RIJKSDIENST VOOR DE IJSSELMEERPOLDERS L E L Y S T A D Sociaal-Economische Hoofdafdeling Afdeling Onderzoek
.
'
\-*
'V c"
S,OL,',? ,,E:fK RIJKSDIENST VOCR D E
Id3SELMEERPO LDERS
Werkdocument 1974
-
547 Bco
NAAR EEN MOCELIJKE VORM VAN INSPRAAK EN PARTICIPATIE IN HET RUIMTELIJK BELEID, TOEGES~ITSTOP LELYSTAD
N. MOS
"Sociaal probleem nuamer Jkn van de zeventiger jaren is participatie als bedoelde verkleining van bestaande machtsongelijkheid, als bedoelde reductie van de maahtaafstand tussen mindermachtigen en m68r-machtigen i n kleine groepen, in grote organisaties, in de maatechappi j". lllauk Mulder
Woordje vooraf Het voorliggende rapport is een verslag van een literatuurstudie, die ik ale stagiair bij de Hijksdienst voor de IJsselmeerpolders (R.IJ.P.) in de periode van half augustus tot eind december heb verricht. Doe1 van de opdracht is het doen van aanbevelingen omtrent het opzetten van een procedure, waarmee men de (toekomstige) bewoners kan betrekken bij de bouw van Lelystad. Dese doelstelling beperkt het karakter van dit rapport in die zin, dat g66n verslag verwacht mag worden van alle mogelijke gehouden inspraakprocedures. Zo heb ik bij voorbeeld we1 kennis genomen van allerlei akties van bewonera in -over het algemeen- oude wijken van grote steden, maar die niet opgenomen in het eindverslag (met name hoofdstuk 3) amdat het in Lelystad gaat om nieuwbouw. H6t probleem is danook: hoe betrekken we -vooral ook: nieuwebewonere bij de bouw? Deze vraagatelling houdt niet in dat aan inspraak van de huidige bewonera van Lelystad voorbijgegaan wordt. Ben tweede belangrijke beperking van dit rapport betreft datgene wat men de "optiek" kan noemen. De optiek van dit rapport is in hoofdzaak die van de overheid: wat moet men als overheid of overheidsdienst (als de R.1J.F.) doen om insprank te regelen. Er worden danook slechts zijdelings suggeaties gegeven over het
.
probleem hoe bewoners initiatieven moetan nemen om inspraak te realiseren, af te dwingen etc. In dit rapport wordt getracht een procedure te vinden Poor het meedenken en meebeslissen van huidige en toekomstige bewoners van Lelystad. Dat die procedure niet tot in de details is uitgewerkt mag blijken .uit de titel. Hiervoor heb ik bewust gekozen, omdat ik het inherent tegengesteld aan de gedachte van het "meepraten en meebeslissenM acht, om een uitgewerkte procedure als Itenig juiste"
te presenteren en daarna op te leggen aan de bewoners. Met andere woorden: hetinvullen van de door mij in grote lijnen voorgestelde prockdure is ;en zaak van bewoners en de R.1J.P. Rest mij een aantal personen binnen en buiten de R.1J.P. te bedanken voor hun kritiache op- en aanmerkingen tijdena gesprekken gedaan op eerdere versies van dit verslag. Het betreft in alfabetische volgorde: drs. N.P. Abcouwer, Prof. A.K. Constandee, Mej. Ir. Heleen Geluk, drs. E. ter Haar, Men. Nieuwenhuyeen (woonconsulente), Ir. A.G. van Ommeren, drs. J. J.P. Soheek (projektburo ~lmere )en drs M.K.A. Schonk (stagebegeleider), allen werkzaam b i ~ e nde R.1J.P. Tenslotte dank aan drs. R.Sto-18 (etageoo8rdinator Sociologisch Instituut, Univereiteit van Amsterdam) en W. Meyer (apotheker
Bij zoveel namen is echter niet te verwachten dat allen de in dit rapport gepresenteerde meningen zullen onderschrijven.
liek Mos Lelystad, december 1974
S a m e n v a t t i n ~i n h o o f d l i j n e n De r o e p om i n s p r a a k i s heden t e n dage n i e t t e n e g e r e n .
I n de
p r a k t i j k b l i j k e n e r e c h t e r aan v e l e inspraakprocedures grote n a d e l e n v o o r de bewoners t e k l e v e n : de bewoners mogen hun stem l a t e n h o r e n , maar o f hun i n b r e n g g e h o n o r e e r d wordt i s e e n zaak van d e b e s t u u r d e r s , d e i n s p r a a k v e r l e n e r s . De bewoners v o e l e n z i c h d a a r d o o r onmachtig, t e meer d a a r b l i j k t d a t van b e s t u u r d e r s z i j d e n o g a l e e n s de hand wordt g e l i c h t met g e d a n e a f s p r a k e n . Dat l e i d t d a n t o t v e r m i n d e r i n g van h e t v e r trouwen i n d e overheid/inspraakverleners e n v e r l a g i n g van de participatiegraad i n inspraakprocedures. De n a d e l e n k l e v e n d e aan g a n g b a r e i n s p r a a k p r o c e d u r e s , hebben e r t o e g e l e i d d a t v e l e n ( v o o r a l t h e o r e t i c i ) z i c h van de i n s p r a a k a f k e r e n e n k i e z e n v o o r p a r t i c i p a t i e : n i e t a l l e e n meedenken e n m e e p r a t e n , maar ook
m e e b e s 1 i s s e n d o o r bewonere.
I n d i t werkdocument worden i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e gekombineerd i n een procedure. I n s p r a a k b e t e k e n t d a a r b i j h e t u i t o e f e n e n van i n v l o e d o p h o g e r e n i v e a u s ( w i j k e n c l u s t e r ) , z o d a t men op h e t n i v e a u v a n de b u u r t op een verantwoorde manier kan p a r t i c i p e r e n . De v o o r g e s t e l d e p r o c e d u r e i s d u s e e n model v a n g e t r a p t e b e s l u i t vorming t e n a a n z i e n van a s p e k t e n van h e t r u i m t e l i j k b e l e i d .
Woordje vooraf Sagenvatting in hoofdlijnen Inhoudsopgave 1. Inleiding
1.1 Inspraak: een programma-woord 1.2 Inspraak hietorisch 1.3 Inspraak thematisch 1.4 Waarom inspraak? 1.5 Doelstellingen 1.6 Overzicht van de inhoud
Inleiding 2.1 Inspraak 2.1.1 Inspraak: enkele definities 2.1.2 Middelen 2.1.3 Voomaarden tot (betere) inspraak 2.1.4
Opinie
2.2. Partioipatie 2.2.1 Inleiding 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5
Waarom participatie? Middelen Voomaarden tot participatie Opinie en mogelijk ideaaltype
2.3 Een nieuw continuum
7. Inspraakprocedures Inleiding 3.1. Streekplannen Initiatief Overheid 3.1.1 Midden en Ooet Brabant 3.1.2 Groot-Hoorn
-
7.1.3
Texel
Initiatief burgerij 3.1.4
Waterland
3,2 Overige inapraolcprooedures I n i t i a t i e f Overheid 3.2.1
De Boeg
3.2.2
Lelystad
3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6
Bergen a m Zee Langendijk Hilversumae Meent Delft
Initiatief burgerij 3.2.7
Oudorp
4. P a r t i c i p a t i e p r o c e d u r e s 4.1 I n l e i d i n g 4.2 Oouda
4.3 Woudhoek-Spaland 4.4 R e v e l a a n t 11 4.5 Oostermeent
5. Samenvattina, t o t n u t o e 6. H o o f d l i j n e n van e e n procedure voor L e l y s t a d
6.1 I n i l e i d i n g
59
6.2 L e l y s t a d
61
6.3 Procedure 6.4 Samenvatting
62 67
7. B i b l i o g r a f i e
\-
1.1
Inspraak: een programma-woord
fa),
Inspraak is een woord waar men elke gewenste betekenis aan kan hechten. Het is net eo'n woord al8,demokratieof vrijheid. Van Biemen ( nr
81
p 27) noemt dergelijke woorden programma-woorden:
mosilijk te definigren, omdat het begrip een programma insluit. Dsarbij gaat het niet zozeer om diskuaeies tuesen v66r- en tegenstanders van (bv) inspraak of demokratie, maar we1 "om diepe en felle meningsverachillen tussen voorstandersu, aldus Van Biemen. Jolles formuleert dit probleem anders. Hij eegt: "Op het eerste gezicht is de zaak heel eenvoudlg. In naam van de demokratie wordt gevraagd om m4dr demokratie" (nr 44, p 17). Het gaat dan om het nieuw leven inblazen van oude idealen, "alleen maar wat opfrissing van het geheugenat. Tot zover is er geen vuiltje aan de luoht. We zeggen dat demokratie het ideaal is, konstateren dat de demokratie is vastgelopen en roepen vervolgens om demokratisering, om inspraak. Eohter: de stagnering in de demokratie wordt door verschillende groepen andere ervaren en dat leidt dan onherroepelijk tot verschillen in meningen ten aanzien van demokratlsering en inspraak. Daarmee raken we meteen aan een kernprobleem: welke voorgestelde procedure is de juiste? Het antwoord op die vraag is in zijn algemeenheid niet te geven, omdat het afhankelijk is van de gekozen,uitgangspunten ( Zie bv. nr 5 9 ) . Dat is de reden dat voorstanders van programma-woorden als inspraak zo heftig met elkaar diskssii3ren over de "ware" procedure. Een eenduldig beeld over de te volgen procedure wordt verder nog bemoeilijkt doordat men niet precies kan bepalen wat nu eigenlijk het rendement van de inspraak zal zijn. In termen van kosten-baten analyse: zullen de uitkomsten van de inspraak (de baten) de gemaakte kosten rechtvaardigen?
I
~
1.2 Inepraak historisch Inspraak kan men op verschillende manieren historisch beschouwen. De roep om inspraak s t a t uit de jaren zestig (nr ~ 4 4 ,p 87 ev).
i
In die tijd wordt vooral de roep om politieke duidelijkheid steeds sterker, er komen nieuae partijen en er groeit een nieuwe jeugdkultuurr prcvo, onrust onder studenten ete. Verder raken gangbare interpretaties van de wer$ldpolitiek in onbruik. In dit nogal woelige geheel heeft ook inapraak zijn pleats. W e l e besohouwingen: a) Inepraak ale verlengde van emancipatiebewegingen. Er is sprake van uitbreiding van het kiesrecht, m a r ieders kansen op politiek verantwoordelijke posten blijven daarbij achter. Van Doorn en Ter Hoeven die de ernancipatie, reap. de verburgerlijking van arbeiders hebben bestudeerd, stelden in de jaren zestig, dat de verburgerlijking zich waarschijnlijk niet verder dan een bepaald niveau zal voortzetten. Inspraak wil in dit verband dan niet zeggen "het vooratadium voor de achtergeblevenen op weg,naar volledige integratie, doch: de aankondiging dat alternatieven levend zijn gebleven en zich ook politiek zullen manifesteren" (nr 44, p 89). b) Inspraak als generetieveraohijnsel. De naoorlogse generatie is in de jaren zestig tot politieke wasdom gekomen. Het alctieprogramme van vele politieke partijen is op hen gericht. De jongeren, die als regel dan nog niet in de politiek verantwoordelijke posities zijn doorgedrongen kunnen door middel van inspraak toch op een meer rechtstreekse manier in het politieke proces worden be trokken. c) Vernant aan bovenstaande is het door Ter Hoeven geponeerde met betrekking tot de omslag van een "ontzeggingsmodel" in een "medezeggenschapsmodel". Na de oorlog zien we de wederopbouw en vernieuwing, waarbij soberheid en zuinigheid, kortom ontzegging, troef zijn. In de zestiger jaren zien we de resultaten van de inspanningen, waarbij ontzegging niet langer houdbaar is. Naast welvaart komt welzijn in de aandaoht. Het oude beleid wordt kritisch getoetst aan de hand van de nieuwe doeleinden en daar-
I L-
mee herleven ideologische positiebepalingen, na een periode van ont-ideologisering. In die tijd zien we het herleven van marxistische theoriesn, met name zoals die gepreeenteerd zijn in de werken van Herbert5Marcuse,die in de zestiger jaren het idool van massa's studenten wordt. d) In het verlengde van de omslagtheorie (de diskrepantie tussen de toestand van welvaart en de heersende ideologic van soberheid) ligt de diekrepantie tussen gedane beloften en bereikte resultaten. Een voorbeeld: ondanks alle insyanrlingen en beloften 1s er nog woningnood. Als het dus niet aan de inspanning, aan de meneen ligt, dan ligt het aun het "systeemtl.Inspraak is in die ein te plaatsen a18 uiting van een nieuwe samenlevingsinterpretcatie. e) De omslag van kwantitatieve naar kwalitatieve benadering van de naoorlogse sociale problemen kan men ook formuleren in termen van'zich internationaal voordoende (re-)ideologisering en dogmatisering. Naast de opmars van het marxisme (veelal gepersonifieerd in politieke leiders als Mau-Tsetoung en Eidel Castro) de opkomst van rechts-radikale stromingen (kolonelsregimes, opleving van het fascisme in 1tali~). I
Inspraak kan men dan zien in termen van links-radikale sociale verandering, waarbij het inspraakaanbod van de overheid gezien moet worden "als een op kompromie gerichte tegemoetkoming" (nr 44, p 9 2 ) . f) Inspraak kan men ook bezien in relatie met openbaarheid van beleid en (betere) kommunikatie. De groei van'de openbaarheid heeft geleid tot het beter inzichtelijk maken van het beleid voor derden, waarbij de tekorten van dat beleid eveneens duidelijk werden. Voeg daarbij de vergrote burgerlijke kompetentie, dan wordt de behoefte het gebeuren meer rechtstreeks te benaderen, duidelijk. g) Vorming kan men ook als een van de oorzaken van inspraak op-
vatten. Er is sprake van een verbreding van het ondemijs en
de vorming, aowel Via de scholen, als via beroepsopleidingen en massamedia. Kritiek, protest, inspraak-eisen moet men in deze visie zien als het doen gelden van verworven vorming. 1.3 Inspraak thematisch. In deze paragraaf enkele typeringen van inspraak, wederom aan de hand van Jolles (nr 44, p 95 ev), die een en ander formuleek vanuit het referentiekader van de burger. a) Meneen die niet dagelijks met bestuur en beleid te maken hebben, ervaren deee veelal I1als bedreigend en als gevaarlijk". Voor deeen wordt'het (1ands)bestuur tot een ongrijpbare grootheid, hetgeen tot uiting komt in termen als "Den Haagtl,"het gemeentehuis" of "zij". Onzekerheid kan bij een verwachtlngspatroon horen, maar te veel onzekerheid werkt verlammend, aldus Jolles. In een dergelijk klimaat moat men inepraalc eien ale de "mogelijkheid zekere beveiligingen aan te brengen rond het eigen bestaan" (nr 44, p 96). b) Wat "eij" beslissen is niet alleen bedreigend, maar ook ver weg
en ontoegankelijk. De wereld van de burgers ("wij") mag dan dankeij openheid en porskommentaren meer van het bestuvx ("zij") afweten, dat neemt niet weg dat "zi,jgl een aparte viereld met eigen regels vormen. Inspraak heeft in deze visie ten doe1 de ontoegankelijkheid te doorbreken en kennis te nemen van de kanten die men binnen het gevoerde beleid nog op kan. .. c) Inspraak heeft vaak een specifiek karakter. Zo voerden de bewoners van de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt aktie tegen de aanleg van de metro door hun buurt. De vraag naar het beste vervoerssysteem voor Amsterdam, kwam met name in eerste instantie daarbij niet ter sprake. Ook de bewonerskontaktavonden in Lelystad dragen veelal dit specifieks karakter. d) Velen die aan inspreakprocedures meedoen, hebben hooggespannen
verwachtingen en een absoluut gdloof in de afloop.Dat geeft dan veelal tot diepe teleurstelling aanleiding, omdat men heeft verwacht, dat de naar voren gebrachte mening grote indruk zou maken. In die zin is inspraak een bezweringsritueel, zegt Jolles, dat op zichzelf geacht wordt tot resultaten te leiden. Ik zou eraan willen toevoegen, dat de term bezweringsritueel m.i. nogal ongelukkig is als men het hierbij laat. Inspraak geven kan evenzeer een beeweringsritueel van bestuurszijde zijn, een eoethoudertje (zie bv nr 6 ) . Inspraak is een vorm van politieke aktie. Hoe staat lnspraak ten opzichte van een ruimer kader van aktievormen? Hierbij zijn een aantal dimenaies te bezien. 1) de omvang: het kan gaan om individueel beklag, een groepsgewijs ingediend bezwaarschrift, of een maseale protest-optocht. 2) Openbaarheid: van vertrouwelijk besloten overleg, tot een betoging of "pamfletten-oorlog".
