenwoning Oud
Energieinformatie
0
0
1.138
29.876
1.138
1.138
MJ
Hulpenergie
C
0
0
0
1.754.140
172.621
232.254 115.080
232.254
154.831 232.254
578.351 2.325.631
385.561
46.69, 46.69,
46.692
31.121
87.27e
1.87e
379.931
49.401
2.73,
1.87¡
MJ
Pompen
Ventilatoren I
71.881
2.73, 2.73,
MJ
Verlichting
BIJLAGE 3 Energiebehoefte per functie gebaseerd op gemiddelde vierkante meters per functie
-1-
bijlage 3
DHVB.V.
MD-MK20090057
Gemeente Den Haagl
Zonwering
Zonne-energie
Ventilatie
Wanntapwater
Verwanning
Luchtdichtheid
Re waarden
Ag verwarmd Averlies
Epe-waarde
1.8
warmtapwater verwarming
geen geen geen
ael¡'kstroom
geen geen wel
aelikstroom
WTW
ventilatoren
forfaitair
vraaggestuurd vraaggestuurd
lengte
luchttoevoer vraaggestuurd luchtafvoer vraaggestuurd
leiding
3
3 forfaitair
HR107 ~ 55
0,625
kwal.verklaring
HR107 ~ 55
0.625
1.2
3,0 3,0 5,0 0,33 1,8 2,4 1.2
0.79 1795.6 2259.9
galerij
klasse
ketel aanv temp
qv10 :kar
0,33
deur
U-raam (U-frame) (U-glas 2,4
3.0 3.0 4,0
0,78 111,4 157.1
m
vloer dak
dichte gevel delen
kap
eengezins
combitoestel HRJCW kwal.verklaring
Algemene benaming
WONINGTYPE EPe=O,S
BIJLAGE 4 Referentie woningen
-1-
bijlage 4
DHVB.V.
.
'"
::
"æ
II
:: :I
K
C
i:
..'"ii '" IJ
i:
0
..IJi: '"
E '"
"t
i:
e:: .! E
i:
..'"i:
:: ii li
Cl
i: lU
;!Cl :: i: '"
i: '"
Cl
i: i:
-''" '" .. '"
ai
it
W Cl
cl
.. .. ãi
c, rn
rn :I ~ c '" c 8S
. t!. .E . '"
~ ~
"
~~ M
:: al :: :I
K
C
-. ~-
0
~~,
zio _rQ~" j~lO='
_.
,
,
,
~OOI
!'_""'l
~UJ~ai'lO
~_"lI~~...i
""~.
~,0
(....r~Hl_
969'S8 I
(Ð)..",,,i:'J'll
èl¥
W.
:'%0001
,
Vl',
" (£1 "IOMru'l'll ,,~ _ -=''it..1 ~":0!1I " ,,~ ~,
OCIÇI£
=%0
,~
91IS;
,
,
,
,
:.'w.i
(;to;
,
=,;0
,
=0
,
=irO
""
~c
, e;%Oo
,
=,-
\I l'b-
£~9..¡e MIIH-
al
ë. 1l
i:
o
o
~~w
~.~~,,,
lUOU'
l
ro OCLU ro iSõ~o.
ro ~w""
....WJ _.o6-
-
~l ~. ~,
~""-"~_Jd ,._."'~.~'d .l,.'~_ailal ..""I,,~
, "
PU'W"" ~~U...-"_is
%o'9S¡
~.-
""~ wO'
1"' W""
""~
_,w"" ie,pei_'ool"!uOQ ""UJ.Q
""re
1"~.l'll
,
:iKl..~..g
"
.,,,
~!'..11
""~,
=~ ,,~ ~'i
-"" .-1"..
rol:'~"""'''M
i
I",J"_~~.I ,,~ ~1l''pi''''lI''dMßu"ii
,,~ ..;i_"""
¡;;l"_~"".I
..,~.,""_~
O't.
--
~~ "
r'1~;o rtl ~""~Il'''.M
I
_""'''''11
c:.lI""........1S
'W~,!"j;:l
PU' ''P
l:i i;
""re
""/U....U
Off El
""~
1($1."'10 ~''''~1*'''1
0;,
~
€"''nai_
,,-~,"
''JOOI
,
I
~~
~,
:=o
,
~"~"'
,.
"
19S'l9l'.
::'IGl
ro!tj~~.
"¡,"tUl_C~I'..'...i
OC,
,
I
---
-=--~.."~~ ,,". ~~
,,,
0
, , , ,
~~"!"'''''.
