+++ Interviews met Annemarie Jorritsma, Mohamed Rabbae, Roel Rozenburg en Bernice Willemsen +++

K WA R TA A L U I T G AV E I N T E R N AT I O N A A L P E R S C E N T R U M JAARGANG LIII - AFLEVERING 3 - OKTOBER

2014

+++ Interviews met Annemarie Jorritsma, Mohamed Rabbae, Roel Rozenburg en Bernice Willemsen +++

K WA RTA A L U I T G AV E

I N T E R N AT I O N A A L

PERSCENTRUM

JAARGANG LIII - AFLEVERING 3 - OKTOBER 2014

Nieuwspoort Nieuws is het driemaandelijks verschijnend magazine van het Internationaal Perscentrum Nieuwspoort

1, 13, 14, 20, 21

7 Mohamed Rabbae blikt in de serie Hard Vak terug op zijn

Het nieuwe Nieuwspoort

REDACTIESECRETARIAAT: Lange Poten 10 2511 CL Den Haag T 070 - 346 94 40 E [email protected] I www.nieuwspoort.nl REDACTIE: Nicole Bodéwes Josine Boven Gijs Korevaar Margriet van Lith Vincent Schepman (vormgever) Peter Schouten Ernst van Splunter Magda de Vetten Milja de Zwart (hoofdredacteur)

politieke loopbaan in Nederland, het land waar hij bij toeval Alom bewondering

kwam en leerde

voor het nieuwe

waarderen om zijn

Nieuwspoort. Het

democratie. Maar

inspireerde

zijn partij

Nieuwspoort Nieuws

GroenLinks heeft

tot een interview

hij intussen de rug

met voorzitter van

toegekeerd en met

de Stichting

de democratie, de

Instandhouding

volksvertegen-

Nieuwspoort

woordigers én de

Annemarie Jorritsma

houding tegenover migranten is het volgens hem bergaf-

en tot een speciale

waarts gegaan.

aflevering van De Plek. Voorzitter Lex Oomkes wijdt zijn

15

column er aan. De

Van de zomer overleed Pim

onttakeling van het

Waanders, oud-parlementair

MEDEWERKERS DIT NUMMER: Robbert Coops Peter van Keulen Mark Kranenburg Lars Kuipers Bart van Leeuwen Gerhard van Roon Lex Oomkes Hans Schogt Kerstin Schweighöfer

oude Nieuwspoort en de wederopbouw zelf voltrokken zich in

redacteur van NRC Handelsblad

de twee zomermaanden, buiten het zicht van de Poorters,

en streng lid van de school die de

maar is vastgelegd door fotograaf Roel Rozenburg. Er komt

staatsrechtelijke zuiverheid predik-

een fotoboek en dat komt weer beschikbaar voor Poorters

te: géén nauwe banden tussen

FOTO’S: ANP / Hist. Archief ONL Josine Boven Jorgen Caris Hans Kouwenhoven Sylvia Lederer Gerd van Roon Roel Rozenburg Vincent Schepman

keer uit golfen.

VORMGEVING: Vincent Schepman T 079 - 352 27 02 E [email protected] ADVERTENTIE-EXPLOITATIE: Nicole Bodéwes T 06 - 15 23 66 90 E nieuwspoort.nieuws@ gmail.com

politieke partijen en volksverte-

uit zeilen en voor de negentiende

17 Peter van Keulen van Public Matters verdiept zich in de vraag

5

of een bedrijf of organisatie wel moet ingaan op een uitnodiging van de Tweede Kamer om zich te laten horen.

Wandelganger verbaast zich over een schietpartij in Weert.

22, 27 De PvdA, de partij die nooit tevreden is met de wereld en de politiek, fascineerde Thijs Niemantsverdriet zo, dat hij er een boek over schreef. Hij verdiepte zich in de geschiedenis, focuste zich op politiek rampjaar 2002 en kreeg er een andere

6

kijk op de gebeurtenissen van. En, wie het kruiswoordraadsel

De Duitse Sylvia Lederer slaat een brug tussen Nederland en

‘De Vechtpartij’.

goed oplost, maakt kans op een gesigneerd exemplaar van

China als fotografe voor Xinhua News, het nationale persbureau van China. “Ik ben wat rustiger en

Vaste rubrieken

minder direct dan de lander”, zegt ze. En dat helpt, want voor de Chinezen is dat

Kopij voor het septembernummer dient uiterlijk vrijdag 29 november bij de hoofdredacteur ([email protected]) te zijn ingeleverd.

tussen politici en journalisten.

Nieuwspoort ging voor het eerst

gemiddelde NederDRUK: BoomVerweij ISSN 2210-2507

genwoordigers en al helemaal niet

4

erg wennen.

2 - oktober 2014 - Nieuwspoort Nieuws 3

5 6 7 12 18 20 22 26 27

Wandelganger Binnenste Buiten Hard Vak Van de voorzitter Familie van? De Plek Kunst- en vliegwerk Nieuwe Poorters Politiek kruiswoordraadsel

korte berichten +++ korte berichten +++ korte berichten Met abdicatie Beatrix is mysterie verdwenen

Filmmakers: Huis van Oranje is ‘te gewoon’ geworden Met de abdicatie van koningin Beatrix heeft het koninklijk huis zijn magie als onderwerp voor speelfilms en documentaires verloren - daarover waren de deelnemers aan DE ORANJES, the director’s cut het op zondag 14 september eens. Documentairemaker Michiel van Erp, regisseur Peter de Baan en scenarist Ger Beukenkamp vinden unaniem: het mysterie is weg. DE ORANJES, the director’s cut was een onderdeel van Prinsjesfestival, het vierdaagse festival voorafgaand aan Prinsjesdag, bedoeld om de democratie in het zonnetje te zetten. Met het 200-jarig bestaan van Prinsjesdag stond dit keer de kracht van rituelen centraal. De drie filmmakers, die stuk voor stuk meer producties aan het Huis van Oranje wijdden, toonden daarom in Pathé Buitenhof fragmenten uit eigen werk en gingen daarover in debat onder leiding van Xandra Schutte, hoofdredacteur van De Groene Amsterdammer. Unaniem waren ze van mening dat het koninklijk huis met het aantreden van koning Willem-Alexander en koningin Máxima niet langer interessant is als onderwerp voor films en documentaires. “De media-optredens van Máxima verschillen niet van die van Sylvie van der Vaart”, vond Michiel van Erp. “Als je gewoon wordt, los je op”, was de mening van scenarist Beukenkamp. Koningin Beatrix hechtte aan instandhouding van het mysterie en het sprookje rond het koningschap, en juist dat maakte voor hen het Huis van Oranje interessant, vertelden ze. Michiel van Erp mocht in 1999 achter de schermen meekijken bij de voorbereidingen op Koninginnedag in Katwijk, maar kreeg daarna van het Hof te horen dat dat ‘eens maar nooit meer’ was. Opvallend was een spijtbetuiging van scenarist Beukenkamp. Die vertelde de zaal dat hij ‘een beetje spijt’ had van een scène uit het met een Gouden Kalf bekroonde tv-drama De Prins en het Meisje, over de verhouding tussen wijlen Prins Friso en Mabel Wisse Smit. In de betreffende scène zien we prins Friso in een restaurant zitten met Mohamed Sacirbey, voormalig ambassadeur van Bosnië-Herzegowina, met wie Mabel eerder een verhouding

Van links naar rechts: documentairemaker Michiel van Erp, scenarioschrijver Ger Beukenkamp, regisseur Peter de Baan en discussieleider Xandra Schutte. had. “Ik ben de liefde van haar leven, jij waarschijnlijk de man van haar leven”, zegt Sacirbey in die scène tegen Prins Friso. “Dan zit je wel erg in een huwelijk te stoken”, vond Beukenkamp achteraf. Lars Kuipers

Streep door overvaljournalistiek bij Patatbalie Kamerleden en bewindslieden krijgen het recht om op dinsdagmiddag bij de Patatbalie voor de plenaire Kamerzaal draaiende camera’s te ontwijken. De richtlijnen voor het maken van opnamen in de Tweede Kamer zijn hier op aangepast. In het algemeen is het niet toegestaan om politici aan te spreken met draaiende camera’s en ingeschakelde microfoons; daarvoor moet eerst toestemming worden gevraagd. Op dinsdagmiddag, als om 14 uur het mondelingevragenuur en de

stemmingen beginnen, mag dat echter wel. Aan die bepaling is nu toegevoegd dat Kamerleden en bewindslieden hier bezwaar tegen kunnen maken. In dat geval moet de apparatuur uit en mogen de beelden en geluidsopnamen niet worden gebruikt. Aan het eind van het 3,5 kantje tellende reglement staat dat het niet naleven daarvan kan leiden tot sancties. Dat kan schorsing zijn. Milja de Zwart

Alleen nog met toestemming interviewen bij de Patatbalie. Nieuwspoort Nieuws 3 - o k t o b e r 2 0 1 4 - 3

korte berichten +++ korte berichten +++ korte berichten

Nieuwspoortregatta: traditie geboren

Voorzitter Casper Becx van de Nautische Commissie verwelkomt de opvarenden op de Holland.

Alle lof voor de Nautische Commissie van Nieuwspoort die dit jaar voor de eerste keer de Nieuwspoortregatta organiseerde. In totaal deden tien schepen mee. Zeven kozen voor een zeereis en zij vertrokken uit Scheveningen; drie schepen gaven de voorkeur aan het IJsselmeer en zij vertrokken uit Enkhuizen. In Scheveningen werden de opvarenden gastvrij ontvangen door de Jachtclub Scheveningen en welkom geheten door de wethouder van sportzaken

Rabin Baldewsingh. De zeezeilers hadden goede wind, maar die was helaas verdwenen toen ze door de Noordzeesluis waren - op het kanaal moest de motor aan. De IJsselmeerzeilers moesten het doen met een krappe windkracht 3. Het ging bij deze wedstrijd overigens niet alleen om de snelheid, maar ook om het beantwoorden van vragen die de nautische kennis van de opvarenden testten. De regatta eindigde bij de HISWA in het IJ in Amsterdam. De HISWA bood de Poorters een borrel aan op de sleepboot De Holland, gevolgd door een echt captain’s dinner. Als juryleden traden op Koos Maarleveld en Casper Becx. Winnaar was het duo Dorris Spaans en Roelof Meijer met de Ithaca, een Jeanneau Sunfast 37. Zij mogen volgend jaar de regatta mede organiseren. De hoop is dan wel dat er meer boten meevaren dan de tien van dit jaar. Margriet van Lith

Golftoernooi in de geest van oud-PvdA-prominent Relus ter Beek Het negentiende Relus ter Beek Memorial is zaterdag 20 september in het Drentse Aalden gewonnen door het team van Carry Abbenhues (waarnemend burgemeester van Assen), Hein Pannekoek en Bernard Mencke met 57 punten.

Abbenhues deelde met Piet Wapperom ook in de prijs voor de longest drive. Coby van de Wild en Rob Staal sloegen de neary en veel deelnemers aan de clinic sleepten prijzen in de wacht. “Maar”, aldus deelnemende Poorter Robbert Coops, “Het

Het winnend team met v.l.n.r. Bernard Mencke, Karst Hoogsteen, Carry Abbenhues en Hein Pannekoek. 4 - oktober 2014 - Nieuwspoort Nieuws 3

belangrijkste is en blijft toch wel het gevoel een dagje uit te zijn. In Drenthe waar het - volgens de gevleugelde woorden van Ter Beek - altijd lente is. Zelfs in de herfst.”

Piet Wapperom (rechts) man met beste afstand.....

Bokken schieten (1) Een voor alle communicado’s verbijsterende nieuwskwestie voltrok zich zondag 14 september. Niet gehinderd door enige voorlichter schoot een jachtopziener van de provincie Limburg drie wilde zwijnen dood, die net uit het water waren gered. Stoïcijns trotseerde hij daarbij de draaiende camera’s. Die in de linkerbovenhoek nog de onthutste redders vastlegden. Drie terugdeinzende brandweermannen, die zojuist een diametrale rolwisseling hebben moeten ondergaan: van reddende engel naar medeplichtige aan moord. Hoe kon dit zo gebeuren? Een kleine reconstructie. Zondagochtend om 8:20 meldt een visser bij de brandweer van Weert en Stramproy dat er een aantal wilde zwijnen in de Zuid-Willemsvaart is beland. De brandweer rukt uit en na tweeënhalf uur werk van een tiental mannen en inzet van twee boten lukt het om drie van de acht everzwijnen levend aan de kant te krijgen. Daar

ze nog op een aanhanger mee te nemen en ergens anders vervolgens uit hun lijden te verlossen?” Ter plaatse is kennelijk bekend hoe het beleid in elkaar steekt. Dat is ook niet zo gek. Volgens de website van Faunabeheer Limburg zijn ‘wilde zwijnen op dit moment hét onderwerp van gesprek’. Omdat everzwijnen met hun gewroet schade toebrengen aan de landbouw, een risico zijn voor het verkeer en dierziekten kunnen verspreiden, heeft het ministerie van Economische Zaken, waaronder Landbouw en Natuur vallen, een ‘0-optie’ afgekondigd. Limburg onderschrijft dat beleid en heeft het vastgelegd in het faunabeheerplan.”Dat betekent dat everzwijnen buiten twee leefgebieden, Meinweg en Meerlebroek, in principe niet mogen voorkomen”, aldus de site. Maar in werkelijkheid zijn ze er wel, en omdat everzwijnen elk jaar vijf tot zeven jongen werpen en er ook nog eens familieleden vanuit Duitsland en België oprukken, groeit hun aantal snel.

Bokken schieten (3)

staat intussen ook de jachtopziener klaar. Hij is duidelijk herkenbaar aan zijn jagershoedje met kwastje. Hij schiet alvast een paar plaatjes met zijn iPad. Rond elf uur heeft hij ook met zijn karabijn geschoten en zijn alle zwijnen dood.

Bokken schieten (2) Dicht bij de bron, op de website Weert de gekste, zijn de reacties aanvankelijk gematigd. Om 11:06 schrijft Mins van Antje: “Goede actie van de brandweer. Ze moeten werkelijk van alle markten thuis zijn. Hoewel het mij een frustrerend werkje lijkt, aangezien de beesten toch worden afgemaakt, wil ik toch de brandweer via deze weg complimenteren voor hun werk. Keep up the good work heren!” Ook de jager krijgt bijval. Chef Sjef schrijft: “De man heeft een judgement call gemaakt op dat moment. Nog meer stress voor de beesten om

Het faunabeheer rond Weert heeft de provincie Limburg ondergebracht bij de Wildbeheereenheid Grenskant. Zo’n ‘WBE’ is een samenwerkingsverband van jagers, dat uitvoering van het faunabeheerplan tot taak heeft. “Hun grotendeels vrijwillige werk vormt een belangrijk onderdeel van het faunabeheer”, aldus de website waarop de Faunabeheereenheid Limburg logo: een wild zwijn - dit uitlegt. De geriefelijke afstand tussen opdrachtgever en opdrachtnemer geeft gedeputeerde Patrick van der Broeck, verantwoordelijk voor het natuurbeleid in Limburg, de vrijheid om zich te distantiëren van de daad. Het is veilig, bestuurlijke verantwoordelijkheid telt hier niet. In een gezamenlijk persbericht van provincie, brandweer en de jagersvereniging KNJV zegt hij de volgende dag: “Dit had niet mogen gebeuren. Zo is het nulstandbeleid niet bedoeld. Wij gaan de teksten van de ontheffingen er op nakijken en als er onduidelijkheid over kan bestaan, dan passen we de teksten aan.” Ook valt Van der Broeck de brandweer bij. De betrokken brandweerlieden zijn geschrokken over de afloop én de consternatie. Ze hebben een vraagje: hoe in het vervolg om te gaan met de wettelijke taak om op te komen voor mensen en dieren in nood?

het vraaggesprek vraagt presentator Jurgen van den Berg haar reactie op het wildezwijnendrama. Ook Dijksma hoeft zich niet te bekommeren om bestuurlijke verantwoordelijkheid. Ze noemt het een ‘kafka-achtige situatie’ dat de dieren eerst gered worden en daarna dat schot krijgen. En zegt dat het goed is dat de provincie Limburg ook zelf heeft gezegd dat dit niet zo had moeten gebeuren. Dijksma beaamt dat de wet zegt dat er een ‘nulstand’ is voor everzwijnen. Maar: “Er staat niet bij dat als er dieren gered worden uit het water, je ze vervolgens aan de kant mag afschieten. Zoals het gisteren is gegaan, is niet gelukkig.” Varkentje gewassen: de jager is eendrachtig tot de zondebok verheven. Er is zelfs een onderzoek gestart. De vraag is of zijn handelen strafbaar was.

