+++ Interviews met Leen van Dijke, Derk Jan Eppink, Hans Kriek, Dominique van der Heyde en Annet de Jong Recensie van Marleen Barth +++

K WA R TA A L U I T G AV E I N T E R N AT I O N A A L P E R S C E N T R U M JAARGANG LIII - AFLEVERING 1 - MAART 2014

+++ Interviews met Leen van Dijke, Derk Jan Eppink, Hans Kriek, Dominique van der Heyde en Annet de Jong +++ +++ Recensie van Marleen Barth +++

K WA RTA A L U I T G AV E

I N T E R N AT I O N A A L

PERSCENTRUM

JAARGANG LIII - AFLEVERING 1 - MAART 2014

Nieuwspoort Nieuws is het driemaandelijks verschijnend magazine van het Internationaal Perscentrum Nieuwspoort REDACTIESECRETARIAAT: Lange Poten 10 2511 CL Den Haag T 070 - 346 94 40 E [email protected] I www.nieuwspoort.nl REDACTIE: Nicole Bodéwes Josine Boven Gijs Korevaar Margriet van Lith Vincent Schepman (vormgever) Peter Schouten Ernst van Splunter Magda de Vetten Milja de Zwart (hoofdredacteur) MEDEWERKERS DIT NUMMER: Marleen Barth Bart van Leeuwen Han Mulder Guus Mater Lex Oomkes Hans Schogt Kerstin Schweighöfer ILLUSTRATIE: Siegfried Woldhek FOTO’S: ANP Hist. Archief Lianne Bertens Josine Boven Jorgen Caris Ed Coenen Derk Jan Eppink NRC OPA Partij voor de Jeugd Jos van Leeuwen Jan Rosseel Roel Rozenburg Ernst van Splunter Kick Stokvis VRT VORMGEVING: Vincent Schepman T 079 - 352 27 02 E [email protected] ADVERTENTIE-EXPLOITATIE: Nicole Bodéwes T 06 - 15 23 66 90 E nieuwspoort.nieuws@ gmail.com DRUK: BoomVerweij ISSN 2210-2507

10

1, 20

Patatbalie

Journalist Louis Cornelisse, zoon en klein-

Wat er al niet over de toonbank gaat bij de ‘patatbalie’ voor

zoon van politiemensen, was erbij toen de

de ingang van de grote Kamerzaal, waar het dinsdag altijd

Nationale Politie werd gevormd. Hij werd

krioelt van journalisten, voorlichters en politici. Mediatrainer

one of the boys en schreef een boek waar-

Hans Kriek schreef onder die titel een boek, waarin hij de

in de dienders zelf aan het woord komen.

onfrisse zaken beschrijft. Roel Rozenburg legde het vast voor de cover – en niet

15

eens met verborgen camera.

Nieuwspoort staat voor een spannende zomer, waarin dan

In een interview somt Kriek de tien

toch echt verbouwd gaat worden, zowel fysiek als organisa-

zonden op die hier worden bedreven.

torisch. Eind maart komt op de site van Nieuwspoort de

En oppert hij een puntenstelsel voor

advertentie te staan voor een nieuwe directeur.

journalisten in te voeren, opdat zij verplicht worden hun vak-

Nieuwspoortvoorzitter Lex Oomkes roept in zijn column

bekwaamheid te onderhouden door congressen te bezoeken

alvast gegadigden op.

en cursussen te volgen.

16

3

Bijgesloten bij dit nummer van Nieuwspoort Nieuws is een

In Wandelganger aandacht voor de gemeenteraadsverkie-

special over de grondwet van tijdschrift De Gids, gemaakt ter

zingen, die ongetwijfeld nog gaan nadreunen in de twee

ere van de 200ste verjaardag van de grondwet. Hierin komen

regeringspartijen VVD en PvdA.

onder anderen oud-minister Ernst Hirsch Ballin en PvdA-

4

prominent en professor parlementaire geschiedenis Joop van

De Europese verkiezingen op donderdag 22

In verband met de verjaardag van de grondwet organiseert

mei inspireerden Nieuwspoort Nieuws tot een

het Nationaal Comité 200 jaar Koninkrijk op 29 maart in Den

vraaggesprek met Derk Jan Eppink, oud-jour-

Haag het Grondwetfestival. Onder

nalist van de Nederlandse NRC en de Belgi-

meer het Catshuis en de Trêves-

sche De Standaard, nu Europarlementariër

zaal openen op die dag hun deu-

voor de Belgische Lijst-Dedecker en straks lijstduwer bij de

ren voor het publiek. Om warm te

VVD. Een Verenigde Staten van Europa wordt de EU wat hem

lopen maakte de speciale verslag-

betreft niet, maar wel een Verenigd Europa van Staten.

gever van de rubriek De Plek in Nieuwspoort Nieuws alvast

den Berg aan het woord.

de Grondwetwandeling van Pro Demos. Althans – tot de

5

moed haar in de schoenen zonk vanwege de veelheid

Naarmate de datum van de ‘atoomtop’ (officieel de Nuclear

bezienswaardigheden en de lengte van de wandeling en zij

Security Summit) in Den Haag nadert, lijken de betrokken

voor reflectie op een terrasje koos.

partijen elkaar meer en meer de loef af te willen steken. Eerst

18

was het nieuws van de politie dat er 13.000 agenten zouden worden ingezet rond de grootste top ooit in

In de serie Overlopers vertelt oud-

Nederland. Toen kwamen de ministeries van

journalist Paul Burm dat het tegen zijn

Buitenlandse Zaken en Infrastructuur en

verwachting in tóch een feest kan zijn

Milieu met de boodschap dat Den Haag

om voor de overheid te werken.

onbereikbaar zou worden. Dat lijkt te worden onderstreept door de inzet van

24

3 kilometer hekwerk, dat in Londen werd gebruikt bij de

Weer een dubbeldikke aflevering van Kunst- en Vliegwerk,

Olympische Spelen, twee F16’s en drie

met voer voor het oog en voor de hersens. PvdA-senator

fregatten van Defensie. Maar ongestoord

Marleen Barth keek voor Nieuwspoort Nieuws naar de Ameri-

door al dit tumult droomt Amerikadeskundige

kaanse House of Cards: meeslepend, maar niet overtuigend.

Willem Post maar van één ding: de Obamaavond op 24 maart in Nieuwspoort, en de

29

piepkleine maar niet te verwaarlozen kans

De Vlaamse journaliste Sabine Vandeputte

van 0,01 procent dat Obama langs komt.

(VRT) kijkt met de ogen van de buitenstaander

6

naar Nederland. Waaraan ze absoluut niet kan

Kopij voor het maartnummer dient uiterlijk vrijdag 23 mei bij de hoofdredacteur ([email protected]) te zijn ingeleverd.

ChristenUnie Leen van Dijke kijkt in de

Vaste rubrieken

serie Hard Vak terug op zijn leven als

12 Familie van? 32 De Nieuwe 30 Nieuwe Poorters 32 Politiek kruiswoordraadsel

volksvertegenwoordiger, hoe het begon en hoe het in 2003 - abrupt - eindigde.

2 - maart 2014 - Nieuwspoort Nieuws 1

wennen: volwassen mannen, die melk drinken bij de lunch!

Oud-fractievoorzitter van de RPF en de

Gemeenteraadsverkiezingen Op het moment dat dit nummer van Nieuwspoort Nieuws u bereikt, wordt er teruggeblikt op de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen en wordt de betekenis ervan geduid. Dan is het goed om nog even te kunnen stilstaan bij de analyses die op voorhand werden gemaakt. Deels geschraagd door peilingen en onderzoek (van Ardy Stemerdink van de NOS, bijvoorbeeld, die álle kieslijsten van álle gemeenten bestudeerde). Wandelganger loopt een paar feitelijke constateringen en vooraf getrokken conclusies af.

ven. In heel wat gemeenten waren de regeringspartijen VVD en/of de PvdA verdampt of opgegaan in nieuwe partijen. zo konden kiezers in Heemskerk en Schijndel niet meer op de VVD stemmen. In de Brabantse gemeenten Landerd en Grave deed de PvdA niet meer mee. Naar verluidt zouden in tientallen gemeenten afsplitsingen zijn ontstaan van beide moederpartijen. Reden te meer om te veronderstellen dat de gemeenteraadsverkiezingen nog lang zullen nadreunen in de twee partijen.

Winst voor lokalen

‘Lokale partijen worden grote winnaar raadsverkiezingen’, kopte Binnenlands Het aantal mensen dat naar de stembus Bestuur eind februari op basis van ondergaat, zou wel eens historisch laag kunnen zoek van I&O Research onder 10.500 kieworden, voorspelde TNS Nipo een krappe zers. ‘Als de signalen niet bedriegen, gaan maand voor de verkiezingen. Maar iets meer ze dit jaar het succes van vier jaar geleden dan 2 op de 5 kiezers, 42 procent, zou gaan overtreffen’, aldus het blad. Vooral mannen stemmen. Maurice de Hond, die in Brabant van 50+ geven hun stem aan lokale partijop een vergelijkbaar en. Én, aldus de baas van het onderzoekspercentage uitbureau, de mensen die er in het stemhokje kwam, zei dat onte- achterkomen dat Wilders’ PVV helemaal niet vredenheid over het meedoet in hun gemeente. Want alleen in kabinet van VVD en Den Haag en Almere kunnen kiezers het PvdA de voornaamPVV-hokje rood maken. ste brandstof van de Vreemdgaande vrouwen kiezer is. Die drijft hem ofwel in de armen van de lokale partij- Over de PVV gesproken, in de peilingen in de gemeenten Den Haag en Almere stond de en, of houdt hem pruttelend thuis op de partij op kop. Maar wat de achterban van bank. Maar premier Rutte kwam snel met de PVV is? Datingsite SecondLove, de site peptalk. Hij was er van overtuigd dat de partijen, zijn eigen VVD voorop, de opkomst die de SGP-jongeren het liefst verboden zagen worden ‘omdat hij huwelijken sloopt’, omhoog zouden krijgen. peilde de mening van 1401 mensen en conKeuze cludeerde dat Wilders’ partij het populairst In contrast met het voorspelde laagterecord is bij ‘vreemdgaande’ vrouwen - voor zover staat het hoogterecord van deelnemende overigens het lidmaatschap van SecondLove partijen. NOS turfde 2924 lijsten in 380 gelijkgesteld kan worden met vreemdgaan gemeenten, een gemiddelde van bijna 8 in de praktijk. lijsten per gemeente. Vier jaar geleden kon er gestemd worden op 2852 in 393 gemeen- Trouwe vrouwen Onderzoek van adviesbureau BMC - onder ten, gemiddeld 7 lijsten per gemeente. In leiding van prof. dr. Marcel Boogers gedaan, Enschede moest een aannemer de aanplakwie een interview met hem wilde hoefde borden vergroten om alle deelnemende maar te bellen - legde andere kanten van partijen te kunnen bergen. Kiezers in vrouwen bloot. Het onderzoek, dat leerde Amsterdam hadden de ruimste keus: 27 lijsten. De minste keus hadden stemgerech- dat één op de drie kiezers nog niet wist waar op te stemmen, bracht aan het licht tigden in Bunnik, St Anthonis, Rozendaal, dat vooral vrouwen twijfelden, minder poliVlieland en Zoeterwoude. Daar deden maar tieke interesse hadden en zich vaker lieten drie partijen mee. leiden door een persoon dan een partij. Afsplitsingen Maar: vrouwen waren dan wel weer trouwer Interessant was ook een ontwikkeling die aan een partij dan mannen, als ze eenmaal tot nog toe landelijk onderbelicht is geble- een keus hadden gemaakt.

Opkomst

Oud Een andere veelbeschreven opmerkelijke ontwikkeling was de opkomst van ouderenpartijen: OPA, OMA, HOOP en hoe ze al niet waren gedoopt. In 57 gemeenten deden in totaal 71 ouderenpartijen mee. Dat waren er bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen in 2010 maar 19. Persbureau ANP groef net een beetje dieper in de data en ontdekte dat de ouderenpartijen vooral actief waren in gemeenten waar de vergrijzing (nog) niet heeft toegeslagen, zoals de grote steden. Daar werd de oudere kiezer gelokt met bingo, koffie en cake, terwijl in gemeenten met een hoge gemiddelde leeftijd nauwelijks ouderenpartijen meededen.

Jong Voor de jeugd was er slechts in zes gemeenten een speciale partij in de running. De interessantste was de Partij voor de Jeugd in Haarlem. De oprichter en lijsttrekker van de PvdJ, Rob Mollee, was namelijk 57. Hij zag daar zelf geen been in: ‘De Partij voor de Dieren heeft toch ook geen koe en een schaap op de lijst staan, terwijl ze wel voor hun belangen opkomen?’ MdZ

Het Flipje

Ode aan Philip Freriks

ChristenUnie-Kamerlid Schouten begin maart tijdens een Kamerdebat: “Het is opvallend dat het CDA hard daarop tamboert.” CDA-Kamerlid Omtzigt in een procedurevergadering van de Kamercommissie Buitenlandse Zaken: “In dat geval is dat de regering niet euvel te wijten.” Staatssecretaris Mansveld in het debat over het klimaat en de energievoorziening anno 2030: “Daar ben ik mij niet van bekend. Men rekent op dit moment door.”

NB

Nieuwspoort Nieuws 1 - maart 2014 - 3

VVD-lijstduwer Derk Jan Eppink:

‘Verlaten EU is schot in eigen voet’ De Europese Unie is topzwaar geworden, maar dat is geen reden om maar uit te treden. De interne markt verlaten is een ‘onverantwoord avontuur’, een experiment met de banen van twee miljoen Nederlandse werknemers. “En daar ben ik niet voor”, zegt Derk Jan Eppink, Europarlementariër voor de Belgische Lijst Dedecker. Bij de komende Europese verkiezingen, op 22 mei, is hij lijstduwer voor de VVD. “Misschien een leuk idee: een lijstduwersdebat? Zeker als Geert Wilders lijstduwer wordt.” Het is een ‘klein historisch feit’ dat de Nederlander Derk Jan Eppink bij de vorige Europese verkiezingen op een Vlaamse lijst is gekozen. Nooit eerder is een buitenlander op een Vlaamse lijst gekozen. “Ik zat in New York waar mijn vrouw een baan had gekregen en waar ik de verkiezing van Barack Obama heb gevolgd, toen ik Jean-Marie Dedecker aan de telefoon kreeg. Ik heb iemand nodig in het Europees Parlement, zei hij. De enige voorwaarde die hij stelde was: ‘Bezorg mij geen misère.’ Ik heb zelf het programma geschreven, een kandidatenlijst samengesteld. Als journalist was dat altijd een leuke tijd, als de kandidatenlijsten werden opgesteld. Maar toen ik het zelf moest doen, was dat niet meer zo leuk. Het is een hoop gezeur en gedoe.” Lijstduwer

Derk Jan Eppink zit op zijn gemak in het ledenrestaurant van het immense Brusselse gebouw van het Europarlement. Het lunchbuffet, de koffie, de hele entourage ziet er prachtig uit. Het is er stil en rustig en dus ideaal voor een gesprek met de politicus. Tot en met de verkiezingen blijft dit gebouw zijn habitat. Daarna hoopt hij terug te keren naar New York waar zijn Russische vrouw en hun twee kinderen zijn blijven wonen. “Ik heb al uitzicht op een baan bij een denktank op het gebied

Derk Jan Eppink: 'Als ik via voorkeurstemmen word verkozen, zal ik serieus overwegen zitting te nemen'

van buitenlands beleid en defensie. Dat lijkt mij interessant. Als dat doorgaat word ik senior European fellow.” Dat Eppink nu als ‘lijstduwer’ voor de VVD optreedt, houdt wel een risico in voor zijn toekomstplannen. Stel dat hij voldoende voorkeurstemmen krijgt en alsnog wordt herkozen? “Ik duw de lijst om vooral een ‘realistische stem’ in Europa te steunen”, zegt hij. “Indien het duwen ertoe leidt dat ik via voorkeurstemmen word verkozen, zal ik serieus overwegen zitting te nemen omdat ik de kiezers niet wil teleurstellen.” Want op een lijst staan, betekent in principe de bereidheid uitspreken om indien verkozen ook in het parlement te gaan zitten, vindt hij. Beloofde land

De overstap van journalist NRC, De Standaard - naar politiek is voor Derk Jan Eppink gelopen via Eurocommissaris Frits Bolkestein. Eppink trad in 1999 toe tot


de staf van de VVD’er en bleef tot 2007 bij de Europese Commissie. “Het was de euforische tijd van de gang naar de Verenigde Staten van Europa. We waren onderweg naar het beloofde land. Samen met Bolkestein heb ik ook een boek geschreven over de grenzen van Europa. Weggelachen, weggehoond zijn wij.” Het was volgens Eppink de tijd van ‘zelfoverschatting’. “We hebben een munt ingevoerd zonder verdere mogelijkheden. We zijn bij het bouwen van het huis begonnen bij het dak en pas tien jaar later zijn we aan de fundamenten toe. Dat is toch een van de oorzaken van de huidige crisis.” Dan maar de EU verlaten? Zoals in het door de PVV gepresenteerde rapport Nexit van harte wordt aanbevolen? ‘Nexit’: experiment met twee miljoen banen

Dat nu ook weer niet, zegt Europeaan Eppink. “Het verlaten van de EU is absoluut geen optie”, stelt hij met grote nadruk. “Dat is een schot in de eigen voet. Dan ben je de vogel voor de kat. Rotterdam, Schiphol, drijven op het achterland. Je denkt toch niet dat als wij uit de interne markt stappen, er niets verandert? Hamburg, Frankfurt en Antwerpen staan klaar om het over te nemen. Nexit is een onverantwoordelijk avontuur. Het is een experiment met twee miljoen

Gijs Korevaar

banen. Daar ben ik niet voor. De interne markt is het graanveld van de Nederlandse economie.” Over dat PVV-rapport valt wel meer te zeggen dan het korte commentaar van minister Jeroen Dijsselbloem (Financiën): “Je hebt een mening en bestelt een rapport.” Eppink: “Het is onduidelijk, er zitten heel wat ontsnappingen in. Het lijkt een onafhankelijk rapport, maar de opsteller is een belangrijk man van UKIP, de anti-EU partij in Engeland.” Het is beter, veel beter vindt Eppink, om te streven naar een hervorming van de EU-instellingen. “We moeten het kind bewaren maar een deel van het badwater weggooien”, zoals hij dat met een variant op het oude gezegde formuleert. “De EU moet zich richten op de kerntaken. Op grensoverschrijdende zaken, interne markt, financiën, handel, concurrentie, asiel, milieu, grenscontroles, moet de EU meer bevoegdheden krijgen. De overige taken moeten terug naar de nationale parlementen. Sociale zaken, belastingen, dat moet terug naar de nationale staten. We moeten niet alles willen harmoniseren. Dat is het probleem. De EU is topzwaar geworden. Dat blijkt nu tijdens de crisis. We moeten flexibeler worden in plaats van zo dogmatisch als nu. We zijn heel erg ‘one size fits all’. Maar zo werkt het niet meer.”