UOzo.......a~u.'"
,
,
~Pl..
ro 0'""'" ¡II"".I!Il"!'I""B
ro I~~l$.'
'-....".~
, .'J'0
-
""0
-- ""-
ro __ ,Od ioiq
"".Ú,
,
,
1l~ _.-
"
OOLfl
g:
~,,"''''t
01"l"_ _. No"'~
..u.._
-l'-''''l
*i¡"'"'""J i ~ I
sualowpUlM + Mnoqao Ja dM + OM)! aleJlua:)ac
~ ~
i ~ i:
~
i ~
-
,
æ~,
~
~W"'lJ
~; ::%00
-
-$I_UI"""
""," (r) ~)W "po'oo 'Mlit, 1J~~j'~~
ic~Oid'J .1l~i
~,
o'c
.
(;Mo
,
"'
(~O
,
tt66t
,
,
,
,
(='%0 ( ~'l'o
0
,
( ::%00
',r/1,1
"''1'00'
-
,
.ll'r' ~E.l(
,
,
,
"'"
(9Mli
1
:''lL
( :=%00
i:¡
"Si
I
-
- ~=
n,IfOJo
,
( :%00
fXJ~i
, ..tO~.
'" ë9\ ~.
~s¡.iÄ.i ro 5l"~Ç
u :-
li :: :I C
Q.
"U
i:
o U
4\ 9" ~¡9.99 ru Kl iio: 4\ 9£~ HZ'" re 1!~!I1 f" ~ts-I9'Ú re (liOO~
""_~OJ _...,. ~"'''~.'''''''d
,
'".....Jl.UI.d
,
')til_&lbnh'l """"'''~''l $O'i"...
:...""iiP""9 ~""'''..i''l
( --%00
ii
(::~o
,
r =%00
"",
,
O¿OLI
",1"'"
'J'SS'_
'P$l'l~"'~ .,00oq,~ U"':,
%0'06 ",'W"" ""- rol,';OL '__~"'.""UO;) ......""I'....M
,
-,
='%Sl
,,~ ='"
i,,¡inio Ir,1 in~
I&oin...
I
~""l"~
ocwJ JO"''' i5~",4l ",...lI''..loiI...dM""II..11
l~IOP
T 1_IOP
o's,
cr,
""~,
UOZ"~llM
--
Ifl JO"''' 6.~""Jl
~'~
1
..
ci
.."..po'lf1sd"""'~)
i
puj wJ0
:I c
J
ToSC=
ro191'1l~
~ ..
IW.,AeIOU"'M
L 1k'!''.......w,1S "., ,pe
%O'9C OCL~I'
C
l''-_3 _"w""
~'~
", ,
,
I
,I
C:!r"'~~~"l"'lS
~, ,
ll'A""''')4
-'
,.~
--
~, ,
1
roit~&t
.'~i'~Z
0',
.L
t
l
i;'.~~'!.:~=1I cr, . ."
~'OC
,
i
,,~
O'~¡
""~,
",...~lI"'ii'" I ro l;;~n~
i
lJZO'l''''llM Ifl JO"''' 6.~""JU
,
i
a""¡i_
I
~1",,!,~l'JO"'9
", ,
,
"4=
r.'''lllMOO UjP"~ ~~ 00'
~, ,
. rolù9Stl
.."1JOAw/",.
,
I
~,,....lI
.-'-,
::WlkH
i
1
~\IJOdlSll)Q
CO,"
+ ,
--
~QjQI,,
uo~o~~~ ~"" ln"J" _.-
,
¡;
~c t; ëõ g
p.'.W'"1
r=
po'W'" .......LL
'%(1'08,
éj1O1l~1"l&I""'IO'I''''''
.~i.._ -11""&""1
. ,n PI+)l)l+PP
SUóJ OW UM
M
,~ ~ '~ ~ eu_l"""wtl) .~ ~
.
óJJ óJlfiJóJUóJ xew
.T "
'" . '"
:: a: ::
j K
:I C
rilUAU
0
~.~ Z1'O_N)lw.i~iq
- +-------
,
-~---
~~- ~o~i~~~== ~.. _.~ ~I"iwlid
"
rJ¡;Çt-
~"''O
08~'
;
..im
JlOWOlJ101
-~, ~,
-
~
--
;
u,;,'
,
""Me,
0
, ,
0
cr"
:,.,o
11""....""1U..""
~""poti~pnOll
--
1C")""l""'ii1I
0'( - _~ ..