Bokken schieten (5) Op zondag houden deelnemers aan het forum van Weert de gekste de ontwikkeling van het nieuws bij. Om 13:50 meldt sippie: “Nu ook headline op Telegraaf.nl.” Om 15:12 verzucht Nicoo7: “Weert is weer eens in het nieuws.” Hij geeft er de links naar de NOS en De Telegraaf bij. Om 23:05 schrijft sippie: “Landelijk nieuws geworden.” De volgende ochtend, om 9:02, somt Philip S op: “NOS-journaal, Hart van Nederland, L1, etc. De pvdd op haar achterste poten. Wat een consternatie om een paar zwijnen. Ga je eens bezig houden met ECHT belangrijke zaken!!! Zwarte Piet ofzo.”

MdZ

Het Flipje

Ode aan Philip Freriks

Tweede Kamerlid voor GroenLinks Jesse Klaver, tijdens de regeling van werkzaamheden op 4 september: “Wellicht dat een brief van het kabinet deze onduidelijkheid ophemelt.” Tweede kamerlid voor de PVV Reinette Klever, tijdens het debat over het functioneren van de Nederlandse Zorgautoriteit op 9 september:

Bokken schieten (4)

“Dat is jammer, de onderste steen moet echt

Staatssecretaris van Economische Zaken Sharon Dijksma licht maandagochtend bij Radio 1 toe waarom Nederland de wereld oproept een einde te maken aan de walvisjacht. Aan het eind van

boven tafel.”

NB

Nieuwspoort Nieuws 3 - oktober 2014 - 5

Binnenste

Buiten

‘Nederland is veel minder bang voor nieuwe dingen’ CV Sylvia Lederer werkt als fotografe voor Xinhua News Agency, het nationale persbureau van China woont in Haarlem Recente artikelen: Recente opdrachten: de heropening van het Mauritshuis in Den Haag en het Prinsengrachtconcert in Amsterdam

Iedereen heeft over alles en nog wat een mening. En ze zeggen niet alleen wat ze denken, ze knallen het regelrecht tegen je hoofd. In het begin schrok ik daarvan. De mensen hier zijn ook zo groot! Dan sta je voor die machtige twee meter hoge Nederlandse vrouwen en dan krijg je hun mening regelrecht om je oren geslagen... Dan krijg je te horen hoe lelijk het nieuwe jurkje is wat je net gekocht hebt en wat jezelf

Sinds wanneer ben je in Nederland?

zo leuk vond. Of hoe afgrijselijk je nieuwe sofa is,

“Ik kwam in 2008 met mijn man en onze drie kinde-

dat ze dat nooit in hun leven in hun eigen zitkamer

ren via Duitsland vanuit Australië naar Nederland.

zouden neerzetten. Dat was even slikken! Maar

Mijn man werkt voor een internationaal softwarebe-

goed, inmiddels ben ik eraan gewend, je weet in

drijf. Van origine zijn we Duits. Ik was al in Sydney met fotograferen begonnen. Toen Xinhua in 2011 voor het eerst een bureau

ieder geval waaraan je bent. Maar soms zijn het wel olifanten in de porseleinkast.”

in Nederland opende, nam ik contact op. Ik kon meteen beginnen.”

Wat mis je? Was het moeilijk Nederlands te leren?

“Niet echt veel... Behalve het Duitse brood! Daar zijn we echt verwend, wij

“Nee, ik denk: als Duitse heb je het makkelijker, de talen horen bij dezelfde

Duitsers. Iedereen in Duitsland die ons bezoekt brengt inmiddels Duits brood

familie. Ik spreek inmiddels goed Nederlands, wel met een sterk Duits accent.

mee, dat komt dan meteen in de diepvries. Nederlands brood vind ik zo ver-

Zoals prins Bernhard... In het begin spraken mijn man en ik thuis ook Neder-

schrikkelijk dat ik inmiddels liever knäckebröd eet! We eten ook veel minder

lands, maar inmiddels zijn de kinderen zo goed ingeburgerd en ‘verneder-

vlees- en worstproducten, omdat we die in Nederland ook niet zo lekker vin-

landst’, dat hun Duits minder werd. Toen zijn we begonnen thuis hardnekkig

den. Maar wel duur. In Duitsland zijn dit soort basisproducten niet alleen beter

Duits te praten - zodat ze echt meertalig opgroeien. Engels kunnen ze ook.

maar ook veel goedkoper. In Nederland geven we inmiddels de voorkeur aan

Wij hadden geen problemen met wennen aan het leven in Nederland. De kin-

een goede vis. Die is ook duur, maar wel lekker.”

deren vonden direct een plek op Nederlandse scholen waar ze Nederlands mensen zijn hier heel vrolijk! We hadden meteen contact met leraren, mede-

Hoe is het als Duitser in Nederland voor een Chinees persbureau te werken?

leerlingen, met de buren. We wonen in Haarlem, een fantastische stad, heel

“Ik denk dat ik als Duitse een goede bemiddelaar ben tussen Nederland en

mooi!”

China, ik kan mijn opdrachtgevers veel makkelijker op interessante dingen wij-

moesten spreken, iedereen was heel open en vriendelijk. En levenslustig. De

zen die ze zelf niet zo snel zouden hebben ontdekt. De Chinese cultuur is zo

Lange tijd moest je als Duitser in Nederland op de puntjes van je tenen lopen...

totaal anders dan de Europese, je moet heel veel geduld hebben om met

“Ook ik was in het begin sceptisch. We waren nooit van tevoren in Nederland

dat laat ik ze dan zien. En ik ben wat rustiger en minder direct dan de gemid-

geweest. We hadden gehoord dat de verhoudingen tussen Duitsland en

delde Nederlander. Voor een Chinees is het nog meer wennen aan de

Nederland wegens de oorlog en de bezetting lange tijd gespannen waren.

Nederlandse directheid dan voor een Europeaan. Dat kan ik bij wijze van spre-

Maar dat is niet meer het geval! Wij hebben in ieder geval niets gemerkt, wij

ken dan ook overbruggen.”

Aziaten te communiceren. Ze weten van veel dingen niet eens het bestaan,

hadden en hebben als Duitsers in Nederland geen enkel probleem! Integendeel - het bevalt ons zo goed hier dat we besloten hebben voorlopig

Wat willen Chinezen van Nederland zien en lezen?

te blijven, ook de kinderen willen niet meer weg.”

“Ik doe vooral culturele onderwerpen - 200 jaar koninkrijk, de Gay Pride. Chinezen houden ook van alles wat een beetje gek is. Paalzitten bijvoorbeeld,

Wat verbaasde je het meest aan Nederland?

haring eten, garnalen pellen. Ik had ook heel veel succes met een foto van

“Hoe bont en fris gekleed ook oudere dames hier rondlopen! In Duitsland zijn

een fashion catwalk op een rondvaartboot in Amsterdam. Dit soort rare din-

ze toch wat ingetogener, meer van die grijze muizen.

gen. Maar ook veel tentoonstellingen, het zandsculpturenfestival...”

En hoe gedigitaliseerd de Nederlandse maatschappij is! Internet is heel vanzelfsprekend, ook op scholen gebeurt alles met iPhone, laptop en smartboard.

Hoe is het als fotografe in Nederland te werken?

Huiswerk, opdrachten - alles gebeurt via internet! Als een lesuur uitvalt, lezen

“Heel prettig, iedereen is open en flexibel, als ik hulp nodig heb krijg ik die

de kinderen dat op hun iPhone. Wat dat betreft loopt Duitsland ver achter. Ik

ook. Bij de heropening van het Mauritshuis bijvoorbeeld had ik een slechte

denk dat Nederland veel minder bang is voor nieuwe dingen. Het nieuwe

plek, maar toen ik daarover klaagde deden ze er alles aan om het te verbete-

wordt hier veel sneller omhelsd en uitgeprobeerd dan bij ons. Daar ligt de

ren, zodat ik tenslotte een andere plek kreeg. In Duitsland is dat niet zo mak-

drempel veel hoger.”

kelijk, als je ergens staat dan blijf je daar ook staan, daar zijn ze niet zo flexibel. Daar is een rode lijn ook een rode lijn waar je niet overheen mag. In

Waaraan moest je in Nederland het meest wennen?

Nederland kan dat wel.

“De vrijblijvendheid hier. Mensen zijn aan de ene kant heel open, ze nodigen

De Nederlandse persvoorlichters echter zouden een beetje meer moeite moe-

je uit en zeggen dat we binnen kort beslist dat en dit moeten doen. Maar dan

ten nemen om op mails te reageren. Vaak krijg ik helemaal geen reactie. Een

gebeurt er niks! Behalve als je zelf in actie komt, van de andere kant die dat

zin is toch niet te veel gevraagd, even een reactie zoals ‘sorry - geen plek’ -

zo groots aankondigde komt niets. Dat is voor mij als Duitse nog steeds wen-

dan weet ik genoeg. Maar helemaal geen feedback, dat kan eigenlijk niet.”

nen, als ik iets zeg, dan doe ik het ook meteen. Wennen moest ik ook aan de openheid en directheid van de mensen hier.


Kerstin Schweighöfer

Politiek is een hard vak, een waarheid als een koe die vaak gememoreerd wordt als bewindslieden (gedwongen zijn tot) aftreden. In een serie interviewen Ernst van Splunter en Guus Mater mensen die de harde kanten van de politiek aan den lijve ondervonden. In deel 7 kijkt oudTweede Kamerlid voor GroenLinks Mohamed Rabbae terug op zijn politieke bestaan.

‘Ik was geen handige politicus’ Guus Mater en Ernst van Splunter

“Mijn vader en ik luisterden naar Radio Caïro. Daar zaten de mensen die het verzet tegen het Franse kolonialisme in Marokko organiseerden. Dat was een soort verboden radio, we moesten de ramen afschermen. Als kind heb ik meegedaan aan demonstraties tegen de Fransen. De Franse voorzitter van een voetbalclub, waar ik lid van was, werd twintig meter van ons huis neergeschoten. Dat was een schokkende gebeurtenis. Mijn eerste demonstratie als student in Casablanca was voor de ambassade van België, omdat de Congolese leider Loemoemba was vermoord. Dat was voor jonge Marokkanen een zeer aansprekende man, die zich in aanwezigheid van de koning in felle toespraken tegen de Belgen keerde. In onze ogen was hij in het Afrika van toen een toekomstig leider. Dat wakkerde mijn belangstelling voor politiek verder aan. Ik raakte steeds meer verzeild in de linkerhoek van de Marokkaanse studenten. Studenten waren toen links. Het was toeval dat ik in Nederland ben terechtgekomen. Op een studentencongres in Rabat zat een Zwitser van de International Students Conference naast me. Die ISC was gevestigd in Leiden. We maakten

Mohamed Rabbae kwam bij toeval in Nederland terecht.

kennis en hij wilde mij naar Nederland laten komen om de communicatie met de Afrikaanse studentenorganisaties op gang te brengen. Ik wilde niet naar Nederland. Als Marokkaan ging je naar Frankrijk, vanwege de taal. Het was de politiek van de koning opponenten onschadelijk te maken door ze een administratief baantje in het leger te geven. Als je daarin meeging, werd je uiteindelijk ambtenaar. Toen dat dreigde, dacht ik: wegwezen. Mijn enige

contact buiten Marokko was die Zwitser in Leiden. En hij had me betaald werk aangeboden. In Nederland ben ik als student blijven demonstreren tegen koning Hassan II, die een dictator was. We ageerden tegen de oprichting van de Amicales, een vereniging die er op gericht was Marokkanen in Europese landen af te houden van politieke activiteiten. Door ons toedoen is het de Amicales nooit gelukt om in Nederland een voet aan de

grond te krijgen. In België en Frankrijk was dat wel het geval. Ik deed filosofie. Maar daar kom je in praktische zin niet ver mee. Ik zat in Leiden en zat met de taal. Om geen tijd te verliezen, wilde ik een vak kiezen waarbij taal geen rol speelde. Dus ik dacht aan fysica of scheikunde: weinig taal, veel formules. Dan overwin ik die taalhandicap, overwoog ik. Na een maand kwam ik er achter dat het niet ging. Toen heb ik toch

Nieuwspoort Nieuws 3 - o k t o b e r 2 0 1 4 - 7

[CV]

Mohamed Rabbae (Berrechid, Marokko, 1941). Studeerde filosofie en economie. Kwam als oppositioneel student in 1966 naar Nederland. Was van 1982 tot 1994 belangenbehartiger van migranten als directeur van het Nederlands Centrum voor Buitenlanders (NCB). Nederlander sinds 1992. Tweede Kamerlid voor GroenLinks van 1994 tot 2002. Was daarna wethouder in Leiden. Bekleedt nu enige bestuursfuncties op het gebied van minderhedenbeleid.

maar economie gekozen, mijn oorspronkelijke voorkeur. Ik kreeg een beurs van het Universitair Asiel Fonds van 225 gulden per maand. Dat was genoeg. Ik ging nooit uit, ik dronk niet. Het was leven en studeren. Ik studeerde als een soldaat: van negen uur ‘s ochtends tot 1 uur ‘s nachts. Dag in, dag uit. Als student kwam ik in contact met belangengroepen van migranten en had ik al eens gesproken met de toenmalige staatssecretaris Haars. Ik zou een baan krijgen bij Economische Zaken, maar dan moest ik binnen een half jaar Nederlander worden. Ach ja, voor een baan een andere nationaliteit aannemen, dat zou ik uit principe niet doen. Eigenlijk wilde ik zo snel mogelijk weg uit Nederland. Terug naar Marokko. Zo niet, dan maar naar een Afrikaans land. Daar was mijn toegevoegde waarde

mijn ouders mocht sturen. Ik werd uitgenodigd door het Internationale Monetair Fonds voor een sollicitatiegesprek in Parijs. In die tijd hield ik me intensief bezig met wat de Amerikanen in Vietnam en Zuid-Amerika uitvoerden. Dat gesprek met een Amerikaan - ging goed, totdat ik hem zei dat

tijd dat medewerkers invloed hadden op de samenstelling van het bestuur. Het team nam het standpunt in dat ik niet gewenst was. Vooral de Marokkanen, die min of meer gelieerd waren aan die Amicales, vonden me een linkse rakker. Ze dachten dat ik de zaak ondersteboven zou

‘Naar buiten toe lijkt het allemaal erg beschaafd bij GroenLinks’ ik problemen had met wat het IMF in Chili had gedaan. Ik zei dat ik het jammer vond - ik drukte me voorzichtig uit - dat het IMF had meegewerkt aan het versterken van de inflatie, waarvan Allende de schuld kreeg en waarna het leger een alibi had om in te grijpen. Dat was al te veel. Het was geen probleem dat het niet doorging. Dan maar niet naar het IMF. Beslissend was uiteindelijk dat ik hier mijn vrouw leer-

gooien. Dat wilden ze niet. Dat het zo is gelopen, heb ik pas veel later gehoord van een bestuurslid dat meewerkte aan mijn afwijzing. Later was ze bestuurslid van het landelijk centrum voor buitenlanders. Ik werd daar in 1982 directeur van, nadat ik verschillende functies had bekleed bij regionale centra voor buitenlanders. Ze heeft mij het hele verhaal verteld. Als directeur van het NCB was ik vier dagen per week