3 ) (~uiten)~arlementair:van overleg via de gegigends kanalen tot bezetting van gebouwen en het ontvoeren van politici.
4) Meer of minder gewslddadigheid: aan het ene einde inspraak en overleg, vla staklngen en demonstraties, near ontvoeringen, kapingen en politieke chantage. Ook Jolles lijkt het "wet vergezocht en weinig aanlokkelijk om de inspraak te plaatsen in dit kollektief portret van politieke aktievormen" Ik zou er dit aan willen toevoegen: als men inspraak gaat plaatsen
.
in een rijtje met daarin opgenomen gewe4d en terreur, dan zit men waarschijnlijk niet op het juiste spoor wet betreft het karakter van het verschijnsel inspraak. Inspraak is voor mij primair een recht van burgers om mee te denken, mee te praten'en mee te beslissen waar dat mogelijk is.
1.4 Waarom inspraak? In paragraaf 2 hiervoor (~nspraakhistorisch) hebben we enkele manieren bezien waarop we inspraak als verschijnsel kunnen beschouwen. Daarbij zijn impliciet a1 een aantal redenen voor het 'lwaaromll van
de inepraak aangegeven. Op die vraag gaat deze paragraaf verder in. ,
Duidelijk is dat de roep om inepraak geen geXeoleerd verschijnsel is: we kunnen hem beluisteren in bedrijven, univereleiten en gemeenteraden. Daarbij moet de (parlsmentaire) demokratie het vaak ontgelden: we kiezen onze vertegenwoordigers, maar zijn soms nogal teleurgeeteld als we zien hoe de verkiezingsbeloften in de praktijk Warden uitgevoerd. Dit, en het steeds minder inzichtelijk worden van de politieke beeluitvorming is eenbelangrijk thema in de inspraakliteratuur.
,
Jolles (nr 43, p 254). zegt: de besluitvorming wcrdt aan het oog "onttrokken door een berg van technische, politieke en andere faktoren". Volgsns hem-ervarenook ds politioi self de besluitvorming . . ale steeds ondooreichtiger. Kleyn (nr 45, p 207) gaat nog een stapje verder en,schildert de overheid af als een veelkoppige draak, een kruising tussen goed en kwaad. Hi j schiidert een weinig floriseant beeld van steeds grimmigkr tegenover elkaar etaande burgere en overheid(8ambtenaren). Exponent .. van de kloof burger - overheid is de grote toeloop tot VaraOe ombudsman, aldus Kleyn. Ook het.aspekt van bureaukratlsering en technokratissring van de staat is een belangrijk thema. Veel wordt gewezen op de steeds groter wordende rol van specialisten, die steeds minder goed door de volkevertegenwoordigers gekontroleerd kunnen worden, omdat daartoe tijd en kennis ontbreken (nr 75, p 25). Hoorn (nr 32, p 68) stelt dat de bestuurders nooit op de hoogte kunnen zijn van alle snel veranderende waarden; en normenpatronen, welke onder de versohillende bevolkingsgroepen gelden, zodat steeds grotere diskrepanties tussen beetuurders en beetuurden ontstaan. '
. '
Verder wijst Hoorn op de invloed van vrije tijd, informatie en een verschuiving in het denken in termen van welvaart naar welzijn. (Zie hiervoor). Onduidelijkheid en ondoorzichtigheid van het beleid en de.besluitvorming zijn een in vele toonaarden bezongen thema in de literatuur. . . Hetzelfde geldt ten aanzien van de roep om een meer direkte vorm van demolmatie. Duidelijk is echter wel, dat de direkte demokratie eoals men'die kende in de stad-etaat (polis) van het klassieke
Gridkenland nu niet meer te realiseren is. (Overigens zal het duidelijk zijn dat de direkte demokratie in de polis zeer beperkt was: een en ander gold alleen voor een kleine toplaag). Kreten als "hat deelnemen van alle betrokkenen", "deelname van de mensen zelf" blijken bij nader inzien neer te komen op een "fallacy of misplaced c~ncretenesa'~, wanneer het gaat om andere, dan kleine sooiale eenheden. Bij grote aantallen zijn de fysieke mogelijlcheden van het deelnemen van allen niet te verwezenlijken. Bovendien zou de leans dat de batrokkenen iets van ziohzelf terugvinden in een genomen besluit, erg klein zijn (nr 43, p 253 ev). Verder zijn er nog een aantal specifieke redenen voor inspraak. Scheek en Van Haperen (nr 65, p 2 ev) noemen achtereenvolgens: ekonomische reden. In het huidige bouwproces is het niet mogelijk woningen, die voldoen aan de geldende nomen, te bouwen voor een
-
aanvaardbare prijs. Verder is het zo dat die normen nogal onduidelijk eijn en hat i s goed mogelijk dat sommige nowen niet die belangrijkheid hebben, die men aanneemt. Onderzoek naar prioriteit is noodaaak, nil men voor een aanvaardbare prijs kunnen bouwen. --bouwtechnischereden. De hui'dige techniek is kostbaar, mede door het grate aantal manuren. Steeds verdergaande industrisle bouw is gewenst, vooral die bouw die het mogelijk maakt, met zo weinig mogelijk elementen, zo veel mogelijk variaties te realiseren. Kennis van woonwensen is daarbij onontbeerlijk.
-
eociaal-psychologisohe reden: wat door mensen self is (mede)bepaald leidt tot grotere tevredenheid.
A1 met a1 wordt duidelijk, dat veranderingen in het huidige demokiatische bestel nodig ziJn. Geen uitholling van dat stelsel, maar aanvullingen daarop (nr 75, p 25). Blijft het probleem van een stuk wantrouwen in de overheid. Een gegeven dat voor een overheidsdienst 81s de B.1J.P. geen prettig iets most zijn. Dat bleek ook wit de door mij gevoerde gesprekken. Wantrouwen in de overheid nerd nogal persoonlijk opgevat, of (soma nogal hef tig) ontkend. Ik zou me er van af kunnen maken door de sceptic1 in kontakt te brengen met verse Lelystedelingen van Amsterdamse afkomst en te gaan praten over de Dienst Herhuisvesting in Amsterdam... ,
Wie dat niet wil kan altijd nog . terecht bij publikaties uit de
1
literatuurlijst en we1 de nunmers 1, 6, 35, 36, 43, 44, 45, 69 en 79, waar dit thema wordt gesignaleerd, of uitgebreid wordt behandeld. Op twee publikaties wil ik nu sat nader ingaan. In 36, een aktueel onderzoek met peel cijfermateriaal moet men konkluderen, dat, wanneer doorgevraagd wordt over konkrete, lokale overheidsdieneten het wantrouwen nog we1 meevalt, maar dat de overheid te kort aohiet waar het de privk belangenbehartiging betreft. k t geldt met name voor diegenen, die tot de onderate helft van de maatschappelijke ladder behoren. Mulder (nr 48) eou dat verklaren in termen van een te grote machtaafstand (sie oak hierna, p 66). Hetafetandsbegrip epeelt een centrale rol in het ondereoek naar de
-
relatie burger gemeentelijks overheid (nr 79). In dat onderzoek zijn een viertal dimensies van het afstaridsbegrip onderscheiden en meetbaar gemankt. ~ i dirnensiea e zijn: drempelvreea, maahteloosheid, eff ektiviteit en vertrouwen in d e gemeentelijke overheid. Wat betreft de oorzaken van de afstandz men heeft zowel overheid ale burgerij onderzocht. Be overheid ( in het rapport onderverdeeld
'
naar 'gezagsdragers en intermediaire kadere ) v e m i jst naar de volgende oorzaken: '
- de burger heeft te weinig
intereese, is passief, de buneaukratisering heeft hat ttbeatuurlijkgebeuren" ondoorzichtig gemaakt volgens de gesagsdragers laat de kwaliteit van de informatie te . wenaen over, volgena de intermediaire kaders komt de informatie te laat.
-
-
,
Het onderzoek onder de burgerij leverde een ander gezichtspunt opr
- naarmate het scholingsniveau van de burger laag is' (met name geldt dat voor vrouwen) ziet men minder mogelijkheden om de "autoriteit" te benaderen, hetgeen resulteert in een gevoel van machteloosheid: - Bij de jongeren is sprake van argwaan tegenover het overheideoptreden. Waarmate de burger meer geIsoleerd ia, neemt de argwaan tegenover de overheid toe.
-
Volgene de samenstellers van het rapport zijn er aanwijzingen dat 8
de burgers "interesse genoeg hebben om in overheidebeslissingen te participeren" (nr 79, p ~2). Toch signaleren gezagsdragere en Intermediaire kaders een gebrek aan interesse. Bureau Veldkamp nuanceert die uitspraak aldus: Itde onmogelijkheid van de kant van de burgere uiting te geven aan de latent aanweeige bereidheid tot inspraak in gemeentelijke beslissingen". Daarbij zijn de intermediaire kaders vaak van mening dat "gebrekkige informatieversch&fing van de kant van de overheidatmede ooreaak is van de passiviteit van de burgers. Drie a'oorzaakkompleksen" worden nader bezien: 1. persoongebonden oorzaken 2. de informatiestroom 3. de toenemende bureaukratisering ad 1) Qemeten f'autoriteitsvrees" en negatieve houding tegenover ambtenaren worden voor een belangrijk deel verklaard door persoongebonden variabelen als leeftijd, sexe, opleiding en maatschappelijk isolement. Mogelijkheden om hierin verbeteringen aan te brengen zijn maar beperkt aanweeig. Wellicht is een experiment zoals in Arnhem, Was op scholen lee gegeven gaat worden in "gemeentelijke demokratie" een goed middel. ad 2) Informatie wordt door burger en overheid van groot belang ge* acht. Daarbij zien de gezagsdragers de informatie veel meer als doe1 op zich, dan de intermediaire kadera, die informatie veeleer zien ale aanzet tot inspraak. In dit verband is het ook begrijpelijk dat de intermediaire kaders meer aandacht blijken te hebben voor het tijdstip van de informatieversohaffing, dan voor de inhoudelijke aspekten van de informatie. Informatieverschaffing via de intermediaire kaders zal dus vooral op zijn plaats zijn wanneer het gaat om kollektieve zaken: over kollektieve saken moet men we1 algemener spreken, dan over individuele. Verder is informatie over het wegwije raken in het bestuurlijk apparaat van belang, anders blijven met name voor de lager geschoolde burgers de drempels te hoog. In dit verband moet men, naast het onderscheid tuseen aard en type van informatie, ook onderscheid aanbrengen naar groepen voor wie de informatie bestemd is. Geeagadragers en intermediaire kadera blijken groot belang te
.hechten aan informatie die hen op de hoogte brengt van datgene rat er onder de burgers leeft. Voor de gezagsdragers is deze "feedbackw zelfa lode belichming van het fenomeen inepraak, waarbij voorbijgegaan wordt aan het aspekt in hoeverre de informatie van de burger uit ook inderdaad in het beleidsproces betrokken wordtn (nr 79, p ~ 3 ) ad 3) De gevolgen van bureaukratisering "ondermijnen zonder twijfel het vertrouwen dat de burger in de overheid heeft" (nr 79, p D4). Gesagedragers brengen ter overbrugglsg van de grote afstand, betere informatie en opvang van de burger naar voren. Aan de andere kant zijn er suggeaties tot het decentraliaeren van het bestuur: buurten wijkcentra, die tevens moeten dienen als kanalen waarlangs inspraak en participatie zloh kunnen voltrekken, Dit laatste leeft bij de intermedlaire kaders sterker dan blj de gezagedragera. Verschillen in opinie, zoals hier geformuleerd, komen ook tot uiting in begrippen ale inspraak en participatie (zie hoofdstuk 2), of in de verschillende betekenis gehecht aan de afzondsrlijke begrippen: zo kan inspraak zowel belnvloeding van de besluitvorming, als informatie-inwinning door de overheid betekenen. Volgens Bureau Veldkamp (nr 79, p ~ 5 )is de behoefte bij burgers aan inepraak groot. Zo blijkt dat 7596 van de burgers voorstander is van wijkraden, 80% voorstander is van functionele raden, waarbij 30% bereid is van dergelij'ke raden deal uit te maken. Ongeveer 6& heeft interesse in de gemeentelijke politiek, 5046 acht inspraak daarin seer of tamelijk belangrijk en 60% is bereid tot het ondernemen van akties, wanneer de overheid maatregelen treft wear men het niet mee eens is.