.-,
'l;
U~~Oll
I£U) '''''6L1l
0',
""'
I
rf 1""dê;ßt....$r~
==~."'.,I ¡; ll0ll
-- ,
","h"'
cwJlr~g(_
0 0',
;%00
;
fOl~':~:~I!'!'I""I~
J:!""'I'M1J ,:~~,,1 ""
:;WOOI
,
;
..,l"'1311
(fJ OJjUIlMii~:. ""
¡¡mio.
-
-
roll'''~~
1\."'°,"'''11
~ =.. tL.tLl-.,~..z "' ii....j~oi:tm-o
::%051
O'St
o.."......~
0
,
I
,
;%OG
0'..
.."
,
._-~
;
,
,
;'WO "
-
-
¡.,'
(f~'
_.
,
;
1:t1..IUI";..OqUlU"l~
~.- ~¿-
"'ff
1"lO.NI..:i
UO (wt£U LSlW;'"
';q,'
-
N) I~~.U.
:OoI9"~.~"".'d
o ë. i¡
"
o (J
'WOOQl1S
N) OC:SM
CW 99S/. ~
N)U:C:UI N) SIHS
'W izntel~ MO
M'
.~ lH.'~""191
"
..,....
"'_.!ri
:i"k~..Nl""l9g ..!fi,......ztq
"
~
~.
~=llSt
~-
;%00
,. "
,-
l¡;wl..,...l!Jl
~,slll~~l\"!"",,,
.."........p_Ik...._ €WJlrig(~ ~, 1..1'"I'M~1I
11uo"""I'M
0 0',
i=1"":'=-=cW~":1l 0'
""'
0 O'SI
----~
"'
1C'1..",..l\.i
'-~ll,,do""""l
0',
i
%SL~ ;.. ';%Ogs¡"lJ.. s=ll....!:"".IMIS
,
0
.."
;'JO
,
iiIPIIl'll
-"'0
-"'0
OOWJ
"""ii"!....~ ~~..'.'d
.......i."...M
Stl'OC UO""dOJ
~. = =,
, , 'ls(a-
rol."""l
,-~ -rZ, (UI *'Ml~ LP"I"I
,
,
~-
%('SS
..~
,
OLOW,
-
--
PUal'JP"1
,"ff ,
'"
;
~'-
,"oc
::wo
, 0
=..
fMJ'ii
'l9Sh_. _..,. poJ'"" bt.I~.._..",.""lS
,,~
,,'oc
IlrlU"UIIM
I
-
lI...JP
=..
,,'æ
pu'-..
:''i
~'",
lI"'""1 i......i.
IMI.'l1 r~ """. ~"I"..
roljw¡.i
-.1...__Ø...zt.
.10...'..
g. o
..u_~,I",_
~I
. -Ei ~ ~ SU&IOWPU!M + &1l!.iU&~ &IWJ&lIO&Ð -.-.....1
i! "
MD-MK2090057
Gemeente Den Haagl
Subsidiemogel ij kheden
Comfort en betrouwbaarheid
Implementatie
Vergunningen
energieconcepten
Ruimtebeslag van
op
+
EIA
0
Geen
woningen
Gas aanwezig (behalve
Gas tussenwoningen)
0
beperkte voorinvesteringen Flexibel,
0
GW-wet
-
gebouwniveau
Opwekking
0 in
beperkte
aanwezig
voorinvesteringen
Flexibel,
0
Geen bijzonderheden
ruimte voor ketelopstelling per gebouw 0
0
0
Technische
Concept B
Concept A
BIJLAGE 6 Kwalitatieve analyse energieconcepten
opwekking
opwekking
--
Geen gas en koeling aanwezig
--
Geen gas en aanwezig
(SDE)+EIA
(SDE)+EIA
+
opwekking + intra
opwekking + intra
++
Voorinvestering
Voorinvestering
koeling
--
(lange doorlooptijd)
Mijnwet
--
Centrale plangebied
++
Concept 0
--
Milieucategorie 3/4
--
Centrale plangebied
Conc:ept C ++
-1-
bijlage 6
DHVB.V.
1100
MD-MK2090057
Gemeente Den Haag!
1051
504 755
aardwarmte
I investering oer kW (verwarming)
Maximale energiereductie wka wkk
investerino I conceDt
. aebaseerd 00 kentallen referentie projecten
Totale investering:
BIJLAGE 7 Investeringskentallen
I
euro/kw euro/kw euro/kw euro/kw
€
€
€ €
Iiolaal 47.979.540 53.967.860 75.130.184 78.670.350
-1-
bijlage 7
DHVB.V.