‘Je bent moslim en zit in een partij die het ritueel slachten verbiedt - dan moet je je toch tegen de partij uitspreken’ groter dan in Nederland of in andere westerse landen. Ik vond een baan waarbij ik in Turkije zou gaan werken. Maar dat ging niet door, omdat ik geen geld naar

voor migranten. Dat is nu wel anders. Probeer nu nog eens iemand bij de VVD te vinden die in positieve zin over migranten durft te spreken. Hans Wiegel doet dat, maar die is niet meer actief. En Joris Voorhoeve is nu lid van D66. Het stemrecht van migranten bij gemeenteraadsverkiezingen

de kennen. Zij zag een annonce van een stichting voor buitenlandse migranten in Utrecht. Daar heb ik gesolliciteerd op de baan van directeur. Ik ben het niet geworden. Het was de


in Den Haag. Met alle politieke partijen had ik contact. Als linkse jongen lag mijn hart natuurlijk bij de linkse partijen. Maar ook bij het CDA en de VVD trof ik mensen die het opnamen

is er gekomen door de steun van de VVD, door Annelien Kappeijne van de Copello, die vroeger in mijn bestuur van het NCB zat. Lubbers passeerde mij links

Ik heb geweigerd Nederlander te worden tot de dubbele nationaliteit kwam. Ik mocht een keer een uur lang in het torentje met premier Lubbers over de rechtspositie van migranten praten. Ik gaf hem het voorbeeld van de Molukkers die een identiteitskaart hadden, waardoor ze als Nederlanders werden behandeld. Wat belet het kabinet om voor migranten dezelfde regeling te treffen? Toen heeft Lubbers mij links gepasseerd. Hij zei dat de migranten dan eenmaal over de grens gewoon weer buitenlander zouden zijn. Hij vond het beter dat migranten de Nederlandse

Pakistaanse vlaggen verbrand. Ik dacht juist dat het goed ging met de migranten in Nederland, het lukte ons steeds beter onze rechten veilig te stellen. Deze ellende zou ons veel negatieve energie kosten.

nationaliteit zouden aannemen. Dat was een betere oplossing. Toen vertelde ik hem dat er net een Marokkaan die in Nederland woonde in Agadir was aangehouden, omdat hij werd gezien als een verrader. En dat Turken hun huis en grond verliezen, zodra ze een andere nationaliteit aannemen. Dus was het beter dat migranten de Nederlandse nationaliteit zouden krijgen met behoud van hun oorspronkelijke paspoort, zeker voor Turken en Marokkanen. Zo is die dubbele nationaliteit er gekomen. In 1989 vroeg Marijke Vos van GroenLinks mij of ik kandidaat wilde worden voor de Tweede Kamer. In alle bescheidenheid heb ik haar gezegd dat ik als NCBdirecteur meer voor migranten zou kunnen betekenen dan als Kamerlid. En feitelijk kon het niet: ik was nog geen Nederlander. Toen in 1994 ook de PvdA langs kwam, moest ik kiezen. Het kon toen wel, want ik was inmiddels Nederlander. De keuze was niet moeilijk. Als je aan macht denkt en kans wil maken op een staatssecretariaat, moet je naar de PvdA gaan. Maar als ik

Vijf jaar later kopte NRC in een paginagroot interview dat ik voor een verbod van De Duivelsverzen zou zijn. Ik was wel boos geweest over dat boek. Het had veel onrust gebracht over de positie van migranten. Maar ik heb de moslims geadviseerd: maak geen rotzooi. Als je dat boek slecht vindt, ga dan naar de rechter.

voor de PvdA had gekozen, dan was het een continu gevecht geworden om mijn zin te krijgen. Liever bij een kleine partij die op mij lijkt dan bij een grote partij waarin ik minder mezelf kan zijn. ‘De Goeie Kale’

Niettemin hadden migran-

Lijsttrekkersduo Ina Brouwer en Mohamed Rabbae, april 1994.

ten veel steun aan PvdA’ers als Flip Buurmeijer, David van Ooijen en Klaas de Vries. Je had een aantal herkenbare sociaaldemocraten met het hart op de juiste plek. Wijnie Jabaaij was migranter dan de migranten zelf, zou je bijna zeggen. Den Uyl was gericht op de hoofdlijnen van de politiek, daarin kwamen migranten niet voor. Terwijl veel migranten juist door hem op de PvdA hadden gestemd. Voor Marokkanen was hij De Goeie Kale. Vos vroeg me of ik samen met Ina Brouwer een duolijsttrekkerschap zou willen vormen. Het kostte een paar gesprekken voordat we ja zeiden. In de campagne kwam het probleem-Rushdie op mijn weg. In 1989 had hij De Duivelsverzen gepubliceerd. Het was meteen brand in de islamitische wereld. Ook bij ons in Nederland, er werden

In het verkiezingsjaar waren dus de poppen weer aan het dansen. Toen zijn ze bij GroenLinks gaan twijfelen of Mohamed Rabbae wel de juiste persoon was. Het verbieden van boeken hoort niet bij een libertijnse partij als GroenLinks. We zijn er in geslaagd iedereen ervan te overtuigen dat ik absoluut niet voor een verbod was. Het was een lastige periode. In de eerste peilingen stonden we op dertien zetels. De electorale strijd tussen Kok en Brinkman leidde er toe dat GroenLinks veel aanhang verloor. Velen uit de linkse hoek kozen toen voor Kok, uit angst dat het CDA de grootste partij zou worden. We eindigden op vijf zetels, eentje minder dan in periode daarvoor. Ina is onmiddellijk opgestapt, ik ben mede op haar aandringen gebleven. Gevulde koek

Dat ik moslim was, speelde geen rol. Ik positioneer me niet als moslim. Dat was in die tijd ook niet gebruikelijk. Ik kwam en kom niet dagelijks in de moskee,

Nieuwspoort Nieuws 3 - o k t o b e r 2 0 1 4 - 9

maar met de ramadam vast ik wel. Een keer hadden we een overleg in de Kamer, dat om zeven uur in de avond begon. De ramadan eindigde om half acht. Ik vroeg de bode een gevulde koek en een koffie verkeerd. Komt die terug met de mededeling dat dat niet mag. Dan ga ik hem zelf halen, zeg ik. Nee, antwoordt hij, tijdens de vergadering mag niet worden gegeten. Maar hij bracht hem toch. Dan zie je hoe ingewikkeld het is als moslim in de Tweede Kamer tijden de ramadan. Voor de partij heb ik het homohuwelijk in de Kamer gedaan. Sommige vrienden van Marokkaanse afkomst lieten niet direct, maar via via wel weten dat ze dat een beetje gek vonden. Zaken die de multiculturele samenleving raakten, vind ik zeer belangrijk. Die raakten me natuurlijk zelf ook. In een kleine fractie is het natuurlijk heel hard werken. Je had geen tijd om op je hoofd te krabben. IRT-enquête

De sfeer toen in de Tweede Kamer vond ik fantastisch. Hoogtepunt was het lid-

Binnenlandse Zaken Van Thijn wilde wel blijven, maar dat pikte het CDA niet. Rosenmöller

PvdA-Kamerlid Maarten van Traa in gesprek met Rabbae. Van Traa was voorzitter van de parlementaire enquêtecommissie naar de IRT-affaire, Rabbae was lid van die commissie.

maatschap van de commissie die de IRT-affaire* onderzocht. Ik ben extra scherp als staatsorganen hun boekje te buiten gaan. Met leden als Thom de Graaf, Maarten van Traa, Alis Koekoek, André Rouvoet en Otto Vos waren we een soort eigen fractie geworden. Ik zag de commissieleden vaker dan de leden van mijn partijfractie. De motie die ten grondslag lag aan de instelling van de enquêtecommissie in 1994 was van VVD-Kamerlid Hans Dijkstal. Maar daarna waren er verkiezingen geweest,

Mohamed Rabbae en Paul Rosenmöller (geknield) op campagne in Sittard, april 1994.


waarbij CDA en PvdA hun Kamermeerderheid waren kwijtgeraakt. In mei vroeg de nieuwe Tweede Kamer om een debat over de IRTaffaire. Van Mierlo souffleerde de toen de zeer groot geworden fractie van

Dieptepunt van mijn politieke loopbaan was het allerlaatste moment binnen GroenLinks. De kandidatencommissie vroeg me welke plek ik voor de verkiezingen van 2002 wilde. Ik heb gezegd dat ik was binnengekomen op vier en dat ik op vier wilde blijven. En stel dat dat niet kan, werd er gevraagd. Dan ben ik weg, heb ik gezegd. Toen ik voor het eerst na dertig jaar weer in Marokko was, met een delegatie van de Tweede Kamer, las ik dat GroenLinks had besloten mij van de lijst af te voeren. Bij mijn terugkeer was ik aangenaam verrast dat Thom de Graaf van D66 en

‘Je had geen tijd om op je hoofd te krabben’ D66. Paul Rosenmöller hielp mij een beetje, omdat ik in de Kamer helemaal nieuw was. Er werd gewerkt aan een motie, maar in het begin was de tekst daarvan absoluut ongevaarlijk. Wij wilden een veel scherpere formulering, maar Dijkstal was daartegen. De strekking was dat de demissionaire bewindslieden het dossier moesten laten rusten in afwachting van het nieuwe kabinet. Van Mierlo zorgde er voor dat de motie meer scherpte kreeg. Maar doorslaggevend was de vertaling ervan door minister van justitie Hirsch Ballin, waardoor hij de lading kreeg van een verbod aan de politieministers om zich zolang de formatie gaande was nog bezig te houden met de georganiseerde misdaad. Zijn vertrek was daardoor onvermijdelijk. Minister van

Marleen Barth van de PvdA zich in de media over die beslissing hadden verbaasd. De verontwaardiging binnen en buiten de partij leidde tot een gesprek van mij met partijvoorzitter Mirjam de Rijk, Bas de Gaay Fortman, Farah Karimi en Paul Rosenmöller. Paul zou op het congres aangeven dat hij vond dat ik op een verkiesbare plek zou moeten staan. Op de avond voor het congres werd ik gebeld door Met het oog op morgen. Ik heb gezegd dat morgen het congres zou zijn en dat we wel zullen zien hoe dat verloopt. Drie minuten later belde Paul. Hij zei me dat hij mijn uitlatingen strijdig met de afspraken vond. Ik zei hem toen dat hij zich de volgende dag maar tegen mij moest uitspreken. Maar op het congres heeft Paul niets

gezegd. Voor mij, noch tegen mij.** Ik had verwacht dat die commissie tegen mij zou zeggen: vier is niet haalbaar, maar wat vind je van zestien of dertig. Maar dat gesprek heeft nooit plaatsgevonden. Ik dacht dat het bij GroenLinks anders zou gaan dan bij de grote partijen. Dat was niet het geval. Naar buiten toe lijkt het allemaal erg beschaafd. Maar het is net als bij de grote partijen duwen en trekken. Politici kunnen heel goed zijn in het debat, maar als leidinggevenden hoeven ze helemaal niet zulke goed managers te zijn.

Mohamed Rabbae werd vaak gevraagd om te komen spreken tijdens demonstraties over het vreemdelingenbeleid, zoals hier in Den Haag.

Bergafwaarts

Ik ben blij dat ik lid van de Tweede Kamer ben geweest. Ik heb veel landen bezocht en was zeer trots op het Nederlandse democratisch stelsel in de tijd dat ik lid van de Kamer was. Zelfs Zweden, dat voor mij een voorbeeld was, haalde het niet bij onze vorm van democratie. Daar zijn de commissievergaderingen besloten. Publiek en media worden in het ongewisse gelaten. In het compromis dat naar buiten komt heeft iedereen een beetje gewonnen. Mijn waardering voor de Nederlandse democratie had toen zijn top bereikt.

Sindsdien is het allemaal bergafwaarts gegaan. Ik ging naar de Kamer om te vechten voor mijn principes. Het is ons destijds gelukt om een islamitische middelbare school, de Ibn Galdoun School, mogelijk te maken. Dat was mede aan mijn inzet te danken. Ook VVD, CDA en PvdA zijn meegegaan met de oprichting en financiering van die school in Rotterdam. Helaas zijn er corrupte bestuurders op afgekomen, waardoor de school ten onder is gegaan. Geven en nemen - nee

Als wethouder in Leiden reikt Rabbae naturalisatiedocumenten uit aan nieuwkomers, oktober 2002.

Waarom ga je de politiek in? Je probeert toch een stempel te drukken op de inrichting van de samenleving. Je bent moslim en zit in een partij die het ritueel slachten verbiedt. Op zo’n principieel punt moet je je toch tegen de partij uitspreken. Later ben ik wethouder in Leiden geweest. Als enige van GroenLinks in het college met onder meer Pechtold en Melanie Schultz. Ik deed Sociale

Zaken. Er moest worden bezuinigd op de sociale uitkeringen. Maar dat wilde ik niet. Dat had ik herhaaldelijk duidelijk gemaakt. Een PvdA-collega zei dat ik niet iedere keer mijn portefeuille in stelling moest brengen. Op een gegeven moment moet je water in de wijn doen. Daar had hij volledig gelijk in. Wat dat betreft ben ik geen handige politicus. Als het gaat om geven en nemen, nee. Dealen, verkopen - daar ben ik niet handig in. Het is een bestuurlijke kunst en daar ben ik niet geschikt voor. Misselijkmakend

Sinds enige jaren ben ik geen lid meer van GroenLinks. Dat was een proces in drie stappen. Het begon met een demonstratie van Nederland bekent kleur in 2008. Alle grote partijen zouden komen. CDA en VVD waren er ook. De drie linkse partijen PvdA, SP en GroenLinks meldden zich een uur voor aanvang af. Ze dachten dat het zou

uitlopen op een aanval op Wilders. Ik denk dat het te maken had met het trauma na de moord op Fortuyn. De kreet ‘de kogel kwam van links’ zat nog steeds in het hoofd van sommige politici. Dat was één. Twee: wij brengen Wilders voor de rechter. Femke Halsema vond dat niet juist. Je moet hem politiek bestrijden, zei ze. Als ze dat inderdaad hadden gedaan, was er naar mijn idee geen behoefte geweest hem voor de rechter te brengen. Het probleem is dat Wilders het hele Kamerdebat monopoliseerde. In eerste instantie kreeg hij alleen weerwerk van Pechtold, later ook van Halsema. Het derde moment is een demonstratie bij de Dokwerker in Amsterdam. Daar heb ik een hele scherpe toespraak gehouden in de richting van Wilders. De volgende dag zei Halsema op Twitter dat zij elke keer maagpijn kreeg bij een uitspraak van mij over Wilders als er ‘Rabbae, oud-Kamerlid GroenLinks’ onder stond.

Nieuwspoort Nieuws 3 - o k t o b e r 2 0 1 4 - 1 1

Het Landelijk Beraad Marokkanen, waarvan Rabbae voorzitter is, sleept in 2010 Geert Wilders voor de rechter om zijn uitspraken over de islam.