Verhofstadt

Dat de Belgische oud-premier Guy Verhofstadt als leider van de liberalen, waarvan de VVD deel uitmaakt, nog steeds voor die VS van Europa is, accepteert Eppink. “Ik ken Verhofstadt reeds twintig jaar vanuit de Belgische politiek. Over de economie

zijn wij het wel eens, maar over de architectuur van Europa loopt de filosofie uiteen. Verhofstadt is voor een Verenigde Staten van Europa. Ik acht dat niet mogelijk en ben voor een Verenigd Europa van Staten. Voor mij is niet Brussel de bakermat van integratie maar zijn dat de natiesta-

ten zoals Nederland, Frankrijk, Duitsland, Polen en zo verder.” Derk Jan Eppink heeft Nederland al eind vorige eeuw verlaten met zijn overstap van NRC naar de Belgische krant De Standaard. Ondanks al die jaren in Brussel en New York blijft hij zijn wortels

trouw. “Ik noem mezelf een internationalist. Geen kosmopoliet, want dan heb je geen wortels meer. Ik ben gevormd door mijn jeugd in de Achterhoek, de school met de bijbel, de studie aan de Vrije Universiteit. Die wortels wil ik niet kwijt. Ook niet als ik naar New York vertrek.”

0 kernwapens, 0 kilo kernafval en 0,01 procent kans dat ie komt

Obama’s logica van nul Een afstandelijke intellectueel, met een nogal ernstige inslag, die de zorgen van de wereld op zijn schouders draagt: Barack Obama, getypeerd door Willem Post, de Amerika-deskundige die de zwarte Amerikaanse president dag in dag uit volgt, sinds 2007. Tevens de naamgever van de avond van 24 maart in Nieuwspoort, die in het teken zal staan van de Nuclear Security Summit die dan gaande is in het World Forum in Den Haag. En wie weet, op die Obama-avond de eregast in de sociëteit. Nee, Willem Post droomt niet. “De kans dat de Amerikaanse president naar de Obama-avond in Nieuwspoort komt, schat ik op 0,01 procent”, zegt hij. “Ik probeer wel in zijn ziel te kijken, maar hier heb ik geen idee van. Maar de avond is wel geheel in stijl. Ik geef aan het begin een korte toelichting op de top en de avond. De Nederlandse Obamaclub, die als eerste ter wereld meer dan duizend leden telde, participeert. Van vijf tot acht is er een White House buffet. Er wordt een Welcome to The Haguefilm, gemaakt met studenten, vertoond. Er zijn interviews, presentaties en discussies. En als ‘the Beast’ over de Laan van Meerdervoort rijdt is het uiteindelijk aan hem of hij zegt: ‘Ik wil even langs die Obamaclub’.” Dat Obama naar de atoomtop in Den Haag zou komen, wist Post van meet af aan zeker - ijs en weder dienende dan. “Het is zijn top, zijn kind”, zegt hij stellig. Die wetenschap voert terug naar 2007, toen Post voor een boek over het

Amerikaanse presidentschap met een medewerker van presidentskandidaat Obama wilde spreken: oud-Hagenaar Ivo Daalder, toen één van de leden van de nummer 1 politieke denktanks van de wereld, het als liberaal bekendstaande Brookings Institution in Washington. Posts fascinatie voor het buitenland- en veiligheidsbeleid van Obama is daar ontstaan, en verder aangewakkerd door de publicatie van een essay van Daalders hand eind 2008: ‘The logic of zero, Toward a world without nuclear weapons’. “Je kunt zeggen dat het soft-idealistisch is om naar nul kernwapens te streven, maar in het perspectief van het gevaar dat één gek ermee kan aanrichten is het juist heel rationeel. Obama heeft het stuk gelezen natuurlijk. Het is één van de redenen waarom Daalder op Obama’s voordracht Amerikaans ambassadeur bij de NAVO werd. Obama deelt dat gedachtegoed, al heeft hij er pragmatisch ‘op weg naar nul’ van gemaakt. Een stip aan de horizon.”

Willem Post: 'De kans dat Obama naar Nieuwspoort komt is 0,01 procent.'

Gemotiveerd geraakt door een studiereis naar Rusland in 2005, waar hij zag hoe eenvoudig het is om bij nucleaire installatie naar binnen te gaan en plutonium of uranium mee te nemen, sloeg Obama in 2010 in ieder geval de weg in die naar nul kilo overtollig nucleair materiaal moet leiden in alle landen. In dat jaar organiseerde hij in Washington de eerste Nucleair Security Summit, waar veertig wereldleiders dit probleem op de agenda zetten. In 2012, op de tweede topconferentie in Seoul, zijn concrete afspraken gemaakt. Er is een index opgesteld van alle 32

Milja de Zwart

landen die meer dan 1 kilo nucleair materiaal bezitten. De landen met het minste materiaal en de beste veiligheidsmaatregelen staan bovenaan: Australië staat op 1, Nederland op 7. Onderaan bungelen landen als Noord-Korea. “Wat moet er in Den Haag 2014 gebeuren”, vraagt Post zich hardop af. En hij somt op: “Meer landen richting die nul kilo. Het Internationaal Atoomagentschap in Wenen meer bevoegdheden geven om inspecties uit te voeren. Werken aan betere reactoren om kernafval sneller af te breken. Niet alleen kijken naar de civiele sector, maar ook naar de militaire instellingen. Daar ligt per slot van rekening 85 procent van het nucleaire materiaal.” Post concludeert: “Obama wilde in 2010 het probleem binnen vier jaar oplossen. Dat zal in Den Haag 2014 misschien niet lukken. Maar we kunnen wel vervolgafspraken maken om dichterbij dat stipje aan de horizon te komen. Dichterbij nul!”

Nieuwspoort Nieuws 1 - m a a r t 2 0 1 4 - 5

Politiek is een hard vak, een waarheid als een koe die vaak gememoreerd wordt als bewindslieden (gedwongen zijn tot) aftreden. In een serie interviewen Ernst van Splunter en Guus Mater mensen die de harde kanten van de politiek aan den lijve ondervonden. In deel 6 kijkt één van de oprichters van de ChristenUnie, Leen van Dijke, terug op zijn verblijf in de Tweede Kamer.

Leen van Dijke:

‘Er ging geen backbencher weg’ “Ik heb het Kamerlidmaatschap als een boeiende periode ervaren, juist omdat je heel veel voor mensen kunt betekenen. In de rol van volksvertegenwoordiger. Ik zeg uitdrukkelijk volksvertegenwoordiger, geen Kamerlid of parlementariër. Je zit daar niet omdat je een baantje van je partij hebt gekregen maar omdat je volksvertegenwoordiger bent. Je handelt weliswaar vanuit een bepaald gedachtegoed, vanuit een partij, maar je bent volksvertegenwoordiger. Ik voelde me dan ook betrokken bij de omgeving waarin ik leefde, waarvan ik deel uitmaakte.” “Als vriendenclub zaten we op zondagavond een keer bij elkaar. We bespraken dingen die te maken hadden met onze gezinnen, de kerk en de maatschappij. We hadden behoorlijk wat kritiek. Op een gegeven moment zei ik: 'Het is mooi

Zeeuws Statenlid Leen van Dijke werd in 1994 politiek leider van de RPF en ging de Kamer in.

dat we kritiek op van alles hebben, maar we nemen niet deel. Ik moet toen een jaar of 23 geweest zijn. De conclusie van die avond was dat ik vond dat ik me moest aanmelden als lid van een politieke partij.

Dat werd de toen nog maar net opgerichte RPF, de Reformatorische Politieke Federatie. Dat is omstreeks 1980 geweest. Dan ga je naar een vergadering toe en je zegt wat. En dan begint het, want dan krijg je te horen dat je goed uit je woorden kunt komen. Dat leidde er toe dat ik in 1987 werd gevraagd om lid van de Staten van Zeeland te worden. Dat deed ik en dat leidde er weer toe dat ik in 1992 werd gevraagd voor de Tweede Kamer.

Ingoesjetië geweest met de christelijke hulporganisatie Dorkas en een cameraploeg van de EO. Ik wilde er met de vluchtelingen uit Tsjetsjenië praten. Er was wel veel aandacht voor de oorlog in Tsjetsjenië, maar niet voor de 200.000

Bijbels principe

Tsjetsjenen die daar voor gevlucht waren en in de vrieskou met z’n vijftienen in veel te kleine tenten zaten. Niemand durfde daar naartoe, want het was levensgevaarlijk. Ik liep een groot risico. Minister van Buitenlandse Zaken Jozias van Aartsen heeft mij destijds twee keer gebeld en mij sterk afgeraden er naar toe te gaan. Maar niemand sprak voor die mensen, en het was dus mijn roeping om dat voor hen te doen. Ik had mijn veiligheid via lokale hulporganisaties gewaarborgd. Niettemin bleef het een spannend avontuur. Ik heb een paar nachten erg slecht gesla-

Ik maakte mijn politieke keuze sterk genormeerd vanuit de Bijbel. Voor mij was een bijbels principe leidend: jij moet spreken voor hen die niet voor zichzelf kunnen spreken en opkomen voor hen die niet voor zichzelf kunnen opkomen. Langs die lijn liep mijn agenda vol. Het beschermen van het ongeboren leven is altijd heel belangrijk geweest, omdat je opkomt voor menselijk leven dat zelf niet kan spreken. Maar dat geldt ook voor de bijstandsmoeder of de vluchteling. In 2000 ben ik een week naar Noord-Ossetië en


pen. Maar toen Twee Vandaag de opnamen met verborgen camera uitzond, heb ik de Kamer kunnen overtuigen dat Buitenlandse Zaken budgetten vrij moest maken om noodhulp te geven. moest bieden. Zeer tegen de zin van Jozias van

‘Het was mijn roeping te spreken voor hen die niet voor zichzelf kunnen spreken’ Aartsen in. Tot op de dag van vandaag ben ik er blij om. ‘Wat zie ik niet dat ik moet zien?’

Toen ik nog maar een ventje van dertien was, werd Martin Luther King vermoord. Dat heeft diepe indruk op mij gemaakt. Ik heb daar in mijn dagboek bladzijden over volgeschreven. Hij was iemand tegen wie je erg op keek. Hij had letterlijk zijn leven over voor een zaak die recht en onrecht betrof. Geïnspireerd door het evangelie. In orthodoxe kring wordt dan wel gezegd: dat komt in de buurt van bevrijdingstheo-

CV: Leendert Cornelis (Leen) van Dijke (Oosterland, SchouwenDuiveland, 1955) Timmerman, later vertegenwoordiger in bouwmaterialen. Werd in 1987 lid van de Provinciale Staten van Zeeland voor de RPF/GPV-combinatie. Later werd hij ook fractievoorzitter. Was van 1994 tot 2003 lid van de Tweede Kamer, specialismen sociaaleconomische zaken en financiën. Werd in 2002 geen lijsttrekker van de ChristenUnie. In 2003 moest hij plaats maken voor Tineke Huizinga-Heringa, omdat die met ruim honderd voorkeurstemmen meer was verkozen in de Kamer.

logie en dat is vooral horizontaal, maar dat speelde voor mij niet. De Duitse predikant Dietrich Bonhoeffer, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in verzet kwam tegen het naziregime en drie weken voor de bevrijding werd geëxecuteerd, heeft mij ook erg geïnspireerd. Hij was iemand die in zijn wereld de consequenties zag van de dingen die gebeurden. Als ik op het kantoor van de fractie in Den Haag kwam, riep ik tegen mijn ambtelijk secretaris: 'Jacob, wat zie ik niet dat ik moet zien? Doorzie ik de gevolgen van bepaalde ontwikkelingen?’ Bonhoeffer zag in Duitsland wat velen ook zagen en hoorden, maar hij overzag ook wat de gevolgen zouden zijn voor bevolkingsgroepen, de rechtsstaat, vrede en gerechtigdheid. In dit licht heb ik mij sterk gemaakt voor de erkenning van de Armeense genocide. Omdat ik vond dat ontkenning dat volk onrecht deed. Daarom ben ik ook onder politiebewaking naar Assen gegaan om te spreken op de eerste herdenking in Nederland van die volkerenmoord. Ik ben ook vaak naar Armenië gegaan om dat te onderstrepen. Het is een volk dat miskend wordt en daarom moet ik er voor spreken. Ik zie het alleen niet als een hoogtepunt van mijn Kamerlidmaatschap.

Wel als een bewijs dat je het politieke ambacht beheerst. Belangrijker vind ik de resultaten van de reis naar Tsjetsjenië. Of de bijstandsmoeder die in de modder van de Bijstandswet was vastgelopen en door mijn

wereld tegen me. Het heeft tot verrassende dingen geleid, de organisatie is ingrijpend veranderd. Er kwamen 300 arbeidsplaatsen bij en er werd 10 miljoen euro extra uitgetrokken om het optreden van de douane effectiever te

‘Schutte zei: Als jij voorzit, kunnen we om 12 uur gaan lunchen’ actie weer op weg kon. En dat ik heb weten te regelen dat er een ambassade bij de Kaukasus kwam, waardoor veel ellende voor Armeniërs werd voorkomen. Gerrit Zalm ging hem destijds openen. Ik vond het wel een hoogtepunt dat hij mij toen belde en zei: ‘Leen, dat ding komt er wél door jou. Je gaat toch wel met me mee om hem te openen?’ Het functioneren van de

maken. Met vasthoudendheid en volharding tot stand gebracht. Dat is echt een hoogtepunt. ‘Broekje’

De fusie tussen GPV en RPF is een ingewikkeld proces geweest. Twee zelfbewuste partijen werden bij elkaar gebracht. Gert Schutte was daar aanvankelijk niet voor. Hij heeft ook herhaaldelijk gezegd dat hij principieel tegen was. Ik heb me juist

‘De fusie was een ingewikkeld proces, er vielen boze woorden’ douane vond ik ook een zwaar punt. Eerst Willem Vermeend en later Wouter Bos was daar verantwoordelijk voor. Het was een zwaar hiërarchische structuur. Ik ben daar tegen in het geweer gekomen. Ik had het ministerie en de hele

steeds onomwonden voorstander betoond. Er zijn boze woorden gevallen. Het is een ingewikkeld proces geweest. Maar het verschil van inzicht over de dingen hebben we volkomen buiten de media weten te houden. We hebben op basis van

integriteit het gesprek gevoerd. In 1993, toen ik als lijsttrekker ging optreden, heb ik gezegd dat optimalisatie van de samenwerking tussen GPV, SGP en RPF een van de eerste dingen was die ik zou gaan regelen. Dat gaf schampere reacties bij Bas van der Vlies en Gert Schutte. Dat 'broekje' zou het ze wel eens even komen vertellen. Maar het is wél gebeurd. Drie dagen nadat ik was beëdigd, heb ik de drie partijen bij elkaar geroepen en zijn er afspraken gemaakt. We hebben er zwaar op ingezet. Met de SGP lukte het uiteindelijk niet om verdere stappen te zetten, omdat er bij ons wel en bij hen geen vrouwen op de kieslijsten stonden. Met het GPV lukte het wel. Er waren natuurlijk voor de hand liggende problemen. Dat ik als nieuwkomer senior Schutte ging vertellen hoe de wereld in elkaar zou moeten steken. Cultuurverschillen waren er ook. Maar we hebben het in harmonie en rust tot een mooi geheel kunnen maken. Toen wij naar de fusie toe werkten, besloten we dat Gert Schutte de ene keer zou voorzitten en ik de andere keer. Maar na twee keer zei Schutte: ‘Leen, als ik voorzit, moeten we ons haasten als de bel gaat voor het vragenuurtje. Als jij voorzit, kunnen we om twaalf uur gaan lunchen.’


Vanaf dat moment ben ik de fractie gaan leiden. Ik werd ook gekozen als eerste fractievoorzitter. Maar als ik dat niet was geworden, was ik gewoon Kamerlid gebleven. Dat is dan kennelijk je taak. Ik had niet een brandende ambitie om fractievoorzitter te worden. Spannend thuis

Bij de eerste verkiezingen met de nieuwe lijst van de ChristenUnie was ik niet

Vernieuwing op zich moet alleen geen dogma worden. Maar er moet wel ruimte voor zijn. Kars belandde echter snel in de ziekenboeg. Ik was de nummer twee en toen werd ik weer fractievoorzitter. Dat was moeilijk, want ik was intussen lid van de kerkenraad geworden. En dat kost veel tijd. Toen ik Kars moest vervangen, was ik dus ineens lid van de kerkenraad én fractievoorzitter.

Met rond de honderd voorkeurstemmen meer dan Leen van Dijke werd Tineke Huizinga het derde Kamerlid voor de ChristenUnie.

beschikbaar als lijsttrekker. Mijn thuissituatie was wat je noemt spannend. Want de fusie en het fractievoorzitterschap vroegen veel van een mens met een gezin met vijf kinderen. Mijn vrouw gaf aan: 'Een beetje rustiger zou best leuk zijn.’ Ik maakte daarom kenbaar dat ik het liever niet deed. Over Kars Veling, die toen lijsttrekker werd, heb ik steeds geroepen: ‘Hij moet wassen, ik minder worden’, analoog aan het adagium van Johannes de Doper. Ik vind ook nog steeds dat een Kamerlijst een afwisseling moet zijn van zittende leden en nieuwe mensen. Er moet vernieuwing plaatsvinden.

En, vond ik, het kan toch niet zijn dat het feit dat je maatschappelijk actief bent reden is om niet kerkelijk actief te zijn. Ik leerde in die tijd wel efficiënt met mijn tijd om te gaan, dat wel. Kunstje geflikt

Mijn contacten met de media moesten er altijd toe leiden dat de zaak verder werd geholpen. Ik heb nooit iets gezegd waar ik niet achter stond. Ik heb wel gezien dat een journalist tegen een Kamerlid zei wat hij aan de interruptiemicrofoon moest zeggen. Dan kwam hij in de uitzending. En hij deed het ook nog.


