"{-.
i-
Kasteelruïne consolideren en dak bouwen boven resten ridderzaal
Afferden. Kasteel Ble'rjenbeek zoals die werd bekeken tijdens een excursie van de provinciale commissie Gelderland in 2005. Voor Heemschut werd deze confrontatie het startpunt om de redding van Bleijenbeek bij overheid en instanties op de agenda
te krijgen.
Foto Marga Jetten
Redt de Bleijenbeek Erik Jurgens
- ln februari
1945 werd kasteel
Ble
ijenbeek bij Afferden
verwoest door enkele aanvallen van de Britse luchtmacht. Na 66 jaar zijn er plannen de ruïne op zijn minst voor verder verval te behoeden en liefst deels te consolideren. Jubilerend Heemschut helpt mee.
Ff El
EGIN FEBRUARI 1945 trok de Schotse LowlanO Division vanuit Nijmegen naar
het zuiden, langs de rechter Maasoever. Deze was sinds 'Arnhem' in september 1944 nog
in handen van de Duitsers. Pas bij het dorp Afferden aan de Maas stuitten de Schotten op stevig Duits verzet. Hier had een afde-
ling'Fallschirmjáger' (parachutisten) zich verschanst achter de Eckeltse Beek (ook wel: de Bleijenbeek), die het omringende land had
overstroomd.
) april 2011 Heemschut 13
Dui?sNand
;\
,.\ Het Nationaal Park De Maasduinen ingeklemd iussen de Maas en de rijksgrens.
',,'.5:udio
Letterman
Omgeving van de Eckeltse Beek met het Limburgse dorp Afferden aan de Maas. KaartStudro Letterman
Sorry!
De Britse R.A.F. bombardeerde op 21 en22
nog is, is te danken aan de buitengracht. Daar-
Langs de beek lag ook kasteel Bleijenbeek. Ver-
februari 1945 het kasteel..Jaren na de oorlog
binnen ligt een afgesloten, praktisch ontoe-
geefse pogingen om de Duitsers te verdrijven
vroeg ik het lmperial War Museum in Londen
gankelijk terrein van circa 2 hectaren, waarop
resulteerden in het vragen van luchtsteun.
om foto's van verkenningsvluchten, van voor en
het kasteel ligt. Eind jaren tachtig heeft André
van na het bombardement. lk kreeg ze toege-
Viersen, als afstudeerproject van de Technische
Fondsenwerving
stuurd, bijgevoegd was een briefje met daarop 'Sorryl'.
Universiteit Delft, onderzoek gedaan naar de
ln december 2009 is, op initiatief van
Het kasteel, oorspronkelijk uit de 14de eeuw,
sinds de 14de eeuw in kaart gebracht
ASR-verzekeringen, een stichting opge-
had
richt die zich ten doel stelt om de ruïne te behoeden voor verder verval, en deze
vleugels rondom een binnenplaats met arcaden,
Zle ook M. Flokstra, Het goed Bleijenbeek te
eventueel ten dele te restaureren. De
bekroond door een toren met karakteristieke
Afferden rond 1400, Castellogica, ll p.168-172).
Stichting Kasteelruïne Bleijenbeek kreeg vorig jaar de grond, inclusief de bui-
spits. De verwoesting was zo grondig dat mijn
tengracht, in een vijftigjarige erfpacht
kasteel niet kon herstellen. De uitgekeerde
Het Limburgse Afferden, halfweg tussen Venlo
overgedragen. Het stichtingsbestuur
oorlogsschadevergoeding zette hij in om de
en Nijmegen, lag op de uiterste noordgrens
tot de ondergang in 1945 nog steeds
de vorm die het in de 17de eeuw kreeg: vier
grootvader, Rudolfjurgens te Nijmegen, het
ruïne en de verschillende fasen van de bouw (zle A.Viersen, Kasteel Bleijenbeek, Castellogica
ll
p.153-167 op www.kostelen.nlfwetenschop
Maasduinen
kan dus nu zelfstandig alles in het werk
pachtboerderijen, alle verwoest, weer op te
van het 0pper- of Overkwartier van Gelre, ter
stellen om de ruïne en het terrein binnen
bouwen. Na zijn dood werd de ruine eigendom
hoogte van het stadje Goch aan de oostzijde,
de gracht te redden. Een eerste subsi-
van een familiestichting, die het in de jaren
en van Boxmeer aan de westoever van de Maas.
dieaanvraag, ingediend bij de Rijksdienst
negentig verkocht aan het AMEV-concern (nu
Dit kwartier - hoofdstad Roermond - was
voor het Cultureel Erfgoed, de provincie
ASR-verzekeri
gescheiden van de andere kwartieren (Arnhem,
Limburg en de gemeente Bergen werd
niet gehonoreerd. ln januari is voor 2011 opnieuw een aanvraag ingediend. lnmiddels treedt de stichting naar buiten, om giften van particulieren en van fondsen
ng
en).