Die combinatie was voor haar kennelijk misselijkmakend. Toen heb ik mijn lidmaatschap opgezegd. Zij heeft een paar keer gebeld met mijn vrouw. Ik heb haar niet meer willen spreken. Ook andere GroenLinks kopstukken heb

repliek te dienen, voelen de moslims zich al vertegenwoordigd. Niemand zit te wachten op een nieuw soort SGP, die de leer verkondigt. Maar als er een lichte lading religie wordt toegevoegd, zouden veel moslims zich mogelijk herkennen in

een baan hebben, dan kunnen ze hier wortelen. De jihadisten menen in Nederland geen toekomst meer te hebben. Onze overheid stelt daar slechts repressie tegenover. Je kunt toch niet zomaar het paspoort van iemand

‘Ik ben blij met onze Grondwet - de huidige generatie Nederlandse politici zie ik Thorbeckes kunststukje niet herhalen’ ik niet meer te woord willen staan. Sindsdien heb ik geen contact meer met het establishment van GroenLinks. Ik mis het niet. Vleugje religie

Ik heb wel eens gepleit voor een CDA voor moslims. Daar ben ik nog steeds voor. Ik zag dat Wilders zeker in het begin in de Kamer veel vrijheid kreeg zonder enig tegenspel. Als er maar één parlementariër is om hem verbaal van

een dergelijke partij. Er is voor minderheden veel vooruitgang geboekt. Die ontwikkeling is met de aanslag op de Twin Towers in 2001 tot staan gebracht. Daarna is het qua sentiment achteruitgegaan. Migranten voelen zich weer tweederangsburgers. Dan is het niet helemaal onbegrijpelijk dat ze hier weg willen. Noem het naïviteit, noem het idealisme of zucht naar avontuur. In Nederland zijn ze werkloos. Zorg dat ze


innemen als die geen enkele overtreding heeft begaan? Als mensen zich tegen de wet keren, kunnen er maatregelen worden genomen. Zo gaat dat in een rechtsstaat. Ik ben blij met onze Grondwet, ik ben blij met Thorbecke. Maar over de politici van nu ben ik somber. Ik denk niet dat de huidige generatie Nederlandse politici in staat zou zijn om zijn kunststukje te herhalen.’’

* IRT-affaire: Na inventarisatie van de georganiseerde misdaad in Nederland in 1988 werd een Interregionaal Rechercheteam opgericht. Begin jaren negentig hoopte dit opsporingsteam een grote criminele organisatie op te rollen door tienduizenden kilo’s softdrugs door te laten naar de Nederlandse markt. Dit gebeurde zonder dat de verantwoordelijke minister van Justitie het wist. In december 1993 ontmantelde de Amsterdamse driehoek het IRT. In april 1994 nam de Tweede Kamer de motieDijkstal aan die vroeg om een parlementair onderzoek naar de opsporingsmethoden van politie en justitie. Voordat de parlementaire enquête begon, traden de verantwoordelijke (demissionaire) bewindslieden Hirsch Ballin en Van Thijn af.

** Interview in Met het oog op morgen: Op de ochtend van het partijcongres, 9 februari 2002, stond in de Volkskrant: “Met fractieleider Rosenmöller heeft Rabbae een goed gesprek gehad. Hetgeen niet betekent dat de partijchef het vandaag voor hem zal opnemen. Rosenmöller: ‘Mohamed was de afgelopen jaren een boegbeeld van immigranten in Nederland, en speelde een belangrijke rol in de politiek. Maar ik geef geen stemadvies. Het congres beslist.’ Auteur Theo Koelé zegt dat dit stuk in de loop der dagen, voorafgaand aan het congres is ontstaan. Daaruit valt af te leiden dat Paul Rosenmöllers besluit om niet voor Rabbae te pleiten al vaststond en niet is ingegeven door Rabbaes optreden in Met het oog op morgen, dat immers zo ongeveer samenviel met het moment dat de Volkskrant van 9 februari 2002 ter perse ging.

Van de voorzitter

Nu komt het aan op u, Poorters: kom weer langs!

H

et was spannend, maandag de eerste september. Hoe zouden de eerste reacties zijn op het nieuwe perscentrum? Gelukkig is de betrokkenheid van veel Poorters bij het wel en wee van Nieuwspoort nog immer even groot en konden velen van hen hun nieuwsgierigheid niet bedwingen. Net als veel oudere Poorters. Hun vereniging (Poorters Eerste Periode) had een verrassend grote opkomst op de maandelijkse borrel, die toevallig met de eerste dag in Nieuwspoort na de verbouwing samenviel. Het oorzakelijk verband behoeft, neem ik aan, geen verder bewijs. Wij zijn als bestuur ongehoord trots op wat er in de acht weken van het zomerreces is neergezet aan de Lange Poten. Gelukkig denken velen van u er, gezien de reacties die eerste september en de dagen erna, net zo over. Tuurlijk, het rookhok is veel rokers te klein, dat ze moeten staan is een crime en het is wel erg wennen dat je vanuit de sociëteit niet meer in de gaten kunt houden wie er zoal in het restaurant zitten (er is al geopperd aan de bar een spionnetje te hangen om de nieuwsgierigheid te bevredigen). We gaan er voorlopig even niets aan doen. Net zo min als we de scheidingswand tussen sociëteit en restaurant openzetten. De intiemere sociëteit was één van de doelstellingen van de verbouwing en die geven we niet zo maar op. Nu komt het aan op u, de leden van Nieuwspoort. U zult van de verbouwing een succes kunnen maken door af en toe weer eens langs te komen en voor leven in de brouwerij te zorgen. Om oude bekenden weer eens te zien of de laatste roddel over het Binnenhof te vernemen. De leden bepalen de sfeer, een

verbouwing kan er slechts positief dan wel negatief aan bijdragen. Het bestuur van Nieuwspoort buigt zich ondertussen, nu de bange dromen niet zijn uitgekomen en de verbouwing volgens het zeer ambitieuze tijdschema is verlopen, over de huisregels voor de sociëteit en het restaurantgedeelte. Zeker is dat we terugwillen naar een ledensociëteit. Alleen leden hebben (met maximaal één gast) toegang tot het heilige der heiligen. Maar daarmee ben je er niet. Wat te doen met de bewindsman of vrouw, die na een zwaar debat met een aantal ambtenaren bij een biertje de adrenaline terug wil dringen? Hoe gaan we de beslotenheid handhaven? Kan je in de sociëteit alleen nog op rekening consumeren en alleen nadat je je met je lidmaatschapskaart hebt aangemeld? Gaan we de deuren op slot doen en kunnen ze alleen met een keycard open? Of gaan we het personeel overvragen en hen een politierol opdringen? Laten we ze bij twijfel iemand vragen zijn lidmaatschap aan te tonen? Die kant moeten we wat mij betreft niet op. Deels hoop ik dat er in de sociëteit een sfeer ontstaat, waarin leden als vanzelf willen bijdragen aan de beslotenheid en er elkaar op willen aanspreken. Mocht die sfeer ontstaan, dan is er al heel wat gewonnen. Voor het overige hoop ik dat het bestuur, als u dit leest, een aantal voorzieningen heeft getroffen. En voor het overige stort het bestuur zich nu op de officiële opening. Want uiteraard zijn we trots genoeg op het resultaat dat we dat ook graag bij gelegenheid met u willen delen. Lex Oomkes [email protected]


Annemarie Jorritsma, voorzitter Stichting Instandhouding Nieuwspoort:

‘Het wordt goed, degelijk en mooi’ De Stichting Instandhouding Nieuwspoort werd meer dan 25 jaar geleden opgericht om topbestuurders te betrekken bij het internationale perscentrum en het zo overeind te houden. Uit de bijdrage van de Vrienden van Nieuwspoort, die de stichting aantrekt, kunnen bijzondere bijeenkomsten én verbouwingen worden bekostigd. Voor de huidige verbouwing heeft de stichting een miljoen euro beschikbaar gesteld. Reden om voorzitter Annemarie Jorritsma te vragen wat zij ervan vindt.

“Ik ben zeker blij met de verbouwing! Nieuwspoort was wel een beetje onhandig ingericht - outdated”, reageert Jorritsma. In eerste instantie was het plan om de sociëteit en de zalen van plaats te laten wisselen. Maar dat had nogal wat voeten in de aarde en dat bracht weer kosten met zich mee. Vergeleken met de eerste plannen is de verbouwing bescheiden gebleven. Een opluchting, vindt Jorritsma. “Het stichtingsbestuur keek met scepsis naar die eerste plannen. De vraag was of je de kosten ooit zou kunnen terughalen uit de exploitatie. Het Nieuwspoortbestuur is tot de conclusie gekomen dat het niet kon. Ik ben nog blij dat we het niet gedaan hebben. Maar de intenties zijn overeind gebleven. Nu wordt daar vorm aan gegeven. En het wordt goed, degelijk en mooi.” Niet alleen het perscentrum, ook de organisatie

Tot Jorritsma's opluchting is de verbouwing bescheiden gebleven.

poort willen zijn. Wel een klankbord, een groep van ervaren, stevige mensen, die kritische vragen stelt. Dat is ook goed voor het bestuur van Nieuwspoort. Neem bijvoorbeeld Marja Meijer, die heeft verstand van exploitatie en is daarmee een goede counterpart

‘Nieuwspoort blijft zoals het is en wordt zoals het moet’ gaat op de schop. Ook bij die vernieuwing is de Stichting Instandhouding betrokken. “Wij beoordelen de beslissingen van het Nieuwspoortbestuur. Dat leidt soms tot boeiende discussies. Maar wij blijven op afstand. We moeten niet het bestuur van Nieuws-

Milja de Zwart

voor de nieuwe directeur van Nieuwspoort. Nu moet Nieuwspoort kijken of het er ook in slaagt om meer inhoudelijke bijeenkomsten te organiseren. Daar is natuurlijk al veel gedaan, er zijn Poorten opgericht waar inhoudelijke discussie plaatsvindt. Maar de infrastructuur leende


zich er niet echt voor. Straks is er een veel handiger indeling, dus kan de uitvoering van alle plannen beginnen.” De nieuwe opzet van het bestuur heeft ook op de agenda gestaan van de vergadering van de Stichting Instandhouding. Het wordt kleiner: het bestuur zal negen in plaats van veertien leden gaan tellen. Vanaf komend jaar kiezen de Poorters niet zes, maar drie bestuursleden: een journalist, die meteen voorzitter is, een politicus en één lobbyist of voorlichter. Daarnaast worden twee bestuursleden aangezocht op grond van hun deskundigheid en komen er vier vertegenwoordigers in van de NVJ, de Buitenlandse Persvereniging, de gemeen-

te Den Haag en de club van directeuren van afdelingen voorlichting van ministeries. Jorritsma: “We zijn het ermee eens. We hebben er heel lang over gesproken met het bestuur van Nieuwspoort. Ook over de vraag of de voorzitter van Nieuwspoort altijd een journalist moet zijn. Het is niet automatisch zo dat een goede journalist ook een goede voorzitter is. Veel journalisten zijn einzelgängers, die hun eigen winkeltje hebben. Die moeten dan ineens personeel aansturen. Uiteindelijk is er toch voor gekozen om de voorzitter een journalist te laten zijn. Het alternatief is dan dat je de kwaliteiten die je zoekt vastlegt in profielen voor de andere bestuursleden.

Daarom hebben we gezegd dat je goede profielen moet opstellen voor de kandidaten. Dat kan vooral bij de kwaliteitszetels, waarvoor je deskundigen zoekt. Er is sprake van geweest dat de Stichting Instandhouding ook een zetel zou krijgen. Maar uiteindelijk hebben we daarvan afgezien. Maar het denken over integratie van beide besturen staat niet stil. Dit kan weer ter discussie komen als het nieuwe bestuur van Nieuwspoort eenmaal gesetteld is en de Stichting Instandhouding verder is met de plannen om haar donateurs, verenigd in de Vrienden van Nieuwspoort,

aan zich te binden. Nu krijgen donateurs één keer per jaar een diner aangeboden. Dat is een belangrijk evenement, maar de ceo’s zijn misschien meer geïnteres-

“Ik verwacht dat het blijft zoals het is en dat het wordt zoals het moet. Het sociëteitsgevoel moet blijven. Maar Nieuwspoort is niet meer de thuishaven

‘Een goede journalist is niet automatisch ook een goede voorzitter’ seerd in inhoudelijke bijeenkomsten, in Nieuwspoort zelf. Dat kan in de nieuwe situatie.” Heiligdom

Wat het eindresultaat moet zijn van alle vernieuwingen staat voor Jorritsma vast.

van grote groepen journalisten en Kamerleden, die ‘s avonds aan de bar hangen. De meesten zijn uitermate burgerlijk geworden, hebben zorgtaken thuis. Daarom wordt straks een klein deel van Nieuwspoort een beetje exclusief. Daar heerst het

sociëteitsgevoel, daar is de plek waar je veilig met elkaar kunt spreken. In het andere deel is veel meer openheid, daar kun je ook gasten van buiten meenemen en groepen ontmoeten.” Dat er dan een heiligdom der heiligdommen ontstaat, een sociëteit die zo omgeven is van mysteries dat het extra verleidelijk wordt voor buitenstaanders om te proberen binnen te komen, verontrust haar niet. “Ja dat is zo”, zegt Jorritsma nuchter. “En dat gaat gebeuren, daar kun je op rekenen.”

Pim Waanders, 1930 - 2014

‘Meester BCL’ sprak niet met Kamerleden, maar schreef over ze Mark Kranenburg

“Is dat hem nou?”, vroeg PvdA-voorlichtster Liesbeth Rensman ergens in de jaren tachtig op fluistertoon aan een journalist in de gangen van de Tweede Kamer. Terwijl zij de vraag stelde, wees zij op een kleine man die schichtig net de deur van haar kamer had gepasseerd. “Ja, dat was hem nou”, kreeg ze te horen. Dát was nu mr B.C.L. Waanders, de schrijver van de parlementaire rubriek in NRC Handelsblad. De man die op 3 juli van dit jaar op 84-jarige leeftijd is overleden. Wat hij daar in die omgeving van de PvdA-burelen deed? Het zal altijd een raadsel blijven. Pim Waanders kwam namelijk nooit in de wandelgangen van de Tweede Kamer. Zijn plek was de perstribune. De perstribune rechts om precies te zijn. Met daarachter de perskamer rechts én het persbuffet. Waanders hing de school aan die zei dat journalisten niet met Kamerleden

spraken, maar over ze schreven. In de wandelgangen had hij dan ook niets te zoeken, vond hij zelf. Ook niet op partijbijeenkomsten trouwens, die zeker in de jaren zeventig een belangrijk deel van de stemming in de Tweede Kamer bepaalden. Het ging Waanders om het debat zoals dat in de plenaire zaal van de Tweede of de Eerste Kamer werd gevoerd. Beter gezegd: de ‘beraadslagingen’ zoals deze gevoerd dienden te worden door onafhankelijk gekozen leden van de Tweede Kamer. PvdA-Kamerlid, of VVD-Kamerlid; het waren begrippen die niet uit zijn pen kwamen. In zijn staatsrechtelijk zuivere redenering waren volksvertegenwoordigers allemaal individueel gekozen. Dat zij zich hadden aangesloten bij een fractie of partij deed eigenlijk niet ter zake. Waanders hield vast aan de negentiende-eeuwse traditie die zei dat er zelfs geen sprake mocht zijn van

nauwe banden tussen partijen en volksvertegenwoordigers. Nog erger waren de jonge collega’s die het hadden over VVD- of PvdAministers. Wisten zij dan niet dat een minister een dienaar van de kroon was? En dan al die slordige formuleringen. Kabinet als regering werd bedoeld of andersom. Hij betrapte ook regelmatig Kamerleden op dit soort onzorgvuldigheden. Coalitie: ‘heilig en veilig huisje’

Coalitiedwang, regeerakkoorden, hij vond het vreselijk. Dan schreef hij weer: “In beginsel behoren alle 150 leden van de Tweede Kamer in het geweer te komen als een der belangrijkste rechten van het parlement in het geding is, maar de politieke praktijk brengt nu eenmaal met zich mee dat leden van regeringsgezinde fracties vaak niet veel anders kunnen of willen doen dan fungeren als hoeders