In 1996 wilde Frénk van der Linden mij interviewen voor Nieuwe Revu. Ik wilde dat doen, omdat het grensverleggend was. Het was een bewuste keuze. Tot mijn grote verbazing, want Frénk van der Linden kwam oorspronkelijk uit protestantschristelijke kring, werd mij een kunstje geflikt. Hij schreef mijn uitspraken zo op, alsof ik vond dat homoseksualiteit gelijk stond aan diefstal. Terwijl hij heel goed wist dat mijn verhaal daar niet over ging, maar over de hypocrisie in christelijke kring om de ene zonde zwaarder te laten wegen dan de andere. Hij wist wat ik bedoelde en schreef het toch anders op. Wat ik Frénk van der Linden kwalijk neem, is dát hij het gedaan heeft, niet de manier waarop. Boris Dittrich maakte zich meester van dit verhaal. Hij had de tekst van het interview eerder gezien dan ik. Op basis daarvan is hij een hetze begonnen. Henk Krol speelde ook een kwalijke rol. Hij wist hoe het zat, maar met de camera erbij schoot hij in de verkeerde premisse. Ik heb dat als zeer kwalijk ervaren. Het heeft een lange staart gehad. En uiteindelijk is het tot een procedure gekomen die tot de Hoge Raad heeft gelopen. Ook omdat ik vond dat het daar naartoe moest. Het was voor mij, mijn gezin, mijn omgeving, de fractie en de medewerkers een enerverende tijd. Ik heb alle brieven hierover persoonlijk beantwoord. Vriendelijke en minder vriendelijke, tot schunnige aan toe. Tijdens de rechtsgang moest ik achter gesloten deuren bij de meervoudige kamer aangeven wat mijn visie was. Ik las een passage voor uit de Bijbel. Toen ik dat deed, zei de rechter dat ik dat wel mocht voorlezen, maar niet mocht vin-

den. Waarop ik zei: 'U meent nu wat u zegt? Ik mag niet vinden wat hier staat? Dan vind ik hierin aanleiding, gelet op wat er hier op het spel staat, om het tot de Hoge Raad uit te vechten.’ Dat is ook gebeurd en ik ben volledig in het gelijk gesteld. Vrijspraak. De hetze was op niets gebaseerd. Tineke deed het wel

De animo om bij de verkiezingen na de val van Balkenende I lijsttrekker te worden, werd er niet groter op. En ik voelde er ook niet voor om plaats 2 in nemen. Bij de vorige verkiezingen was ik op die plaats meteen weer fractievoorzitter. Ik zei dus: 'Plaats 3 graag.’ Dat was een vrij zekere plaats. We vielen terug van vijf naar drie zetels. En ineens werd Tineke Huizinga lid van de Kamer, met rond de honderd voorkeurstemmen meer dan ik. Toen viel ik er ineens uit. Dat was niet de planning. Ik had niet geanticipeerd. Ik was niet alvast gaan rondkijken, op zoek naar iets anders. De dag na de verkiezingen zat ik in Den Haag op mijn fractiekamer. Ik was gefeliciteerd op de avond van de uitslag, maar ik dacht al wel: stel nou voor dat het door de voorkeurstemmen anders loopt. De drempel om er met voorkeurstemmen in te komen, was net verlaagd. Ik kreeg al te horen dat het zou kunnen. En het bleek ook zo te zijn. Er waren een heleboel mensen die zeiden: 'Tineke gaat het niet doen. Met zo weinig verschil gaat zij een Kamerlid met zo'n reputatie als jij er niet uit stoten.’ Maar Tineke deed het wel. Ik heb haar nog wel gevraagd: 'Kan je het de fractie aandoen, nu we zo gemarginaliseerd zijn, toch te komen? Je laat veel ervaring weggaan. Weeg je dat wel af?’ 'Ze zei toen: 'Ik

weeg het allemaal af, maar ik blijf er wel bij om het te doen.’ Dat is dan een feit waar je mee te maken hebt. Ik had niet de pest aan Tineke Huizinga. Het was haar recht. Je kunt het vervelend vinden. Maar ze was gekozen, dat was nou een-

Leen van Dijke tijdens een hoorzitting in de Tweede Kamer als ambassadeur van Volker Wessels.

maal zo. Ik heb dus wel gezegd dat ik het voor de fractie onverstandig vond als ze het zou doen. Met de gemarginaliseerde fractie zou het alle hens aan dek zijn. De fractie moest met veel minder ervaring verder. Het was een pragmatisch motief om haar dat onder de aandacht te brengen. Maar als zij dan die keuze maakt, volkomen in haar recht staand, is het klaar voor mij. Zij had de afweging te maken, ik niet. Ik heb het gerespecteerd. Het is een kenmerk van de politiek dat dit zo kan lopen. Als je bij een bedrijf wordt ontslagen, is er toch wel vaak een relatie met

eenmaal bij. De kiezer spreekt zich uit over nieuwe politieke verhoudingen. Niet over de vraag of Kamerleden goed hun best hebben gedaan. Toen de ouderenpartijen destijds in de Kamer kwamen, was het evident dat die nieuwelingen niet per definitie beter waren dan de leden die voor hen plaats moesten maken. Dat gold ook voor de PVV-fractie. Het is de politieke realiteit die dit bepaalt. Bij mijn vertrek uit de Kamer heeft Frans Weisglas mij toegesproken. Ik ben hem daar dankbaar voor. Zelfs Wouke van Scherrenburg, die niet op de hand van de ChristenUnie was, sprak tijdens het live verslag zeer lovende woorden over mij. Er ging geen backbencher weg. Knopjes aan lijf

Ik ging met pijn in het hart weg. Ik heb het met buitengewoon veel plezier gedaan en ik voelde mij als een vis in het water. Toch ben ik niet in een zwart gat gevallen. Ik heb mij op een nieuwe toekomst georiënteerd. Ik had ook niet het idee dat ik nergens meer aan de slag zou kunnen komen. Mijn vrouw zegt dan wel eens: 'Het is net of jij knopjes aan je lijf hebt.’ De knop gaat dan meteen om. Ik heb op die avond, twee dagen na de verkiezingen, de afweging gemaakt. Dat

‘De kiezer vraagt zich niet af of Kamerleden goed hun best hebben gedaan’ het niet halen van doelstellingen, niet goed functioneren. In de politiek is dat vaak anders. Als je daar vertrekt, kan dat oorzaken hebben die totaal geen relatie hebben met je functioneren. Dat hoort er nu

me te gaan oriënteren. Wilde ik blijven in het publieke domein? Ergens burgemeester worden? Of juist terugkeren naar het bedrijfsleven. Het werd al met al geen half jaar. Al na een paar maanden belandde ik bij Volker Wessels. Ik heb aan de politiek een enorm netwerk overgehouden. Je kent heel veel mensen, heel veel mensen kennen jou. Dat heeft me bij Volker Wessels erg geholpen. Als ik op ministeries binnenkwam, kende iedereen me. Dat geldt ook in de Tweede Kamer. Zeker als je ook geen gekke dingen hebt

het helder werd. Ik kon wel gaan zitten mokken, maar daar zou ik alleen mijzelf mee pesten. Ik besloot dat het klaar was en dat ik me zou oriënteren hoe ik verder zou gaan. Ik beloofde een half jaar niets te doen en

Leen van Dijke in de plenaire zaal van de Tweede Kamer.

gedaan. Dan brengt het je toch veel. Bij heel veel mensen kan je binnenlopen. Geen boodschappenjongen

Ik kreeg binnen het grote concern Volker Wessels een prachtige functie. Een volledig vrije rol. Ik mocht me met alles bemoeien. Die functie was er nog niet voordat ik kwam. In december 2002 rondde de parlementaire enquêtecommissie bouwfraude zijn werkzaamheden af. Begin 2003 benaderde Volker Wessels mij om daar een rol te gaan vervullen. De bouw en ook Volker Wessels hadden een beetje ruzie met de samenleving, en dat vonden ze geen feest. Misschien kon ik daar wat aan doen? Ze wilden dat ik hun lobbyist in Den Haag zou worden.

Ik zei meteen dat ik geen boodschappenjongen van Volker Wessels kon worden. Want ik heb veel te expliciete opvattingen over de vraag hoe een onderneming als Volker Wessels in deze wereld moet staan. Toen kwam de vraag of ik geen ambassadeur kon worden. Ik heb toen voorgesteld dat ik ambassadeur van de samenleving bij Volker Wessels zou worden. De blik van buiten naar binnen. Dat heeft mij gebracht op het dossier van maatschappelijk verantwoord ondernemen, van integriteit, van innovatie, van ordentelijk omgaan met je omgeving. Daar heb ik me op geconcentreerd. Op de vraag: doet het bedrijf wat de samenleving ervan mag verwachten? In 2007, toen de CU in het kabinet kwam, was ik niet in de markt voor een ministerspost of staatssecretariaat. Voor men op de gedachte kon komen, heb ik gezegd dat ik niet beschikbaar was. De thuissituatie liet dat eenvoudigweg niet toe. In maart 2013 ben ik uit vaste dienst bij Volker Wessels gegaan. De bedrijfsstructuur is totaal herzien. De onderneming werd aanvankelijk gereed gemaakt voor een beursgang. Maar in plaats daarvan werd de aandeelverhouding gewijzigd: de familie heeft alle verantwoordelijkheden weer naar de werkmaatschappijen teruggeplaatst. De holding is ontmanteld. Met deze keuzes ben ik het overigens niet eens. Ik heb dat ook kenbaar gemaakt. Maar het is een fait accompli. Ik werk nu zelfstandig en probeer op een andere plek het goede te doen. Ik ben betrokken bij allerlei projecten. Ook van Volker Wessels. De relatie is uitstekend. Ik heb nooit ruzie gemaakt.”


Louis Cornelisse, auteur ‘Naar één Nationale Politie’:

‘Mijn opa droeg een dubbele politiepet’ Louis Cornelisse komt uit een ‘politiefamilie’, zijn vader en grootvader waren dienders. Zijn loopbaan als journalist begon hij als politieverslaggever. Afgelopen najaar verscheen bij uitgeverij Kerckebosch een prachtig salontafelboek van zijn hand: Naar één Nationale Politie. Alle politiemedewerkers - agenten en burgerpersoneel - hebben dit boek gekregen. Nu is het te koop in de boekhandels.

Louis Cornelisse vertelt over zijn ‘blauwe’ familie. “Mijn opa is geboren in 1880. Hij was de laatste in een hele rij boerenzonen, maar toen hij de leeftijd bereikte dat hij kon gaan werken, werd hem verteld dat er voor hem geen plaats was op de boerderij. Dus is hij bij de politie gegaan. Hij was veldwachter en diender in gemeentedienst, zoals dat toen heette, in Zeeland, op een van de eilanden. Uiteindelijk werd hij hoofd van de veldwachterij - de Rijkspolitie - op het eiland Voorne en Putten in Zeeland. Daarnaast was hij commissaris van de gemeentepolitie van Hellevoetsluis. Dat kon toen zomaar! Als kleine jongen had ik blijkbaar wel door dat dat uniek was, want op school maakte ik een tekening van mijn opa in een operetteachtig uniform met zowel een zwaard als een pistool. Mijn vader werkte voor de gemeentepolitie in Leiden. Het gebied rond Voorschoten viel onder de Rijkspolitie. Op een gegeven moment reed ik met mijn vader langs een woonhuis in het buitengebied. Er hing een blauwe lamp aan dat huis waarvan het licht brandde. Mijn vader zei: ‘Kijk, Karelse is al op, z’n lamp brandt al. Het politiebureau is dus open.’ De politie in het gebied buiten de gemeentegrenzen werd

Nicole Bodéwes

Louis Cornelisse: “Ik heb de kans gepakt om embedded als zelfstandig en onafhankelijk auteur de vorming van de nationale politie te volgen.” toch wel een beetje gezien als ‘boerenpolitie’. Mijn vader en grootvader

strijd van mij. Het risico dat hij iemand tegen zou komen die hij in het cachot

‘Ik tekende mijn opa in operetteachtig uniform met zwaard en pistool’ hielden mij voor dat zij een voorbeeldfunctie hadden. Zo stond mijn vader nooit in korte broek in de voortuin. Ook ging hij niet graag naar een voetbalwed-


had gegooid vermeed hij. Hij had overigens alle reden die sfeer te vermijden, als je begrijpt wat ik bedoel. Toen ik in 1975 ging studeren, Nederlands en rechten,

was er veel aan de hand met de politie. De slogan was in die tijd: ‘Die pet past ons allemaal’. Die tijd is nu - gelukkig! - voorbij. De politie is probeert weer robuuster te worden. Je bent agent, geen sociaal werker. Je bent gezagsdrager, dat is de ommezwaai die nu in werking wordt gesteld.” Journalist, geen agent

Louis: “Mijn keuze voor journalistiek was volkomen

logisch. Mijn opa is een blauwe maandag journalist geweest, dat was trouwens niet zo’n succes. De journalistiek sloot goed aan bij mijn studies. Ik heb uiteindelijk ruim 25 jaar voor Trouw geschreven over justitie, veiligheid en politie. Alle wetgeving gevolgd. Het samengaan van de rijks- en gemeentepolitie heb ik meegemaakt. In mijn werk als verslaggever zag ik wel dat het niet lekker liep met de politieregio’s. De wens van één nationale politie kwam een enkele keer wel ter sprake. Met name de VVD was daar voor. Opstelten heeft dat onderwerp in het regeerakkoord van het eerste kabinet-Rutte gefietst, in de veronderstelling dat ‘t een dode letter zou zijn. Ik dacht al tijdens mijn tijd bij Trouw: als ze beginnen aan de vorming van een nationale politie, dan is dat historisch. Ik heb de kans gepakt om embedded als zelfstandig en onafhankelijk auteur de vorming van de nationale politie te volgen. Gerard Bouman, toen nog beoogd korpschef, heeft daar hoogstpersoonlijk garant voor gestaan. Mijn plan was aanvankelijk om na een jaar een dagboek te gaan uitgeven. Uiteindelijk is het dit mooie boek geworden!”

In Naar één Nationale Politie laat Cornelisse bijna honderd mensen aan het woord over de politie, de vorming van de Nationale Politie en de toekomst. De auteur kijkt ook terug. Zo schrijft hij: ”Tijdens de Franse bezetting (17951813) probeert Napoleon het centralistische model van Parijs op de Lage Landen te drukken. Daaraan danken we onder andere de titel ‘commissaris’ van politie. Het justitieel apparaat het Openbaar Ministerie - is nog altijd op Franse leest geschoeid, maar de politie is niet volgens die centralistische gedachte georganiseerd. De Hollandse kijk op de politie was dat een korps dat ingebed is in de bevolking het best op de hoogte is van wat er ter plaatse speelt. In Frankrijk

telijk loopt die route door ‘gemeentegebied’ en gedeeltelijk door ‘rijksgebied’. Schiphol valt onder Haarlemmermeer et cetera. Nou ja, er werd altijd vrolijk over gedaan. Bij het samengaan van de rijks- en gemeentepolitie veranderde dat wel. Mijn opa zat in zijn tijd bij allebei hoog in de boom, als commissaris van Hellevoetsluis en korpschef van het eiland Voorne en Putten. Hij droeg een dubbele politiepet! Mijn vader was een van de chefs van de Leidse politie.” Cornelisse: “Als embedded journalist word je over het algemeen gezien als een buitenstaander. Dat was in mijn geval ook zo, natuurlijk, maar door mijn blauwe familieachtergrond werd ik snel opgenomen binnen de politie. Ik was one of the

wat voor organisatie hij of zij werkt. Omdat er zo veel mensen aan mee hebben gewerkt - ik heb 140 mensen gesproken - geeft het boek een goed en breed, mag ik zeggen robuust, beeld van de politie. En de veranderingen die zij heeft doorgemaakt en nog zal doormaken. Korpschef Bouman van de Nationale Politie zei tegen mij toen hij een deel had gelezen: ‘je hebt het beeld stevig aangezet!’ Dat komt omdat ik de dienders zelf aan het woord heb gelaten. Hun taal staat dus in het boek... Dappere mensen zijn het. De totstandkoming van het boek is begeleid door zes mensen uit de politieorganisatie. Zij controleerden de feiten en voorzagen mij van suggesties als: ‘Ga eens met die en die praten.’ Mijn vrij-

‘Het boek past expres niet in de kast, zodat je het op de salontafel laat liggen’ mag ‘Parijs’ dan de dienst uitmaken en de politie zomaar een instrument van de machthebbers zijn, Nederlanders daarentegen zijn ook toen al - allergisch voor dictaten van bovenaf.” Strikt onderscheid

Het onderscheid tussen de gemeentepolitie en de rijkspolitie werd nogal strikt gemaakt in de tijd van grootvader en vader Cornelisse. Louis: “Als het jaarlijkse Bloemencorso van Noordwijk door de Bollenstreek naar Haarlem ging, dan stonden in Voorschoten de rijkspolitiemensen het verkeer te regelen. Binnen de gemeentegrenzen van Leiden stond dan weer gemeentepolitie. Of toen de toenmalig president van Tunesië van Schiphol naar Den Haag werd gereden, was er gesteggel over wie hem nu moest begeleiden, was dat de rijks- of de gemeentepolitie? Gedeel-

guys. Onderwijl had ik alle vrijheid om mijn oor te luisteren te leggen in alle korpsen. Er is een groot verschil tussen de kleine en de grote korpsen. Dat heeft mede te maken met de staatsrechtelijke inrichting van Nederland. De kracht en de macht van de steden. Mensen die werken voor de grote korpsen als Amsterdam of Groningen, ontlenen daar hun statuur aan. Met de Nationale Politie verandert dit. De kanteling was overigens al merkbaar tijdens mijn onderzoek. Alle medewerkers zijn trots op wie zij zijn. Laten zien wie je bent, daar gaat het om.” Taal van dappere mensen

Het boek dient volgens Louis Cornelisse een hoger doel: “De missie van de Nationale Politie staat te lezen in het boek. Een medewerker kan lezen bij

heid is niet door hen beperkt. Eigenlijk is iedereen binnen de politieorganisatie blij met dit boek. Het formaat is expres zo gekozen dat je het op de salontafel laat liggen, het past niet in de kast.” Geen politici

De vorming van een Nationale Politie is een politieke wens geweest. Dan zou je verwachten dat Cornelisse ook politici heeft bevraagd voor zijn boek. Quod non. Cornelisse, die sinds 1 februari coördinator beleidspresentatie en speeches bij het ministerie van Veiligheid en Justitie is: “In 2016 schrijf ik een nieuw boek waarin ik graag wil terugkijken op de plannen en in hoeverre die zijn verwezenlijkt. Pas dan praat ik met politici over de politie. Naar één Nationale Politie is een echt politieboek. Vanuit de politie.”

Nieuwspoort Nieuws 1 - m a a r t 2 0 1 4 - 1 1

Familie van? ‘Ik dacht dat je van SBS6 was met je wilde haar. Niet echt een NOS-uitstraling’ Nieuwspoort Nieuws keert Nieuwspoort ondersteboven en is op zoek naar interessante familiebanden binnen de sociëteit. Deze keer een gesprek met Dominique van der Heyde en Annet de Jong. Dominique van der Heyde (49) 2014

Verslaggever, politiek duider Nieuwsuur

2009

Politiek duider NOS Journaal

2002

Verslaggever parlementaire redactie, NOS

1996 – 2002 Buitenland- en binnenlandredactie, NOS Vorig jaar verschenen haar verzamelde Spits-columns in het boek ‘Spitsroeden lopen in Den Haag’. Dominique won in 2011 met de Haagse redactie van de NOS de journalistieke prijs De Tegel vanwege de berichtgeving over ‘De brief van Klink’. Na haar studie politicologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam werkte Dominique onder meer bij de Sociale Verzekeringsbank. Haar moeder heeft in de jaren 50 van de vorige eeuw nog een half jaar het toenmalig NTS Journaal gepresenteerd.