.
De huidige invloedskanalen worden onvoldoende geacht. Slechts 30 tot 35% ( veelal de hogsr opgeleiden) hebben geen problemen met het kontakt opnemen met overheids- of ander hooggeplaatst kader. De helft van de ondervraagden gelooft dat het wat uithaalt naar een
;
raadslid toe te stappen, fils men een positieve houding aanneemt. Politieke-partijen en opbouwwerkers skoren wet dat betreft heel wat lager. De effektiviteitsverwachting van aktiegroepen en wetswinkels schat men op 40%. Raadeleden blijken zich over het algemeen te mogen verheugen in een hoge effektiviteitsverwachting. Dezen hebben onder de gezagsdragers
de geringste afstand tot de burgers. Belangrijke konklusies uit het rapport van het Bureau Veldkamp: Bij de burgers bestaat een verlangen tot invloedsvermeerdering. Voonaarde tot inspraak is informatie, waardoor de burger wegwijs wordt gemaak't in het gemeentelijk apparaat en waardoor hij betrokken raakt bij de gemeentelijke problematieken. "Naarmate een overheid er beter in slaagt de informatie qua aard, ondemerp, omvang, vorm, moment van presentatie en vertrouwen van da presentator af te atemmen op de betrokkenen, zal het inspraakproces beter kunnen verlopen" (nr 79, p ~7).
1.5 Doelstellingen Bat zijn nu de doelstellingen van een rapport als dit? Ik dacht twee onderling verbonden doelen: namelijk bewustwording (zie bv ook nr 79 A p 11 ev) en demokratisering van de besluit-
,
vorming (zie 79 A, p 130). Het planningsproces kent vele 'trappent: van globale nationale of regionale plannen, tot de 'trap' van woning en woonomgeving toe. Inspraakprocedures moeten ten doe1 hebben het planningsproces inzichtelijk te maken, moeten duidelijk maken waar de burger in het gehele procee etaat en moeten duidelijk maken hoe het proces te bekvloeden is. Dat kan via de bij de wet geregelde weg van bezwaarschrlften etc., maar ook via de nog niet bij de wet geregelde wag van inspraak en partioipatie ( ~ e tnadruk: 9 niet bij de wet geregeld. De begroting voor 1975 van het hUnisterie van Verkeer en Rulmtelijke Ordening doet voorstellen in dle richtin$). In alle gevallen vereist inspraak kennis van zaken. Kennis die men op school zou moeten verkrljgen, of anders via de kanalen van de Bducation permanente. Een lange weg, die bovendien nog maar nauwelijks is ingeslagen. ,
Het is daarom een van de taken van de overheid, en dus ook van de R.IJ.P., die kennisoverdracht te realiseren tot het moment dat een ieder die noodzakelijke kennis (over wonen, woonomgevingen, bestuurlijk apparaat, beslissingsprocedurea etc.)via de scholen heeft verkregen'. Dat zal voorlopig nog we1 "enigeN tijd duren.
Daarom zal men op korte termijn ook andere maatregelen moeten treffen. Daarmee raken we aan het tweede doel: demokratisering van de besluitvorming. De burgerij zou zich kunnen organiseren in buurt- en wijkraden en via de raadsleden de inspraak kunnen realiseren. Dat heeft het voordeel dat men eo een meer permanente struktuur schept, waarop men te allen tijde kan terugvallen. Verdere aspekten van demokratisering komen in hoofdstuk 6 aan de orde.
1.6 Overeicht van de inhoud Tot nu toe hebben we een aantal algemene thema's de revue laten paseeren. In hoofdstuk 2 volgt een algemeen theoretische beschouwing over de begrippen inspraak en participatie. Daarbij'heb ik getracht zo distant mogelijk weer te geven wat ik in de literatuur heb gevonden, Dat laatste geldt ook voor hoofdstukken 3 en 4, waarin een aantal inspraak- en participatieprocedures worden behandeld. Mijn mening over die procedures wordt vermeld onder het kopje
.
"opinie " Na een samenvatting van het tot dan toe behandelde, wordt een poging ondernomen de theorie toe te spitsen in een hoofdlijn van sen procedure voor Lelystad.
2 . K E R N B E C R I P P E N . Inleiding Ue twee h i ~ beharidelde r begrf ypen z l j r f i r i s p r a a k ert yitr.t.1 c l P A L I c . Wie d e r g e l i j k e b e g r i p p e n l e t t e r l i j k g a a t " v e r t a l e n " komt n i e t zo v e r . Van Dale g e e f t v o o r i n s p r a a k : " h a t s p r e k e n d a t t o t o n s
,
inkomt, h e t z i j a18 u i t i n g van e e n godheid o f a l s stem van b i n nen, i n n e r l i j k e aansporing". P a r t i c i p a t i e b e t e k e n t meedoen, d e e l h e b b e n a a n . De l e t t e r l i j k e b e t e k e n i a s e n z i j n v o o r o n s d o e 1 minder v a n b e l a n g . I n s p r a a k en p a r t i c i p a t i e z i e i k a l s begrippen d i e i n e l k a a r s v e r l e n g d e l i g g e n . S t e l l e n we de b e s l u i t v o r m i n g v o o r a l s e e n h o r i z o n t a l e l i j n , l o p e n d van l i n k s n a a r r e c h t s van n u 1 n e a r h o n d e r d , dan moeten we i n s p r a a k e r g e n s l i n k s (maar n i e t a a n h e t b e g i n ) e n p a r t i c i p a t i e e r g e n s r e c h t s (maar n i e t aan h e t e i n d ) p l a a t s e n . B i j i n s p r a a k hebben mensen n i e t de m o g e l i j k h e i d t o t deelname a a n
de b e s l u i t v o r m i n g ( h e t g e e n h e t kenmerk i s v a n p a r t i c i p a t i e ) , maar i n s p r a a k b e t e k e n t we1 v a a k : i n v l o e d u i t o e f e n e n .
I n d i e z i n i s i n s p r a a k danook b e l a n g r i j k e r dan e e n h o o r z i t t i n g , waar i n wezen a l l e e n i n f o r m a t i e wordt v e r s t r e k t e n v r a g e n o p e e n z o d a n i g e w i j z e worden beantwoord, d a t de p l a n n e n o n g e w i j z i g d worden u i t g e v o e r d . I n 2 . 3 komen we op i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e na'der t e r u g , wanneer e e n u i t g e b r e i d e r continuum z a l worden g e p r e s e n t e e r d .
2.1 . l .
Inspraak: enkele d e f i n i t i e s . \
i.: . ,
.
~. ..
I n de l i t e r a t u u r wordt h e t b e g r i p i n s p r a a k k e n n e l i j k z o d a n i g
. I
d u i d e l i j k geaoht, d a t d e f i n i g r i n g v e e l a l achterwege b l i j f t . .
" I n s p r a a k i s m6kr dan a l l e e n maar i n f o r m a t i e , maar m i n d e r dan m e d e b e s l i s s i n g " ( n r 58, p.
3).
"Inspraak i s een georganiseerd proces, waarbij i n een v r o e g t i j a i g s t a d i u m e e n zo r e p r e s e n t a t i e f m o g e l i j k d e e l van d e b e t r o k k e n e n de m o g e l i j k h e i d wordt geboden om i n samenspraak met h e t b e s t u u r t e d i s k u s s i S r e n o v e r a s p e k t e n van h e t r u i m t e l i j k b e l e i d , waarb i j -binnen r e d e l i j k e grenzen- h e t t e berde gebrachte van i n v l o e d z a l kunnen z i j n op de u i t e i n d e l i j k d o o r de d a a r t o e g e s i g e n d e o r ganen t e nemen b e s l i s s i n g ' .
( n r 32, p. 6 7 ) .
" E i g e n l i j k wordt de a k t u e l e b e t e k e n i s van h e t woord ( i n s p r a a k ,
-nm) n o g h e t b e s t g e d e k t d o o r do o m s c h r i J v i n g 'meespreken o v e r '
> :,
z o d a t n e e - s p r a a k w e l l i c h t e e n b e t e r e term zou z i j n . I n s p r a a k behoeft dus n i e t a l t i j d t e betekenen w i l s u i t i n g of bernvloeding. Vaak i s h e t a l l e e n ' e r i n gekend z i j n '
".
( n r 76).
" I n s p r a a k i s b e l e i d s b e r n v l o e d i n g middels i n f o r m a t i e u i t w i s s e l i n g van n i e t r e c h t s t r e e k s b i j h e t b e l e i d b e t r o k k e n b u r g e r s e n bel e i d s i n s t a n t i e s , i n sen semi-hisrarchisch (niet-nevengeschikte) r e l a t i e , b i n n e n een d o o r de b e t r o k k e n e n a l s l e g i t i e m g e a k s e p t e e r d b e s t u u r l i j k en p o l i t i e k b e s t e l e n binnen a l s l e g i t i e m e r v a r e n
I
k a d e r s e n k a n a l e n van o v e r l e g " ( n r 44, p. 76).
.
Tot zover enkele d e f i n i t i e s . ..
1 ) u i d e l i j k b l i j k t d a t b i j i n s p r a a k geen s p r a k e i s van m e e b e s l i s s e n . Zowel de RARO ( n r 58) a l e Hoorn ( n r 3 2 ) g a a n i n .op e n k e l e b i j k o mende a s p e k t e n . E r i s s p r a k e van e e n g e o r g a n i s e e r d p r o c e s : . e e n van bovenaf ge~ e c h a p e nm o g e l i j k h e i d v o o r b u r g e r s om mee t e p r a t e n e n t e d i s k u s s i e r e n met b e s t u u r d e r s e n o n t w e r p e r s , w a a r b i j de b e v o l k i n g L
" b i n n e n r e d e l i j k e grenzen" mag v e r w a c h t e n , d a t de i n s p r a a k v a n
" i n v l o e d z a l kunnen z i j n o p de u i t e i n d e l i j k d o o< r .de b e t r o k k e n i n s t a n t i e t e nemen b e s l i s s i n g " . ( n r 5 8 , p. 3 ) . Hoorn ( n r 3 2 ) v o e g t h i e r nog e n k e l e d i n g e n a a n t o e : h i j w i l v a n a f de o n t w e r p f a s e e e n z o r e p r e s e n t a t i e f m o g e l i j k d e e l van de b e v o l k i n g i n s p r a a k geven e n h e t b e s t u u r de t a a k meegeven d u i d e l i j k t e maken waarom e e n b e p a a l d b e s l u i t i s genomen, z o d a t h e t e f f e k t v a n d e i n s p r a a k d u i d e l i j k wordt. J o l l e a ' d e f i n i t i e ( n r 44, p. 76) Zegt m . i .
h e t d u i d e l i j k s t waar
h e t b i j i n s p r a a k om g a a t : b e l e i d s b e F n v l o e d i n g d o o r n i e t b i j h e t b e l e i d b e t r o k k e n e n v i a de a l s l e g i t i e m e r v a r e n wegen. Een l a a t s t e a a n t e k e n i n g moet nog gemaakt worden b i j H o o r n ' s def i n i t i e ( n r 32, p. 6 7 ) . H i j s p r e e k t van e e n "zo r e p r e s e n t a t i e f m o g e l i j k d e e l v a n d e b e t r o k k e n e n " maar l a a t i n h e t midden wie d a t z i j n . 2 0 kan men e e n o n d e r s c h e i d a a n b r e n g e n t u s s e n d i r e k t e n i n d i r e k t b e t r o k k e n e n . Een v o o r b e e l d . Aanleg v a n e e n s n e l w e g d o o r e e n n a t u u r g e b i e d h e e f t g e v o l g e n v o o r de d i r e k t b e t r o k k e n e n i n e e n n a b i j g e l e g e n s t a d , omdat h a t b i j v . r e k r e a t i e m o g e l i j k h e d e n a a n t a s t . E c h t e r ook v e r d e r weg l i g g e n d e b e d r i j v e n o n d e r v i n d e n de & v o l g e n van e e n weg, omdat de a a n - e n a f v o e r b e t e r g e r e g e l d kan worden. We r a k e n daarmee a a n e e n m o e i l i j k probleem: l a a t men de d i r e k t b e t r o k k e n e n i n s p r e k e n , dan maakt de weg w a a r s c h i j n l i j k w e i n i g k a n s . Met a n d e r e woordent groepsegoIsme k a n zo l o o d z w a a r g a a n drukken e n d a t t e r w i j l e e n b e t e r e v e r b i n d i n g h a r d n o d i g kan z i j n .