Pim blij verrast met zijn koninklijke onderscheiding.

van het heilige en veilige huisje van de coalitie.” Pim Waanders voerde op zijn manier, namelijk in zijn parlementaire rubriek, een eenzame strijd tegen de verwording van de regels. Drie keer in de week, op woensdag, donderdag en vrijdag, de dag na de plenaire vergadering dus, verscheen zijn parlementair overzicht. Het was een residu van het parlementair verslag zoals dat in de jaren vijftig nog in veel dagbladen was te vinden. Waanders’ rubriek was een recenserend verslag, geschreven in een unieke stijl. Een voorbeeld: “Menigeen die in verwondering omziet naar het onbetwist uiterst levendige Kamerdebat van gisteravond kan zich afvragen of de bewindsvrouwe niet al te militant te werk ging en of zij een aantal Kamerleden niet nodeloos voor het hoofd stootte. Van een minister die onbekend lijkt te zijn met het begrip ‘tact’ kan een kabinet nog plezier beleven.” Omfloerst, maar toch dodelijk

Het waren voorspellende woorden geschreven op 22 februari 1990 naar aanleiding van één van de eerste optredens in de Tweede Kamer van de nieuwe minister van Verkeer en Waterstaat, Hanja Maij-Weggen. Behalve voorspellende, waren het ook typische Waanderswoorden. Bescheiden als hij was, schreef Waanders liefst in de indirecte vorm. Dus: ‘menigeen’ kon zich ‘afvragen’ of de minister Kamerleden ‘niet nodeloos’ voor het hoofd stootte in plaats van: 16 - oktober 2014 - Nieuwspoort Nieuws 3

de minister bruuskeerde Kamerleden. Maar uit de pen van ‘meester BCL’, die zich door zijn collega’s overigens gewoon Pim liet noemen, waren dit soort omfloerste observaties minstens zo dodelijk. Vooral als er dan ook nog een historische vergelijking aan werd toegevoegd, wat Waanders zeer vaak deed. Zo verwees hij in zijn stuk over Maij naar de liberale minister Oud die in de jaren dertig van de vorige eeuw zijn collega-minister De Marchant had geadviseerd ten behoeve van het slagen van zijn beleid met meer ‘tact’ op te treden in het parlement. Het geheugen van Pim Waanders was fenomenaal. Tot lang na zijn door de VUT opgelegde vervroegde pensionering maakten jongere redacteuren gebruik van zijn parate of staatsrechtelijke kennis. Hij kreeg dan telefoon met bijvoorbeeld de vraag of de Tweede Kamer wel eens eerder zo lang over één wetsontwerp had gesproken als zij nu had gedaan. Uit zijn hoofd wist Waanders dan niet alleen het vooroorlogse jaartal te noemen, maar ook nog de exacte data. “Kijk het nog wel even na voor de zekerheid”, was zijn vaste toevoeging. Het gebeurde, maar het hoefde eigenlijk niet. Pim vergiste zich nooit. Geen Nieuwspoorttijger

Pim was Pim. Wonend in een flat in Delft tussen de krantenknipsels, en tot op late leeftijd nog zorgend voor zijn moeder in Soest. Een Nieuwspoorttijger was hij niet; hij kwam er wel eens als zijn collega’s er ook

heen gingen, want een glaasje sloeg hij niet af. Voor het overige had Pim zo zijn eigen principes en wetmatigheden. Het rode voetgangerslicht diende gerespecteerd te worden, ook al was het vier uur ‘s nachts en waren de straten rondom het Binnenhof geheel verlaten. Declareren deed hij niet. Dat had iets minderwaardigs. En de bejaardenstrippenkaart waar hij destijds recht op kreeg weigerde hij te gebruiken. Dat was discriminatie. Lintje

Eind 1990 nam hij in zijn woonplaats Delft afscheid met een symposium over pers en parlement. Vanuit de Haagse redactie waren voorafgaand aan deze gebeurtenis pogingen ondernomen om Pim een koninklijke onderscheiding te bezorgen. Twee weken voor zijn afscheid kwam het verlossende woord. Er volgde een ongerust telefoontje van hoofdredacteur Ben Knapen naar de Haagse redactie. Wisten we wel zeker dat Pim prijs zou stellen op een lintje? Zou hij het niet ter plekke principieel weigeren? Dat zou heel vervelend zijn, want Henk Hofland had kort daarvoor ook al een koninklijke onderscheiding geweigerd. We wisten het niet, maar besloten de gok te nemen. Pim accepteerde het lintje. En niet alleen dat, hij droeg het knoopje nadien vaak op zijn revers. “Ridder in de orde van OranjeNassau”, stond er op 12 juli bij zijn overlijdensadvertentie. Pim Waanders wat er trots op. En terecht.

Moet een bedrijf ingaan op een uitnodiging van de Tweede Kamer?

Gehoord aan een ronde tafel Een aantal bedrijven bedankte het vorige parlementaire jaar voor de uitnodiging om in de Tweede Kamer tekst en uitleg te geven over hun investeringskeuzes in het Midden-Oosten. Een afzegging kwam de bedrijven op een parlementaire reprimande te staan. Daarvoor gebeurde het dat genodigden voor een parlementair rondetafelgesprek over het Nederlandse fiscale vestigingsbeleid werden bekritiseerd, als ze aangaven niet zelf te willen komen maar zich liever door een brancheorganisatie te laten vertegenwoordigen. Beide voorbeelden staan niet op zichzelf en daarom staat in deze bijdrage de vraag centraal hoe je als bedrijf of belangenorganisatie omgaat met een uitnodiging om gehoord te worden in de Tweede Kamer der StatenGeneraal. Waar zeg je eigenlijk ‘ja’ tegen als je op zo’n parlementaire uitnodiging ingaat? De zoektocht naar antwoorden begint bij de vraag wat eigenlijk het verschil is tussen een parlementaire hoorzitting en een rondetafelgesprek. Dat is niet eenvoudig te doorgronden. De Kamerwebsite biedt weinig soelaas: “Het rondetafelgesprek is een bijzondere vorm van een hoorzitting. Meerdere deelnemers gaan tegelijkertijd in gesprek met Kamerleden.” Evenmin is het makkelijk om meer te weten te komen over de invulling van beide. Terwijl dat toch belangrijk is voor een organisatie om zorgvuldig te kunnen afwegen of de uitnodiging wordt aanvaard of niet. Makkelijker te vinden zijn de overeenkomsten tussen het rondetafelgesprek en de hoorzitting. Het parlement haalt er specifieke, niet-Haagse expertise en ervaring mee naar binnen. Die kennis kan komen van bedrijven en brancheorganisaties, maar ook van ngo’s, wetenschappers, ambtenaren of burgers. Andere overeenkomsten: beide zijn doorgaans openbaar, er wordt in principe geen verslag van gemaakt, onder ede horen is uitzonderlijk (anders dan bij een parlementaire enquête), en er bestaat nadrukkelijk geen opkomstplicht.

2010

heid nog wel eens tot onbegrip of zelfs irritatie. Zeker wanneer als de genodigde organisatie zich ‘gebruikt’ voelt als voer voor de media of ten faveure van politieke profilering. Daarom is het belangrijk om nog voordat een bedrijf of organisatie zich meldt op het Binnenhof, de verwachtingen goed te managen, zodat het de deelnemers duidelijk is wat hen te wachten staat. En pas dan kan een bedrijf goed afwegen of het ‘ja’ of ‘nee’ zegt op een uitnodiging. Mijns inziens zeg je ja als je onder andere een onderscheidend standpunt hebt, als het inhoudelijke aspect de mediaaandacht domineert, je kans ziet om over de hoofden van parlementariërs te communiceren met je medewerkers, media of andere genodigden en/of als je deelname jouw concurrentiepositie versterkt. Als het ‘ja’ wordt, is het ook nuttig Verwachtingen om vooraf zicht te krijgen in Wanneer een rondetafelgesprek de setting. Zoals: in welke of hoorzitting wordt aangevolgorde wordt ingesproken en welke genodigden zitten er vraagd in een vaste commissie, steken de ondersteunende nog meer aan tafel. ambtenaren veel tijd in een Als je te gast bent in het huis zorgvuldige voorbereiding. De der democratie, wil je weten exacte invulling verschilt hoe dit huis is gebouwd. Mijn oproep luidt daarom: evenwel per commissie. Daar komt bij dat het niet voor alle parlement, bied uw gasten dit inzicht. Of beter zelfs: grijp fracties altijd mogelijk is om niet direct naar het instruiemand af te vaardigen voor een rondetafelgesprek. Bij de ment van hoorzitting of genodigden leidt die afwezig- rondetafelgesprek, pak ouderwets de telefoon en bel een Aantal hoorzittingen en rondetafelgesprekken Individuele gesprekken bedrijf op om informatie te 65 173 krijgen.

2011

Spannender

Het grootste verschil lijkt een gevoelskwestie te zijn. ‘Hoorzitting’ klinkt eenvoudigweg spannender dan ‘rondetafelgesprek’. Het valt dan ook op dat Kamerleden in de media liever spreken over een hoorzitting. Ook wanneer de Kameragenda vermeldt dat het om een rondetafelgesprek gaat. Bij buitenlandse bedrijven kan een uitnodiging voor een ‘parlementaire hoorzitting’ zelfs voor spanning zorgen. Het woord hoorzitting roept associaties oproept aan de ‘hearings’ zoals die bijvoorbeeld worden georganiseerd in het Amerikaanse Congres of de Select Committees van de House of Commons in het Verenigd Koninkrijk. Toen ik als lobbyist in Washington DC werkte, werden er honderden per maand georganiseerd, net als in Nederland vooral gericht op het verkrijgen van informatie. “Congress runs on hearings”, was een gevleugelde uitspraak onder lobbyisten. In de VS zie je dan ook een politisering van hearings, mede door de aandacht van de (sociale) media. Zeker wanneer iemand zich in het Congres beroept op het ‘fifth amendment’, om te voorkomen dat hij meewerkt aan zijn eigen beschuldiging, leidt dat tot mooie beelden in de media. Jaar

Het zou goed zijn als er meer duidelijkheid kwam over de invulling van de parlementaire hoorzitting en het rondetafelgesprek. Daar is de Kamer zich ook van bewust. Gedurende het proces van parlementaire zelfreflectie in de periode 2007-2009 werd al geopperd om de hearings van het Amerikaanse Congres als inspiratie te nemen. Voorstel was de commissie voor de werkwijze van de Tweede Kamer hiervoor een protocol te laten ontwikkelen. Recenter, in juni 2013, werd Kamerbreed een motie aangenomen van Kamerlid Segers (ChristenUnie) waarin om een ontwerpregeling werd gevraagd voor parlementaire ondervraging. Hierin zou ook het onder ede horen van mensen worden opgenomen. Helaas is hiervan tot dusver nog weinig zichtbaars terecht gekomen.

110

192

2012*

51

149

Peter van Keulen

2013

97

222

Public Matters

* Verkiezingsjaar Nieuwspoort Nieuws 3 - oktober 2014 - 1 7

Familie van?

‘Wij zijn geen politici of politieke commentatoren, maar journalisten’ Nieuwspoort Nieuws keert Nieuwspoort ondersteboven en is op zoek naar interessante familiebanden binnen de sociëteit. Deze keer een gesprek met Roel Rozenburg en Bernice Willemsen.

Van meningenjournalistiek moeten ze weinig hebben. Bernice Willemsen en haar partner Roel Rozenburg beschouwen de politieke verslaggeving op hun geheel eigen manier. Hij vond het na 22 jaar tijd voor iets anders, zij gaat nog even door in politiek Den Haag. Ondertussen produceren ze samen geregeld fotoboeken.

Een Rozenburgje herken je uit velen. Net een ander standpunt of zo uitzoomen dat de omgeving rondom een politicus zichtbaar wordt. Een haast politieke ontmaskering die de kwetsbaarheid en eenzaamheid van een politicus kan blootgeven. Na twintig jaar leveren aan de NRC hield hij op. “Ik kon wel weer voor een deur gaan staan wachten tot er nieuws kwam, maar ik vond het na al die jaren een beetje sneu worden. Als je blijft zitten, ontwikkel je niets nieuws. Het was voor mij tijd om een andere weg in te slaan”, vertelt Roel. Bovendien was de goede tijd bij de NRC voorbij. “Ik had altijd de vrijheid gehad om de meest typische standpunten in te nemen. Er was waardering voor mijn manier van werken en men liet mij in Den Haag helemaal mijn gang gaan. Maar ik werd steeds vaker gebeld of een foto niet staand of dichtbij kon. De vormgevers vroegen mij waarom ik niet zulk materiaal leverde als de freelancers en de fotobureaus, die toch altijd al foto’s stuurden. Kranten zijn veranderd en lijken allemaal op elkaar, ook

fotografisch. De vraag naar het persoonlijke beeld is verdwenen. Het is lafheid. Ze durven zich niet meer te onderscheiden. Veel goede mensen zijn weggegaan, de middelmaat is blijven zitten.” En meer in het algemeen: “De prijzen in de fotojournalistiek liggen enorm onder druk. Er moet steeds meer geleverd worden voor minder geld, het mag de krant geen drol kosten. Daardoor kun je als fotograaf bijna niet meer zelfstandig werken in de hoop dat iemand anders daar een fatsoenlijk bedrag voor betaalt. Het zijn allemaal productiemedewerkers geworden. Zo werk ik niet, daar heb ik geen zin in.” Bernice: “Ik snap Roel wel. Een beeldbepalende foto waar je het op je werk nog over hebt, zie je niet vaak meer. Roel staat voor zijn zaak, is principieel. Ik vind het goed en inspirerend dat hij op een andere manier durft te denken. Hij verlaat de politiek zonder cynisch te zijn geworden. Ik bewonder het dat hij nieuwe wegen inslaat.” Na de NRC is de NOS aan de beurt. Roel steekt van wal


Bernice Willemsen

Peter Schouten

(49)

1996 - heden

Redacteur politieke redactie NOS

2009 - heden

Productie Uitgeverij HannaBoek

1991 - 1996

Verslaggever Parool

1991

Journalistiek, Erasmus Universiteit

1985 - 1990

Communicatiewetenschap, Universiteit van Amsterdam

Roel Rozenburg (50) 1988 - heden

Directeur eigenaar Roel Rozenburg Beeldproducties Vormgeving en Uitgeverij

1998 - heden

Directeur eigenaar Uitgeverij HannaBoek en bureau MooieSara

2011 - 2014

Voorzitter Hebbediekiek.nl

1990 - 2012

Politiek fotograaf NRC Handelsblad

1984 - 1988

School voor fotografie en fotonica in Den Haag

Roel heeft inmiddels ruim zestig fotoboeken op zijn naam staan. ‘Heen en weer naar het Binnenhof’ (2011) geeft een overzicht van zijn werk als politiek fotograaf. Samen met Bernice produceerde hij onder meer ‘Paars op Zak’, ‘Wereldberoemd in Den Haag’ en het ‘Haags Hockeyboek’.

over de NOS die beelden van de MH17-herdenking in Hilversum uitzond. “Die snotterende pubermeisjes op het altaar. Schandalig. Media moeten dat niet eens willen. Dat had geen enkel maatschappelijk nut.” Bernice: “Dat is zijn mening, daar heb ik geen moeite mee. Ik ben het heus niet altijd eens met de keuzes van de NOS, maar ik ben blij dat ik er werk. En Roel heeft het gelukkig niet altijd alleen over ons.” Roel, maar wat is dan jouw oplossing?