Annet de Jong (43) 2005

Redacteur film en boeken, De Telegraaf

1997 – 2005 Parlementaire redactie, De Telegraaf 1994 – 1997 Rotterdamse redactie, De Telegraaf Naast haar fulltime functie als journalist is Annet thrillerschrijfster. In 2008 debuteerde zij met Vuurkoraal. Daarna verschenen Dossier Tobias, Levend Bewijs en Bitter Vocht. Haar nieuwe boek is nog in de embryonale fase, Dominique leest al wel vast mee. Wordt vervolgd. Samen met Carla de Jong organiseert zij sinds kort een literaire thrillersalon. Annet studeerde Engelse taal- en letterkunde in Leiden, volgde een cursus crime fiction in Newcastle en deed de Postacademische Dagbladopleiding Journalistiek aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Dominique en Annet zijn in 2005 getrouwd en zijn verzot op hun Spaanse zwerfhond Pablo.

Het Binnenhof bracht ze bij elkaar. Ooit graaiden ze samen, verstopt in een kast, in een prullenbak op zoek naar een conceptregeerakkoord. Tegenwoordig draait het in het leven van journalistenkoppel Dominique van der Heyde en Annet de Jong om recensies, optredens en thrillers. Ze zijn inmiddels tien jaar samen. “Annet is mijn beste recensent.”

Het is reces en dus hebben de twee vandaag gelukkig eens wat meer tijd samen. “Ja ik ben vaak laat thuis als ik moet optreden in Nieuwsuur. Ik ga altijd terug naar huis. Heerlijk in mijn eigen bed”, vertelt Dominique. De opvolgster van Ferry Mingelen kijkt met plezier terug op haar eerste maanden bij Nieuws-

uur. “Ik vind het erg leuk. Het zijn toch andersoortige onderwerpen. Ik hoef ook niet meer om 10 uur ’s ochtends de CPB-cijfers te doen. Ik kan dieper en langer op zaken ingaan.” Annet: “Bij het Journaal was het frustrerend dat het binnen twee minuten moest. Dat is vrij weinig om grote dingen te duiden.


Ik merk dat het voor Dominique erg prettig is.” Schakel je altijd in als zij op televisie komt? “Als ik weet dat Dominique optreedt, ga ik kijken en daarna pas naar bed. Ik sms haar dan meteen mijn recensie. Je vindt het wel belangrijk om te weten wat ik ervan vond toch?” Dominique: “Ja, Annet is mijn beste recensent.” Annet: “Dat is ook mijn vak hè?” Wie op YouTube Dominique van der Heyde intoetst, krijgt een prachtig filmpje zonder geluid - van Dominique vlak voor, tijdens en na een live gesprek in het Journaal tijdens een formatieperiode. We zien Dominique ijsberen onder de bogen van de Eerste Kamer, voor de camera gaan staan, gesticulerend en serieus haar duiding doen, om ten slotte met een aanstekelijke lach haar oortje te verwijderen. Afgekleed in een grijs broekpak. Of Annet het van commentaar kan voorzien. “Dit is heel erg typisch Dominique. Ze is aan het repeteren. Ze gebuikt ook geen autocue he? Alles gewoon uit het hoofd.” Met een kan koffie in de weer, roept Dominique vanuit de keuken: “Ik schrijf niets op, dat kost veel te veel tijd.” Annet vervolgt: “Dus dat moet je er dan wel even in stampen. Op het ritme van haar stappen repeteert ze

Peter Schouten

die woorden er als een soort mantra in.” Dominique: “Ik moet natuurlijk ook gewoon wachten tot de uitzending begint. Dus het vult ook de tijd, ik begin niet te vroeg. Anders ben ik eindeloos…” Annet: “Ik mocht het toch vertellen? Dit is wel weer de oude collectie pakken hè?” Dominique: “Ik vind het nog steeds een heel mooi pak. Hans Ubbink.” Annet: “Dit is ook heel grappig: het nadenken en dan even door die krullen zo. Heel geconcentreerd. Ik zie dat ook aan dat mondje, heel gespannen. Goed gefilmd dit hè? Kijk, een ernstige kwestie. Formeren.” En de persiflage in de TV Kantine van RTL4 dan? Hard lachend: “Dat ik tegen die struik sta te piesen en Frits Wester in een jurk zit?” Een hoogtepunt in Dominique’s carrière, vult echtgenote Annet aan. “Ja, dan kun je sterven.” Al jaren recenseert Annet films en boeken voor De Telegraaf. In haar werkkamer schreeuwen de metershoge stapels nieuw uitgebrachte boeken om een recensie in de krant van wakker Nederland. “Uitgeverijen schieten met hagel. Dit is maar een fractie van wat er binnenkomt”, zegt Annet, die inmiddels zelf vier thrillers op haar naam heeft. Zij komt van de parlementaire redactie, maar

Dominique: “Annet is mijn beste recensent.” na zeven jaar Den Haag trok alle energie uit haar lijf weg zodra zij de Tweede Kamer betrad. “Ik heb er waanzinnig veel geleerd, maar na vier kabinetten in zeven jaar begonnen dingen zich te herhalen. Prinsjesdag, nieuwe Kamerleden die het wiel wilden uitvinden. Zo vermoeiend. Op een gegeven moment wist ik zoveel meer dan beginnende Kamerleden. Ik vond het niet meer leuk. Ik wilde niet meer. Dominique krijgt er juist veel energie van.”

was met je driekwart lange leren jack en je wilde haar. Niet echt een NOS-uitstraling.” “We hadden toen ook nog geen styliste in huis”, pareert Dominique vakkundig haar vrouw. Het is 2002 als Dominique via de buitenland- en binnenlandredactie op de parlementaire redactie in Den Haag belandt. Groen als gras keek ze de politieke kunst af. Ook van Annet, die evenals Dominique Volksgezondheid in haar portefeuille had.

Zoals wel vaker in Den Haag leek het niet langer om de inhoud te gaan, maar om de poppetjes. “Ik had Dominique vanaf dag één gespot op het Binnenhof. Ik dacht dat je van SBS6

Maar waarom bij Annet? Dominique: “Nou er is sowieso veel collegialiteit…” Annet grijpt in. “Nee! Waarom vroeg je het aan míj en niet aan de Volkskrant of NRC?”

Annet: “Dominique is heel erg perfectionistisch.” Dominique: “Ik vond haar meteen erg gezellig en durfde haar dingen te vragen. We hebben een paar jaar om elkaar heen gedraaid zonder dat we het door hadden hoe leuk we elkaar vonden.” Annet: “En ik had indertijd veel primeurs.” Zelfs samen gingen ze op zoek naar die politieke primeurs. “Het bekende prullenbakincident”, noemt Dominique het. De pers was op zoek naar een conceptregeerakkoord, maar zonder succes, dus iedereen droop af. Zij bleven samen hangen. Annet: “We hadden van elkaar door dat we in de prullenbak wilden kijken. We hadden aan een blik genoeg en zijn met prullenbak en al de kast ingedo-

ken. Helaas zonder succes.” Dominique erkent dat ze een deel van het vak van haar echtgenote heeft geleerd. Dus apetrots was zij toen Annet niet bij een algemeen overleg over de ‘drempelloze toegang tot de huisartszorg’ was en Annet aan háár moest vragen wat er gebeurd was. Na veel nachten doorzakken in Nieuwspoort was het de avond voor Hemelvaartsdag 2004 eindelijk raak. Annet: “Ik zat in Nieuwspoort aan de bar, mijn grote leren tas al in de hand omdat ik op het punt stond om naar huis te gaan. Het was er saai, weinig leuke mensen. Toen kwam jij binnen. In een reflex gooide ik die tas in de hoek, zo van ik blijf nog


even. Dat had jij gezien en dacht: laten wij maar eens even wat gaan drinken. Daarna richting Plein met veel Journaalcollega’s. Toen hebben we staan zoenen in… Hoe heet dat ranzige café?” Dominique: “De Haagsche Kluis. Daar was iedereen aan het dansen en stonden wij te zoenen. Toen vond Frits Wester het niet meer gezellig. Jongens, zo is het genoeg geweest. Kunnen we nu weer even gezellig kleppen?” Annet: “Al zoenend zagen we de zon opkomen op het Plein.” In Nieuwspoort worden ze niet meer samen gesignaleerd sinds Annet een andere tak van journalistiek doet. Ze is overigens in een ver verleden nog kandidaat voor het bestuur geweest. “Met Toof Brader en Kees Lunshof in mijn campagneteam. Ik heb het niet gered.” Dominique: “Goh… hoe is het mogelijk?” Annet in de verdediging: “Ik was 27 en veel te hip en jong dachten ze. Die wil alleen maar muziek draaien, dat wilden de fossielen niet.” Aan Lunshof heeft Annet nog een mooie herinnering. “Weet je hoe hij zijn mensen harder wilde laten lopen? Dan kwam hij naar je toe en zei: ‘Jouw drankrekening in Nieuwspoort staat niet in verhouding tot het aantal primeurs de afgelopen tijd.’ Ja, ik heb er toen wel weer een tandje bijgedaan inderdaad.” Dominique verwoordt in haar bekende heldere en soms ook strenge taal de huidige status van Nieuwspoort. “Ik zie het als een kantine. Ja, ik weet wat ik zeg. Het moet ook nodig

gezelliger. Ook als het lekker weer is, zit je daar binnen maar in het donker. De keuken is wel enorm vooruitgegaan.” Voor beide vrouwen geldt een sterke drang om te excelleren in wat ze doen; via krant, televisie en boek. Annet: “Dominique is heel erg perfectionistisch. Jij wilt in wat je doet de beste zijn. Je bent ook best eerzuchtig, maar wel een echte teamplayer. Je gaart veel en weet ook ontzettend veel. Nooit verzaken, altijd zin om te werken.” Dominique, herken jij het werk van Annet meteen als haar naam er niet bij zou staan? “Ik denk het wel. Ze heeft een ongelooflijk lekkere schrijfstijl. Het is altijd fijn


om te lezen, nooit een zin die je ook niet hardop zou kunnen voorlezen. Soms lezen we elkaar stukken voor uit de krant waar geen touw aan vast te knopen is. Een andere belangrijke kwaliteit: ze doet het gewoon. Het is nooit van oh god wat moet ik nu weer?” Met een ontluikende lach op haar gezicht vertelt Annet: “Wij maken tegenwoordig ook filmpjes voor Telegraaf TV. Ik heb er eentje gemaakt met Annejet van der Zijl in de Heineken Experience vanwege haar boek over Gerard Heineken. Trots liet ik het aan Dominique zien. Ik heb nog nooit iemand zo hard horen lachen.” Ook nu vult de ruimte van hun appartement in het

Amsterdamse Oud-Zuid zich met gebulder van beiden. “Les één bij het Journaal is De Schaar, ofwel iets vertellen met een totaal ander beeld er onder. Beeld is nu eenmaal dominant. Dus je ziet een groot ding waar bier in gebrouwen wordt en je hoort Annejet van der Zijl iets ingewikkelds over de opa van Heineken vertellen. Ik dacht alleen maar: wat doen ze nu precies in die ketel?”, doceert Dominique. Dat ze hun beider enthousiasme en kwaliteiten ooit nog een keer bundelen voor een gezamenlijk project is zeker niet uitgesloten. Annet: “We willen nog met z’n tweeën een boek schrijven over de familiegeschiedenis van Dominique op Corsica.”

Van de voorzitter

Gezocht: nieuwe directeur voor nieuw Nieuwspoort

D

rie jaar zit het door u gekozen dagelijks bestuur van Nieuwspoort er nu. Nog een jaar te gaan. Een jaar, waarin het erg druk gaat worden, een spannend jaar met hopelijk een aantal hoogtepunten. Als u dit leest, is de advertentie voor een nieuwe algemeen directeur voor Nieuwspoort verschenen of staat hij op het punt van verschijnen. We zijn dan nu eindelijk zo ver dat we op zoek kunnen naar het schaap met de vijf poten, die de vernieuwing van Nieuwspoort uiteindelijk handen en voeten zal moeten gaan geven. Van die nieuwe directeur hangt veel af. Niet alleen zal hij of zij het perscentrum in bedrijfseconomische zin gezond moeten houden en liefst gezonder moeten maken. Er ligt ook een geheel nieuwe taak te wachten. Ik heb al vaker op deze plek geschreven over de ambitie van het bestuur om Nieuwspoort een grotere rol te laten spelen in het maatschappelijk debat. De stelling dat Nieuwspoort er is om een platform te bieden aan het vrije woord, willen we de komende jaren in praktische activiteiten vorm geven. Het jaarlijkse poortersgeld dat u betaalt, moet de nieuwe directeur budget geven om die ambitie ook in de praktijk te brengen. Maar waar vind je een man of vrouw, die een gezond horecabedrijf kan leiden en tegelijkertijd als een soort programmadirecteur kan werken aan een uitdagende en voor de leden van Nieuwspoort inspirerende activiteitenagenda? Het is een bijna onmogelijke combinatie van talenten, die wij vragen. Desondanks hebben wij er vertrouwen in de geschikte kandidaat te vinden. Ik reken daarvoor echter wel op uw medewerking. De advertentie daarvoor staat vanaf eind maart op de site van Nieuwspoort. Kent u iemand, die naar uw mening bij uitstek geschikt is, geef de advertentie door, wijs mensen er op en twitter of facebook het door. De nieuwe directeur zal in een geheel nieuwe organisatie komen te werken. Deze maanden zijn het dagelijks en het algemeen bestuur bezig met de opstelling van nieuwe statuten, die verhouding tussen bestuur en management in een veel modernere setting moeten plaatsen. In de oude verhoudingen was het bestuur voor alles verantwoordelijk, ook, bij wijze van spreken, voor de ingrediënten en de prijs van de gehaktbal. De dagen

dat dat werkte, liggen ver achter ons, ook omdat Nieuwspoort in de afgelopen jaren zo sterk gegroeid is. In het nieuwe bestuursmodel wordt het bestuur (nu nog bestaande uit veertien mensen, deels gekozen en voor een deel bestaande uit vertegenwoordigers van bij Nieuwspoort betrokken organisaties) kleiner en bestuurt het meer op afstand. Nu kiezen de Poorters nog zes bestuursleden, twee uit elke categorie. Dat worden er drie: een journalist, een politicus en een voorlichter/pr-persoon. Verder bestaat het bestuur uit twee om hun deskundigheid aangezochte personen en vertegenwoordigers van de NVJ, de club van directeuren van afdelingen voorlichting van ministeries, de gemeente Den Haag en de Buitenlandse Persvereniging. De gekozen journalist zal ook in de toekomst tevens voorzitter zijn. De algemeen directeur wordt verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken. Het bestuur bepaalt de te halen doelen en de directeur rapporteert over de mate waarin die gerealiseerd worden. Meer besturen op afstand dus. Voor een slagvaardiger beleid met duidelijk onderscheiden verantwoordelijkheden. De nieuwe directeur zal ook in een letterlijk nieuwe omgeving komen te werken. Ja echt, de verbouwing gaat door. Bij verschijnen van dit nummer van Nieuwspoort Nieuws is het definitieve ontwerp vastgesteld. De onderhandelingen met aannemers zijn in een afrondende fase en zelfs de datum waarop de sloop van het oude complex begint is bekend: de eerste vrijdag van het zomerreces, vrijdag 4 juli. Als alles gaat, zoals nu gepland, opent een geheel vernieuwd Nieuwspoort de deuren op dezelfde dag als de Kamer terug is van het zomerreces. Voor het bestuur begint nu een leuke fase in alle bemoeienissen rond de verbouwing. We moeten gaan nadenken over een spetterend eindfeest op de laatste dag van de Kamer voor het zomerreces. Kunnen we, net als bij de verhuizing naar het huidige pand, een mooie veiling van overbodig geworden inventaris houden? En hoe gaan we de opening na de verbouwing vieren? Op Prinsjesdag? Of een andere dag? Ik houd u op de hoogte van al die spannende ontwikkelingen. Lex Oomkes [email protected]


De Plek - Den Haag, bakermat van de Grondwet In de vierde aflevering van de serie De Plek doet de auteur (een deel) van de Haagse grondwetwandeling, met de iPad in de hand.

Net als het Koninkrijk der Nederlanden bestaat de grondwet 200 jaar. Op 29 maart 1814 mochten 474 vooraanstaande Nederlanders over het ontwerp stemmen. Met 448 stemmen voor en slechts 26 tegen werd de Grondwet goedgekeurd. Bij het tweehonderdjarig bestaan van de grondwet wordt aanstaande 29 maart in Den Haag stilgestaan met een echte grondwetdag. Tal van gebouwen die een rechtstreekse link hebben met de grondwet openen die dag de deuren, waaronder het Catshuis. Omdat ik niet kon kiezen - en aangezien het Catshuis alleen op 29 maart voor het publiek de deuren opent en niet al eerder voor Nieuwspoort Nieuws deze keer in De Plek een selectie aan de hand van de grondwetwandeling. Pro Demos is de initiatiefnemer voor deze wandeling. Je kan hem boeken met gids, een boekje halen bij Pro Demos, of downloaden voor tablet/smartphone. Dat laatste doe ik. Wandeling 1 bestaat uit 22 plekken en voor wie dan nog niet uitgewandeld is, kan je iets verder weg, nog zeven andere gebouwen bezoeken. Maar hoewel de dag zonnig begon, betrekt het al aardig dus ik kijk maar eens hoe ver ik kom. De structuur van de wande-

Josine Boven

ling is helder. Bij elke locatie wordt de link met de grondwet gelegd, het betreffende grondwetsartikel genoemd, de geschiedenis van de plek wordt omschreven en er is uitleg over de architectuur. Grondwetbank

Het startpunt van de wandeling is de Hofplaats. Een logische plek, omdat daar de grondwetbank staat. Een geliefde plek voor toeristen en ambtenaren om hun lunch te nuttigen op zonnige dagen. Nu moet ik een

De grondwetbank achter het hekwerk met de tekst ‘Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. Discriminatie wegens godsdienst, levensovertuiging, politieke gezindheid, ras, geslacht of op welke grond dan ook, is niet toegestaan.’ 16 - maart 2014 - Nieuwspoort Nieuws 1

Messingplaten geven de contouren aan van de Spuipoort, die in de 14de eeuw toegang gaf tot het Binnenhof.

In het midden het ‘tunneltje’ naar het Binnenhof.