Dst de rui'ne er nog
is,
is te
danken aan de buitengracht
Nijmegen en Zutphen) door gebied van het hertogdom Kleef en Gulik, waartoe onder meer Gennep behoorde. ln 1815 kwam ook een smalle
strook op de rechter Maasoever tussen Venlo en ln de jaren zeventig is op verzoek van de Duitse
Afferden, dat tot de Oostenrijkse Nederlanden
te werven. De eerste stappen daarin zijn gedaan in overleg met dejubilerende Bond Heemschut, die ons project adop-
oorlogsgravenstichting in de rujne gezocht
had behoord, bij het nieuwe Koninkrijk der
naar twee vermiste soldaten. Hun overschotten
Nederlanden. Na de Belgische afscheiding
werden onder het puin gevonden. Tegelijk werd
werd deze smalle strook, op zijn breedst zo'n
teerde (zie Heemschut februari 2011, pag
wat noodherstel verricht. De toren, die nog een
zes kilometer, gevoegd bij de provincie
16). Zo krijgt de laatste oorlogsruïne in
beetje overeind stond, is provisorisch gestut.
Limburg.
ons land de aandacht die zij verdient.
Verder ligt de rulne er onaangeroerd, maar
We hebben het over een streek, ingeklemd tussen
steeds verder afbrokkelend bij. Dat de ruine er
de Maas en de rijksgrens, met prachtige
l4
Heemschut april 2011
)
De Britse RAF bombardeerde op 2t en 22 februari 1945 het kasteel. Foto's van verkenningsvluchten van voor (foto links) en van na (foto rechts) het bombardement. Foto's lmpe rial War Museum Londe n, via Marc Hendriks
Midden: Tekening André Viersen naar de situatie in de I 7de eeuw
N \
R.N
\a N \:)
.94 i^w&l
\rq
\ Een idyllisch plaaatje van het kasteel, ruim voor de grote verwoesting uit 1945. :olo archief Rilksdienst v0or het Cultureel Erfgoed
ffi
De Paradijszaal met zijn prachtige cassetteplafond. Foto archief Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
april 2011 Heemschut 15
I
Duitsland a\ o.. t""
\ ':
Het Nationaal Park De Maasduinen ingeklemd tussen de Maas en de rijksgrens.
(:art Studio Letterman
Omgeving van de Eckeltse Beek met het Limburgse dorp Afferden aan de Maas. KaartStudio Letterman
Sorry!
De Britse R.A.F. bombardeerde op 21 en 22
nog is, is te danken aan de buitengracht. Daar-
Langs de beek Iag ook kasteei Bleijenbeek. Ver-
februari 1945 het kasteel. Jaren na de oorlog
geefse pogingen om de Duitsers te verdrijven
vroeg ik het lmperial War Museum in Londen
binnen ligt een afgesloten, praktisch ontoegankelijk terrein van circa 2 hectaren, waarop
resulteerden in het vragen van luchtsteun.
om foto's van verkenningsvluchten, van voor en van na het bombardement. lk kreeg ze toegestuurd, bijgevoegd was een briefje met daarop
Fondsenwerving
'Sorry!'.
ln december 2009 is, op initiatief van ASR-verzekeringen, een stichting opgericht die zich ten doel stelt om de ruïne
tot de ondergang in
Universiteit Delft, onderzoek gedaan naar de ruine en de verschillende fasen van de bouw
Het kasteel, oorspronkelijk uit de 14de eeuw, had
het kasteel ligt. Eind jaren tachtig heeft André Viersen, als afstudeerproject van de Technische
'1945 nog steeds
sinds de 14de eeuw in kaart gebracht (zie A.Viersen, Kasteel Bleijenbeek, Castellogica
de vorm die het in de 17de eeuw kreeg: vier
ll p.153-167 op www.kostelen.nlfwetenschop
vleugels rondom een binnenplaats met arcaden, bekroond door een toren met karakteristieke
Afferden rond 1400, Castellogica, ll p.168-172).