Roel: “Weggaan van de hijgerigheid, de waan van de dag. Of het nu de MH17 of politiek Den Haag is. Dat er

wekenlang journalisten voor een deur bij het ministerie van Financiën staan om te wachten op een begrotingsakkoord. Hupsakee, straalwagens erbij. De verslaggever vertelt dan live dat ze morgen verdergaan. Fotografen erbij. Alles heel snel doorseinen naar de redactie. Wie zit daar in hemelsnaam op te wachten? Stop met die flauwekul. Wacht tot je hoort dat er een akkoord is en vertel dan wat het nieuws is. En je kunt er ook één iemand van de publieke omroep neerzetten, dat scheelt weer tijd en geld.” Bernice: “Ik ken dit verhaal en feitelijk heeft hij

vragen over iets dat ze in de krant hebben gelezen”, vult Bernice aan. Roel: “Of we hebben plezier over een Kamerlid dat wel heel vaak in beeld weet te komen.” Bernice: “Het gaat ons ook niet over het hebben van een politieke mening. We praten wel over politiek, maar niet van: goh Roel, denk jij nu dat de SGP in de Eerste Kamer met dat wetsvoorstel zal instemmen? Of denk jij nu dat het kabinet snel zal vallen? Wij zijn geen politici of politieke commentatoren, maar journalisten.” Maar waarom dan toch de politiek?

‘In de tijd dat we samen op het Binnenhof werkten, gingen we er thuis niet nog eens uitgebreid op door.’

Bernice: “Politiek gaat over heel veel mensen. Politiek zit in alles. Wat verandert er voor mensen? Het journalistieke vak spreekt mij aan, dat is mijn werk en daar ligt mijn passie. Dat fröbelen aan woorden. Wat zegt een politicus nu eigenlijk? Wat is feitelijk het nieuws? Ik vind het leuk om ingewikkelde dingen helder aan mensen over te brengen.” Nieuwspoort

natuurlijk helemaal gelijk. Als je ziet dat er soms drie publieke omroepen staan. We moeten ervoor waken dat we elkaar als journalisten niet continu in een greep houden. Achter de schermen waar ik werk, heb ik daar veel minder last van. En ik ben geen ondernemer als Roel. Dat hij dit vindt, is prima. We weten het van elkaar. Het is geen aanklacht tegen mij of dat hij mij ondermijnt. Hij heeft een kritische blik op de huidige journalistiek waar het vooral om snelheid gaat. Op mijn werk praat ik trouwens met mijn collega’s ook veel over nieuwskeuzes en journalistieke relevantie.”

Thuis praten ze overigens niet veel over politiek. “In de tijd dat we samen op het Binnenhof werkten, gingen we er thuis niet nog eens uitgebreid op door. Als een kabinet was gevallen of een minister na een nachtelijk debat was afgetreden, waren we er allebei bij geweest. Wat moest je dan nog vertellen? We hebben thuis wel andere dingen om over te praten. Ons werk is ook maar relatief”, zegt Roel. “We maken soms wel grappen over het werken op het Binnenhof. Ik volg natuurlijk al jaren het wekelijkse Vragenuurtje en dan wenst Roel mij ‘s ochtends veel succes met Kamerleden die opheldering

De afgelopen jaren is Roel na ‘Den Haag’ met het produceren van fotoboeken aan het werk gegaan. Als een echte ondernemer gaat hij te werk: hij verzint een idee en verkoopt het. Sinds de start van zijn eigen uitgeverij heeft hij nu ruim zestig fotoboeken gemaakt, variërend van een jubilerend bedrijf tot een Sinterklaasboek. Een van Roels recente projecten is een boek over de verbouwing van Nieuwspoort. Hij is zelf nooit lid geweest. “Ik weet eigenlijk niet waarom niet. En iedereen dacht altijd dat ik lid was, maar dat was ik niet. Dat is zo twintig jaar goed gegaan. Nu weten ze

het. Ik vond het oude Nieuwspoort overigens een treurige omgeving, met van die mensen aan de bar die er al jaren komen. Soms zijn ze al met pensioen en dan lopen ze er nog rond. Dat begrijp ik niet. Nu is het met de verbouwing heel mooi geworden. Fris en veel opener. Nieuwspoort is met zijn tijd meegegaan.” Bernice was wel lid van Nieuwspoort, maar kwam er eerst weinig. Nu ze er vaker te vinden is, heeft ze zich weer aangemeld. Al praten ze dan samen niet veel over politiek, het bracht hen wel ooit bij elkaar. Twintig jaar geleden maakte Roel een boek over Elco Brinkman, die hij volgde in zijn CDA-verkiezingscampagne. Naar een idee van Frits Wester toerde er een speciale Brinkmanbus door het land die verschillende halteplaatsen aandeed waar journalisten instapten om mee te rijden en Brinkman te interviewen. “11 april 1994”, vertelt Bernice, “ik was verslaggeefster bij het Parool en stapte in die bus. We raakten aan de praat en kwamen elkaar tijdens de formatie weer tegen. Heel gezellig.” Anno 2014 hebben ze twee dochters en werken ze geregeld samen aan fotoboeken. Hij de acquisitie en foto’s, zij de teksten en onderschriften. Hun laatste gezamenlijke productie ging over hockeyend Den Haag. Momenteel werken ze - op verzoek van de buurt - aan een boek over de 100-jarige Jacob Mosselstraat in de Haagse Bezuidenhout waar ze wonen. Bernice: “Ik heb gisteren de blinde buurman geïnterviewd die hier al 67 jaar woont. Dat is toch leuk? Het is zo gewoon dat we met elkaar werken, dat we dat niet eens meer door hebben.”


De Plek - Nieuwspoort na de metamorfose: wow! In de zesde aflevering van de serie De Plek houdt de auteur een dagboekje bij over het ontstaan van het nieuwe Nieuwspoort.

Het stond al enige tijd op de planning. Afgelopen zomer was het dan uiteindelijk zo ver. Nieuwspoort ging de verbouwing in. In één zomerreces moest het gereed. En het lukte. Deze aflevering van De Plek wordt een ‘herontdek je plekje’.

Josine Boven

3 juli 2014 12.30 uur:

Nostalgie viert hoogtij tijdens de parlemtaire bbq in Nieuwspoort. De laatste keer voor de verbouwing, straks is alles anders, zo zindert het rond. Er wordt er geen sparerib minder om gegeten en we heffen het glas op een mooie zomer en de komende verbouwing. 23.50 uur:

Vanuit mijn werkkamer op de derde etage van het hotel hoor ik de muziek vanuit de Provinciezaal. Joost Eerdmans weet ze weer goed te combineren. Mijn telefoon trilt, zeg waar blijf jij nou sms’t een bevriend journalist. Ik mag nog niet. Eerst nog even de stemmingen volgen. 4 juli 2014 02.15 uur:

De Kamervoorzitter sluit de vergadering, Het zomerreces is officieel begonnen. Tijd om af te zakken. Naar beneden, vele Kamerleden en fractiemedewerkers bedenken hetzelfde. Even goed het reces inluiden, met een drankje en een dansje. 05.30 uur:

Het laatste plaatje is gedraaid en de laatste bezoekers worden de sociëteit uitgebezemd. Met een paar andere diehards zetten we

Het slopen ziet er verwoestend uit maar dan krijg je er ook wat voor terug en dat is nu niet alleen ter plekke te zien, ook in het fotoboek van Roel Rozenburg.


buiten het feest nog even door. 13.40 uur:

Zo bont hebben we het gisteren echt niet gemaakt, is mijn eerste gedachte als ik na een paar uur slaap Nieuwspoort weer binnenkom. Stofwolken hangen op de plek waar - eh - gisteren - eh - slechts een paar uur geleden nog de receptie stond. In de gang richting de Van der Poelzaal worden kluisjes opengebroken. De aankopen van de veiling mogen vandaag worden opgehaald. Personeel, bouwvakkers en poorters lopen doorelkaar heen, iedereen is de korte nacht aan te zien. Verdwaasd loop ik rond, terwijl de lampen van het plafond worden geschroefd en de bar naar buiten wordt gedragen. De verbouwing is officieel begonnen. 7 juli - 31 augustus

Dat er een verbouwing aan de gang is in Nieuwspoort is voor elke kamerbewoner, zeker die aan de kant van de Lange Poten wel duide-

Verbouwing vastgelegd in fotoboek In november verschijnt er een speciaal fotoboek van 120 pagina’s over de verbouwing van Nieuwspoort. Fotograaf Roel Rozenburg legde alles vast, van de veiling, het leeghalen van Nieuwspoort, de sloop tot aan de wederopbouw. Géén foto’s van toen en nu, alleen van die twee zomermaanden van 2014. Het boek wordt wel aangevuld met wat hoogte- en dieptepunten uit de geschiedenis van Nieuwspoort: de persconferentie van de aftredende Elske ter Veld, Fortuyn die getaart is, de persconferentie van de vertrekkende Ayaan Hirsi Ali. In het boek ook stukjes van een tiental Poorters met Nieuwspoort als onderwerp. Verklapt kan alvast worden dat Mark Rutte één van de schrijvers is. Het boek komt voor Poorters beschikbaar.

lijk. Het slopen en weer opbouwen gaan met veel lawaai gepaard. Lopend door de statenpassage zie ik de Wandelgangers veranderen, vanuit mijn werkkamer zwaai ik naar de medewerkers die een vergaderzaal op de eerste etage van de Tweede Kamer als kantoor hebben ingericht. Stiknieuwsgierig ben ik. 1 september

Vandaag is de dag dat Nieuwspoort weer officieel open is. Rond 5 uur sluit ik de computer af en ga naar beneden. Tijd om het vernieuwde clubhuis te aanschouwen. Bewust ga ik buitenom. De deur staat

open. En dan komt de eerste vraag, hoe moet ik nu verder? Ik besluit de schuifdeuren voor me te laten en sla linksaf. Wow denk ik als ik binnenkomen, dit is anders. Jurgen, Roderick en Rianne staan achter de bar. Alsof het zo hoort, zit voorzitter Lex aan de kop van de bar te glunderen. En voor wie Lex niet kent, dat is best bijzonder. Tijd om het allemaal even rustig op me in te laten werken is er niet. De trotse voorzitter staat te trappelen om een rondleiding te geven. Daar zeg ik geen nee tegen. Het wowgevoel blijft. In het restaurant, de fantastische entree met een mooi spiegelplafond waar-

door het allemaal nog groter lijkt en zelfs de toiletten (behalve dan het invalidentoilet) zijn compleet gemetamorfoost. En natuurlijk zijn er nog dingetjes, waarschijnlijk nog tientallen, die nog gedaan moeten worden, maar het voelt al zo ontzettend compleet. En dat is op deze eerste dag ook wat je het meeste hoort van andere Poorters. Op een flauwe opmerking na (‘waar ligt het condoleance register’) is iedereen erg enthousiast. 5 september

De eerste week zit er bijna op. In de afgelopen dagen liep ik ben elke dag wel even binnen en elke keer vallen er weer nieuwe dingen op. De geurstokjes op de wc bijvoorbeeld, net als de handcrème. Al vind ik persoonlijk tampons en een naaisetje wel iets overdreven. Niet overdreven zijn de in de bar ingebouwde stopcontacten mét usb-aansluiting. De nieuwe kleding van het personeel met de trendy stropdassen en de prachtige bekleding van de stoelen, die ook nog eens heel goed tegen omgevallen glazen rode wijn kunnen. Uit alles blijkt dat er heel goed is over nagedacht. En ook al kunnen er misschien best nog dingen anders en beter. Het is een feest om in deze sociëteit rond te lopen.

De entree van het perscentrum na de metamorfose is indrukwekkend. Nieuwspoort Nieuws 3 - o k t o b e r 2 0 1 4 - 2 1

kunst- en vliegwerk Medewerkers: Josine Boven - Bart van Leeuwen - Gijs Korevaar - Margriet van Lith - Peter Schouten - Milja de Zwart

BOEKBESPREKING Drang tot zelfkastijding van de PvdA inspireerde Thijs Niemantsverdriet tot boek

‘Alle drama’s van de PvdA zijn bijna real time te volgen - waarom doen ze dat?’ Margriet van Lith

hoog, maar de dalen zijn ook diep. En

hebben gecreëerd dat ze steeds

ook die diepe dalen beschrijft hij uitge-

opnieuw vertellen - zelfs met precies

De Vechtpartij is bepaald niet het eerste

breid - uiteraard vooral de manier waar-

dezelfde woorden. Sommige mensen

boek over de PvdA dat in deze tijd ver-

op de partij in 2002 stuk liep op de

van de oudere generatie zijn nog steeds

schijnt - in de literatuurverwijzing ach-

Fortuyn-revolte. Niemantsverdriet:

wel erg van het zenden, zeer overtuigd

terin staan er al acht uit de laatste jaren.

“Toen ik me daar goed in ging verdie-

van hun eigen gelijk. Dan merk ik echt

De Vechtpartij van NRC-redacteur Thijs

pen was dat echt een eye-opener voor

wel een groot verschil met de huidige

Niemantsverdriet is gebaseerd op een

me. In 2002 was ik student, dus ik

generatie. Dat beeld van ‘de PvdA

jarenlange fascinatie voor een partij die

volgde de politiek als nieuwsconsument.

houdt van de Mensheid maar niet van

nooit tevreden is - niet met de wereld,

En Ad Melkert was in mijn herinnering

mensen’, dat is wel echt veranderd.”

niet met de politiek - en vooral niet met

echt een vre-se-lijke man. Nog net geen

De bereidheid tot medewerking van alle

zichzelf. De auteur maakte er een span-

oorlogsmisdadiger, maar het scheelde

hoofdrolspelers zal ook samenhangen

nend boek van, een reconstructie van

niet veel. Toen ik me echt ging verdie-

met de vorm van het boek. Niemants-

de hoge pieken en de diepe dalen. “Ik

pen in wat er in 2002 is gebeurd, is

verdriet sprake heel veel mensen, maar

heb bijna alles wel rondgekregen. De

mijn mening wel heel erg veranderd.

er staat geen enkele directe quote in

rest beschrijf ik later ooit nog wel

Natuurlijk heeft Melkert grote fouten

het boek. “Ik heb me daarbij laten

eens.”

gemaakt, maar hij was vooral een

inspireren door de De Prooi: ook dat is

De zaterdag vóór Prinsjesdag schreef

ging om de vuile was buiten te hangen

slachtoffer van de geschiedenis, van

een reconstructie zonder quotes. Dat

Volkskrantcommentator Martin Sommer

en hun interne strijd onmiddellijk

dingen die hij zelf totaal niet in de hand

leest veel prettiger. Nadeel is wel dat je

een artikel in zijn krant onder de kop

publiek te maken. Alle drama’s in die

had. De eerste politieke moord in

heel precies moet zijn in je voorberei-

‘Red de Partij van de Arbeid’. Zijn oor-

partij zijn ongeveer real time te volgen.