Op het Plein zijn doordeweeks bijna altijd wel demonstraties. beetje mijn best doen om de bank te zien, want die staat in de steigers. Op mijn iPad lees ik dat de architect van de bank, Pi de Bruijn, ook de nieuwbouw van de Tweede Kamer ontwierp. Een leuk nieuwtje wat ik nog niet wist. Verder meldt de omschrijving wat historische weetjes over de diverse poorten richting het Binnenhof. Zo zijn er op de Hofplaats in messingplaten de contouren aangeven van de Spuipoort, die in de 14de eeuw toegang gaf tot het Binnenhof. Demonstratierecht

Ik loop verder. Volgende stop volgens de route is de Tweede Kamer. Ook hier een uitgebreide beschrijving van de grondwetcontext, de geschiedenis en de architectuur. Best interessant, maar mij wel bekend, dus ik loop door naar het Plein. Voor mensen die de weg in Den Haag niet goed kennen, lijkt de route mij enigszins onduidelijk. Het is een beetje raad het plaatje. Oftewel: elke volgende bestemming is duidelijk, hoe je er komt mag je zelf uitzoeken. Maar eerst naar het Plein

dus, de plek waar doordeweeks bijna altijd wel een demonstratie te zien is. En dat is ook precies de grondwetuitleg die er gegeven wordt: “Dit is een plek waar drie artikelen uit de Grondwet regelmatig in de praktijk worden beoefend, te weten de artikelen 5, 7 en 9. Ofwel: het recht om petities aan te bieden, het recht op vrije meningsuiting en het demonstratierecht.” Leuk is om te weten dat het Plein vroeger de moestuin van het hof was. Dat zou je nu niet meer zeggen. Toen het Plein een echt plein werd, bouwden Amsterdam en Rotterdam hier hun logementen voor afgevaardigden. ‘Beroemde’ Nederlanders als graaf

Johan Maurits en Constantijn Huygens bouwden ook een huis aan het Plein. Dienstplicht

Blikvanger is natuurlijk het standbeeld van Willem van Oranje, gemaakt door Louis Royer en onthuld in 1848. Het standbeeld zou vroeger trouwens de andere kant op hebben gekeken, zo blijkt uit oude foto’s. Nu kijkt het recht naar plein 4. Ook een plek van de wandeling. Namelijk het voormalige logement van de afgevaardigden van Rotterdam en nu onderdeel van het ministerie van Defensie. Hier zetelt de Bestuursstaf. De link tussen Defensie en de grondwet is artikel 98. Hierin wordt de dienstplicht

geregeld. De digitale gids meldt: “Er is nu geen dienstplicht in Nederland. Deze is ‘opgeschort’. De Grondwet laat hier ruimte voor, maar maakt het ook mogelijk dat de dienstplicht in de toekomst weer wordt ingevoerd.” En dan volgt er iets in de route wat ik niet helemaal snap. Want ineens gaat het over het ministerie van BZK, toch nog wel even lopen vanaf het Plein en na BZK mag ‘je’ weer terug naar het Binnenhof, voor de Ridderzaal en de Eerste Kamer. Ik scrol even naar de inhoudsopgave van de route en scan de plekken waar de route langs voert. Op het programma staan nog: het Torentje, de Ridderzaal, het Eremonument voor de Gevallenen, de Eerste Kamer, de Gevangenpoort, de Trêveszaal, het Kabinet der Koning, het Huis van Van Limburg Stirum, het Paleis Lange Voorhout, de Hoge Raad der Nederlanden, de Algemene Rekenkamer, de Kloosterkerk, de Raad van State. En dan nog: het huis van Van Hogendorp, de Plaquette aan de Heulstraat, het Paleis Noordeinde en het Oude Raadhuis. Vrije keus

Hoewel het nog steeds droog is en er zelfs een mager zonnetje begint te schijnen, vind ik het wel even genoeg geweest. De informatie is interessant, maar wel erg veel. Ik oefen daarom het recht van vrije keus uit. Ik loop richting Lange Voorhout voor een blik op de bloeiende krokussen en besluit dat ik de achtergronden over Den Haag en de grondwet ook kan lezen op een terrasje in de zon. Op 29 maart weer een kans. En dan op naar het Catshuis. Meer informatie: www.grondwetfestival.nl en op de website van Pro Demos.


Overlopers Eigenlijk zijn het gewoon overlopers: journalisten die voorlichter worden. Hoe ziet de wereld er vanaf die andere kant uit? Leren ze slimme trucs om journalisten te manipuleren? En hoe kijken ze aan tegen hun vroegere vakgenoten? Deel 3 in een serie: Oud-journalist Paul Burm nam zich jaren geleden, na een mislukt avontuur in de voorlichting, voor om nooit meer voor de overheid te gaan werken. Nu is hij lobbyist voor de provincies via het IPO en vindt dat een feest.

Paul Burm:

‘Officieel besta ik niet’ “Wat er ook gebeurt: ik werk nooit meer voor de overheid”, neemt Paul Burm zich voor na twee kwellende jaren als voorlichter in Zeeland. Na vele jaren journalistiek is hij inmiddels alweer zeven jaar in dienst van de overheid, eerst als woordvoerder en nu als lobbyist. Hij komt op voor de belangen van de provincies, via het IPO. Heeft hij wel eens een Kamerlid de tekst voor een motie overhandigd? “Als het zo zou zijn, dan zei ik het niet.”

“Ik ben gillend weggelopen”, zegt Burm (55) over zijn eerste ervaring als his master’s voice, bij een groep gemeenten in Zeeland. “Ik werd gek van de dubbele boodschappen intern en extern. Ik wist niet hoe ik daarmee om moest gaan. Wat er ook gebeurt: ik ga nooit meer voor de overheid werken, dacht ik.”

tiek: je dient de publieke zaak. Het is geen tegenstelling. Het zijn twee kanten van dezelfde medaille. Dat

Magda de Vetten

Commissie stiekem

Wat is de oorzaak daarvan? "Er zijn nog steeds buitengewoon slechte voorbeelden. Als je een commissie stiekem hebt, moet je niet hebben dat in de krant uit die club wordt gelekt. Dan is je geloofwaardigheid weg. Wat ook meespeelt is de fragmentatie in politieke partijen. Met zo’n rijk geschakeerd politiek spectrum is het moeilijk om vast te houden aan beleidslijnen. De overheid slaat steeds nieuwe wegen in met al die kabinetswisselingen. En leg het maar weer uit, iedere keer. ‘U bent onbetrouwbaar’, is de reactie van de burger.” Als kersverse voorlichter was Burm aangenaam verrast door de enorme hoeveelheid informatie die in het Noord-Brabantse provinciehuis lag opgestapeld. ”Een snoepwinkel. Hoe weinig zag je daarvan als journalist! Die moet bij die informatie kunnen komen. Dat wordt niet altijd begrepen door voorlichters. Een journalist weet meteen of die een goede aan de lijn heeft of niet. Ik werd de hele dag platgebeld. Omdat ik journalisten snel bracht naar de informatie die ze wilden hebben.”

‘Je moet journalisten meenemen en aangelijnd houden’

‘Opa vertelt’

Voor hij zich laat verleiden om naar Zeeland te verhuizen, werkt Burm als journalist bij het ANP. “Dat zat toen nog in de Haagse Parkstraat. Ik heb daar in 1980 meegemaakt dat de eerste computers werden binnengedragen. Opa vertelt, haha.” Na het mislukte avontuur in de voorlichting keert hij terug naar de journalistiek en tikt zijn stukkies voor de Zeeuwse edities van BN en De Stem. Dan wordt hij parlementair verslaggever voor de Wegenerbladen in Zuid-Nederland. “Het gaat gewoon niet goed met de krant. In 2006 kwam de vraag voorbij of ik geen woordvoerder bij de provincie Brabant wilde worden. Ik heb me laten overtuigen.”

bewees zich wel. Plotseling werd er verarmd uranium gevonden op een vuilstortplaats in Oosterhout. Dikke paniek. We hadden allemaal vragen die niet te beantwoorden waren: is er sprake van radioactieve straling? Intern werd er gezegd dat we niet naar buiten konden zolang we niet alles wisten. Ik kon iedereen ervan overtuigen dat we bij zo’n akkefietje meteen openheid van zaken moesten geven. Ik belegde een persconferen-

‘De openheid van de overheid groeit, maar de achterdocht van de burger ook’

Feest

Terecht. “Het was een feest. De overheidscommunicatie, ontdekte ik, heeft hetzelfde doel als de journalis18 - maart 2014 - Nieuwspoort Nieuws 1

tie. Ook wat je niet weet, vertel je. Je moet journalisten meenemen en aangelijnd houden.” Dat was een leuke casus, vindt Burm, terugkijkend. “Hij vormde het bewijs dat ik een goede keus gemaakt had door naar de overheid over te stappen. Daar is behoorlijk wat veranderd. Meer gevoel voor transparantie. Het gekke is dat de burger het omgekeerde ervaart. Terwijl de openheid van de overheid is toegenomen, groeit de achterdocht. Dat is een paradox.”

Onder de pet

Kreeg hij daar binnen de provincie geen mot over? “Soms hoorde ik wel:

Paul Burm heeft ook wel eens persberichten gemaakt waarvan hij wist dat ze de krant niet zouden halen. "Daar moet je je eigenlijk niet voor lenen. Het wordt terzijde geschoven en afgedaan als propaganda."

hou onder de pet! Maar binnen de organisatie kun je weerstand wegnemen door uit te leggen waarom je iets naar buiten brengt. Het kan wel pijnlijk zijn, maar dat moet dan maar. Daarbij: alles is wob-baar. Maar zijn we bezig de publieke zaak te dienen of vergissingen te maskeren?” Burm maakt zich zorgen over de uitholling van de persvrijheid. “Kranten hebben moeite het hoofd boven water te houden. Journalisten hebben daardoor steeds minder gelegenheid om provincievergaderingen bij te wonen. Terwijl de besluiten steeds meer effect op het leven van mensen hebben; het gaat om bijvoorbeeld zorg en woningbouw. Dagbladen hebben het moeilijker dan de omroep, die uit publiek geld wordt betaald. Het is treurig dat er steeds minder luizen in de pels zijn. Dat vind ik ook als vertegenwoordiger van de overheid. Het hoort tot de goede democratische principes dat je je eigen oppositie organiseert.” Is het niet ook makkelijk als je boodschap letter-

lijk wordt overgenomen? Burm: “De redacties van huis-aan-huisbladen zijn zwaar onderbemand. Ze nemen één op één over wat de overheid naar buiten brengt. Maar ik kan het wel waarderen als journalisten een venijniger invalshoek bedenken dan die van mijn persbericht.” Propaganda

Toch heeft ook Burm wel eens persberichten gemaakt waarvan hij wist dat ze nooit de krant zouden halen. “Er kan een situatie ontstaan waarin het bestuur beslist om iets openbaar te maken. Daar moet je je eigenlijk niet

Vanuit de voorlichting ben ik het vak van lobbyist ingerold. Eerst voor de provincie Noord-Brabant en nu voor alle provincies, via het IPO. Of eigenlijk ben ik belangenbehartiger. Officieel besta ik niet. Bestuurders lobbyen, ik faciliteer slechts. Ooit werd het raar gevonden dat je als overheidsorganisatie lobbyt bij de Rijksoverheid. Maar als je een belang hebt, is het zaak dat je dat over het voetlicht brengt. Bijvoorbeeld als er een richtlijn uit Brussel en Den Haag komt die bijna niet uitvoerbaar is. Of tegen heel veel kosten.” Heeft hij weleens een Kamervraag of motie kant en klaar aan een Kamerlid overhandigd? “Dat is overbodig. En als het wel zo zou zijn, dan zou ik het niet zeggen. Nee, zo werkt het niet. Ik zorg ervoor dat Kamerleden snel toegankelijke informatie hebben. Ze kunnen dan zelf een mening vormen. Je kunt mensen geen standpunt laten innemen als ze dat zelf niet willen.”

‘Treurig dat er steeds minder luizen in de pels zijn’ voor lenen. Zo’n bericht gaat ten koste van je geloofwaardigheid. Het wordt terzijde geschoven en afgedaan als propaganda. Maar ja, je moet ook soms van de hoofdredacteur op pad voor een klus waar je geen zin in hebt. Onder protest.

Nieuwspoort Nieuws 1 - maart 2014 - 1 9

Hans Kriek in ‘De Patatbalie’ over verstrengeling politiek en media:

‘De kaasstolp moet eraf’ “De Patatbalie’ heet het boek van oud-parlementair journalist (onder meer voor de TROS) en mediatrainer (oprichter en tot 2004 eigenaar van Brain Box) Hans Kriek. De Patatbalie is de bijnaam van de ruimte voor de vergaderzaal van de Tweede Kamer waar politici en journalisten elkaar ontmoeten, waar veel interviews worden gehouden (ook van PowNews) en ‘zaken’ worden gedaan. Vooral over dat laatste gaat zijn boek. Kriek vraagt zich af of media en politiek niet te veel handjeklap spelen, media zich laten misbruiken door anonieme bronnen en de politieke journalistiek de incidenten boven de inhoud plaatst. Wat hem betreft moet de kaasstolp eraf. Tien vragen aan de auteur.

1. Innige verstrengeling Je stelt dat media en politiek zijn verstrengeld in een innige afhankelijkheidsrelatie en voor eens en altijd tot elkaar veroordeeld zijn. Jij vindt dat de media de controleurs moeten zijn van de politiek. Wat is daarvoor nodig?

legt uit. Klip en klaar, zonder schroom, verborgen agenda, zucht naar sensatie of stiekeme belangen als scoren en extra verkoop. De journalist vraagt door. Ter controle van de politiek. Ter lering van het volk. Totdat alles duidelijk is en iedereen op de hoogte is.”

2. Incidentenjournalistiek “Mijn boek is het resultaat is van meer dan dertig interviews met politici, journalisten, voorlichters en spindoctors. Zij vertellen het echte verhaal. Dat heb ik aangevuld met eigen waarnemingen die ik een jaar lang deed op en rond de Tweede Kamer. Uit al de gesprekken en persoonlijke observaties kom je makkelijk tot de slotsom dat politiek en media verstrengeld zijn in een innige afhankelijkheidsrelatie. Politiek is spektakel, handel, theater, nieuws. En politiek heeft de media als doorgeefluiken daarom keihard nodig. Politici zijn afhankelijk van de media om hun verhaal te kunnen vertellen. Ze moeten concurreren met ander nieuws en andere verhalen om een plekje te bemachtigen op internet, de voorpagina, radio, het achtuurjournaal of, beter nog, live bij Pauw & Witteman. Maar andersom geldt hetzelfde. De media hebben politici nodig om nieuws te kunnen verkopen. Zonder nieuws, spannende verhalen, sensatie, spektakel en scoops geen lezers, luisteraars of kijkers. Geen advertentie-inkomsten. Dus... geen bestaansrecht. Hoe zou het moeten zijn? De journalist vraagt, de politicus antwoordt. De journalist vraagt door, de politicus

Jouw boek is onder andere een aanklacht tegen incidentenjournalistiek. Is die niet van alle tijden? “Politici en journalisten hebben mij heel openhartig verteld hoe dat zit in Den Haag. De relletjes, de akkefietjes, de ruzies en incidenten. Namen? Wilders en de opgestapte PVV’ers. GroenLinks met Jolande Sap en Tofik Dibi. Voormalig PvdA-leider Job Cohen. Politici en media die zich

Een aantal parlementair journalisten onderschrijft deze opvatting. Deze journalisten zoeken liever het conflict en de confrontatie tussen Kamerleden, dan dat ze de talloze saaie commissievergaderingen volgen. Maar laten we wel wezen, het zijn wel dezelfde politici die zorgen voor de waan van de dag met ruzies, relletjes, lekken, gedoe in de fractie.”

3. Handjeklap Politiek nieuws is volgens jou vaak het resultaat van onderhandeling en handjeklap. Je zet je daar in jouw boek tegen af. Maar is dat niet onvermijdelijk, als twee partijen iets van elkaar willen? “De politiek kan niet zonder de aandacht van de media en de media kunnen niet zonder de aandacht van de politiek. En daarom is politiek nieuws maar al te vaak het resultaat van onderhandeling en handjeklap. ‘Ik wil best in jouw programma om te praten over de energiecrisis, maar alleen als je me ook vraagt om iets te zeggen over ons nieuwe verkiezingsprogramma. Anders kom ik niet.’ ‘Ik wil best iets schrijven over jouw visie op de gezondheidszorg, maar alleen als je me ook jouw mening geeft over de missie in Afghanistan.’ Dat dit leidt tot ‘onderhandelingsjournalistiek’ is echter voor het grote publiek onzichtbaar. Naar de buitenwereld wordt het Haagse nieuws gepresenteerd als neutraal, compleet en objectief, terwijl het volstrekt onduidelijk is welke processen selecties, onderhandelingen, afspraken - aan het maken van het nieuws

‘Politiek is spektakel, handel, theater, nieuws’


laten leiden door de waan van de dag en elk veenbrandje willen opstoken. Journalisten geven aan steeds meer incidentenjournalistiek te zien. Politici worden min of meer gedwongen uitspraken te doen door ze te confronteren met het nieuws (het incident, de waan) van de dag, in de hoop dat ze nieuwswaardige uitspraken doen. Uit een onlangs gehouden onderzoek van de Amsterdamse Universiteit blijkt dat Kamerleden een negatief oordeel vellen over de politieke journalistiek. Een grote meerderheid meent dat er te veel aandacht is voor incidenten en te weinig voor inhoud.

Bart van Leeuwen

Hans Kriek: "Politici en journalisten hebben mij heel openhartig verteld hoe dat zit in Den Haag. De relletjes, de akkefietjes, de ruzies en incidenten. Namen? Wilders en de opgestapte PVV’ers. GroenLinks met Jolande Sap en Tofik Dibi. Voormalig PvdA-leider Job Cohen."

zijn voorafgegaan. Zo blijft het duister op welke manier de inhoud van het politieke nieuws wordt bepaald en op welke manier het tot stand komt.”