2.1 .2. Middelen
I n de I n l e i d i n g i s g e s p r o k e n o v e r h e t waarom van i n s p r a a k . A l s min of meer algemene k o n k l u s i e kwam d a a r b i j n a a r v o r e n , d a t v r i j s t e r k de b e h o e f t e wordt g e v o e l d de d e m o k r a t i e op e n i g e r l e i w i j z e aan t e vullen. E n k e l e m i d d e l e n om de b e v o l k i a g b i j de b e s l u i t v o r m i n g op r u i m t e l i j k t e r r e i n t e b e t r e k k e n worden i n d e z e p a r a g r a a f b e h a n d e l d . Van d e r Veen e n Bouma ( n r
-
75, p \
27) s t e l l e n a c h t e r e e n v o l g e n s voor:
d e c e n t r a l i s a t i e : v e e r t i g g s w e s t e n moeten de t a a k van R i j k e n ', P r o v i n c i e g a a n overnemen. !
-
d i r e k t e d e m o k r a t i e i n de vorm van h o o r z i t t i n g e n , waar goede
i n f o r m a t i e a a n v o o r a f i s gegaan i n e e n s f e e r v a n openheid.
Is
e e n goede p r o c e d u r e eenmaal gevonden, d a n z a l i n s p r a a k ook s t e e d s m i n d e r t i j d gaan k o s t e n .
-
t e n s l o t t e i s de o p r i c h t i n g van de zogenaamde w c i v i c - t r u s t s "
( o r g a n i s s t i e s i a a r ~ n g e l kG o o r b e e l d , welke i n f o r m a t i e t e r bes c h i k k i n g van de b e v o l k i n g s t e l l e n ) van g r o o t b e l a n g . Onder b o v e n s t a a n d e p u n t e n werd de h o o r z i t t i n g genoemd.
Op d i t r u i n g e h a n t e e r d e m i d d e l i s v a n v e l e k a n t e n t e r e c h t kritiek geuit. Wie komen b i j v . op e e n h o o r z i t t i n g ? Van ' t Veer ( n r 7 6 ) g e e f t i n h e t k o r t d e r e s u l t a t e n van e e n onderzoek van de A f d e l i n g B e s t u u r e k u n d e van de R i ~ k s u n i v e r s i t e i t i n U t r e c h t . Het b l i ~ k td a t i n hoofdzaak mannen van
55 t o t
50 j a a r , met m i d d e l b a r e of h o g e r e o p l e i d i n g e n inkomens de hoorz i t t i n g bezoeken. V e r d e r maken ze v e e l a l d e e l u i t van e e n v a s t e k e r n van m e n s e n , ' d i e de i n f o r m a t i e hoog e n d e i n s p r a a k l a a g w a a r d e r e n . Volgens Van ' t Veer i s de h o o r z i t t i n g meer v o o r l i c h t i n g dan b e s l u i t v o r m i n g (verg.
ook n r
79a. p. 61).
Ook Hoorn ( n r 32, p 7 1 ) noemt d e z e bezwaren, maar v o e g t e r a a n t o e d a t h e t p u b l i e k b i j d e r g e l i j k e g e l e g e n h e d e n v e r l e i d wordt t o t h e t u i t e n van wensen z o n d e r r e k e n i n g t e houden met r e a l i s e e r b a a r h e i d . De h o o r z i t t i n g wordt op d i e m a n i e r e e n s o o r t g e t u i g e n i s b i j e e n k o m s t . H o o r n ' s k o n k l u s i e l u i d t " d a t de t o t d u s v e r r e t e n behoeve van de 1
i n s p r a a k m e e s t g e b r u i k t e t e c h n i e k , de o p e n b a r e h o o r z i t t i n g , h e t m i n s t g e s c h i k t i s voor optimale i n s p r a a k v e r l e n i n g " . Het g a a t a l t i jd om n i e t - r e p r e s e n t a t i e v e meningen, met h e t g e v a a r d a t e e n p o l i t i e k l i c h a a m , d a t v o o r openheid p l e i t , d i e meningen moet h o n o r e r e n , h e t g e e n s l e c h t kan u i t d r a a i e n v o o r de b e t r o k k e n bevolking(sgroep). De h o o r z i t t i n g wordt o v e r h e t algemeen we1 gewaardeerd a l s i n f o r m a t i e v e r s c h a f f i n g . Maar a a n h e t ' s t a a n d e de v e r g a d e r i n g ' r e a g e r e n , k l e v e n e e n a a n t a l bezwaren van p s y c h o l o g i s c h e a a r d . V e l e n d u r v e n n i e t i n h e t o p e n b a a r t e r e a g e r e n , t e r w i j l a a n de andere kant;
de n e a r v o r e n g e b r a c h t e opmerkingen v r i j e e n v o u d i g
d e grond i n g e b o o r d kunnen worden d o o r de d e s k u n d i g e n a c h t e r de tafel.
at
we1 h e t "deskundpeids-stoomwals-effekt" i s genoemd).
De i n s p r e k e r s gaan dan o n b e v r e d i g d n a a r h u i s , z o d a t d e k a n s g r o o t wordt dan men n i e t gauw weer a a n e e n d e r g e l i j k e x p e r i m e n t z a l w i l l e n meeverken. T e g e l i j k e r t i j d z a l h e t wantrouwen
i n de
i n s p r a a k v e r l e n e n d e i n s t a n t i e toenemen. Een v o o r b e e l d van g r o e l e n d wantrouwen t i j d e n s i n s p r a a k v i n d e n we in
79a. Op p. 97 e v . wordt de v e r t r o u w e n s r e l a t i e t.a.v.
de be-
t r o k k e n gemeente ( ~ t r e c h t )e n d e , de gemeente a s s i s t e r e n d e Werkg r o e p 2000, b e z i e n . B en W deden november 1973 h e t v o o r s t e l e e n w a r e n h u i s van B e i j e n k o r f i n h e t centrum van de s t a d t e v e s t i g e n , t e g e n d e s u g g e s t i e s van d e i n s p r a a k g r o e p e n i n . Dezen w i l d e n d e woonfunktie van de b i n n e n s t a d v e r s t e r k e n en s t o n d e n v e r d e r op h e t s t a n d p u n t d a t e r a 1 voldoende w i n k e l s waren, e n we1 i n Hoog C a t h a r i j n e . Het v o o r s t e l van B en W v a l t s l e c h t b i j d e i n s p r e k e r s , v o o r a l omd a t men n i e t op de h o o g t e was van de o n d e r h a n d e l i n g e n van B en W met de B e i j e n k o r f , Daarmee had B en W z i c h n i e t a a n h a a r a f s p r a k e n met de Werkgroep 2000 gehoudent van "openheid van i n f o r m a t i e " bleek geen sprake. De o n d e r z o e k s t e r s hebben he$ v e r s c h i l i n v e r t r o u w e n b i j de i n s p r e k e r s t.a.v.
B en W e n d e Werkgroep 2000 nagegaan, d o o r h e t v e r t r o u -
wen op twee t i j d s t i p p e n met e l k a a r t e v e r g e l i j k e n : en we1 h e t b e g i n van d e p r o c e d u r e (September) en h e t moment d a t h e t v o o r s t e l van
'
B en W t o t v e s t i g i n g van h e t w a r e n h u i s bekend werd (november). Uitgaande van de g e b e u r t e n i s s e n v e r w a c h t t e men e e n b e h o o r l i j k v e r t r o u w e n s v e r l i e s i n B e n W en de Raad e n e e n m i n d e r v e r t r o u w e n s v e r l i e s i n d e Werkgroep 2000, a a n g e z i e n de Werkgroep meteen s t e l l i n g had genomen t e g e n h e t v o o r s t e l . De r e s u l t a t e n : i n h e t b e g i n had >B$ " r e d e l i j k vertrouwen'' i n B en W. I n november was d a t g e d a a l d t o t 21%. Had i n September 25% "g66n v e r t r o u w e n " , i n november was d a t
59%. De k a t e g o r i e i n s p r e k e r s d i e
" n e u t r a a l " s t o n d werd i e t e k l e i n e r , t e r w i j l de k a t e g o r i e " a b s o l u u t geen v e r t r o u w e n " i e t s toenam. T e n s l o t t e was e r nog v e r t r o u w e n s winst ( ! b i j
846.
( v e r g . p 110-1 e n t a b e l 9 op p 19 van h e t h o o f d s t u k t a b e l l e n ) . Ten a a n z i e n van de gemeenteraad z i e n we e e n v e r t r o u w e n s v e r l i e s b i j
3946
van de i n s p r e k e r s , t e r w i j l b i j
5G$ van de i n s p r e k e r s h e t v e r -
trouwen g e l i j k was g e b l e v e n . Ten a a n z i e n van de Werkgroep 2000 b l i j k t d a \bg t i e t s mekr d a n de h e l f t
van de r e s p o n d e n t e n e e n v e r t r o u w e n s w i n s t was o p g e t r e d e n . B i j e e n d e r d e was geen v s r a n d e r i n g i n v e r t r o u w e n en b i j €I$ ;as
s p r a k e van
een vertrouwensverlies.
Hier z i e n we hoe i n s p r a a k d o o r t o e d o e n van de l o k a l e o v e r h e i d s t e r k n a d e l i g b e I n v l o e d kan worden: d o o r h e t n i e t nakomen van a f s p r a k e n o n t s t o n d e e n toenemend wantrouwen b i j de i n s p r e k e r s . Dat i s ook vaak e e n van de g e v o l g e n van h o o r z i t t i n g e n ( p . 1 6 ) . Hoorzittingen z i j n hooguit n u t t i g a l s informatieverschaffing,
maar
h e t i s geen g e s c h i k t e methode v o o r h e t l a t e n u i t o e f e n e n van i n v l o e d d o o r bewonere, omdat d a a r t o e geen e n k e l e g a r a n t i e i s ingebouwd. A n d e r z i j d a maakt h e t v o o r b e e l d van U t r e c h t d u i d e l i j k d a t , ook a1 l i g g e n a l l e r l e i afspraken v a s t , deze door d e overheid gemakkelijk v e r b r o k e n kunnen worden. Met a l l e g e v o l g e n van d i e n . Een v o l g e n d e i n d i r e k t e methode i s h e t b e z w a a r s c h r i f t .
I e d e r e e n kan
van e e n ontwerp k e n n i s nemen en - i n d i e n gewenst- e e n b e z w a a r s c h r i f t i n d i e n e n . A l s ( b e s t e m m i n g s ) p l a n n e n z i j n v a s t g e s t e l d kan men e e n b e r o e p s a c h r i f t i n d i e n e n ( n r 5 8 , p 11 e v ) . Het NIROV-rapport ( n r 71, p 81 e v ) l a a t n o g e n k e l e a n d e r e middelen de r e v u e p a s s e r e n .
i
Door m i d d e l van e n q u e t e s kunnen b e s t u u r d e r s op d e h o o g t e g e b r a c h t worden van meningen. X r z i j n g e e n m o g e l i j k h e d e n t o t d i a l o o g . A d v i e s r a d e n t e n s l o t t e z i j n v e e l a l n i e t r e p r e s e n t a t i e f , omdat de l e den e r v a n n i e t gekozen worden d o o r de b e v o l k i n g z e l f , maar benoemd worden d o o r l o k a l e of r e g i o n a l e o v e r h e d e n ( b i j v ) . E n q u e t e r e n s l u i t de m o g e l i j k h e i d t o t d i a l o o g u i t . ])at b e t e k e n t d a t welk onderzoek danook
d e i n s p r a a k n i e t o v e r b o d i g maakt. Een d e r -
g e l i j k ' s t a n d p u n t\wordt k e n n e l i j k ook d o o r de R.1J.P.
inpenomen: "Het
bouwen van e e n s t a d . v o o r bewoners d i e men n i e t k e n t , i s geen e e n voudige zaak. Z e l f s a l s d o o r o n d e r z o e k a 1 i n z i c h t b e s t a a t i n w a t men w e n s t , b l i j f t h e t e e n probleem". Dat b e t e k e n t ook d a t i n s p r a a k
( n r 62, p 10).
onderzoek n i e t o v e r b o d i g maakt.
Onderzoek en i n s p r a a k v u l l e n e l k a a r a a n . Daarenboven moet men i n s p r a a k ook beschouwen a l s e e n s t u k s o c i a l e opbouw, h e t g e e n n o g s t e r k e r g e l d t v o o r p a r t i c i p a t i e ( z i e p 2 2 e v ) . \ \
2.1.3.
Voorwaarden t o t ( b e t e r e ) i n s p r a a k
Yoordat min kan gaan i n s p r e k e n i s g o e d e i n f o r m a t i e o v e r d a t g e n e w a a r o v e r men i n s p r e e k t e s s e n t i e e l .
Wat i s goede i n f o r m a t i e ? Hoorn ( n r 32, p 69ev) noemt e e n a a n t a l
,
c r e a t i v i t e i t , d a t w i l zeggen: de i n f o r m a t i e moet e e n open k a r a k t e r hebben e n g e b a s e e r d z i j n op a l t e r n a t i e v e n . '
-
vroegtijdige verstrekking
-
b e g r i j p e l i j k h e i d , ofwel h e t v e r m i j d e n van v a k j a r g o n
-
,
,
v e r s p r e i d i n g d o o r m i d d e l van dag- e n weekbladen e n s p e c i a l e k r a n t e n . Een a a n t a l h e r h a l i n g e n kunnen n u t t i g z i jn.
De RARO ( n r 58, p 6 e v ) noemt . n a a. s t v o o r l i c h t i n g e n s c h o l i n g , ber e i d h e i d v a n de o v e r h e i d i n e e n . v r o e g t i j d i g s t a d i u m b e g r i j p e l i j k e i n f o r m a t i e t e v e r s c h a f f e n , v e r d e r n o g h e t aanmoedigen van o p e n b a r e d i i k u s s i a , he t d i i k u d s i 6 r d n o v e r u i t g a n g s p u n t e n en t i j d e n s l a t e r e f a s e n e n h e t bekendmaken welke b e s l u i t e n -@nomen z i j n e n waarom ( e v a l u a t i e ' v a n de i n s p r a a k )
.