te behoeden voor verder verval, en deze eventueel ten dele te restaureren. De Stichting Kasteelruïne Bleijenbeek kreeg vorig jaar de grond, inclusief de bui-
spits. De verwoesting was zo grondig dat mijn grootvader, Rudolf Jurgens te Nijmegen, het
tengracht, in een vijftigjarige erfpacht
kasteel niet kon herstellen. De uitgekeerde
overgedragen. Het stichtingsbestuur kan dus nu zelfstandig alles in het werk
oorlogsschadevergoeding zette hij in om de pachtboerderijen, alle verwoest, weer op te
stellen om de ruïne en het terrein binnen de gracht te redden, Een eerste subsi-
bouwen. Na zijn dood werd de ruine eigendom
van het 0pper- of Overkwartier van Gelre, ter hoogte van het stadje Goch aan de oostzijde,
van een familiestichting, die het in de jaren
en van Boxmeer aan de westoever van de Maas.
dieaanvraag, ingediend bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de provincie Limburg en de gemeente Bergen werd
niet gehonoreerd. ln januari is voor
201
1
opnieuw een aanvraag ingediend. lnmiddels treedt de stichting naar buiten, om
Zie ook M. Flokstra, Het goed Bleijenbeek te
Maasduinen Het Limburgse Afferden, halfweg tussen Venlo en Nijmegen, Iag op de uiterste noordgrens
negentig verkocht aan het AMEV-concern (nu
Dit kwartier - hoofdstad Roermond - was
ASR-verzekeringen).
gescheiden van de andere kwartieren (Arnhem,
Dot de rui'ne er nog is, is te
Nijmegen en Zutphen) door gebied van het hertogdom Kleef en Gulik, waartoe onder meer
donken 0an de buitengracht
Gennep behoorde.
ln de jaren zeventig is op verzoek van de Duitse
strook op de rechter Maasoever tussen Venlo en Afferden, dat tot de 0ostenrijkse Nederlanden
ln
1815 kwam ook een smalle
giften van particulieren en van fondsen te werven. De eerste stappen daarin zijn
oorlogsgravenstichting in de rulne gezocht
had behoord, bij het nieuwe Koninkrijk der
gedaan in overleg met de jubilerende
naar twee vermiste soldaten. Hun overschotten
Nederlanden. Na de Belgische afscheiding
Bond Heemschut, die ons project adopteerde (zie Heemschut februari 201'1, pag
werden onder het puin gevonden. Tegelijk werd
werd deze smalle strook, op zijn breedst zo'n
wat noodherstel verrlcht. De toren, die nog een
16). Zo krijgt de laatste oorlogsruïne in ons land de aandacht die zij verdient.
zes kilometer, gevoegd bij de provincie
beetje overeind stond, is provisorisch gestut.
Limburg.
Verder ligt de ruïne er onaangeroerd, maar
We hebben het over een streek, ingeklemd tussen
steeds verder afbrokkelend br1. Dat de rulne er
de Maas en de rijksgrens, met prachtige
l4
Heemschut april 2011
)
natuur, die nu bescherming geniet als Nationaal Park de Maasduinen. Tussen Bleijenbeek en Goch lagen plassen en vennen. Het betrof
ien zompig gebied dat dwong de route te nen'ren tussen Bleijenbeek en de Maas. Dit
gaf de kasteelheer een sterke positie. ln de jaren tachtig van de 16de eeuw, de periode
De
stichting wil giften v0n porti-
culieren en von fondsen werven van de Tachtigjarige 0orlog, maakte Maarten Schenck van Nydeggen van deze positie goed
gebruik. De belangrijkste vesting van Schenck van Nydeggen was de Schenkenschans, op een eiland in de Rijn bij Lobith, maar Bleijenbeek rvas zi.jn tweede uitvalsbasis. Hij
vocht mee aan
beide kanten in deze oorlog. Uiteindelijk kwam
hij om in een poging Nijmegen in te nemen, in 1589. Hij viel in volle wapenrusting in de Waal,
hetgeen onverstandig is. Dak herstellen Wat kun je doen met zo'n rur'ne? ln ieder geval mogen we de restanten niet verder laten ver-
kommeren. Dat betekent consolidatie. En wel-
licht een gedeeltelijke restauratie. Een prachtig voorbeeld hoe dat kan staat nog geen tien kilometer van Bleijenbeek, over de grens in Weeze: Schlossrur'ne Hertefeld (zie www.hertefeld. de). Kasteelheer Eulenburg heeft de centrale
toren weer opgebouwd. Daaromheen liggen de restanten van de muren, geconsolideerd. Zo zou ook met Bleijenbeek kunnen worden gehandeld. 0ver de voormalige Ridderzaal kan
het dak
- destijds
vanaf grote afstand zichtbaar
- worden hersteld, rustend op palen. Daaronder blijven de muurrestanten behouden. Met glazen wanden zou vervolgens een bruikbare ruimte
De kapel van het kasteel. Foto archief Rilksdienst voor het Cultureel Erfgoed
ontstaan. Vooreerst moeten de restanten worden veiliggesteld en het terrein rond het kasteel
- met
een mooie beukenallee
-
heeft
een opknapbeurt nodig.
lk hoop met dit verhaal een eerste belangstelling voor deze onderneming te hebben gewekt. Ên
wellicht ook vrijgevigheid ten behoeve van
giro 6024050 van Stichting Kasteelruine Bleijenbeek te 0spel.