4. Seks, drugs en corruptie Je schrijft dat we in Nederland zelden of nooit over politici horen die betrokken zijn bij seks- en/of drugsschandalen. Vind je dat een voor- of een nadeel? “Politici die hun privéleven verruilen voor de politiek weten dat ze BN’er worden. Vooral in verkiezingstijd zoeken ze alle mogelijkheden om zich te manifesteren en te profileren in de media. Ze treden massaal op in aller-

lei spelletjes-shows-nieuws-talkshows. Wat is het verschil met sporters als Wesley Schneider of artiesten als Gordon? Kijk eens over de landsgrenzen. Het hoort erbij, want we zijn toch mensen van vlees en bloed en of dit voor politici voordelig of nadelig uitpakt moet maar blijken. De parlementaire pers in Den Haag is zeer terughoudend over persoonlijke affaires. Vrijwel niets komt naar buiten. Houdt men elkaar de hand boven het hoofd? De Nederlandse pers bericht natuurlijk wel over de seksschandalen van buitenlandse politici, van Silvio Berlusconi tot Dominique Strauss-Kahn. We gniffelen graag over de fantastische avonturen van al die buitenlandse politici, maar over de seksuele escapades van onze eigen

politici worden we zelden ingelicht. Tenzij ze het zelf opbiechten of er opnamen zijn gemaakt door burgers of door bewakingscamera’s. Waar mensen op de werkvloer samenwerken of waar persoonlijke gevoelens een rol spelen kan het politieke consequenties hebben en moeten politici opstappen, zoals Rob Oudkerk en Jack de Vries. Maar niet elke politicus komt er slecht af. Met Jack de Vries gaat het uitstekend. En ook Diederik Samsom, die zelf zijn scheiding meldde bij NRC Handelsblad, zit nog steeds op zijn plek. Hij gebruikte zijn gezin voor zichzelf en zijn partij tijdens de laatste verkiezingen. Wat wel slecht is voor de politiek en politici zijn de fraude- en corruptiezaken waar we de laatste jaren enorm mee Nieuwspoort Nieuws 1 - maart 2014 - 2 1

worden geconfronteerd. De media pakken daar terecht vol over uit.”

5. Anonieme bronnen Je ziet en hoort in toenemende mate anonieme berichten in de media. Wat is jouw belangrijkste bezwaar daartegen? “De vraag die je moet stellen is: ‘Wat is het doel van het naar buiten brengen van anonieme berichten?’ We hebben in Den Haag te maken met zowel het politieke bedrijf als de mediawereld. Anonieme berichten in de media brengen is in feite speculeren in de hoop en verwachting dat partijen scoren in de peilingen. Maar wat zegt het de burger, de kiezer. Wat is dit voor een signaal? Wat moet de

dit baseer ik onder meer op een uitlating van SP-fractieleider Emile Roemer: ‘De betrokken journalist probeerde mij min of meer te dwingen aan het anoniem lekken mee te doen. Ik heb daar direct afstand van genomen. Aan dit soort zaken doe ik niet mee.’ Andersom vertelt de spindoctor van de VVD, Henri Kruithof, in mijn boek dat hij maar met een beperkt aantal journalisten zaken doet. Hij bevestigt een van de zogenoemde ‘Haagse bronnen’ te zijn. Zo werkt het dus in de Haagse kaasstolp.”

6. Wheelen en dealen Je geeft een dialoog weer tussen Sven Kockelman en Rutger Castricum van PowNews, waarbij de eerste zegt dat hij wel eens een glaasje drinkt met

‘Anonieme berichten in de media brengen is in feite speculeren in de hoop en verwachting dat partijen scoren in de peilingen’ Nederlander met een bericht in een ochtendkrant dat er niet 4, maar 10 miljard euro moet worden bezuinigd, aldus ‘Haagse bronnen’? Wie zijn dat? Als acht fractieleiders in een andere ochtendkrant anoniem zeggen dat de Kamervoorzitter niet goed functioneert en moet opstappen, delen zij bewust een dolksteek in de rug uit. Ik vind dit buiten alle proporties. En

een politicus om te kijken of hij een nieuwtje op het spoor kan komen. Castricum stelt zich principieel op en suggereert dat politici en journalisten op zo’n moment onder een hoedje spelen. Bewonder jij Castricum om zijn compromisloze houding? “Een compromisloze houding suggereert het niet meedoen aan wheelen

Puntenstelsel voor journalisten Op basis van zijn research werpt Hans Kriek de vraag op of professionele journalisten niet, net als beoefenaren van andere vrije beroepen als accountant, piloot of advocaat, verplicht zouden moeten worden hun vakbekwaamheid te onderhouden door jaarlijks punten te halen. Kriek wijst bijvoorbeeld naar advocaten, die verplicht zijn jaarlijks ten minste 20 punten halen voor het onderhouden en ontwikkelen van hun kennis en kunde. “Misschien een idee voor de Nederlandse Vereniging van Journalisten, de Raad voor de Journalistiek en het Genootschap van Hoofdredacteuren om dit eens te onderzoeken en uit te werken. Het gaat tenslotte om de kwaliteit van de journalistiek en de professionaliteit van de berichtgeving. Journalisten met een diploma die zich inschrijven in een register en vakbekwaam blijven door her-, bij- en omscholing. Door bijvoorbeeld congressen bij te wonen over ontwikkelingen het gebruik van sociale media of veranderingen in het medialandschap, maar ook omgaan met kritiek en zelfregulering.” Kriek denkt ook dat journalisten de waardering van het publiek moeten terugkrijgen, door open te communiceren met hun lezers, luisteraars en kijkers over hun werkwijzen. “Het is toch van de gekke dat journalisten niet tegen kritiek kunnen over de manier waarop ze hun werk doen.’


en dealen in Den Haag. En dat klopt. Rutger Castricum en zijn collega Jan Roos confronteren volksvertegenwoordigers met hun politieke spelletjes en beperkingen. Ze doen niet mee aan het spel van voor wat, hoort wat. Overigens was het een dialoog van slechts enkele seconden. Castricum maakte een reportage over 150 jaar perstribune in de Tweede Kamer. Politici en journalisten zouden met elkaar op de foto moeten en daarna gaan eten en drinken. Castricum stelde het onder één hoedje spelen ter discussie en liet journalisten en politici hierover aan het woord. Het was goed om te zien dat hij keurig hoor en wederhoor toepaste. Geen item dat snel op internet moest komen. Op een leuke manier journalistiek handwerk toegepast. Niet saai en een welkome aanvulling van het geheel.”

7. Lekken en liegen Voormalig CDA-Kamerlid Ger Koopmans zegt in jouw boek dat lekken een methode is die hij zo nu en dan toepaste. Hij zei erbij dat ‘Je moet uitkijken dat het niet uitkomt, want dan moet je goed kunnen liegen en dat kan ik’. Wat vind je daarvan? “Liegen in de politiek vind ik een doodzonde. Het geeft al aan dat politici oneerlijk bezig zijn. Het vertrouwen van de burger in de politiek is toch al ver gezakt en dat blijkt ook uit allerlei onderzoeken. De laatste peilingen geven aan dat nog maar 42 procent van de kiezers zijn stem gaat uitbrengen bij de gemeenteraadsverkiezingen. Dat zegt heel veel over de politiek anno nu. Weinig tot geen vertrouwen. Toch jammer, want niet stemmen betekent ook niet meepraten.”

8. Bron beschermen Waarom vraag je journalisten wie een bepaald stuk heeft gelekt, terwijl je als oud-journalist weet dat een journalist zijn of haar bron nooit prijsgeeft? “Als auteur wil ik de nieuwsconsument een idee geven hoe politici en journalisten met elkaar omgaan in de Haagse kaasstolp. Hoe komt nieuws tot stand, wat is nieuws, waarom is het nieuws. Wat doen politici om in het nieuws te komen en waarom. Het is nu nog een gesloten bolwerk dat

De Patatbalie is de bijnaam van de ruimte voor de vergaderzaal van de Tweede Kamer waar politici en journalisten elkaar ontmoeten, waar veel interviews worden gehouden (ook van PowNews) en ‘zaken’ worden gedaan.

niet toegankelijk is voor de buitenwereld. Het is daarom juist heel bijzonder dat een aantal journalisten wel in het boek vertelt hoe en waarom er gelekt wordt en waarom ze van lekken gebruik maken, maar niet de lekkers met naam en toenaam noemen. Het niet prijs geven van de bron begrijp ik wel als voormalig journalist, want dan droogt hij op. Maar je kunt ook met gedegen onderzoeksjournalistiek aan een primeur komen.”

9. De waarheid Ik concludeer uit jouw boek dat je vindt dat journalisten zich voor het karretje laten spannen van degene die lekt en dat de waarheid daarmee geweld wordt aangedaan. Klopt dat en wat is daartegen te doen volgens jou? “Dat klopt voor een deel. In welke mate de waarheid geweld wordt aangedaan, is niet te zeggen. Dan moet je eerst weten wat de waarheid is. Taak voor de journalist om daar ach-

ter te komen. Politici weten dondersgoed dat ze, als ze publiciteit willen krijgen, journalisten nodig hebben. Geheime informatie lekken in eigen belang, om iemand te beschadigen of als proefballon is zo gebeurd. Een politicus die vertrouwelijke informatie wil lekken om zo een bepaald doel te bereiken, kan kiezen uit een eindeloos grote poel van journalisten aan wie hij zijn verhaal kwijt kan. De meeste politici en journalisten kennen elkaars persoonlijke mobiele nummer en e-mailadres. Een afspraak is dus snel gemaakt. Aan de andere kant kunnen journalisten zelf ook geheime informatie op het spoor komen. Kees Boonman, politiek commentator van EenVandaag is een van de journalisten die heel openhartig in mijn boek zegt: ‘Een lek is gewoon op tijd een deur open doen en de envelop aannemen of op tijd in een kamertje aanwezig zijn en dat degene die daar normaal zit zich even verwijdert zodat jij het kan doorlezen of kopiëren.’ Politici helpen dus meer dan actief mee aan het lek-

ken. Conclusie is dan simpel: iedereen doet het. De enige remedie tegen het lekken is dat alle betrokkenen daarmee stoppen, maar dat zal een utopie blijken. Frits Wester van RTL Nieuws zegt: ‘We krijgen de informatie vaak op een presenteerblaadje met de mededeling: Morgen komt het naar buiten, hier heb je het alvast, dan kan je er al een verhaal van maken.’ Of dat eerlijk is? Wester zegt in het boek: Eerlijkheid is er meestal niet bij in de politiek en ook niet in de media.” 10. Het echte verhaal

Krijgen lezers, kijkers en luisteraars niet het echte verhaal te horen, volgens jou? “Je komt niet te weten of een verhaal is verdraaid. Of er iets aan is toegevoegd. Of is weggelaten. Wat is de invloed van een spindoctor is. Of van de relatie tussen de journalist en de politicus. De kaasstolp moet eraf.” Nieuwspoort Nieuws 1 - maart 2014 - 2 3

kunst- en vliegwerk Medewerkers: Marleen Barth - Nicole Bodéwes - Josine Boven - Gijs Korevaar - Han Mulder - Magda de Vetten - Peter Schouten

FILM

Amerikaanse House of Cards: prachtig, meeslepend maar karakters overtuigen niet Politieke junkies op leeftijd kennen

kijker meteen

het echte slachtoffer van Underwood is

fen Yes Minister worden harde politieke

House of Cards nog van de gelijknamige

mee. In de VS

zijn jonge collega Peter Russo (Corey

of ambtelijke uithalen altijd ingegeven

BBC-serie van begin jaren 90. De mee-

heet de hoofd-

Stoll), chantabel door zijn verslaving aan

door inhoudelijke overtuiging. Dat

dogenloze weg naar de top van Conser-

persoon Frank

prostituees en cocaïne.

maakt de karakters ambivalenter en dus

vatieve Chief Whip Francis Urquhart

Underwood

trok indertijd ook in Nederland veel

(Spacey),

Shakespeare

Claire Underwood is als partner-in-crime

kijkers. Het in de serie veelvuldig

Democratisch

House of Cards is gebaseerd op Richard

van haar man maar half gelukt; of zij nu

gebruikte zinnetje “You might very well

lid van het

III van Shakespeare, en dat blijkt.

wel of niet een menselijke kant kent,

think that, I couldn’t possibly comment”

House of

Underwood gaat letterlijk over lijken, al

wisselt per aflevering. Waar de Britse

werd een geliefd citaat voor elke lekken-

Representa-

vloeit er minder bloed dan in de Britse

serie een fascinerende rode draad kende

interessanter.

de politicus die wil bewijzen dat hij zijn

tives voor South Carolina. Aan het begin

serie. En Underwood doorbreekt regel-

in de ontwikkeling van de verhouding

klassiekers kent.

loopt hij na een Democratische overwin-

matig de vierde wand om zijn zielenroer-

tussen Francis Urquhart en journaliste

ning bij de presidentsverkiezingen zijn

selen met de kijker te delen. Dat schept

Mattie Storin - symbool voor de altijd

Begin 2013 lanceerde online TV-aanbie-

gedroomde ministerschap van Buiten-

een ongemakkelijke medeplichtigheid

spannende relatie tussen politiek en pers

der Netflix de Amerikaanse bewerking

landse Zaken mis. Vanaf dat moment

voor de kijker die tot het laatst wordt

- is het karakter van Zoe Barnes zo plat

van House of Cards. Kosten noch moei-

vormen wraak en ambitie zijn enige

vastgehouden.

dat ze amper serieus tegenspel aan

te werden gespaard om er een succes te

drijfveren. Hij wordt daarin bijgestaan

Er valt dus het nodige te genieten van

Underwood weet te bieden.

maken. De serie kon beschikken over

door zijn even berekenende echtgenote

House of Cards. Toch bevredigt de serie

Er is zeker reden om naar seizoen 2 uit

een budget van 75 miljoen euro, acteurs

Claire, neergezet door een zeer strakke

niet helemaal. Dat ligt vooral aan de

te kijken. Maar het valt te hopen dat er

van naam en faam - Kevin Spacey,

Wright. Underwood begint een affaire

psychologie van de karakters, die uitein-

dan iets meer van al die miljoenen zal

Robin Wright - en topregisseur David

met een jonge journaliste, Zoe Barnes

delijk niet echt overtuigt. Underwood

gaan naar de onmisbare basis van een

Fincher als uitvoerend producent.

(Kate Mara), die dolgraag hogerop wil.

bevestigt elk cynisch vooroordeel over

echt goede serie: de scenarioschrijvers.

Dat straalt er aan alle kanten van af. De

Zij straalt manhaftig uit dat ze het

politici die alleen met de eigen loopbaan

serie is prachtig in beeld gebracht en er

politieke spel tot in de vingertoppen

bezig zijn. Dat oogt lekker hard, maar

wordt tot in de kleinste rollen prima

beheerst, terwijl ze aan alle kanten door

maakt hem ook wat voorspelbaar.

geacteerd. Ook het verhaal sleept de

Underwood gemanipuleerd wordt. Maar

Bijvoorbeeld in het nog altijd onovertrof-

David Fincher, House of Cards, Netflix

Marleen Barth / ✸✸✸

BOEKBESPREKING PvdA-senator Klaas de Vries schrijft thriller voor in de trein van Maastricht naar Groningen

‘Politiek is te serieus voor fictie’ Met Operatie Vuurvogel schaart PvdA-

in die boeken te

gedacht en soms een aantekening in een

senator Klaas de Vries zich in het illuste-

hebben. Ik

opschrijfboekje gemaakt, maar schrijven

re rijtje van schrijvende politici. Boris

dacht: wil ik

heb ik alleen daar gedaan.”

Dittrich, Jan Terlouw en Theo Joekes om

weten wat er

In het boek wordt een musicus op

maar eens een paar voorbeelden te

allemaal in die

bezoek in Venetië vermoord. De

noemen. De Vries heeft met Operatie

boeken staat?

Italiaanse en Nederlandse politie werken

Vuurvogel een uitstekend debuut te

Nee. Dan ga ik

prima samen, maar toch schiet het

pakken.

toch een boek

onderzoek niet op. Een advocaat,

schrijven? Een

schoolvriend van de vermoorde musicus,

boek dat ik zelf

raakt samen met de weduwe betrokken

Het schrijven van zijn eerste boek is een langlopend project geweest. “Ik ben in

zou willen lezen? Elke winter als wij op

bij het onderzoek, waardoor de moorde-

De Vries in zijn kantoor aan het statige

1997 begonnen tijdens een korte win-

skivakantie in Oostenrijk waren heb ik er

naar zich op dit tweetal stort.

Haagse Lange Voorhout. “De politiek

tervakantie in Oostenrijk. Ik had zoals

verder aan geschreven. Alleen daar in

Het valt op dat in het boek de woorden

vind ik zo serieus, dat ik er geen fictie

gebruikelijk een tas boeken bij me om te

die stacaravan. De andere elf en een

politiek of Binnenhof niet vallen. “Dat

over wil schrijven. Het is prettig om me

lezen. Maar ik bleek helemaal geen zin

halve maand per jaar heb ik er wel aan

heb ik echt heel bewust gedaan”, vertelt

te verplaatsen in een fictieve wereld.


kunst- en vliegwerk Iets wat het Binnenhof niét raakt.” De Vries heeft lang nagedacht over wat

Geroofd goud in Zwitserse kelders

voor een soort boek het moest worden. Niet weer een verhaal met een over-

Na al die jaren sinds 40 - 45 is het nog

het vervolgens

dat het allemaal niet zo netjes in de

werkte rechercheur, een alcoholische

steeds schokkend om over de gruwelijke

aan de Zwitsers

zakken van hun dure maatpakken is

agent of onderzoeker die door ander

gebeurtenissen te lezen. Telkens weer

om er de oor-

beland, te verdedigen.

persoonlijk leed is getekend.

komen er tot dusver onderbelichte of

logsindustrie

Janssen heeft zich goed gedocumen-

“Het is een belangrijk deel van mijn

onbekend gebleven zaken aan het licht,

van te kunnen

teerd voor zijn goed geschreven verhaal

motivatie om niet weer zo’n eindeloos

die mensen met afgrijzen vervullen.

betalen. Slechts

over het verdwenen goud. De medewer-

boek te schrijven. Ik wist heel goed wat

Journalist en schrijver Roel Janssen heeft

een klein deel is

king van de ambtenaren aan de bezet-

ik niet wilde. Maar wat ik wel wilde is

in zijn nieuwe boek Fout Goud de oude

na de oorlog

ters, het overleg met de geallieerden

pas langzaam gegroeid. Ik wilde iets met

affaire van het roofgoud in de actualiteit

door de

over het teruggeven van het goud, de

spanning en daar hoort een moord aan

gebracht. Zo actueel zelfs, dat CDA-

Zwitserse ban-

haast van de Amerikanen die de Koude

het begin van het boek bij. En het moest

Kamerlid Eddy van Hijum er Kamer-

ken en overheid teruggegeven. De rest

Oorlog zagen aankomen, het heeft er

een beetje vaart hebben. Niet pagina’s

vragen over heeft gesteld.

ligt nog in de kluizen van de chique

toe geleid dat Nederland naar zijn goud-

met het ontleden van de hoofdperso-

Nederland blijkt nog steeds niet klaar

banken. Het equivalent van bloeddia-

reserves kon fluiten. Het kabinet heeft

nen. Natuurlijk vertel je een beetje over

met de bezetting en de nasleep van de

manten blijkt het roofgoud van de Nazi’s

verschillende pogingen ondernomen om

de mensen die in het boek voorkomen,

Tweede Wereldoorlog. Iedereen kent

te zijn.

de Zwitsers het goud terug te laten

je moet empathie opwekken, maar niet

wel de gruwelen van de holocaust en de

Met Fout Goud slaat Roel Janssen de

geven, maar tevergeefs. Het Alpenland

te veel. Mensen moeten willen weten

vreselijke thuiskomst van de overleven-

weg in die ook Tomas Ross bewandelt,

verwees naar het verdrag dat na de

hoe het verder gaat.

den van die Nazi-kampen. De ijskoude

het zogenoemde faction genre. Een

oorlog is getekend en hield de kluizen

Het moet ook niet loodzwaar zijn.

overheid, de profiteurs, collaborateurs

fictief verhaal, gebaseerd op echte

gesloten. Janssen heeft het allemaal tot

Af en toe een grapje in het verhaal

die nauwelijks werden aangepakt, de

gebeurtenissen, waarbij de feiten voor

een spannende thriller verwerkt met

brengt licht in het drama. Niet te veel, af

vervolgde Joden die hun huizen, hun

de lezer vrijwel ongemerkt overgaan in

geloofwaardige hoofdpersonen en

en toe moeten de lezers even kunnen

spullen, niet terugkregen. De kunst-

fictie. Hoofdpersoon is Afghanistan-

lekker veel actie. Een fijn leesboek met

grinniken. Zoals in een Grieks drama de

schatten die waren geroofd en in musea

veteraan Elmer, die de schok van zijn

ook nog eens een geschiedenisles over

spelers in een terzijde grappen maken,

bleven hangen ondanks de claims, de

leven krijgt als na het overlijden van zijn

een vergeten drama uit de Tweede

zo wil ik dat in mijn boek ook. Een

bezittingen van Joodse slachtoffers die

oma blijkt dat hij een bastaardzoon van

Wereldoorlog.

dergelijke insteek bevalt mij heel erg.”

de Zwitserse banken tot decennia na de

een rijke bankier is. Op zoek naar zijn

Bij het schrijven heeft De Vries een

oorlog weigerden terug te geven.

nieuwe familie stuit hij op de roof van

Roel Janssen, Fout Goud, uitgeverij

duidelijk beeld voor ogen van zijn lezer:

Roel Janssen heeft in Fout Goud nog

het Nederlandse goud door de Nazi’s.