Van d e r Burg e n Megens ( n r 1 2 ) f o r m u l e r e n voorwaarden v o o r h e t o p t i m a a l f u n k t i o n e r e n van i n s p r a a k , ' w a a r b i j o n d e r s o h e i d gemaakt wordt n a a r b u r g e r e n o v e r h e i d . B i j de b u r g e r verwacht men z e l f s t a n d i g kunnen denken-en o o r d e l e n , e v e n t u e e l met b e h u l p van s t a a O L b u r g e r l i j k e vorming. B i j b u r g e r e n o v e r h e i d verwacht men e e n b e r e i d h e i d t o t d i a l o o g :
een wederzijds voor e l k a a r openstaan. B i j de o v e r h e i d moet v o l d a a n z i j n a a n bovengenoemde e i s e n , t e r w i j l
de e v a l u a t i e ( v e r g . de RARO) i n d i e z i n wordt u i t g e w e r k t , d a t men namen i n de e v a l u a t i e w i l l a t e n vermelden. Zo kan een i e d e r nagaan v a t e r m e t . z i j n i d e e 6 n i s gedaan. V e r d e r w i l l e n b o ~ e n ~ e n o e m d- e I
.
'
a u t e u r s d e s k u n d i g e n t e r b e s c h i k k i n g l a t e n s t e l i e n a a n de b u r g e r e n h e t h e l e besluitvormingsproces o v e r i i c h t e l i j k e r laten'maken. I n s p r a a k kan g e f r u s t r y e r d worden d o o r h e t n i e t v e r v u l l e n v a n b o v e n s t a a n d e voorwaarden. D a a r n a a s t z i j n e r e e n a a n t a l a r t i k e l e n i n de wet R u i m t e l i j k e Ordening, d i e t e r m i j n e n b e v a t t e n d i e a a n de krappe kant z i j n . Het b e t r e f t a r t i k e l e n n r s 21, 30 e n
37.
-
Een t w e e t a l v o o r b e e l d e n . I n art. 21. l i d 1 s t a a t d a t de g e m e e n t e r a a d e e n v o o r b e r e i d i n g s b e a l u i t kan nemen, inhoudende d a t e e n b e s t e m m i n g s p l a n wordt voorberekii. fn l i d
4 staat d a t d i t b e s l u i t v e r v a l t " i n d i e n n i e t bin-
n e n Bkn j a a r n a d a g t e k e n i n g d a a r v a n h e t o n t w e r p v a n h e t p l a n t e r inzage i s gelegd". I n a r t . 30 wordt g e s t e l d d a t wanneer G e d e p u t e e r d e S t a t e n e e n bestemmingsplan g e h e e l o f g e d e e l t e l i j k a f k e u r t , e r b i n n e n 6Bn jaar e e n nieuw p l a n v a s t g e s t e l d moet worden, w a a r b i j v e r l e n g i n g van z e s maanden.. ( n r 41a pp 52-3, d i e t e r m i j n. .m o g....e., l i j k i s , e n we1 .met . . , . . 61): . V e r d e r z i j n e r e e n a a n t a l w e t t e n d i e min of meer r e c h t s t r e e k s e e n p l a n b e i n v l o e d e n . D a a r b i j wordt g e d a c h t a a n :
-
;
de g o e d k e u r i n g s p r o c e d u r a s b i j b e s t e m m i n g s p l a n n e n ,
,
- de 'mogeli jkheden v a n G.S. aanwi j z i n g e n t e g e v e n ; - h e t v a s t s t e l l e n v a n f a c e t p l a n n e n d o o r de o v e r h e i d ,
.
.
.
-
waardoor.
o n d e r d e l e n van e e n bestemmingsplan v a s t komen t e l i g g e n ,
-
h e t w i j z i g e n van p l a n n e n d o o r b e r o e p s p r o c e d u r e s b i j G.S.
en
d e Kroon. D i t b e t e k e n t d a t w i j z i g i n g e n kunnen worden a a n g e b r a c h t , d i e i n
s t r i j d z i j n met werisen van de v a s t s t e l l e r s van h e t p l a n . V e r d e r k k van t e v o r e n v a s t s t a a n w e i k e k a n t de o v e r h e i d o p w i l , w a a r b i j p r e s t i g e of r i v a l i t e i t van o v e r h e i d s o r g a n e n e e n r o l kan spelen. T e n s l o t t e z i j n e r v e l e technische en f i n a n c i e l e beperkingen.
2.1.4.
Opinie
B i j i n s p r a a k s t a a t h e t a l s b u r g e r de m o g e l i j k h e i d k r i j g e n e r g e n s l
o v e r mee t e p r a t e n c e n t r a a l . B e s l i s s i n g e n b l i j v e n t a a k v a n de overheidsorganen. Voor de r o e p om i n s p r a a k z i j n e e n a a n t a l ~ a l g e m e n ee n meer s p e c i f i e k e r e d e n e n ( Z i e 1 . I n l e i d i n g ) a a n t e &?.even.
Onvrede met h e t
f u n k t i o n e r e n van d e d e m o k r a t i e wordt d a a r b i j h e t m e e s t genoemd. De g a n g b a r e p r o c e d u r e : t e r v i s i e l e g g e n , o n t w e r g - p l a n ,
hoorsit-
t i n g , b e z w a a r s c h r i f t e n , bestemmingsplan, b e r o e p s p r o c e d u r e s i s
f.
o m s l a c h t i g e n mede d e b e t a a n wat Kleyn noemt: h e t K a f k a - a c h t i g e b e e l d d a t men van de o v e r h e i d h e e f t . Een meer d i r e k t e p r o c e d u r e i s a a n t e b e v e l e n . Dat moet dan e e n p r o c e d u r e z i j n , d i e de b u r g e r e e n g r o t e r e stem i n h e t k a p i t t e l geeft,
dan h e t g e v a l i s b i j i n s p r a a k p r o c e d u r e s ( ~ i H e oofdstuk
3).
Een g r o t e r e s t e m hebben b e t e k e n t h e t d r a g e n van meer -moreleverantwoordelijkheid en een grotere betrokkenheid. A l s men e r n i e t i n s l a a g t de s t a p v a n i n s p r a a k , n a a r ( e e n vorm v a n ) p a r t i c i p a t i e t e maken, dan z a l men w e i n i g v o o r u i t g a n g boeken. I n s p r a a k a114611 b l i j f t e e n l a p m i d d e l d a t f r u s t r a t i e s o p r o e p t . Met i n s p r a a k a l l e e n komen we n o o i t v e r d e r dan de vorm v a n i n s p r a a k d i e men i n h e t Oude China zag.
I n h e t a n t i e k e China van
de l e g e n d a r i s c h e b o e r - k e i z e r Yau, kon men d o o r m i d d e l van e e n k l a p op e e n trommel d e K e i z e r t e 'spreken k r i j g e n . H i j h o o r d e j e klachten aan e n d a a r b i j bleef het..
-
'
I n ~ f r i k ak e n. k n we t e n s i o t t e de " r i t e s of r e v e r s a l " .
Op e e n ' v a s t e
d a g i n h e t jaar mag men a i l e o p g e k r o p t e woede j e g e n s h e t stamh o o f d u i t e n . Deze wordt dan dp a l l e r l e i manieren b e l e d i g d e n z e l f s bespuwd. I n b e i d e g e v a l l e n i s e r sprake van een z i c h u i t e n , zonder d a t d a a r v a n de p r a k t i s c h e g e v o l g e n d u i d e l i j k hoeven t e worden.
2.2. 2.2.1.
P A R T I C I P A T I E .
Inleiding.
Termen a l s p a r t i c i p a t i e en i n s p r a a k worden d o o r e l k a a r g e b r u i k t . Toch z i j n e r ook a u t e u r s d i e konsekwent o n d e r s c h e i d maken e n de term p a r t i c i p a t i e r e s e r v e r e n v o o r vormen van m e e b e s l i s s e n . E n g b e r t s ( n r 20) z i e t i n s p r a a k a l s e e n vorm v a n "human r e l a t i o n s " t e c h n i e k , y a a r b i j mensen h e t g e v o e l v o r d t
gegeven d a t ze i e t s
b e t e k e n e n , maar o n d e r w i j l worden " i n g e p a k t " .
Of z o a l s C.W.
Mills
h e t i n White C o l l a r z e i : mensen worden t o t b l i j e r o b o t s gemaakt. Z i j n e r van i n s p r a a k w e i n i g d e f i n i t i e s , v o o r p a r t i c : i p a t i e g e l d t d a t no& s t e r k e r . "Het i d e e ' p a r t i c i p a t i e v a n d e b e v o l k i n g '
lijkt
we1 o p h e t e t e n v a n s p i n a z i e : i n p r i n c i p e i s niemand e r t e g e n omdat h e t goed v o o r j e i s " ( n r 6 , p. I V -
3.5).
l i j k ook de r e d e n d a t v o l s t a a n w o h t met 0.h.a. 2.2.2.
D a t i s dan kennevage o m s c h r i j v i n g e n .
Waarom p a r t i c i p a t i e ?
I n h e t v o o r a f g a a n d e hebben we g e z i e n ' d a t i n s p r a a k v e l e t e k o r t k o mingen k e n t . Daarom k e r e n v e l e n z i c h v i n i n s p r a a k a f . Zo s t e l t Mevr, De H u i j t e r ( n r 61) d a t i n s p r a a k t e v e e l f r u s t r a t i e s h e e f t opgeroepen: de b u r g e r wordt s t e e d s mondiger, maar mag a l l e e n meepraten en n i e t meebeslissen.
Ze c i t e e r t H.M.
de Lange: "Het
algemeen s t r e v e n n a a r e m a n c i p a t i e e n p a r t i c i p a t i e v i n d t d e d i e p s t e grond i n de e i s a l s mens b e h a n d e l d t e worden, e n menswording v a n de mens, d a t i s e e n zaak v a n o p d r a c h t e n l e v e n s h o u d i n g " . Van Zuthem b e n a d e r t p a r t i c i p a t i e v a n u i t de g e z a g s k r i s i s : g e z a g wordt n i e t a a n v a a r d vanwege de i n t r i n s i e k e waayde, maar vanwege n u t o f d e s k u n d i g h e i d . Anders w o r d t g e z a g n i e t a a n v a a r d . De b u r g e r i j kan a l l e e n d o o r m i d d e l van p a r t i c i p a t i e b e o o r d e l e n o f h e t I
g e z a g d e s k u n d i g i s e n i n d i e z i n i s p a r t i c i p a t i e e e n voorwaarde t o t gezag.
( n r 61, p 6 ) .
Van Alphen en
rande en burg
( n r 2 , p 20ev) b e h a n d e l e n p a r t i c i p a t i e
i n r e l a t i e met de d e m o k r a t i s e r i n g v a n de b e s l u i t v o r m i n g , welke s t e e d s o n d o o r z i c h t i g e r i s geworden. P a r t i c i p a t i e i s d a n d e e l h e b ben a a n de d e m o k r a t i s e r i n g e n e e n m i d d e l t o t o p h e f f i n g van de vervreemding b u r g e r
-
overheid.
K o r t gezegd komt d e r o e p om p a r t i c i p a t i e n e e r op h e t zoeken n a a r
nieuwe wegen
om de b u r g e r i j a k t i e v e r b i j de b e s l u i t v o r m i n g t e
betrekken en hoar d a a r b i j een e f f e k t i e v e r e stem t e geven. D i t a l l e s onder h e t motto: n i e t a l l e e n meepraten, maar ook m e e b e s l i e sen. Waarom m e e b e e l i s s e n ? Een van de u i t g a n g s p u n t e n v a n de e k o l o g i e van h e t wonen i s d a t de bewoner primus i n t e r p a r e s moet z i j n ( n r
77).
Een d e r g e l i j k
u i t g a n g s p u n t i s ondanks v e l e pogingen t o t i n s p r a a k en p a r t i c i p a t i e n i e t gerealiseerd. De s c h r i j f s t e r s maken g e b r u i k van de t h e o r i e van . de. . psycholoog. , . ..: ,,? '.; ..: ~ o i m a n * ~ a i edver r, e f f e k t i d v e b e i l u i t b o r m i n g . Deze wordt v o l g e n e Maier bepaald door ,de o b j e k t i e v e k w a l i t e i t van de b e s l i s a i n g
(K)'
en de aanvaardbaarheid ervan ( A ) .
K wordt bepaald d o u r i n t e l l i g e ' n t i e en k e n n i s van. zaken, t e r w i j l A h e t r e s u l t a a t i s van betrokkenheid. A e p e e i t t e n a a n z i e n van
s p e c i a l i s t i s c h e k e n n i s geen r o l . . , .
. '
.
Het g a a t e r met' andere woorden om, de bewoner t e r a a d p l e g e n b i j de b e s l i s a i n g e n w a a r b i j aanvaardbaarheid een r o l s p e e l t . Drie a s p e k t e n z i jn b e l a n g r i jkz
-
i n f o r m a t i e a a n de bewonerr 'door i n f o r m a t i e wordt men d i s k u a s i e p a r t n e r en kan men verantwoord b e s l i s a i n g e n nemen. i n b r e n g van de bewonerr door middel van onderzoek verzamelen van kerinis omtrent a e wonende- mene, z o d a t e e n programma van
-
e i a e n kan worden. o p g e s t e l d .
.
,
b e s l i a s i n g s p r o c e d u r e ~ : e e n verwerking van k e n n i s , waarna gezam e n l i j k e e n b e s l i s s i n g kan worden genomen. Dat l a a t s t e b e t e k e n t v o o r a l : medezeggenschap van de bewoner. . .
2.2.3.
Middelen
Ale men medezeggenschap van de bewoner w i l r e a l i s e r e n , dan z a l men de v r a a g moeten a t e l l e n n a a r de mate van medezeggenschap. A r n s t e i n ( n r 6, p
IV-5.3)
z i e t p a r t i c i p a t i e a l s hoeksteen van de
demokratie e n middkl t o t h e t h e r v e r d e l e n van de macht i n de samenleving. P a r t i c i p a t i e zonder d a t e r sprake i s van machtan i v e l l e r i n g maakt p a r t i c i p a t i e t o t een 100s g e h e e l , a l d u s Arnstein. Een en ander komt w e l l i c h t h e t d u i d e l i j k s t n a a r voren i n de d o o r s t u d e n t e n en a r b e i d e r s g e d r u k t e a f f i c h e t i j d e n s de mei-opetand i n P a r i j s 1968. De t e k e t van d i e a f f i c h e l u i d t t
: I .
je p a r t i c i p e t u participes
il p a r t i c i p e noun p a r t i c i p o n s vous p a r t i c i p e z
ils profitent Zo i s e r dan geen s p r a k e van p a r t c i p a t i e , maar van m a n i p u l a t i e . A r n s t e i n s t e l t e e n l a d d e r van p a r t i c i p a t i e op: ,
8. B e s l i s s i n g s m a c h t
7.