Nederland sinds eeuwen - dat is toch

ding, want alles moet kloppen: welke

deel was helder: het gaat helemaal niet

Mijn fascinatie komt daaruit voort:

vreselijk? Melkert was slachtoffer van

dag was dat precies en hoe laat en wie

slecht met de PvdA, maar haar pro-

waarom doen ze dat?”

de situatie. En dan zijn er PvdA’ers - ik

waren erbij en wat zeiden ze? Het heeft

bleem is dat ze zich voortdurend linkser

De Vechtpartij begint als Wim Kok Joop

heb ze zelf gesproken - die nu zeggen:

me daarbij wel verbaasd wat een

wil voordoen dan ze is. Dat leidt er

den Uyl opvolgt als fractievoorzitter en

ik wist altijd wel dat die Melkert het

geweldig geheugen sommige mensen

alleen maar toe dat ze niet kan waar-

de PvdA al bijna tien jaar zucht in de

niet kon. Nou, dat is echt onzin: ieder-

hebben. Wouter Bos bij voorbeeld weet

maken wat ze belooft - terwijl alles wat

oppositie - en het eindigt in april 2014

een was er toen van overtuigd dat hij

echt álles nog.”

ze wél waarmaakt niet wordt gezien.

als de partij een historische nederlaag

de beste opvolger was voor Kok. Daar

Voor lezers van dit blad die alle

Sommers advies was al even helder:

heeft geleden bij de gemeenteraadsver-

was geen enkele discussie over.”

beschreven gebeurtenissen van dichtbij

houd toch eens op met dat eeuwige

kiezingen. En toch is het - ondanks dat

Het was voor Niemantsverdriet, gebo-

hebben meegemaakt, biedt De

gezeur over wat er níet goed gaat,

begin en eind en ondanks de titel -

ren in 1978, een bijzondere ervaring om

Vechtpartij geen spectaculaire onthul-

want er gaat zoveel juist wél heel goed.

bepaald geen somber boek. Het

mensen als Wim Kok en Ad Melkert

lingen. Maar vooral door de gekozen

Het boek De Vechtpartij van Thijs

beschrijft de revolutie van Felix

live te spreken. Over de medewerking

vorm worden alle herinneringen meteen

Niemantsverdriet is gebaseerd op zo’n

Rottenberg, die partij een enorm nieuw

die hij kreeg van de hoofdrolspelers is

weer levend: o ja, zo was dat precies!

zelfde gevoel. In zijn inleiding schrijft hij

elan gaf en wiens campagne Wim Kok

hij overigens vol lof. “Eigenlijk was er

In verhouding is de aandacht voor de

wat hem dreef om het boek te schrijven

in het torentje bracht. Het beschrijft de

niemand die niet wilde praten. En als je

laatste jaren misschien wat groot, maar

en dat zijn dezelfde vragen als die

enorme populariteit van Wim Kok als

eenmaal een paar mensen zover hebt

Niemantsverdriet geeft direct toe dat hij

Sommer zich stelt: Waarom gaapt er

premier en als internationaal bejubeld

gekregen dat ze meewerken, dan over-

dat ook het moeilijkst vond: “Als je het

toch zo’n kloof tussen de werkelijkheid

leider van het ‘derdewegsocialisme’, het

tuig je anderen ook weer makkelijker. Al

zelf zo actief hebt meegemaakt, zit je

en de manier waarop PvdA’ers haar

enthousiasme rond de lijsttrekkersver-

is het maar omdat ze denken: als híj het

eigen geheugen je in de weg. Dan vind

beleven? Waar komt die voortdurende

kiezingen van eind 2002, de successen

verhaal heeft verteld dan heb ik daar

je alles belangrijk, wil je alles opschrij-

ontevredenheid vandaan? En waarom

van Wouter Bos (onder wiens leiding de

vast wel iets op te corrigeren. Iedereen

ven. Die laatste hoofdstukken hebben

hangt er zo’n voortdurende sfeer van

partij in de peilingen eens op 60 zetels

vertelt toch zijn kant van het verhaal.

me verreweg de meeste moeite

malaise rond die partij, terwijl er ook

stond) en de triomftocht van Diederik

Wat me wel opviel is: hoe langer het

gekost.”

zoveel is om tevreden over te zijn?

Samsom die de partij bíjna weer de

geleden is, hoe sterker mensen over-

Uiteindelijk heeft Niemantsverdriet de

Niemantsverdriet: “PvdA’ers hebben

grootste maakte.

tuigd zijn van de waarheid van hun

vraag die hij zichzelf aan het begin van

een enorme drang tot zelfkastijding,

Maar zoals Niemantsverdriet ook

eigen verhaal. En bij sommige mensen

het boek stelde overtuigend weten te

gemengd met de onbedwingbare nei-

schrijft: de pieken bij de PvdA zijn

merk je dat ze voor zichzelf een verhaal

beantwoorden. “Waarom doet de PvdA


kunst- en vliegwerk zichzelf al die ellende aan? Ik snap dat nu veel beter dan toen ik eraan begon. Thijs Wöltgens heeft eens gezegd: de PvdA is de meest politieke van alle poli-

Verplichte kost: alles wat Europa aan de wereld gaf

tieke partijen - en dat geloof ik ook wel. PvdA’ers leven voor de politiek, ze bele-

Oh literaire musthave, waar was je al

Matthäus-

met elkaar. Steinz werkte meer dan

ven de politiek heel intens. Dat is dus

die tijd? Nederland en Europa wachtten

Passion, LEGO

twintig jaar als kunst- en boekenredac-

strijd, maar ook passie. Ze willen de

op je. Made in Europe van Pieter Steinz

en Kraftwerk.

teur bij de NRC en dat betaalt zich drie-

wereld veranderen, maar ze geloven

verscheen al in maart van dit jaar, maar

Maar net zo

dubbel uit in dit boek. Ten tijden van

niet in God en ook niet in de vrije

heeft gelet op zijn inhoud en vorm een

goed hadden

groeiend euroscepsis richten veel men-

markt, dus het enige wat de wereld kan

tijdloos karakter. Sterker nog, het is van

hier La Divina

sen zich op de nationale cultuur en de

veranderen is de politiek. Maar dat

grote Europese encyclopedische waar-

Commedia, het

nationale tradities. “Maar er is genoeg

betekent ook dat je niemand anders de

de. Menig onderwijsexpert heeft het al

filmfestival van

moois uit het continent dat grensover-

schuld kan geven als het niet goed

gebombardeerd tot verplichte lesstof

Cannes of het

schrijdend is, genoeg pan-Europees cul-

gaat. Dan is het jouw schuld, of in elk

voor vakken als maatschappijleer en

humanisme genoemd kunnen worden.

tuurgoed waarop alle Europeanen trots

geval die van je partijgenoten. Dat is

geschiedenis. In het boek geeft Steinz,

Of een van de overige 94 essays. De

kunnen zijn”, leidt Steinz zijn boek in.

dus een cyclus van hoop en frustratie -

directeur Nederlands Letterenfonds, in

kracht zit hem in de compacte en

De kunst die ons continent bindt, zo

en ik ben bang dat dat ook nooit zal

104 essays een overzicht van alles wat

begrijpelijke stijl waarin de - inhoudelijk

luidt de ondertitel. En zo is het.

veranderen. Dat snap ik nu ook beter.”

Europa op cultureel gebied aan zichzelf

sterke - stukken geschreven zijn.

Echt positief kan het boek vanzelfspre-

en de rest van de wereld heeft gege-

Boeiend is ook dat Steinz verbanden

Pieter Steinz, Made in Europe, Nieuw

kend nauwelijks eindigen. De laatste ali-

ven. Geheel willekeurig een greep uit

legt tussen de verschillende onderwer-

Amsterdam Uitgevers

nea's monden uit in de vraag: hoe moet

de onderwerpen die volgens Steinz alle-

pen en de invloed van het ene culturele

het nu verder met de PvdA? Samsom

maal tot het Europese cultuurgoed

hoogstandje op het andere. Op die

koos een linkse koers, maar regeert met

behoren: James Bond, Don Quichot, de

manier staan de essays vaak in contact

PS / ✸✸✸✸✸

de VVD en krijgt daarvoor de rekening dag in dag uit gepresenteerd. En intussen groeit en groeit de SP. Niemantsverdriet: “Ik heb het boek in april afgerond, maar sindsdien is die dreiging van de SP natuurlijk alleen maar groter geworden. Nu zit de SP in de colleges van grote steden - en niet

Complot in Tunis: intrigerend debuut van oud-diplomaat

naast de PvdA maar in plaats van. Daar zijn ze bij de PvdA heel erg van

De talentvolle diplomate Fiona

en steun aan

Tunis is lekker vlot geschreven met een

geschrokken. Als het er ooit nog eens

Duinwyck moet haar plaats vinden in

extremisten. De

kronkelend plot dat met goed opletten

van komt dat de SP echt groter wordt

het Tunis van jaren geleden. Haar eerste

dader is nog

te volgen blijft. Het is niet allemaal even

en ook landelijk gaat regeren in plaats

post in het buitenland is een groot

steeds een man

geloofwaardig maar dat mag de pret

van de PvdA, dan raakt die partij echt

avontuur. Maar als haar mentor wordt

met invloed in

niet drukken. Een goed debuut dat pre-

in een diepe existentiële crisis. Maar ik

vermoord en het departement niets

de Nederlandse

cies past in het Tomas Ross-genre van

moet het nog zien. Het vreemde van de

doet om de dader te achterhalen,

politiek en

politieke complotten.

PvdA is dat er een grote kring van men-

schoffeert zij secretaris-generaal Tack en

Fiona

sen omheen hangt die een haat-liefde-

is haar carrière in de knop gebroken. Zij

Duinwyck is

René van Rijckevorsel, Tunis,

verhouding met die partij heeft. Ik

vertrekt en wordt verslaggever bij een

daardoor haar

uitgeverij Cargo

geloof niet dat er een partij is die zulke

landelijke krant.

leven niet zeker.

heftige emoties oproept. Het ene

Tunis is het debuut van oud-diplomaat

Tunis is opnieuw een prima debuut van

moment is de PvdA de redder die ons

René van Rijckevorsel; een intrigerend

het fonds dat door Tomas Ross is opge-

land nodig heeft en het volgende

boek in de stijl van Tomas Ross. Zijn

zet voor uitgeverij Cargo. De vorige

moment is zelfs de stijging van de

Fiona Duinwyck duikt in het verleden

debutant, Donald Nolet, won dit voor-

waterspiegel de schuld van de PvdA.

als zij jaren later, in haar rol van verslag-

jaar de Gouden Strop én de debuutprijs.

Zo eindig ik mijn boek ook: een miracu-

gever, wordt gebeld vanuit asielzoekers-

Daarin zoekt een jonge man naar de

leuze wederopstanding van de sociaal-

centrum Ter Apel. Zij herkent de naam:

waarheid van zijn vader; een Duitser die

democratie? Het kan. Dat is tenslotte

het is de ‘beul van Tunis’; de man die

in de oorlogsjaren in Nederland was

vaker gebeurd.”

betrokken was bij de moord op haar

gelegerd. Ook René van Rijckevorsel

mentor. Wat volgt is een klopjacht naar

laat in Tunis ‘zijn’ Fiona een raadsel uit

Thijs Niemantsverdriet, De Vechtpartij,

de waarheid achter die moord.

haar verleden oplossen. Een ook zij

uitgeverij Atlas Contact

Het blijkt dat er achter haar rug om

komt een omvangrijke samenzwering

nogal wat is gebeurd op de ambassade

met gevolgen voor de Nederlandse

in Tunis. Smokkel, illegale wapenhandel

regering op het spoor.

MvL / ✸✸✸✸

GK / ✸✸✸✸

Nieuwspoort Nieuws 3 - oktober 2014 - 2 3

kunst- en vliegwerk Wereldwijd bordjes in de lucht houden met Hillary Clinton Over de hele wereld draaiende bordjes

dent Thein Sein in de zwaar beveiligde

niet kunnen, zelf in haar agenda zou

in de lucht houden met Hillary Clinton;

spookstad Nay Pyi Taw waar de rege-

kijken. Het is er niet van gekomen.

met dat beeld kan de autobiografie

ring zetelde. In Rangoon bezocht zij de

over haar vierjarige ministerschap van

Shwedagon-pagode. Uit respect trok ze

‘Vent van Yale’

buitenlandse zaken van de VS (Cruciale

haar schoenen uit. Amerikaanse journa-

Aardig ook om te lezen hoe zij haar

Keuzes, uitgeverij Balans, 2014) worden

listen blikten op haar nagellak, die door

echtgenoot leerde kennen. Ze zou in

samengevat. Een langgerekte rondreis

een journalist werd omschreven als

1972 in het grensgebied met Mexico,

langs alle brandhaarden in de wereld.

‘sexy sirenerood’.

waar het Democratisch Nationaal Comité haar naartoe had gestuurd om

En meestal met diplomatieke middelen de situatie uit Amerikaans perspectief

Bin Laden

kiezers te registreren, gaan samenwer-

proberen te beheersen en iets te verbe-

Minstens zo lastig was de situatie in

ken ‘met een vent van Yale waar ik al

teren. Een reis van 1,5 miljoen kilometer

Afghanistan en Pakistan, door Clinton

eerder afspraakjes mee had gehad, Bill

in een blauwwitte Boeing 757.

Af-Pak genoemd. In Afghanistan speel-

Clinton.’ Deze man staat nog steeds

de de oorlog en de strijd tegen Al

centraal in haar privéleven en werk.

Toen Hillary Clinton begin 2009 aantrad

Qaida. De relatie met Pakistan bereikte

Veertig jaar later glipt ze tijdens een

als minister - nadat ze zich door vele

een dieptepunt toen Amerikaanse Navy

galadiner op Oost-Timor even weg om

Democratische ‘paarden’ over de streep

SEALS in met 2011 Osama Bin Laden in

op de pc van de Amerikaanse ambas-

had laten trekken - had ze een missie:

zijn woning in de Pakistaanse stad

sadrice naar de toespraak te kijken

het verbeteren van het geschonden

Ondanks haar diplomatieke insteek was

Abbottabad doodden. Over de uitscha-

waarin haar man de nominatie voor de

imago van de Verenigde Staten in de

Hillary Clinton niet wars van militair

keling van Bin Laden doet Hillary

herverkiezing van president Obama

wereld. Volgens critici was de VS ‘in

ingrijpen. Ze wilde dat het buitenland-

Clinton beknopt verslag. In haar boek is

bevestigde tijdens de Democratische

verval’. De VS kampte met een oplo-

beleid niet langer werd ingedeeld bij

een beroemde foto opgenomen: een

conventie. “Vijftienduizend kilometer

pende staatsschuld en was overbelast

‘harde macht’ (militair geweld) of ‘zach-

groep regeringskopstukken kijkt inge-

daar vandaan keek ik toe, vol trots op

door de oorlogen in Irak en Afgha-

te macht’ (diplomatieke, economische,

spannen naar beelden van de inval in

de ex-president met wie ik getrouwd

nistan. De economische macht van de

humanitaire en culturele invloed). Haar

het huis van Osama Bin Laden.

was, de huidige president die ik mocht

VS zou worden ondermijnd door opko-

voorkeur ging uit naar ‘slimme macht’:

President Obama, informeel gekleed,

dienen en het land dat ons zo dierbaar

mende economische machten zoals

voor elke situatie de juiste combinatie

ineengedoken zittend met een vorsende

is.”

China, landen met rijke olievoorraden

van middelen kiezen.

blik, vicepresident Biden met een

Het boek van Clinton vormt een

bezorgde frons en Hillary Clinton

opmaat voor haar mogelijke kandidaat-

zoals Rusland en Iran, en ‘niet in staatsverband opererende actoren’. Hillary

Onbekende wateren

geschokt; met wijd open ogen en een

stelling voor een presidentschap vanaf

Clinton was desondanks optimistisch. Zij

Ze begon haar reis in Azië in de ver-

hand voor de mond.

2017. Maar tegelijk is het lijvige, met

trok de wereld in om te ‘laten zien dat

wachting dat daar een belangrijk deel

de Verenigde Staten terug waren’.

van de eenentwintigste-eeuwse

Tijgers en ijsberen

vele regionale conflicten en issues tot

geschiedenis zou worden geschreven.