E.C.M. Jurgens ís Sti chti
n
g Ko stee
I
r
I Een 3D-tekening van de beoogde
voorzitter von het bestuur
situatie na de behoudmaatregelen.
ui'n e B I e ij e n b eek
,ekerirq Ror Spaan Ir-goedadv.es
16 Heemschut april 2011
rír.rrururs HANG- EN
STUITWERK
Achtergrond van adoptieproject I
lf) \.,
NBEGRIJPELI.J K
T0CH. Het muurwerk hier is nog helemaal intact.
Lijkt zelfs opnieuw gevoegd. Zonde dat hier niets aan behoud
rvordt gedaan'.0pmerkingen in deze trant werden er bij de restanten van kasteel Bleijenbeek heel wat gemaakt tijdens de Heemschutexcursie zomer 2005. De tocht was georganiseerd door de Gelderse Provinciale
Amsterdam z.o. Amsterdam
Utrecht Bussum
's-Herto8enbosch
Commissie. Dikwijls liep ik al met gemengde gevoelens rond bij dit
Doornroosje-kasteel. Waarbij verhalen van een familielid dat Bleijenbeek nog in volle glorie had gekend - de peettante van mijn vrouw - me door
ARTISANS-NAARDEN
het hoofd spookten.0p het kasteelterrein worden de excursiedeelnemers ontvangen door Rudolf Terlingen, op dat moment aanjager van de
De
voorstellen om op het landgoed een golfbaan en een aantal seniorenwo-
Ladaarny*'z/at
ningen te ontwikkelen. Terlingen weet met zijn verhaal, na aanvankelijke
Ze worden nog handgemaakt,
scepsis, bij een aantal 'trouwe Heemschutters' gevoelige snaren te raken.
de zware smeedijzeren lantaarns!
Zou er draagvlak zijn om Bleijenbeek te redden van de ondergang?
Tevens héf adres voor op maat gemaakte gordijn roeden. Kom kijken in ons atelier in Naarden-Vesting Sint Vitusstraal40b, 1411 PV Naarden. Telefoon 035-6946870 www.artisans-naarden.nl info@a rtisans-naa rden. n
Het idee liet me niet meer los. Het kostte de nodige overredingskracht, eerst binnen Heemschut-Gelderland en de collega's in Limburg, later ook om anderen te overtuigen dat het twee voor twaalf is voor de ruine van Bleijenbeek . 0ver pakweg tien jaar is redding niet meer haalbaar.
I
Nog een ander contact bleek zeer gelukkig, de ontmoeting met prof. mr.
ErikJurgens, Oud-Eerste Kamerlid, kleinzoon van de laatste landgoedeigenaar en sinds najaar 2010 voorzitter van de stichting
tot behoud
van de Bleijenbeek. En niet te verqeten het overleg binnen het bestuur
BOGAERTS-VAN NULAND B.V.
van Heemschut en later binnen de Eeuwfeestcommssie, die het kasteel medio 2010 als adoptieproject voordroeg voor ons eeuwfeest. Het hon-
Leidekkers-, Loodgieters- en Koperwerken, Zink- en Koperwerken in Felstechniek, lm- en Exporl dakleien
derdjarig bestaan van Heemschut wordt nu aangegrepen om landelijk de aandacht te vestigen op deze laatste grote kasteelrulne in Nederland.
Heemschut roept zijn leden op de actie 'Red de Bleijenbeek' te steunen. Heemschut zelf doet dit door expertise ter beschikking te stellen.
Ton Gíjsbers is líd von de Provinciole Commíssie Gelderlond en líd von
de Eeuwfeestcommissíe
Heemschut Gelderland op excursie naar kasteel Bleijenbeek in 2005.
sinds
1875
i
nÍo@bogae rts-va
n - n u Ia
nd.
nI
Walstraat 3-5 - 5371 AL Ravenstein TeleÍoon O4a6-41154G Postbus í5 - 5370 AA Ravenstein
Foto Marqa Jetten
De Lintumsmolen
Houtzagerii Eiken
-
Douglas
- Lariks - Grenen
Te zagen op elk gewenste maat. Lengte's tot 12 meter.
Gosselinkweg 6, 7108 BP Winterswijk Tel. 0543-564788, Fax 0543-564362 www.gebinten.nl april 2011 Heemschut 17