C e d e l e g e e r d e macht
macht
6. Sarnenwerkinn
5. T s v r e d e n s t e l l e n 4. Raadplegen 3 . Informeren
schijnvertoning
2. T h e r a p i e
1
. Manipulatie
non-participatie
B i j 6.7 e n 8 kan de b u r g e r m e e b e s l i s s e n , b i j 1 t / m 5 n i e t . B i j sarnenwerking i s e r s p r a k e van e e n z e k e r e mate van h e r v e r d e l e n v a n de macht e n z i e n we o n d e r h a n d e l i n g e n t u s s e n b u r g e r s e n b e s t u u r a a n d e hand van d u i d e l i j k e r e g e l s . Op h e t n i v e a u van g e d e l e g e e r d e macht k r i j g t een g r o e p b u r g e r s e e n b e s l i s s e n d e stem i n de p l a n n e n d o o r hen e e n v e t o r e c h t , dan we1 e e n m e e r d e r h e i d t e v e r s c h a f f e n i n stuurgroepen, adviesraden e t c . Wanneer e r t e n s l o t t e s p r a k e i s van b e s l i s s i n g s m a c h t . d a n z i e n we v e e l a l een pleidooi voor een buurtgerichte organisatie, waarbij de bewoners z e l f h e t b e s t u u r op z i c h nenien, z o n d e r d a t e r s p r a k e
i s van e e n i n t e r m e d i a i r t u s s e n b e s t u u r e n g e l d b r o n n e n . T o t nu t o e b e r u s t d e u i t e i n d e l i j k e b e s l i s s i n g s m a c h t b i j de gemeent e r a a d . Argumenten t e g e n e e n b u u r t g e r i c h t e o r g a n i s a t i e hebben v e e l a l b e t r e k k i n g op h e t m i n d e r efficient werken van d i e n s t e n , h o g e r e k o s t e n en v e r s n i p p e r i n g v a n macht. Argumenten d i e men n i e t t e l i c h t moet o p v a t t e n , a l d u s A r n s t e i n . Aan de a n d e r e k a n t moet men ook d e argumenten v o o r e e n b u u r t g e r i c h t e o r g a n i s a t i e n i e t t e l i c h t o p v a t t e n , omdat de oude methoden hebben s f a a l d . T o t nu t o e b l i j v e n d e genoemde m i d d e l e n v a a g en' o n u i t g e w e r k t . T e r Veer-Bos e n Van Dam ( n r 7 7 ) b e h a n d e l e n h e t Deskundig M a n i f e s t van de S t i c h t i n g A r c h i t e c t e n R e s e a r c h ( S A R ) .
GESIHUI.IUREEROC B C S L U I I V O R M I N O BESLISSINO
--
ar"r...,"',.YY.
P .rrt,~.rmr .."O.."".
l."
EU
.w.~r,rrt,s, 5%.
*II.,.I,".I.C.
............
I
4 R
I I I
.IIII."..D..L,.
1
'
.
BELANGENGROEPEN I 0 . v VOORZIENINOEN
... '....
Cr"I,.II
1.1
>
r
7
GEINTERCSSECROC BURGERS
"00.11.",,.O,I "IFII..ll. 0*01"".,,. "ED r * IOC.".",O"'*L "1DDI*,l.*D
,,
"LliiVC.I .OLW.*,S"~" lli8GD
.IJ...D<. .I<.
*I".LD...C*OUIIXC CTC.
,
J
.,o.w ..,
I
,
Cm.OI"1.0.
3
IO.I"~~"YI"I.I"IPI"O C D LILIG~C.
p
"#,G."O,.<<",,"
7,"
I.*," ,,llL,. r L " I* O.L, " C
rrr
*'I
rh.*rt*4to
.. ...".
I
f
t
L...l..C.
.OUl"tll.<.l.O..
L
I
L
Y.O"..L",."IIICOY*. .O.l"..
b.volkinp
.,<
4 I
@ "<...'ru.arr,.*
BELANGENGROEPEN I0.V HE1 WONEN
INbrrng
'.=m="SpR*AK
.
I
1 .
. .
.
.
I
.
"I.o"...c.."'","I" 8
P'IC'"
".'UU"
t."
0
"A*
,
R
j S
w,r,.,. *,",ox,. i r o r , , * r , * "lT"",,,",, 0.
"
"
"
.
.
P..".." I."
IOllWC
\
:
Clol..I"O*I.,.L'.."<,~",
#
0.0..
.I.O.'.*
a.
l"Ol,l.*
"I,."
I
I I
'O*'*.
L
..L L-----------,-------
------
I
rwmr.Q
I n d i t schema worden n i v e a u s vah b e s l u i t v o r m i n g o n d e r s c h e i d e n : Op e l k n i v e a u wordt b e s l i s t o v e r
zaken d ~ he e t n i v e a u b e t r e f f e n . V e r d e r b e s t a a t d e m o g e l i j k h e i d van h e t u i t o e f e n e n van i n v l o e d op a n d e r e n i v e a u s . Konsekwentie d a a r v a n i s d a t d e bewoner
b e s l i s t o v e r zaken d i e
z i j n n i v e a u r a k e n : woning e n woonomgeving. beperkt
.
--J '
o v e r h e i d , gemeente e n bewoners.
I,.
"00"~"0,"1"6
Z i j n v r i j h e d e n worden
d o o r b e e l i s s i n g e n op h o g e r n i v e a u en d a t i s . a l l e e n a a n -
v a a r d b a a r , wanneer h i j op de h o g e r e n i v e a b s w e r k e l i j k e i n v l o e d h e e f t gehad. B e t bouwproces moet z o d a n i g g e o r g a n i s e e r d worden d a t e r v o l d o e n d e t e b e s l i s s e n o v e r b l i j f t . Door de SAR z i j n i n d a t v e r band bouwpakketten e n kaskosystemen ontworpen, d i e v r i j h e i d a a n de bewoners g a r a n d e r s n . Het SAR-schema i s e e n model van g e f a s e e r d e b e s l u i t v o r m i n g , e e n methode om de d i a l o o g op gang t e b r e n g e n , welke t o e p a s s i n g vond
,
i n h e t p r o j e k t Oostermeent ( ~ i h e oofdstuk 4). Een r e c e n t o n d e r z o e k j e o n d e r bewoners v a n 32 kaskowoningen ( i n t o t a a l waren e r 38 woningen, waarvan e r 6 nog n i e t v e r k o c h t waren)
l a a t z i e n d a t i n twee d e r d e van de g e v a l l e n goedkoopte en g r o t e
,
i n d e l i n g s v r i j h e i d h o o f d m o t i e v e n v o o r d e koop waren. I n d e l i n g s v r i j h e i d werd i n t o t a a l 1 2 maal a l s h o o f d r e d e n opgegeven. Wanneer e c h t e r b e k e k e n ' w o r d t hoev66l v a r i a n t e n t e n s l o t t e u i t d e b u s gekomen z i j n , d a n v a l t d a t e r g t e g e n . Zo werd d e ' e e r s t e v e r d i e p i n g u i t e i n d e l i j k i n 25 woningen i d e n t i e k .
I n 22 g e v a l l e n
werd gekozen v o o r e e n open keuken; t e r w i j l i n b i j n a k l l e @ - f a l l e n op d e e e l f d e p l a a t s i n de woonkamer e e n b a r werd gemaakt. ( ~ 2 r0 a , t
pp 12, 17-20).
Deze r e s u l t a t e n z i j n n i e t overweldigend. E r z a l e e n ( w e l l i c h t l a n g ) l e e r p r o c e s v o o r n o d i g z i j n , w i l men w e r k e l i j k a l l e m o g e l i j k e v a r i a t i e s weten t e b e n u t t e n . Voordat we o v e r g a a n t o t m i d d e l e n van p a r t i c i p a t i e , moeten we e e n kanttekening p l a a t s e n b i j de s t e l l i n g d a t p a r t i c i p a t i e t o t verk l e i n i n g van m a c h t s v e r s c h i l l e n l e i d t . B l i j k e n s a e n e x p e r i m e n t van Mulder e n Wilke ( n r 48, p 430 e v ) kan men d i t n i e t zo i n z i j n a l g e meenheid s t e l l e n . U i t g a n g s p u n t was F r a n c i s Bacon's
s t e l l i n g , d a t k e n n i s macht i s .
Hun e e r s t e h y p o t h e s e komt e r op n e e r d a t degenenmet g r o t e " e x p e r t power" b i j p a r t i c i p a t i e de k a n s hebben hun macht te g e b r u i k e n , z o d a t m a c h t s v e r s c h i l l e n g r a t e r worden. Het i s e e n v a r i a t l e op h e t thema d a t g e l i j k e formele p o s i t i e s
nog geen g e l i j k h e i d inhouden ( Z i e
ook n r 46). De tweede h y p o t h e s e s l u i t h i e r b i j a a n : wanneer degene met e x p e r t power meer i n f o r m a t i e h e e f t , wordt z i j n e f f e k t i e v e i n v l o e d g r o t e r . I
I n de e x p e r i m e n t e l e s i t u a t i e werd gewerkt met k w e e k s c h o o l - l e e r l i n g e n van 1 5 t o t 1 8 jaar.
O p d r a c h t : b e p a a l waar e e n z i e k e n h u i s gebouwd
moet worden, waarna samengewerkt moest worden met e e n a n d e r i n e e n a n d e r e kamer. Kommunikatie g i n g s c h r i f t e l i j k , w a a r b i j d e b r i e f j e s werden o v e r g e b r a c h t d o o r iemand d i e i n w e r k e l i j k h e i d degeen was d i e i n de a n d e r e kamer werd g e a c h t t e z i t t e n . De p r o e f l e i d e r had de b e e c h i k k i n g o v e r e x p e r t - p o w e r i n de vorm van e e n a a n t a l argument e n . I n de e n e k o n d i t i e waren d a t e e n t w e e t a l argumenten t e g e n de argumenten van d e p r o e f p e r s o o n e n e e n v i e r t a l d o t z i j n b e s l i s s i n g ( o v e r de p l a a t s van h e t z i e k e n h u i s : b i n n e n o f b u i t e n de s t a d ) s t e u n den. I n de a n d e r e k o n d i t i e waren e r t i e n argumenten t e g e n . De r e s u l t a t e n van h e t e x p e r i m e n t o n d e r s t e u n d e n d e h y p o t h e s e n .
In
d e e e r s t e k o n d i t i e v e r a n d e r d e de p r o e f p e r s o o n i n 7246 van d e g e v a l l e w n i e t van mening, maar i n d e tweede k o n d i t i e v e r a n d e r d e
8596 v a n
mening. *r
Toch was i e d e r e e n van de p r o e f p e r s o n e n o v e r t u i g d van d e j u i s t h e i d van de i n e e r s t e i n s t a n t i e d o o r hem g e d a n e keuze. Onder b e p a a l d e omstandigheden z i e n we hoe k e n n i s " r o t s v a s t e " o v e r t u i g i n g e n a a n h e t wankelen k a n b r e n g e n e n hoe o n d e r b e p a a l d e omstandigheden g e e n m a c h t s a f v l a k k i n g , maar v e r g r o t i n g van machtsv e r s c h i l l e n d o o r - p a r t i c i p a t i e kunnen o n t s t a a n . Ook wanneer men d i t ~ u i s tn i e t w i l b e r e i k e n , z o a l s b i j h e t a r b e i d e r s z e l f b e s t u u r i n Z u i d s l a v i e , z i e n we t o c h weer hoe g r o e p e n m e t hoge e x p e r t - p o w e r de d i e n s t u i t m a k e n .
A l s men m a c h t s v e r s c h i l l e n d o o r p a r t i c i p a t i e w i l v e r k l e i n e n , d a n z a l men w a t moeten doen a a n m o t i v a t i e e n k e n n i s b i j de p a r t i c i p a n ten. Mulder,en W i l k e o p t e r e n - v o o r e e n l e e r p r o c e a d a t i n t e n s i e f en o v e r l a n g e t e r m i j n z a l ' moeten p l a a t s v i n d e n . D a t z a l t i jd .'-en dua g e l d - g a a n k o s t e n , maar ook d a n g e l d t weer e e n oud spreekwoord: "de c o s t g a e t v o o r de b a e t u y t " . Die s t e l l i n ' g wordt r i i e t g e t o e t a t , maar h e t e x p e r i m e n t b l i j f t van m o o t b e l a n g , omdat h e t i n h o u d g e e f t ' a a n d e term " d e s k u n d i g h e i d s stoomwals-effekt"
( p . 1 6 ) . w a t zo v e l e ' i n s p r a a k p r o c e d u r e s t o t e e n
f a r c e h e e f t gemaakt. 2.2.4.
voorwaarden t o t p a r t i c i p a t i e
" P a r t i c i p a t i e i s p r i n c i p i e e l e n p r a k t i s c h n o o d z a k e l i j k , maar h e t
i s n i e t a l t i j d even makkelijk" ( n r 61, p 6 )
..
~ e r n ~ r o b l e e im s : hoe b r e n g e n we d e problemen d i c h t e r b i j .de mensen e n hoe d o o r b r e k e n we h e t g e v o e l v a n onmacht d a t v e l e n e r v a r e n . 0
.
Die onmacht o n t s t a a t e n e r z i j d s u i t e e n z e k e r p a t e r n a l i s m e b i j d e b e s t u u r d e r s e n a n d e r z i j d s d o o r e e n f a t a l i s m e , e e n g e l o o f i n de o n v e r a n d e r b a a r h e i d van de d i n g e n b i j de b e s t u u r d e n . N o o d z a k e l i j k z i j n d e r h a l v e m e n t a l i t e i t s v e r a n d e r i n g e n b i j zowel bestuurders a l s bestuurden.