Vanwege de actualiteit is haar beschrij-

en met de bezetting van de Krim. Hoe

Idealiste

En daar begon het draaien aan de bord-

ving van de relatie met Rusland interes-

effectief haar reis was, en of het imago

In haar relaas laat zij zich kennen als

jes. De VS wilden zich weer doen gel-

sant. “Moeilijke mannen, moeilijke keu-

van de VS hersteld, is niet te zeggen.

een pur sang idealiste. Ze staat op de

den als een ‘Pacifische macht’, zonder

zes, en dat geldt helemaal voor Vladimir

De conflicten die zij aantrof in 2009

bres voor democratische waarden, men-

een onnodig confrontaties met China

Poetin, de president van Rusland”, zo

bestaan voor het overgrote deel nog

senrechten en niet in de laatste plaats

uit te lokken. China werd door haar

begint zij het hoofdstuk. In maart 2010,

steeds of hebben zich zelfs verdiept, zie

de rol van vrouwen in de politiek. Ze

betiteld als ‘onbekende wateren’. Ze

toen de VS en Rusland nog met elkaar

de Oekraïne en de strijd tegen IS. In de

werd dikke maatjes met - formele en

had een klik met staatsraad Dai

in gesprek waren, bezocht zij hem in

Arabische wereld is het anti-Amerika-

informele - vrouwelijke leiders over de

Bingguo die haar een foto liet zien van

zijn datsja. Een ijzig gesprek, totdat

nisme nog dominant aanwezig. De

hele wereld. De vermoorde Pakistaanse

zijn kleindochter met de woorden: “Hier

Clinton de Siberische tijgers ter sprake

stokjes onder haar draaiende bordjes

oud-premier Benazir Butto, zo onthult

doen we het voor.” Daar moest zij aan

bracht. Hij nam haar mee naar zijn

heeft zij inmiddels overgedragen.

zij, was de enige beroemdheid voor wie

denken toen haar dochter Chelsea

privékantoor. In het Engels begon hij bij

zij ooit achter een koord is gaan staan

trouwde.

een grote kaart van Rusland een vurig

Hillary Clinton, Cruciale Keuzes,

om haar te kunnen zien. Dat was in de

In Birma ontmoette ze in 2011 voor het

betoog over het lot van de tijgers en

uitgeverij Balans

zomer van 1987 bij het Ritz Hotel in

eerst Aung San Suu Kyi die net was vrij-

andere bedreigde diersoorten. Hij vroeg

Londen. “Ze stapte uit een limousine,

gelaten uit huisarrest. Het was een cru-

of Clinton en haar man samen met hem

van top tot teen elegant gehuld in een

ciaal moment. De generaals zetten de

een paar weken later ijsberen wilden

geel chiffon, en glipte de lobby binnen,

eerste voorzichtige stappen naar veran-

gaan merken op Frans Jozefland.

gracieus, zelfverzekerd en vastbera-

dering. Aan de ontmoeting ging onder

Clinton antwoordde dat zij het haar

den.”

andere een gesprek vooraf met presi-

man zou vragen en dat zij, mocht hij


vaart vertelde verslag een opfrisser van

BvL / ✸✸✸✸

kunst- en vliegwerk Politiek Boven op de plank Met de start van het nieuwe parlementaire jaar duikt Boven op de plank dit keer in de brede politieke wereld. Een paar leessuggesties voor tijdens het herfstreces.

Inktspot`

Het einde van de christelijke politiek? nemen twee

Hierop komen we in Nieuwspoort Nieuws in het winter-

jonge historici, Ewout Klei en Remco van Mulligen, het

nummer ongetwijfeld op terug, maar Inktspot is een

veranderende politieke landschap onder de loep. Heeft

must have voor iedere Poorter. De beste politieke

Nederland een seculieremeerderheidscultuur? Hoe pro-

spotprenten van het politieke jaar 2013 en 2014.

beren CDA, ChristenUnie en SGP in deze tijd te overle-

Tekeningen van onder meer Peter van Straaten, Bas van

ven? Waarom zijn de debatten over weigerambtenaren

der Schot, Siegfried Woldhek, Joep Bertrams, Jos

en abortus zo gepolariseerd? Hoe reageren christenen

Collignon en Argus. In dit getekende overzicht is ook de

op de PVV? Maakt D66 zich schuldig aan christenpes-

winnende prent voor de Inktspotprijs opgenomen, de prijs voor de beste politieke

ten? En bovenal: wat kan de rol zijn van christelijke

tekening van het jaar 2013-2014.

beginselen in de politiek? Deze en andere vragen

Uitgeverij: Lubberhuizen

komen in dit boek aan bod. Met hun verhelderende essays bieden de auteurs een frisse en genuanceerde kijk op het Nederlandse religiedebat.

De oorspong van de politiek, deel 1 en 2

Uitgeverij: Nieuws Amsterdam

Drie jaar geleden verscheen het eerste deel van de oorsprong van de politiek geschreven door Francis Fukuyama. Nu ligt er een deel 2 Orde en verval, gaat

Arena Europa

verder waar het eerste (Van de prehistorie tot de verlich-

Jan Werts dwaalt al 50 jaar rond in het hart van

ting) ophield: bij de Franse Revolutie. Fukuyama laat zien

Europa. Als journalist bezocht hij iedere vergadering

hoe sterke, onafhankelijke politieke instituties ontstonden

en topconferentie. Op die toppen promoveerde hij

en hoe belangrijk het is dat die ter verantwoording ge-

zelfs. Nu ligt er zijn bloemlezing “Arena Europa”,

roepen worden.De oorsprong van onze politiek 2 laat op

1963- 2013 een journalistieke bloemlezing. Hij

overtuigende wijze zien, met oog voor detail maar zonder

komt speciaal uit Brussel gereden om een exemplaar van dit boek te overhandi-

de grote lijn ooit uit het oog te verliezen, wat de sleutels

gen. 330 A3-pagina’s vol met artikelen die Werts in 50 jaar schreef. Bijzonder en

voor succes zijn.

bijzonder compleet, Werts zelf legt uit dat hij bewust voor de kopie-formule koos

Uitgeverij: Atlas Contact

om zo dicht mogelijk bij de (vaak spannende en soms intrigerende) sfeer van het werk te blijven. Het leest als een naslagwerk, En het geeft een mooi overzicht van

Van God Los

50 jaar journalistiek werk. Vanuit historisch perspectief en voor iedereen die met

Eeuwenlang was in Nederland het christelijk geloof alomtegenwoordig. Tot de

Europa te maken heeft, een nuttige aanvulling in de boekenkast.

verkiezingen van 1967 beschikten de christelijke partijen over een parlementaire

Bestellen kan via [email protected]

meerderheid. Tegenwoordig zijn ze goed voor slechts 21 zetels. In Van God los,

JB

Borgen op z’n Nederlands Alle ingrediënten voor een smaakvolle

partij. Onderweg naar de top maakt hij

gens een soort

“Eindelijk de Nederlandse Borgen.

thriller of een opwindende politieke

de fout om tijdens een verkiezingsfeest-

mix van D66

Heerlijk”, schrijft D66-leider Alexander

roman zijn aanwezig in Morten. Die

je volledig uit zijn dak te gaan. Een van

en PVV, zeg

Pechtold op de achterflap van het boek.

belofte weet het echtpaar achter het

de feestgangers verdrinkt in het zwem-

maar liberale

En gelijk heeft hij: eindelijk een roman

schrijverspseudoniem in te lossen,

bad. Mathijsen laat deze geschiedenis

populisten. De

over politiek zonder storende haperin-

alhoewel er eigenlijk te weinig spanning

zo ver mogelijk achter zich maar als hij

beschrijving

gen of ergerlijke missers. De spanning

is om het boek een echte thriller te noe-

eenmaal hoog is geklommen, haalt dat

van dit politieke

mag dan onderbelicht blijven, de poli-

men.

verleden hem in.

proces in een

tieke verwikkelingen zijn des te smake-

Dat spannende plot is echter onderge-

opkomende

lijker.

Annet de Jong (Telegraaf) en Dominique

schikt aan de beschrijving van de poli-

partij is het hart

van der Heyde (NOS/Nieuwsuur) heb-

tiek. De verkiezingscampagne van de

van het boek en is door de twee ver-

ben met Morten deel een van een serie

Nieuwe Liberalen, de onstuitbare

slaggevers - beide zeer vertrouwd met

geschreven over de politicus Morten

opkomst van Morten die de lijsttrekker

het Binnenhof, met de politiek - zeer

Mathijsen. De man begint als raadslid in

opzij duwt om haar plaats in te nemen,

geloofwaardig opgeschreven. Het

het Gooi voor de Nieuwe Liberalen en

de spindokter die Morten in dienst

maakt Morten zeer de moeite van het

klimt op tot kandidaat-premier van deze

neemt. Die Nieuwe Liberalen zijn overi-

lezen waard.

Anna Levander, Morten, uitgeverij Q

GK / ✸✸✸✸


kunst- en vliegwerk Voedselschandalen in perspectief van teloorgang controle Onderzoeksjournalist Marcel van

van het bestuur:

onderzoek, gedaan op verzoek van de

over rol en positie van de Voedsel- en

Silfhout schreef een half jaar geleden

getouwtrek tussen

Stichting Maatschappij en Veiligheid van

Warenautoriteit. Het boek heeft dus zijn

Uitgebeend, Hoe veilig is ons voedsel

de ministeries van

mr Pieter van Vollenhoven, bracht in

maatschappelijke impact gehad. Maar

nog. Hij zette voedselschandalen én de

Landbouw en

september 2013 het nieuws dat de

daarnaast is het ook een boek dat je

verwording van de controle op ons

Volksgezondheid

Nederlandse Voedsel- en Warenautori-

gelezen behoort te hebben. Omdat het

voedsel op een rij. Enerzijds de schrij-

over de instituties

teit in de afgelopen tien jaar werd ‘uit-

bijna het tegenovergestelde is van een

nende werkelijkheid van dodelijke toast-

die de veiligheid

gebeend, wegverdund en kapotbezui-

pageturner: je slaat de bladzijden met

jes met zalm, ruimingen van miljoenen

van het voedsel en

nigd’. De ‘inspectiefrequentie’ - zeg

stijgende weerzin om.

varkens, koeien, schapen, geiten en kip-

de voedselketen

maar pakkans - liep in die tijd terug met

pen, woedende boeren die veterinairen

zouden moeten bewaken. Waarbij de

meer dan 90 procent.

Marcel van Silfhout, Uitgebeend, Hoe

gijzelen, de Q-koorts die een altijd

vraag zich opdringt naar het oorzakelijk

De publicatie van het uiteindelijke boek

veilig is ons voedsel nog, uitgeverij

gezonde wijkverpleegster veranderde in

verband: wat is de kip en wat is het ei?

dit voorjaar was voedsel voor nieuwe

Oostenwind

een wrak. Met daarnaast het antwoord

De voorpublicatie van Van Silfhouts

vragen in het parlement en het debat

MdZ / ✸✸✸✸

NIEUWE POORTERS

A.J. Lammerse

Marloes Konings

M. Kamans

L.E. van Halen

E.H. Blaauw

M.T.J. Dekker

Adviseur Public Affairs

Eerste Voorlichter Tweede

Woordvoerder NS

Adviseur Public Affairs

Directeur Communicatie

Directeur Beleid / PA ONL

Provincie Zuid-Holland

Kamer

Kamer van Koophandel

DHL

voor ondernemers

Chr. P. Buijink

M.H.J. Limmen

P. van Loon

E. ten Holte

K.M. Klaassen

Voorzitter Nederlandse

Voorzitter CNV

Adviseur Strategie –

Directeur Stichting

Beleidsadviseur Stichting

Vereniging van Banken

Vakcentrale

Public Affairs ministerie

Verslavingsreclassering

Verslavingsreclassering

van BZK

GGZ

GGZ

Evenementenagenda PEP-bijeenkomst: maandag 3 november van 15.00 tot 17.00 uur in de sociëteit - maandag 1 december van 15.00 tot 17.00 uur in de sociëteit Meer informatie: secretariaat: 070 - 346 94 40 - [email protected] - www.nieuwspoort.nl


Politiek kruiswoordraadsel -

Hans Schogt

D E

‘Ondernemers doen direct mee aan de maatschappelijke discussie’ Marieke Dekker

N I E U W E

(42) is directeur Public Affairs van ONL voor Ondernemers, een organisatie die opkomt voor de belangen van ondernemers, samen met de ondernemers. Marieke Dekker: “ONL bestaat in september precies een jaar. We zijn echt een heel nieuwe organisatie die opkomt voor de ondernemers. Er werken ‘maar’ vijf mensen bij ons op het kantoor, we doen het werk samen met de ondernemers. We nodigen hen uit, gaan samen met hen naar de politiek, organiseren bijeenkomsten met onder andere financiers en dit jaar hebben we een schaduwbegroting geschreven als alternatief voor die van de regering. Dit najaar organiseren we een landelijke actie: ‘Koop lokaal’. We trekken de consumenten aan de lurven, want ze hebben een hekel aan leegstand in de winkelstraat, de eenvormigheid, maar ze vergeten dan dat ze gewoon bij de winkel op de hoek iets kunnen kopen in plaats van bij de winkelketens.

Ondernemers en de politiek Ik had Hans Biesheuvel - de oprichter van ONL, voormalig voorzitter MKB Nederland - al een aantal keer ontvangen in Brussel waar ik werkzaam was bij het Europees parlement, eerst voor Jeanine Hennis, later voor Jan Mulder. Ik merkte

HORIZONTAAL

toen al dat de Europarlementariërs het erg op prijs stelden

2. toestand v. rust; 5. bedenkelijke toestand; 7. deel v. Europa; 8. volmacht; 9. mindering;

dat ondernemers de moeite namen hun visie te geven op

12. uitstoot; 13. subsidie.

de zaken waar het parlement en de commissie mee bezig

VERTICAAL

waren. Hans vroeg me om directeur Public Affairs van ONL

1. voorschrift; 3. deel v. Europa; 4. verdrag; 6. bestuurscollege; 9. vonnis; 10. schaakstuk; 11. rij.

te worden en zodoende verhuisde ik met mijn gezin naar Den Haag. Maar nog steeds neem ik ondernemers ‘mee’

Oplossing

naar Brussel.

Onder de goede inzenders van dit kruiswoordraadsel wordt een gesigneerd exemplaar van het

Vroeger hoorde je de ondernemers zelden direct in het

boek ‘De Vechtpartij’ van Thijs Niemantsverdriet verloot. Uitgeverij Atlas Contact heeft dat ter

maatschappelijke debat, vaak omdat ze het te druk hadden

beschikking gesteld.

met ondernemen. Ook nu hebben zij het druk, maar er is

Oplossingen, voorzien van naam en adres, opsturen naar Nieuwspoort, t.a.v. Nieuwspoort

een vehikel: ONL. Wij voeren samen met hen de discussies

Nieuws, Lange Poten 10, 2511 CL Den Haag. Op de envelop ‘kruiswoordraadsel’ vermelden.

in de samenleving over ondernemen, innovatie, internatio-

Sluitingsdatum 28 november 2014.

naal zakendoen, ontslagrecht en financiering. Het wordt vaker gezegd, omdat het ook echt zo is: de ondernemers

Oplossing kruiswoordraadsel 2014/2

zorgen voor groei en nieuwe banen; niet zozeer de ‘grote spelers’, maar juist de kleinere bedrijven. Dus timmeren we

Horizontaal: 4. exclusief; 8. rus; 9. programma; 11. DNA; 13. voorlichting; 15. bank;

samen met hen aan de weg.”

16. uitbreiding; 17. vervoer; 18. kroon; 20. Praag; 21. premie; 22. treurzang. Verticaal: 1. jeugdherberg; 2. ruim; 3. Fin; 5. coalitie; 6. financiën; 7. Europa; 10. ruimtevaart;

Nicole Bodèwes

12. fraude; 14. Griekse; 15. begroting; 19. sport. Hans Ludo van Mierlo uit Oegstgeest heeft met de goede inzending van kruiswoordraadsel 2014/2 het boek De man in het midden van Bart-Jan Kazemier gewonnen.


+++ Interviews met Annemarie Jorritsma, Mohamed Rabbae, Roel Rozenburg en Bernice Willemsen +++

Recommend Documents