Cargo

Een persoon die in de trein van Den

zo’n fijne episode nageplozen: de roof

En op neonazi’s en bange Zwitserse

Haag naar Groningen zijn boek ter hand

van het goud van De Nederlandsche

bankiers, die geweld niet schuwen om

neemt. De hoofdstukken zijn kort, het

Bank door de Duitsers. Die verkochten

hun goud, waarvan ze heel goed weten

GK / ✸✸✸✸

verhaal is niet overdreven lang. “Iemand die langzaam leest moet het in de trein van Groningen naar Maastricht uit kunnen lezen. Snelle lezers hebben het uit in de trein van Groningen naar Den Haag.” Het schrijven is Klaas de Vries bevallen.

Congo door de ogen van een ambassadesecretaris

Zo goed bevallen, dat hij al is begonnen aan zijn tweede boek. Daar gaat hij niet

In De Congo Codes doet oud-diplomaat

het boek

positie (‘simpele tweede ambassadese-

opnieuw veertien jaar de tijd voor

Dirk-Jan Koch een verwoede poging om

opdeelt in twee

cretaris’) en die van zijn collega’s van

nemen, lacht hij. “Ik ben zeventig en

zijn ervaringen in het immense

stukken: zijn

Buitenlandse Zaken kritisch beschouwt.

binnenkort houd ik op met werken. Ik

Afrikaanse land aan het papier toe te

periode als

“Mijn frustraties over mijn baan begin-

ben nu nog voorzitter van het CAOP -

vertrouwen. Kochs boek zal ongetwijfeld

diplomaat en

nen toe te nemen en het begint nu echt

het centrum arbeidsvoorwaarden

vaak naast het meesterwerk Congo van

later als direc-

tijd te worden voor een plan B”, schrijft

overheidspersoneel - en dan ga ik een

David van Reybrouck worden gelegd,

teur van ngo

hij verder. Maar ook in ngo-land wordt

nieuwe levensfase in. Het zou leuk zijn

maar daar komt het niet bij in de buurt.

Search for

Koch dagelijks gefrustreerd door interne

om elke anderhalf tot twee jaar een

Dat is overigens ook niet zijn insteek.

Common

corruptie met alle gevolgen van dien.

boek te publiceren. Ik doe het gewoon

Koch schetst in zijn boek een beeld van

Ground. Voor

Het levert uiteindelijk een te weinig

voor mijn plezier. Ik ben geen brood-

internationale samenwerking in en met

lezers die weinig tot niets van Afrika,

meeslepend verhaal op dat niet lang

schrijver.”

Congo, een land dat zestig keer de

laat staan Congo weten is zijn relaas

beklijft.

oppervlakte heeft van Nederland en in

soms moeilijk te volgen. De wat ambte-

Klaas de Vries, Operatie Vuurvogel,

de afgelopen tien jaar vijf miljoen inwo-

lijke schrijfstijl en insteek helpen daar

Dirk-Jan Koch, De Congo Codes,

uitgeverij Conserve

ners verloor door aanhoudend oorlogs-

zeker niet bij. Op zoek naar de zin en

uitgeverij Prometheus

geweld. Geen gemakkelijke plek om te

onzin van internationale samenwerking

werken dus. Dat ervaart ook Koch die

is het wel aardig dat Koch ook zijn eigen

GK / ✸✸✸✸

PS / ✸✸


kunst- en vliegwerk Obama Boven op de plank Van alle wereldleiders die naar de grote top op 24 en 25 maart komen, is Barack Obama toch wel dé aandachtstrekker. Vandaar een speciale Boven op de plank met boeken van en over deze Amerikaanse president.

Dromen van mijn vader

De moestuin van Michelle Obama

In deze autobiografie vertelt Barack Obama hoe hij, als

Te mooi om niet mee te nemen. Ook Michelle

Amerikaanse zoon van een zwarte Afrikaanse vader en een

Obama schreef een boek. Een combinatie tussen

blanke Amerikaanse moeder, op zoek is naar de zin van het

een tuinen een kookboek. In ‘De moestuin van

leven. Zijn zoektocht begint in New York, op de dag dat hij

Michelle Obama’ deelt de presidentsvrouw haar

te horen krijgt dat zijn vader, die hij eigenlijk alleen uit verha-

ervaringen, haar successen en haar mislukkingen

len kent, is omgekomen bij een auto-ongeluk. Deze plotse-

bij de aanleg van haar moestuin in de tuinen van

linge dood inspireert Barack Obama tot een emotionele reis.

het Witte Huis. En ze biedt inspiratie voor iedereen

Vanuit de geboorteplaats van zijn moeder in Kansas voert zijn tocht via Hawaii,

die haar goede voorbeeld wil volgen. Daarnaast

waar hij een groot deel van zijn jeugd doorbracht, uiteindelijk terug naar Kenia.

besteedt het boek aandacht aan de vele schooltuinprojecten die ook in Nederland

Hier ontmoet hij de Afrikaanse kant van zijn familie en wordt hij geconfronteerd

en België zijn gestart om de jeugd te leren waar groenten vandaan komen, hoe

met de bittere waarheid over zijn vaders leven. Uiteindelijk probeert hij zich te

en in welke seizoenen ze groeien en hoeveel lekkerder ze smaken als ze uit eigen

verzoenen met zijn verdeelde afkomst.

tuin komen. Ten slotte geeft Michelle Obama de lezer tal van tips en ideeën en

Uitgeverij: Atlas contact

praktische informatie over het starten en onderhouden van een eigen moestuin hoe groot of klein dan ook.

Barack Obama

Uitgeverij: Karakter Uitgevers

Vier jaar na het verschijnen van de autobiografie verscheen er ook een biografie. Geschreven door Pulitzerprijswinnaar

Speechen als Obama, Yes I can

David Maraniss, die onder andere ook een biografie schreef

In Speechen als Obama. Yes, I can kiest auteur Carl van de

over Bill Clinton. Het boek beperkt zich tot de jonge jaren

Velde voor de snelweg naar het spreekgestoelte. Alle aspec-

van Obama, tot en met de reis die hij eind jaren tachtig

ten van het succesvol spreken in het openbaar worden in dit

maakte naar Afrika om zijn familie daar te leren kennen. Alle

helder geschreven boek behandeld, van het overwinnen van

facetten van zijn leven en werk komen aan bod. Het boek

de angst, het uitstralen van zelfverzekerdheid en het schrij-

begint voor de geboorte van Obama in 1961 en geeft aan

ven van een pakkende speech tot het memoriseren ervan.

de hand van diverse bronnen inzichten in onder meer zijn kleurrijke culturele ach-

Uitgeverij: Houtekiet

tergrond, zijn passies, zijn keuzes en zijn omgeving. Het boek besluit met een jaartallenlijstje over Obama’s leven tussen 1989 en 2009 en bevat ook een katern zwart-witfoto’s, eindnoten, een literatuuroverzicht en register.

JB

Uitgeverij: Bezige Bij

Ook ministers moet je opvoeden Zoals iedere burger wordt geacht de wet

Wie wel eens

ambtenaren op de publieke tribune gaat

Gedegen boek met een historische

te kennen, zo dient iedere nieuwe minis-

een commissie-

zitten. Zij moeten in een aparte verga-

beschouwing van Arendo Joustra als

ter of staatssecretaris kennis te nemen

vergadering

derzaal plaatsnemen, uiteraard ‘mits ten-

voorwoord. Uiteindelijk is het verrassend

van ‘het blauwe boek’. Dat is de alge-

bezoekt inde

minste [sic] een week van tevoren aan-

dat het blauwe boek zo lang geheim is

meen bekende koosnaam voor het

Tweede Kamer

gevraagd’.

geweest. De inhoud ervan is ook voor

Handboek voor aantredende bewinds-

weet het: de

Het is prettig om het ook eens gewoon

ingevoerden in Den Haag onverwacht

personen. Elsevier geeft het gehele

minister komt

zwart op wit te zien staan: ‘Indien de

hier en daar verrassend. Al was het maar

handboek, dat vroeger geheim was, nu

niet alleen, maar

motie door de Kamer wordt aanvaard,

vanwege de toon. Die probeert uit alle

uit onder de subtitel: De lang geheim-

laat zich bijstaan

is het aan de bewindspersoon om te

macht niet neerbuigend te zijn. Maar ja,

gehouden instructies aan bewindslieden,

door een hele

bepalen of de motie wel of niet geheel

ook bewindslieden moet je een beetje

ook wel het ‘blauwe boek’ genoemd.

zwik ambtenaren. Soms twee rijen dik.

of gedeeltelijk zal worden uitgevoerd.’

opvoeden.

De instructies zijn letterlijk overgenomen

Maar volgens het blauwe boek mogen

In de appendices staan verder het

in dit boek. Dat geeft een inkijkje in de

er maximaal vijf ambtenaren naast de

volledige Reglement van Orde van de

Joppe Gloerich (red), Handboek

manier waarop met ministers en staats-

minister zitten. En als er twee bewinds-

Ministerraad en de voorzieningen voor

Minister, Elsevier Boeken

secretarissen wordt omgegaan. Het

personen zijn, mogen zij er ieder twee

bewindslieden. Uit het laatste blijkt dat

taalgebruik is her en der ‘eenvoudig’ te

naast zich hebben. Maximaal. Het is

zij ‘wassen en strijken’ niet zelf hoeven

noemen.

‘niet de bedoeling’ dat de rest van de

te betalen.


NB / ✸✸✸✸

kunst- en vliegwerk Survivalgids voor de kantoortuin Walhalla voor ongedierte

al jaren dood waren, tovert zij weer

net genoeg laat stinken, opdat je er niet

het echt, denk ik bij het lezen van de

terug uit hun muffe huwelijk - hoppa

de hele dag blijft zitten.”

Gids voor de kantoorjungle, waarin

Ik las het boek ín

het volle leven in.”

allerlei types van de werkvloer staan

en het las áls een

beschreven, het ene nog extremer dan

trein. Coupé-

Angstzweet

Het hoofdstukje over kantoortaal is

het andere. Een vriend kijkt even over

genoten keken

Die profielen worden afgewisseld met

smullen. “Hoe vager je praat, hoe beter.

mijn schouder mee. “Da’s Theo, onze

verstoord op toen

wist-u-datjes uit serieuze én

Want anders wordt het helder dat het

fiscaal jurist!” roept hij over de ‘collega

ik hardop lachte

Diederikstapelachtige onderzoeken.

nergens over gaat. Daarom zitten we

die overal lak aan heeft’.

om de’morsige col-

Werkverslaving is aangeboren en 46

ergens op een bepaalde manier in en

Of de kantoortypes van auteur Japke-d.

lega’. “Zijn haar is een walhalla voor

procent van de werknemers heeft wel-

houden we iets tegen iemand aan.

Bouma nou wel of niet levensecht zijn:

ongedierte, en zijn bandplooibroek loopt

eens een relatie gehad met een collega.

Daarom ‘hebben we zoiets van’. In kan-

haar boek is onderhoudend en grappig.

soms zelf naar huis. Persoonlijk overleg

Op grappen van vrouwen wordt in 80

toortaal kunnen we zeggen dat we din-

Ze fileert 27 soorten collega’s die in

is alleen mogelijk met een mondkapje

procent van de gevallen niet gereageerd.

gen oppakken terwijl we ze laten liggen.

Nederlandse kantoortuinen zouden

op, of op een ruime armlengte afstand.

Ook neemt de schrijfster typische kan-

We zeggen ‘draai het eens om’ als we

rondlopen, van de geboren leider tot de

Hij wint alle conflicten omdat niemand

toorverschijnselen en -plekken onder de

bedoelen: hou eens je mond, man. We

verbluffend incompetente collega, van

langer dan anderhalve minuut in zijn

loep. “Het treurige zitje in de hal waar

zetten iemand in zijn kracht terwijl we

de controlefreak tot de koningin van de

buurt kan zijn. Omdat hij je met één

het angstzweet van duizenden sollicitan-

hem het liefst met de brandblusser zou-

roddel.

ademstoot kan vellen.”

ten in is getrokken.” Het toilet is een

den willen afstralen.”

“Door te observeren aan de hand van

Hij verschilt als dag en nacht van het

toevluchtsoord waar tranen mógen: “Ik

dit boek leer je je collega’s beter ken-

‘meisje op wie iedereen verliefd is’. “Als

kom altijd ververst uit het toilet. Ik word

Japke-d. Bouma, Gids voor de kantoor-

nen’, pocht de uitgever in het persbe-

ze binnenkomt gaat de zon op. Als ze

blij als ik de schoonmaker zie. De man

jungle, Nw Amsterdam

richt, “en daar kun je je voordeel mee

haar wimpers neerslaat, smelten de

of vrouw die zwijgend het bloed, het

doen. Word de koning van de kantoor-

poolkappen. Type way out of your

zweet en de tranen van de vloer veegt.

jungle.”

league. Mannen van wie je dacht dat ze

En de strepen uit de pot. Die het altijd

Wat een onzin. Zo zijn mensen niet in

Brandblusser

MdV / ✸✸✸✸

Meeslepende ontdekkingstocht door Duitsland Wat doe je als je als gepensioneerd jour-

al lezende een

dat ook mijn angst toen ik aan het boek

vinden is in de grensstreek is daarbij het

nalist besluit naar Duitsland te verhui-

ongewilde kijk

begon. Maar ik onderschatte de verha-

belangrijkste uitgangspunt. Mag ik mijn

zen? Dan schrijf je er een boek over. En

krijgt in het

lende kwaliteiten van Schaepman ern-

fiets terug leest als een waargebeurde

dat is precies wat Kees Schaepman (Vrij

privéleven van

stig. Want voor ik het wist werd ik mee-

roman, inclusief een verrassend slot,

Nederland, VPRO) deed. In Mag ik mijn

iemand, wat

gezogen in zijn ontdekkingstocht in zijn

waarbij de auteur zichzelf niet spaart.

fiets terug, mijmeringen van een grens-

eigenlijk alleen

nieuwe Heimat. En hoewel zeer per-

ganger beschrijft hij zijn ervaringen na

leuk is om te

soonlijk geschreven, ook voor mensen

Kees Schaepman, Mag ik mijn fiets

zijn verhuizing van Amsterdam naar het

lezen als je tot

die hem niet kennen heel goed leesbaar.

terug, Walburgpers

Duitse platteland.

familie of vrien-

De oorlog uiteraard en wat daar nu

Het gevaar van dit soort boeken is dat je

denkring behoort. En eerlijk gezegd was

zoveel jaar later nog steeds van terug te

JB / ✸✸✸✸✸

De moord op Theo van Gogh De moord op Theo van Gogh was niet

rond de moord op de beroemde cineast.

deze jongeren op

de logica en is goed te volgen. En al net

een actie van de Hofstadgroep of een

Bekende beelden passeren de revue: de

klaarlichte dag de

zo gebruikelijk voor deze Haagse schrij-

eenling, de fanaticus Mohammed B.,

Hofstadgroep, de radicalisering van jon-

aanslag uit te voe-

ver: hij zet de Haagse bureaucraten zeer

maar de uitkomst van een groots en

geren, de fanatieke imam, de buurten in

ren die Theo van

geloofwaardig neer. Het maakt De twee-

ingewikkeld complot. Zelfs de veilig-

Den Haag en Amsterdam waar de jon-

Gogh het leven

de november tot een prima thriller over

heidsdiensten speelden er een rol in. Dit

geren woonden. Daarnaast schetst Ross

kostte.

verraad, dubbelspel en gewetenloze

betoogt de Haagse schrijver Tomas Ross

andere, nieuwe, beelden rond de veilig-

In zijn boek De

ambitie.

in zijn uitstekende thriller De tweede

heidsdienst AIVD. De dader van de gru-

tweede november

november.

welijke moord heeft ooit diensten ver-

kronkelt het plot

leend aan diezelfde AIVD. Deze dienst

alle kanten op, zoals gebruikelijk in de

In een mengsel van feiten en fictie

hield al tijden de terroristencel in Den

boeken van Tomas Ross. Het geheel

beschrijft Tomas Ross de gebeurtenissen

Haag in de gaten. En toch wist een van

blijft echter wel binnen de grenzen van

Tomas Ross, De tweede november, uitgeverij Cargo

GK / ✸✸✸✸✸


kunst- en vliegwerk Hitler wordt griezelige hype Wie het Duits een beetje machtig is,

anders uit dan in

merk. Via een eigen televisiecarrière

weer en begrijp het complexe Duitse

doet er ongetwijfeld beter aan het boek

1933, maar hij

bespeelt hij het Duitse publiek als nooit

verleden en heden misschien nket even

Daar is hij weer in de moedertaal van

niet. Het is hem

tevoren. Doorspekt met kritiek op de

een tikkie meer. “U bent dan misschien

auteur Timur Vermes te lezen dan in het

echt. Hitler! Wat

huidige Duitse politiek (“burgerlijke

verschrikkelijk, maar je verveelt je ten-

Nederlands. Want er is nogal wat ver-

als de Führer in

ambtenarenbureaucratie met kleinzielige

minste niet”, hoort Hitler op een dag

schil in klank: “Alsof u het werkelijk

2011 zou leven?

regelingen, die eeuwige molensteen om

tegen hem zeggen. In één klap de per-

bent! Kijk maar uit, straks neemt iemand

De auteur beant-

de nek van het Duitse volk”) en op zijn

fecte samenvatting van dit Duitse literai-

u nog serieus.” Of: Er ist wieder da.

woordt deze vraag

bondskanselier (“logge vrouw en

re hoogtepunt.