B i j de bestuurden
is e e n z e k e r
scho-
l i n g s n i v e a u v e r e i s t , maar wachten t o t d a t o n d e r w i j s v e r n i e u u i n g e n zo v e r z i j n d a t men op v e r a n t w o o r d e w i j z e kan p a r t i c i p e r e n , d u u r t
t0
l a n g . H i e r l i g t dan e e n t a a k v o o r h e t vormings- e n opbouwwerk. Volgens Mevr. De R u i j t e r moet de p a r t i c i p a t i e p r o c e d u r e n i e t i n hand e n z i j n v a n a m b t e l i j k e i n s t a n t i e s , maar b i j o n a f h a n k e l i j k e o r g a n e n b e r u s t e n , z o d a t de o v e r h e i d d e b u r g e r n i e t meer met h a a r d e s k u n d i g -
.
h e i d monddood kan maken. Een tweede p u n t i s v o l g e n s Mevr. de R u i j t e r , d a t a m b t e n a r e n v a a k goede s p e c i a l i s t e n z i j n , m a a r d a t z e e r m e e s t a l n i e t i n s l a g e n een
.
d i a l o o g o p gang t e b r e n g e n , o f u i t d i a l o g e n t e h a l e n wat
e r i n z i t . Het h e e f t geen z i n t e zeggen: l a t e n we h i e r e e n s o v e r gaan p r a t e n , z o n d e r d a t men t e g e l i j k e r t i j d a a n g e e f t , w a t e r met de e v e n t u e l e k o n k l u s i e s moet worden gedaan. Derde p u n t i s de v r a a g v i e moet p a r t i c i p e r e n . I n p r i n c i p e i s d a t i e d e r e e n , maar d a t i s n i e t t e r e a l i s e r e n . Een s t e e k p r o e f ' i s geen .
~
.
p a r t i c i p a t i e , t e r w i jl. men v e r d e r ook. n i e t a l l e e n m a &
met;verte-
genwoordigende p a r t i c i p a t i e k a n werken. Men moet a l s e i s s t e l l e n d a t z i j d i e b e l a n g hebben, kunnen p a r t i c i p e r e n . Probleem d a a r b i j i s , d a t n a a r m a t e o v e r a b s t r a k t e r e p l a n nen g e s p r o k e n moet wdrden (Tweede Nota R u i m t e l i j k e O r d e n i n g , e e n nieuwe s t a d a l s ~ l m e r e )m o e i l i j k e r b e p a a l d k a n worhen wie nu i r e c i e s de b e l a n g h.e b .b e n d e n z i j n . Het r i s i k o i n d e r g e i i j k e g e v a l l e n v a n h e t o p e n s t e l l e n van p a r t i c i p a t i e v o o r i e d e r e e n , i s h e t k r i j g e n .
.
van a l l e s b e h a l v e r e p r e s e n t a t i e v e v e r g a d e r i n g e n . Mevr. de Rui j t e r s t e l t daar0III " g e t r a i t e p a r t i c i p a t i e " v o o r : p a r t i c i p a t i e " v i a de o r g a n e n v a n d e s a m e n l e v i n g " , o f w e l p a r t i c i p a t i e d o o r hen d i e r e p r e s e n t a t i e f z i j n v o o r w e t e n s c h a p , landbouw, o n d e r w i j s etc.
De g e t r a p t e p a r t i c i p a t i e i s e e n u i t b r e i d i n g van h e t b e s t a a n d e appar a a t . D a a r b i j b l i j f t h e t probleem van o r g a n i s a t i e v a n d e d i r e k t e participatie.
'
. .
De gemeente kan d a t h e t b e s t o r g a n i s e r e n : z o a l s i n Emmeloord waar men mensen l i e t s p r e k e n o v e r e e n nieuwe w i j k , z o n d e i d a t e r e e n 3 .
s t r e e p op p a p i e r s t o n d . V e r d e r z i j n e f m o g e l i j k h e d e < bewoners t e l a t e n b e s l i s s e n o v e r de o r d e n i n g van hun b u u r t e n de n a a s t e w o o n omgeving. Op h e t n i v e a u van p r o v i n c i e e n r i j k i s d i r e k t e p a r t i c i p a t i e v a n bewoners s l e c h t s i n u i t z o n d e r i n g s g e v a l l e n m o g e l i j k . De RARO i s h e t g e g i g e n d e a p p a r a a t v o o r g e t r a p t e p a r t i c i p a t i e . V o o r w a a r d e i s d a t de r e g e r i n g geen p l a n n e n , maar b e l e i d s v o o r s t e l l e n g a a t p u b l i c e r e n , w a a r n a de RARO a l s t u s s e n p e r s o o n k a n o p t r e d e n e n de d i a l o o g kan o r g a n i s e r e n . Of d i t z a l s l a g e n i s a f h a n k e l i j k v a n d e RARO: i s z e f i n a n c i e l i l en o r g a n i s a t o r i s c h voor h a a r t a a k berekend? Z a l de bev o l k i n g d a a d w e r k e l i j k gaan p a r t i c i p e r e n ? Z a l de r e g e r i n g de a d v i e zen i n t e g r e r e n i n h e t b e l e i d ? Vragen waarop nog g e e n antwoord i s t e geven. Mevr. De R u i j t e r be-
s l u i t a l d u s r "We z i J n op v e g n a a r nieuwe vormen van d e m o k r a t i e .
Het i s g e e n m o d e v e r a c h i j n s e l , de e m a n c i p a t i e van de mensen d w i n g t one e r t o e . P a r t i c i p a t i e i s n i e t e e n b e h o e f t e , i s z e l f s n i e t i n d e e e r s t e p l a a t s e e n r e c h t , maar h e t i s e e n noodzaak v o o r goed b e s t u u r e n p l i c h t voor i e d e r e burger".
2.2.5.
Opinie en mogeliik i d e a a l t y p e
P a r t i c i p a t i e g a a t v e r d e r dan i n e p r a a k r men k r i j g t de g e l e g e n h e i d t o t m e e b e s l i s s e n . De r o e p om p a r t i c i p a t i e v i n d t z i j n o o r z a a k i n de f m u t r e r e n d e g e v o l g e n van v e l e i n s p r a a k p r o c e d u r e s . P a r t i c i p a t i e i s n i e t m o g e l i j k wanneer h e t g a a t om z e e r a b s t r a k t e p l a n n e n , maar we1 b i j p l a n n e n op k l e i n e r e s c h a a l . P a r t i c i p a t i e op k l e i n e s c h a a l kan g e s t i m u l e e r d worden door 'mensen
invloed t e
geven op d a t g e n e wat e r op h o g e r e n i v e a u s g e b e u r t ( v e r g .
p 25).
P a r t i c i p a t i e i s kenmerkend v o o r d e m o k r a t i s e r i n g van d e s a m e n l e v i n g . Het v o o r a f g a a n d e beweegt z i c h i n h o o f d z a a k op e e n hoog a b s t r a k t i e n i v e a u . Het p a s t daarom d i t h o o f d s t u k a f t e s l u i t e n met e e n v o o r l o p i g i d e a a l t y p e van p a r t i c i p a t i e , v a a r b i j e e n p o g i n g wordt o n d e r n o men d i t wat n a d e r u i t t e werken op h e t n i v e a u v a n de gemeente. Een v o o r b e e l d van e e n i d e a a l t y p e v i n d t men i n h e t RARO-advies
( n r 58
p 9 ) e n i n h e t s t u k v a n Scheek ( n r 64) e n d a t van Scheek e n Van Haperen ( n r 65) v e l k e e r v a n z i j n a f g e l e i d . Het RARO-schema i s op p.
50 b i j g e v o e g d .
E l e m e n t a i r i n d i t schema i s d a t men i n a l l e v i e r d e f a s e n de bev o l k i n g b i j de b e s l u i t v o r m i n g b e t r e k t . Daar b l i j f t h e t e c h t e r b i j . Van p a r t i c i p a t i e i s geen s p r a k e . Om d a t . t e r e a l i s e r e n zou men e e n p a r t i c i p a t i e c o m m i s s i e kunnen i n s t e l l e n , welke gedurende de e e r s t e twee f a s e n van h e t model a k t i e f i s . Het g a a t h i e r d u s om g e t r a p t e p a r t i c i p a t i e (verg.
p 28).
Zodra d e p l a n n e n e e n d u i d e l i j k e mate van k o n k r e e t h e i d hebben ber e i k t kan men d e p a r t i c i p a t i e v o o r a l l e n o p e n s t e l l e n , w a a r b i j men i n k l e i n e g r o e p e n werkend t e n s l o t t e t o t a a n v a a r d b a r e b e s l i s s i n g e n kan komen. Zo z i e n we hoe i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e kunnen s a n e n g a a n i n 6dn p r o c e d u r e . Z i e v e r d e r h o o f d s t u k 6.
A
INSPRAAK
PRINCIPE- SCHEMA BIJ ONTWIKKELING RUIMTELIJKE PLANNRJ VAN GEMEENTEN
2.3 Een nieuw continuum. Op p.
1 3 i s i n de i n l e i d i n g v a n d i t h o o f d s t u k g e s t e l d d a t d e be-
grippen inspraak en p a r t i c i p a t i e i n e l k a a r s verlengde liggen. I n s p r a a k kunnen we h e t b e s t d e f i n i e r e n a l s h e t hebben v a n i n v l o e d e n p a r t i c i p a t i e a l s d e e l h e b b e n a a n de b e s l u i t v o r m i n g . Aan i n s p r a a k , z o a l s d a t i n de t h e o r i e wordt g e p r e s e n t e e r d b l i j k e n v e l e bezwaren t e k l e v e n , r e d e n d a t d o o r v e l e n w o r d t gekozen v o o r ( e e n vorm v a n ) p a r t i c i p a t i e . Een v e e i g e b r u i k t e term i s v e r d e r h e a r i n g of h o o r z i t t i n g , h e t g e e n i n de p r a k t i j k v o o r de bewoners b l i j k t n e e r t e komen op h e t o n t vangen v a n i n f o r m a t i e e n de m o g e l i j k h e i d k r i j g e n om t e g e n o v e r de mening van de b e s t u u r d e r s de e i g e n mening t e p l a a t s e n . Dat t e g e n o v e r e l k a a r s t e l l e n v a n meningen h e e f t geen v e r d e r e k o n s e k w e n t i e s . Toch i s e e n h e a r i n g e e n a a n v u l l i n g op de g e b r u i k e l i j k e k a n a l e n van d e p a r l e m e n t a i r e d e m o k r a t i e . De h e a r i n g kan, m . i .
een b e l a n g r i j k e
f u n k t i e h e b b e n , wanneer h e t a l l e e n g a a t om i n f o r m a t i e v e r s c h a f f i n g . I n d i e z i n k a n h e t e e n b e l a n g r i j k e e e r s t e s t a p z i j n op weg n a a r inspraak. Het continuum kunnen we a l s i n t w e e e n v e r d e e l d beschouwen. L i n k s v a n h e t midden z i e n we dan r e s p . h e a r i n g en i n s p r a a k , o f w e l h e t hebben v a n geen i n v l o e d t o t h e t hebben van i n v l o e d . R e c h t s van h e t midden g a a t h e t om vormen van m e d e b e s l i s s i n g , om vormen van d e e l h e b b e n a a n de b e s l u i t v o r m i n g .
Dat k a n g a a n v a n
h e t hebben van e e n stem i n h e t k a p i t t e l , t o t e e n v o l l e d i g e b e s l i s s i n g s m a c h t van bewoners i n e e n b u u r t g e r i c h t e o r g a n i s a t i e z o a l s Arnstein d i e voorstaat (verg- p 24). Tussen h e t hebben v a n i n v l o e d e n h e t d e e l h e b b e n a a n de b e s l u i t vorming i n , z i e n we e e n tussenvorm w a a r b i j i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e worden gekombineerd. Voor de u i t w e r k i n g h i e r v a n v e r w i j s i k n a a r h o o f d s t u k 6. H e t continuum k a n v a n n u t z i j n b i j h e t o p s t e l l e n v a n k r i t e r i a a a n de hand waarvan men a l l e r l e i p r o c e d u r e s kan afwegen. Met name kan nagegaan worden i n h o e v e r r e a l s p a r t i c i p a t i e aangekondigde p r o cedures
i n d e r d a a d d i e naam v e r d i e n e n .
Andere b e l ' a n g r i j k e k r i t e r i a v o o r h e t afwegen v a n p r o c e d u r e s z i j n i n f o r m a t i e , . t i j d , g e l d e n manpower welke t e r b e s c h i k k i n g worden
g e s t e l d . Ad hoc z i j n d e r g e l i j k e k r i t e r i a v e r d e r u i t t e werken, t e r w i j l e r v e r d e r u i t e r a a r d nog meer
k r i t e r i a t e vinden
zijn. Dat i s e c h t e r v o o r d i t r a p p o r t b e t r e k k e l i j k z i n l o o s , a a n g e z i e n h e t d o o r m i j b e s t u d e e r d e m a t e r i a a l - z o a l s d a t i n de h o o f d s t u k k e n J e n 4 g e p r e s e n t e e r d wordt- z i c h n i e t l e e n t v o o r d a a d w e r k e l i j k e t o e t s i n g van de k r i t e r i a . Mijn m a t e r i a a l b e p e r k t z i c h t o t v e r s l a g e n , w a a r u i t s l e c h t s z i j d e l i n g s k o n k l u s i e s o v e r k r i t e r i a z i j n t e t r e k k e n . Waarderingen m i j n e r z i j d s gaan a l t i j d g e p a a r d m e t h e t k o p j e " o p i n i e " .