Zoals dat klinkt, is het ook: beangsti-

op weergaloze

opdringerige drilpudding met de opti-

gend.

wijze in zijn boek. De verwarring en ver-

mistische uitstraling van een treurwilg”)

Timur Vermes, Daar is hij weer,

Vermes debuteert ijzersterk met een ori-

twijfeling zijn enorm. Zijn huidige land-

is dit boek soms komisch, maar tegelij-

De Bezige Bij

ginele verhaallijn: Adolf Hitler wordt in

genoten zien hem als imitator, maar

kertijd ook griezelig. Vergeet alle verant-

de zomer van 2011 wakker in Berlijn.

niets is minder waar. Hij groeit uit tot

woorde historische boeken over de

Stad, land en maatschappij zien er totaal

een hype, een uit te buiten commercieel

Tweede Wereldoorlog, lees Daar is hij

TENTOONSTELLING Politiek in Prent 2014:

De tekenaar en de adelaar Afluisteren is van alle tijden. Aan de

bespioneert Amerika de Duitsers, de

rand van de oude stad Syracuse op

Britten tappen hun gasten af tijdens een

Sicilië ligt het archeologische park

G20 en ook Nederland blaast zijn partij-

Neopolis. Je vindt er resten van het

tje mee in de fanfare.

grootste Griekse theater uit de Oudheid. Het bouwmateriaal voor dat theater

Oud-minister Ben Bot gaf als commen-

haalde de tiran van die dagen, Dionysius

taar op de NSA-praktijken dat je wel een

I geheten, uit een nabije steengroeve.

onnozele hals moet zijn om te denken

Zo’n zevenduizend Atheense krijgsge-

dat het niet gebeurt. In de internationale

vangenen werden daar aan het werk

betrekkingen gelden andere regels dan

gezet nadat deze Dionysius hun vloot in

tussen goede vrienden. Dat leert elke

413 voor Christus in de haven van

eerstejaars student politieke weten-

Syracuse tot zinken had gebracht. De

schappen.

nacht brachten de ongelukkigen door in

Dus dan maar zwijgen en niks doen?

een grot vlakbij. De akoestiek was er

Natuurlijk niet. Politieke tekenaars moe-

geweldig. Zo goed zelfs dat gefluister

ten scherpe lijnen trekken, want - kijk

beneden boven aan de buitenkant

maar binnen in de sociëteit - de

woord voor woord was te verstaan. De

Amerikaanse adelaar zet niet zomaar

wrede Dionysius maakte voor zijn oor-

ongestraft zijn geniepige klauwen in de

logsplannen dankbaar gebruik van de

schouders van Edward Snowden. Maar

aldus opgedane informatie. Hij lustte het

doet het ertoe? Helaas, helaas Joep

vijandige Athene rauw.

Bertrams, Siegfried Woldhek of Hajo kunnen tekenen wat ze willen: el condor

Wat Dionysius wilde weten, dat willen

pasa, maar the eagle has landed. Elke

heersers nog altijd. Ook landen die

dag opnieuw.

vriend zijn, ontkomen niet aan onbe-

De expositie in samenwerking met het

dwingbare nieuwsgierigheid onderling.

Persmuseum is tot eind maart in

Waarom ook, wanneer je er als land

Nieuwspoort te bekijken. Aansluitend

voordeel van hebt? Trouwens, generaal

gaan de tekeningen door naar de Bieb

De Gaulle zei ooit dat naties geen vrien-

aan het Spui in Den Haag.

den hebben, maar belangen. Dus moet je heel veel van de ander weten. En dus

Han Mulder


PS / ✸✸✸✸

Buiten Binnenste ‘De omgangstoon is hier veel harder’ CV Sabine Vandeputte werkt voor de Vlaamse Publieke Omroep VRT woont in Den Haag Recente artikelen: over het Benelux-verdrag en de ophef over de pedofiel Benno L. in Leiden Sinds wanneer ben je in Nederland? Sinds januari 2013. Daarvoor werkte ik op de redactie in Brussel, toen al met focus op Nederland. Er viel zo veel te doen dat je daarmee ook fulltime bezig kon zijn. Daarom vroeg ik de hoofdredactie op gegeven moment of ik niet als vaste correspondente naar Nederland kon gaan. De Vlamingen zijn zeer geïnteresseerd in wat in Nederland gebeurt en hoe ze het daar doen. Je kunt je aan elkaar spiegelen. Ik versla alles, cultuur, politiek, samenleving. Omdat veel dingen parallel gebeuren of eerder. De boekenweek bijvoorbeeld vindt gelijktijdig plaats. Heel veel onderwerpen die in Nederland spelen, zijn ook voor België interessant. De softdrugsproblematiek in de grensstreek bijvoorbeeld, het euthanasiebeleid waar Belgie Nederland inmiddels voorbij is gestreefd, en dan natuurlijk de vraag in hoeverre Geert Wilders en Filip de Winter gaan samenwerken.” Vlaanderen en Nederland zijn zo dicht bij elkaar…. “Ja, en iedereen denkt dat ze op elkaar lijken. Maar als je er eens langer bent, dan merk je hoe veel verschillen er zijn. Om met de taal te beginnen: Vlaams en Nederlands drijft steeds meer uit elkaar, vooral als ik jongeren hier hoor praten, merk ik dat. En ze praten ook zo snel! Ik heb hier altijd het gevoel dat ik heel traag praat. Opvallend is ook de utilitaire sfeer. Nederlanders zijn altijd in functie, lijken altijd zaken te doen, ook al zitten ze op een terrasje in de zon. Het lijkt als of wij Belgen veel meer van het leven kunnen genieten. Nederlanders hechten ook veel meer aan regels, in België kan altijd wat, daar gaan ze veel soepeler daarmee om. In Nederland is het heel rigide: regels zijn regels! Dat heeft zijn voordeel, alles is hier in principe altijd goed geregeld. Maar er is ook een keerzijde.”

Wat vind je nog raar? “Volwassen mannen, die hier in Nederland tijdens de lunch met een glas melk aan tafel zitten. Volwassen mannen! Met melk! Daar zal ik nooit aan wennen. Nederlanders hebben gewoon een andere smaak, ook qua mode. Hier dragen vrouwen makkelijke kleren, om snel op de fiets te kunnen, om snel te voet vooruit te komen. Maar wat dat betreft moet ik zeggen dat ik de Nederlandse vrouwen begin te begrijpen! Ik kleed mezelf inmiddels ook makkelijker, en ik laat de hoge hakken staan: Over de kasseien kom je daar niet ver mee!” Hoe is het om hier als journalist te werken? “Het is relatief moeilijk interviews te krijgen, zeker met druk bezette mensen zoals ministers, daar gaat de eigen pers altijd voor, de Nederlandse dus. En als je snel informatie nodig hebt, kun je bijna zeker zijn dat de woordvoerder weer eens in vergadering zit. Er zijn hier ook zo veel woordvoerders! Bij ons heeft een minister een woordvoerder, hier heeft die er vier of soms zelf vijf! Het is veel gefragmenteerder. En veel moeilijker meteen de goede te vinden, het kost veel tijd.” Is er ook iets wat makkelijker is? “Enquêtes op straat! Nederlanders babbelen graag en geven heel graag hun mening. In België duiken ze eerder weg als ze een microfoon zien, in Nederland komen ze op je af.” Zijn er ook verschillen tussen de media? “Er zijn hier veel meer media en programma’s. Bij ons is dat veel minder - met het voordeel dat het overzichtelijker is. Hier krijg je het gevoel dat het nieuws eindeloos herkauwd wordt, omdat elke programma, elk blad zijn eigen invalshoek moet vinden. Er is eigenlijk niets nieuws, het is een variatie op het oude. Nieuws is een soort handelswaar geworden, een product, dat verhandeld wordt. Als correspondent heb je het dan moeilijk om te filteren. Omdat er zo veel is.”

‘Nederlanders komen op je af als ze een microfoon zien’

Noem een voorbeeld! “Ik heb een vaste parkeerplek in de parkeergarage onder het plein, laatst wilde ik mijn auto ophalen, maar was mijn pasje vergeten. Ik kon wel mijn identiteitskaart tonen en ook de papieren van de auto, dus het was duidelijk dat ik de eigenaresse was. Maar nee, hoor, ik had geen enkele kans mijn auto eruit te krijgen! En ander voorbeeld is de scheiding tussen werk en privé, ook die is hier heel strikt en rigide: Bij ons is de overgang vloeiender, hier kijken ze op de klok en zeggen: ‘Ik ga naar huis!’ En omdat de kantoren hier zo vroeg dicht gaan, wordt ook absurd vroeg gegeten. Met het gevolg dat borrels al om vier uur plaatsvinden en de bitterballen soms al om drie uur op tafel staan. Dat is voor mij echt uren te vroeg!”

Zijn er dingen die in België niet zouden kunnen? “Ja, zoiets als Powned, denk ik. Ik heb daar een dubbel gevoel over, aan de ene kant worden zo wel dingen aan de kaak gesteld, aan de andere kant spelen ze met hun hinderlijke achtervolgingen een soort spelletje wie de sterkste is, dat is niet leuk meer. De omgangstoon is hier sowieso veel harder dan bij ons. Ook in programma’s zoals P&W. Als ik dan naar Canvas zap en naar de Belgische variant, Reyers laat, dan zie ik een wereld van verschil, dan is ons programma zo traag, braaf en zoet! Maar er zijn veel Nederlanders die naar ons Journaal kijken omdat het veel uitgebreider is en bijna dubbel zo lang, van 19.00 tot 19.40. Veel kijkers vinden dat leuker en completer, er wordt niet zo snel over het nieuws heen gevlogen als in Nederland.” Kerstin Schweighöfer


NIEUWE POORTERS

K.J. Bagijn

R.G.J. van der Velde

N.A. Choenni

E. Klooster

K.B. de Gooijer

H.J. Mak

Journalist Freelance

Consultant Theodoor

Beleidsadviseur Europees

Head of Government

Public Affairs & Marketing

Burgemeester Gemeente

Gilissen

Parlement

Affairs BP Nederland

Vereniging VEB NCVB

Deurne

S.I. Tempelman

M.S. Gatta

A. Dadou

J.L. Annaert

S. Timmers

J.J. Eikelboom

Belangenbehartiger VVV

Administrator European

Woordvoerder ministerie

Economisch Attaché

Public Affairs Adviseur

Bestuursvoorlichter

Nederland BV

Commission

van Buitenlandse Zaken

Europese Commissie

Heineken Nederland

Gemeente Den Haag

A.R. Kohnstamm

A.E.M.N.H. Sleutjes

I. Noordenbos

D.W.M. ten Cate

P.H.T. Wouda

M.M.G.W. van Kessel

Director of External



Persvoorlichter

Adviseur Public Affairs

Head of Legal &

Affairs PharmAcces

van Infrastructuur en

van Sociale Zaken en

GroenLinks Tweede

Stichting Waarborgfonds

Corporate Affairs Imperial

Foundation

Milieu

Werkgelegenheid

Kamerfractie

Eigen Woningen

Tobacco Nederland

J.J. Vollaard

J.L.A. van den Nieuwboer

Y.M. Jouvenaar

S.E.M. de Bont

M. Bosman

A.P.Q.M. Hellegers

Beleidsadviseur Politiek

Communicatieadviseur

Directeur Vereniging van

Directeur Policy and

Communication Director

Nederlandse Orde van

Persvoorlichter CDA

Nederlandse Orde van

Onafhankelijke Tank-

Regulatory Affairs N.V.

Public Affairs Hill +

Advocaten

Tweede Kamerfractie

Advocaten

opslagbedrijven (Votob)

Nuon Energy

Knowlton Strategies


NIEUWE POORTERS

J.R. Coster

B. de Vries

H. Staghouwer

D.R. Stokmans

N.P.M. Klein

J.J. Tiemersma

Manager Communicatie

Bestuursadviseur

Gedeputeerde Provincie

Politiek Redacteur NRC

Tweede Kamerlid Tweede

Directie Personal Too

CBR

Rabobank Nederland

Groningen

Handelsblad

Kamerfractie 50plus

I.N. de Ruyter

L.K. Tiemens

E.J. van Blitterswijk

R. Harbers

D.B. Bouhuijs

A. Beune

Persvoorlichter ministerie

Senior Communicatie

Adviseur Smart & Able

Consultant Hill +

Persvoorlichter Inspectie

Adjunct-Directeur Stich-

van Buitenlandse Zaken

Adviseur Smart & Able

Knowlton Strategies

voor de Gezondheidszorg

ting Lezen & Schrijven

Gezocht: Directeur voor Nieuwspoort H.D.N. Quarles van Ufford

A.A. Dalenoort

G. Veenstra

Senior Adviseur Strategie

Commercieel Directeur

Directeur Rijksvoorlich-

ministerie van

Veolia Transport

tingsdienst ministerie van

Binnenlandse Zaken en

Nederland

Algemene Zaken

Koninkrijksrelaties

A.Frentz

D. Dresens

Manager Belangenbehar-

Directie Stichting

tiging Vewin

Waarborgfonds Eigen Woningen

Kijk op pagina 15

Evenementenagenda PEP-bijeenkomst: maandag 7 april van 15.00 tot 17.00 uur in de sociëteit

Bezoek www.nieuwspoort.nl voor het laatste nieuws over Nieuwspoort en volg Nieuwspoort via

Meer informatie: secretariaat: 070 - 346 94 40 [email protected] www.nieuwspoort.nl


Politiek kruiswoordraadsel -

Hans Schogt

D E N I E U W E

Karel Bagijn (65), oud-journalist, huisman en levensgenieter:

‘Ik heb mijn oude Nieuwspoortnummer terug!’ Karel Bagijn werkte voor onder meer Het Parool en AD. Sinds tien jaar is hij niet meer actief voor een krant. Bagijn: “Voor mijn werk reisde ik af en toe de hele wereld over. Van Suriname tot Kosovo. En ik deed van alles in Nederland. Dat doe ik nu niet meer, ik zorg voor mijn zoon van tien. Ik ben huisman. Heerlijk, ik hoéf niet meer weg. Mijn vrouw, zoon en ik gaan wel samen weg. Golfen in Florida of skiën in Zwitserland.” “Voor een van mijn laatste reportages voor het AD was ik in Kosovo, net na de NAVO-bombardementen. We, mijn vriend en collega Bert Bommels van Elsevier en ik, gingen niet naar Pristina, daar zaten alle journalisten al. De reis ging naar Prizren. Onderweg vroegen we aan de gurkha’s die we tegenkwamen of de route gevaarlijk was. ‘Valt mee’, zeiden zij, ‘met jullie busje kun je gewoon over de antitankmijnen rijden. Het enige wat je niet moet doen is plassen in de berm. Daar liggen antipersoneelsmijnen!’ In dat gebied zijn toen twee Duitse journalisten doodgeschoten. Pas na twee dagen konden we contact maken met Nederland. Toen kon ik eindelijk tegen mijn vrouw

HORIZONTAAL

zeggen: ‘Ik leef nog’.”

3. lichamelijk welzijn; 6. wijzigingsvoorstel; 8. toewijding; 12. schrijfmap; 14. officiële publicatie;

Sinds kort is hij weer lid van Nieuwspoort. Bagijn: “Vanaf

16. omroep; 17. steun; 19. voorschrift; 21. constitutie.

1976 kwam ik vaak in Nieuwspoort. Ik zat bij Het Parool en toen het kabinet-Den Uyl in 1977 viel zei mijn chef:

VERTICAAL

‘Ga jij maar naar Den Haag. De journalisten die daar

1. leiding; 2. verordening; 3. autoriteit; 4. standplaats; 5. benauwdheid; 7. omgeving; 9. tegen-

zitten zijn altijd een beetje lui.’ Ik had niet veel meer aan-

stand; 10. officiële publicatie; 11. knowhow; 13. staatskas; 15. kleur; 18. proef; 20. wasdom.

sporing nodig en heb als enige ’s avonds met Van Agt gesproken, die het kabinet liet vallen, bij Fons van der

Oplossing

Stee thuis in Wassenaar. Uiteraard ben ik toen Poorter

Onder de goede inzenders van dit kruiswoordraadsel voor Poorters wordt de Gids voor de

geworden. Maar ja, als je niet meer werkt voor een krant

kantoorjungle van Japke-d. Bouma verloot. Uitgeverij Nw Amsterdam heeft dat ter beschikking

verwatert dat. Dus onlangs ben ik opnieuw lid geworden.

gesteld.

En weet je wat? Dankzij Jurgen heb ik nu mijn oude

Oplossingen, voorzien van naam en adres, opsturen naar Nieuwspoort, t.a.v. Nieuwspoort Nieuws,

lidmaatschapsnummer terug. Nummer 40. Nu ben ik ook

Lange Poten 10, 2511 CL Den Haag. Op de envelop ‘kruiswoordraadsel’ vermelden.

weer vaker in de sociëteit. Maar niet meer iedere dag,

Sluitingsdatum vrijdag 23 mei 2014.

zoals vroeger…”

Oplossing kruiswoordraadsel 2013/4 Horizontaal: 2. pers; 6. dwangsom; 7. macht; 10. auto; 11. Nederland; 14. constitutie; 15. idee; 17. educatie; 19. opgewekt; 21. dogma; 23. Samsom; 24. kabinet; 25. Kamerlid. Verticaal: 1. media; 2. plastic; 3. Riga; 4. torentje; 5. ja; 8. handelingen; 9. bestuur; 12. Letland; 13. onderwijs; 16. dagtaak; 18. partij; 20. kamer; 22. raad. Anita M. Goïnga uit Eindhoven heeft met de goede inzending van kruiswoordraadsel 2013/4 het boek Wij begrijpen elkaar uitstekend van Pieter van Os gewonnen.


Nicole Bodéwes

+++ Interviews met Leen van Dijke, Derk Jan Eppink, Hans Kriek, Dominique van der Heyde en Annet de Jong Recensie van Marleen Barth +++

Recommend Documents