Inleiding
Literatuur over gebruikte inspraakprocedures is betrekkelljk r u m voor handen. Het is veelal het werk van enkele enthousiaste mensen, die hat resultaat van hun diakussiea op stencil zetten, daarbij veelal da ondervonden problemen evalueren en het geheel aanbieden
aan de betrokken (gemeentelijke) overhe'den. Veel verelagen van inspraakprocedures nemen de vorm aan van een wensenpakket: altijd weer blijkt hoe vaak men problemen van financiiJle en teohniache haalbaarheid laat voor wat ze zijn. In een enkel geval is het initiatief tot inspraak afkomstig van de bewoners, maar in de meeste gevallen komt het initiatief van bestuurderszijde. In een aantal gevallen wordt daarbij de hulp ingeroepen van een installing (bijv. #van de Volkshogeechool Bergen, of de Landbouwhogeschool ~ageningen). Een goede inventarlsatie geeft Hoorn (nr 32). Alle door hem behandelde procedures zal ik niet in dit stuk behandelen: dat eou dubbel werk betekenen. Zijn konklusies eijn in mijn eamenvatting verwerkt
.
Inspraak kan gegeven worden, maar ook worden afgedwongen. In dat laatate geval eien we hoe bewoners van bv. een saneringswijk (in het licht van eaneringsplannen van de gemeente, waar men het niet mee eene is, of waarin men wijeigingen wil) de koppen bij elkaar steken, een protestvergadering beleggen en daarop vaak met hulp van sympathisersnde architacten een tegenpl& indienen. Dat heeft nogal eens sukses. b a r als het sukees uitblijft, dan neemt men nogal eens eijn toevlucht tot harde aktie. ~hirleyS. Passow (nr 56) beechrijft een dergelijk proces in Stockholm, waar de gemeenteraad over de hoofden van de burgers heen een aantal plannen wilde doorvoeren. Nadat officiele proteaten en bezwaarschriften waren afgewezen, ging men over tot aktie. Nen klom in bomen, die op de nominatie stonden gekapt te worden en maakte
verder op allerlei manieren het werk onmogelijk. Zo werd een chauffeur die zijn truck door de mensenmaasa heen wilde drukken,uit zijn wagen getrokken. Daarop ontstond een politiek konflikt, waarbij het gemeentebestuur op vele punten bakzeil moeet balen. In het navolgende een overzicht van inepraskprocedures, met een onderverdeling naar initiatief. We beginnen met een overzicht van een m t a l streekplannen.
-
,
3.1
Streekplannen
Initiatlef Overheid
3.1.1
Streekplan Midden en Oost Brabant (nrs 2, 5)
~nitiatief'kwamvim het kollege van G.S.,
dat de ideegn van de RARO
in het vaandel voertt inspraak op een re8lewijee,.maar zodanig dat>e doelmatigheid vai~het beleid er niet onder te lijden heeft. Met andere woordenr inspraak mag niet te veel tijd (en geld) kosten. Men kiest voor een organleatie met streekcommiseies, die worden bemand met vertegenwoordigers van geweeten, gemeenten en maatechappelijke arganiaaties (eoals agrarieohe, industriIIle en andere
.
sektoren) De commieeies moeten de bevolking ga'an bereiken, waarbij de pers iordt ingeschakeld. Overkoepelend orgaan van de atreekcommiseies is de "etuurgroep", die bestaat uit een lid van het college van vertegenwoordigers van provinciale diensten, de inspecteur van de Ruimtelijke Ordening in Noord-Brabant en Limburg en twee adviseurs: een van het Economiech-Teohnologisch Instituut NoordG.S.,
Brabant en e'en van de Stichting Provinciaal Opbouworgaan ~ o o r d Brabant.
1
Er warden drie streekcommissies ingesteld, elk beetaande uit ongeveer 20 pereonen, welke verenigingen en organisaties (van werkge-
vers, werknemere, midden- en kleinbedrijf, vrouwen, jongeren etc) vertegenwoordigen. Acht vergaderingen per oommissie acht men in de eerste fase voldoende, Het sekretariaat van de Stuurgroep verzorgt de notulen. Voor de bestuurders van gemeenten, stads- en streekgewesten wordt een afzonderlijke overlegprocedure voorgesteld (over het waarom hiervan geen mededelingen -run). Een tweede wijziging was de invoering van een projektgroep (naast de stuurgroe~)met als doel: ko6rdinatie en organisatie op ambtelijk niveau. Zitting hebben de seketaris van de stuurgroep en de voorzitters van de werkgroepen (elke werkgroep bestudeert een facet van de ruimtelijke ordening). De werkgroepen beetaan uit (semi-)overheidsambtenaren (van B.S., Econ.-Technol. Inst. etc). Ze behandelen een deelproblematiek en brengen daarover verslag uit; daarna worden doelstellingen geformuleerd, welke door de streekcommissies worden besproken. Deze vergaderingen waren besloten. Elk standpunt werd vastgelegd en openbaar gemaakt op rapportageavonden, welke voor het publiek toegankelijk waren. De bevolking werd op de hoogte gebracht door middel van een expositie en ilrformtiebijeenkomsten, onder leiding van het Provinciaal Bestuur. De expositie werkte 0.a. met dia-shows, omdat die meer aanspreken. Een vouwblad kon iedereen gratis meenemen en verder kon men z i ~ nnaam in hat gastenboek zetten, om verzekerd te zijn van toezending van verdere stukken. De expositie was telkens vijf dagen in een plaets, met op de vierde dag een infomatiebijeenkomst, met mogelijkheid tot diskussie met streekcommissieleden. Voor deze bijeenkomst werd telkens de vie'rde dag gekozen, zodat men op de laatste dag de expositie nogmaals kon doorlopen. 0 pini e
De bevolking kon in hoofdzaak gebruik maken van de informatiebijeenkometen. Het inspreken ging via de streekcommissie. Diskussie over doelstellingen was niet mogelijk. Van gastenboek en vouwbladen is nauwelijks gebruik gemaakt omdat ze te verdekt waren opgesteld. Het inschakelen van pers en publiciteit was te incidenteel om
eukseevol te zijn. Bij deze procedure ging het om een incidenteel verschijnsel, van een follow-up'ie geen sprake. Een te indirekte manier van inspraak is hier gehanteerd.
3.1.2
Struktuurplan Groot-Hoorn (nrs 3, 4)
Met de publikatie van het voorontwerp-struktuurplan Groot-Hoorn, werd een "Bur0 Inspraak" opgericht, bsmand door Van Alphen en Brandenburg. Ze kregen van februari tot juni de tijd om de inspraak te organiseren.In de eerste maand ward een boekje uitgegeven, raambiljetten gedrukt, allerlei groepen en organ~satiesaangeschreven, salen gehuurd en publikaties gedaan in de pers. Van 4 tot en met 8 maart werden de eerete v3f inspraakavonden georganiseerd, waarop het voorontwerp werd toegelicht en vragen werden beantwoord. Van de ongeveer driehonderd aanwszigen, gaven 120 zich op voor de themagroepen. Elke themagroep start met een bijeenkomst met een deskundige welke een inleiding houdt en vragen beantwoordt. ELke groep komt daarna nog vijfmaal bijeen. Dat 1s kort, maar zoals in het tweede informatiebulletin wordt gesteld: met een goede diekussietechniek kan veel bereikt worden. De informatiebulletins (totaal 11) geven in hoofdzaak verelagen van de vorderingen van de themagroepen.
Er werd verder een "konfrontatiebijeenkomst" gehoudenr vertegenwoordigers van elke groep gaan met elkaar praten om op de hoogte te blijven van elkaars vorderingen. Verder was er op een avond nog een "politick caf8" w w r o p vertegenwoordigers van politieke partijen over het plan konden debatteren. In het laatete bulletin worden plannen bekend gemaakt, m.b.t. een laopen dag", die kort voor de behandeling van het voorontwerp in .,
de gemeenteraad zal worden gehouden. In het officiijle verslag ( n r 4 ) wordt de procedure'nog eens kort weergegeven.
De themagroepen zijn zelfwerkzaam geweest, met een evaluatiebijeenkomst tot slot. Velen spraken de wens uit dat het evalueren moet doorgaan, ook tijdens latere fasen (zg.permanente evaluatie). Het rapport gseft alle evaluatles en aanbevelingen van de themagroepen weer, welke verder nogmaals kort worden eamengevat. Tenelotte worden een aantal aanbevelingen gedaan m.b.t. inspraak. Inepraak wordt opgevat ale een kontinu proces en in dat licht pleiten ze voor een faeerings-commissie, die de uitbouw van GrootHoorn -waar nodig- noet aanpassen aan de maatschappelijke ontwikelingen. Die commissie moet door raadsleden en burgers (in een 50-50 verhouding) worden bemand, waarbij de burgers worden aangewezen door de "kerngroep inspraak": zij die met de inspraak wilden doorg-. Daarnaast wordt geplelt voor een inspraak-coordinator/opbouwwerker, die de kerngroep begeleidt, technische en organisatorische problemen afhandelt, informatie verschaft en inspraakkanalen voor de bevolking openzet. Tenslotte wordt gepleit voor regelmatige hoorzittingen,welke door de vier betrokken gemeenten in het struktuurplan moeten worden gehouden.
Opinie Een goede evaluatie is pas mogelijk, wanneer gebleken is wat de betrokken gemeenten met de aanbevelingen zullen gaan doen. Met Van Alphen en Brandenburg kan men zeggen dat "deze inepraakprocedure pas werkelijk geslaagd genoemd kan worden, als aan de verlangens met betrekking tot deze pernanente evaluatie tegemoet wordt gekomen" (nr 4, p 11 ). Toch moet men zeggen dat deze inspraakprocedure vooral in het teken van het haastwerk heeft gestaan. Het werk moest tussen 1 februari en 15 juni 1974 afgerond zijn. Themagroepen konden zes maal vergaderen. De hoeveelheid informatie was groot: naaet het volledige ontwerp streekplan, vele additionele informatie. De zelfwerkzaamheid van de themagroepan is positief te waarderen.
3.1.3
Texel (nr 41)
De inspraakprooedure Texel werd begeleid door de Volkshogescholen van Bergen en Hoorn ( ~ e e ken ~uin). E r werd gewerkt met werk- en inspraakgroepen, waarbij de werkgroepen van "bovenaf" werden gekosen om hun deskundigheid en ervaring, en waarbij de inspraakgroepen van "onderaf" werden gevormd. De laatste hadden ten doe1 het reageren namens,wijk, dorp of beroep. Werk- en inspraakgroepen vergaderden eerst gesoheiden, later vond een uitwisseling van gedachten per t h e m plaats. Daarbij werd niet gestreefd naar "vlakke compromissen" maar naar "beargumenteerde
,
keuzenttmet vermelding van minderheldsstandpunten. Een van de uitgangspunten: "zo nodig een stemming per groep, maar geen overkoepelende einduitepraken". Verelaggeving geachiedde per groep, verder verschenen informatiebulletins aan alle betrokkenen en de pers. Gedurende de gehele procedure was er een sterke nadruk op de openbaarheid. Het tijdschema nerd van begin af aan aangevoohten als zijnde te kort,
maar het nerd toch aanvaard, waarbij het rieiko van onzorgvuldigheid op de koop toe nerd genomen. Door hard werken heeft men zioh tenslotte toch aan het schema kunnen houden, zodat aahteraf het krappe tijdschema stimulerend is gebleken. Opinie net rapport geeft . .in hoofdzaak aanbevelingen en wensen weer. Uit het verslag van de slotzitting kan men de gevolgde procedure rekonstrueren. De geboden informatie bleek als "ruim voldoenden ervaren te zijn. Vooral de hoeveelheid liet niets te wensen over, blijkens een woordvoerster, die spreekt van een "zee van offiai~leetukken en gegevens". De inspraakgroepen startten vijf maanden na de (offioi'8le) werkgroepen, die bijna een jaar nodig hadden. Dankzij ,de goede begeleiding van de Volkshogescholen kon men de werkgroepen "inhalenu. Opvallend is dat elks woordvoerder (ster) in de slotzitting de hoop uitepreekt dat B en W rekening sullen houden met datgene wat men te zeggen heeft. Dat is dan weer kenmerkend voor inspraak. Positief is tenelotte dat een aarzelende start door een enthousiaste begeleiding van B en W heeft geleid tot een volledige inset van de insprekera. 38
\
Initiatief bij de burgerii
3.1.4
Streekplan Waterland
In januari 1973 komt het voorontwerp atreekplan Waterland ult. G.S. vernocht de Volkshogesohool Bergen en een vormingscentrum om een inspraakprooedure te begeleiden, waarom sen werkgroep uit de bevolking eerder had gevraagd. Er nerd een sooiale kaart aamengesteld, waarna verenigingen en Instanties werden uitgenodigd voor instruktieavonden, waarvan er totaal dertien in alle betrokken gemeenten werden gehouden. 1.800 mensen reageerden, terwijl 900 zich opgaven voor de thema-
groepen. Er waren 5 thema's verdeeld over 79 groepen. Elke groep beschikt over een redaktiecommissie die verslag uitbrengt. Uit alle redakt~eoommissieewordt een eindredaktiecommissie gekozen die per t h e m het verslag opstelt. Het rapport "Waterlanders over Waterland" (nr 40) bevat in hoofdeaak deze eindredaktie.
Opinie Ben opinie is moeilijk te geven. Er wordt in het rapport gesteld dat G.S. de inspraak positief heeft gewaardeerd. Negatief is de zeer korte tijdr niet meer dan twee maanden. Mede daardoor kon het verslag niet volgens het eelfde etramien per thema worden afgewerkt, terwijl verder vele details moesten blljven rusten. Verder is een algemene verzuchting, dat de hoeveelheid informatie te gering was, temijl er verder geen uitgewerkte alternatieven voorhanden waren.
3.2
Overige inspraak~rooeduree
Initiatief Overheid 3.211,
De Boeg (nr 7 )
Op 19 juai 1972 werd e e n werktesun ingesteld door B
&
W van
.
.
.
honten. Het team ward belast met de voorbereiding van de uitwerking van het globale plan de Boeg. Het werkteam streefde naar inspraak in een T o e g stadium en een werkwijse, waarbij gekoean kon wordenuit aiternatieven. Op 21 J
augustua kwam het team voor de tweede maal bijeen. Doel: het formuleren van een adviesteam dat representatief geacht kan worden voor de bevolking. De ~tichtingWelzijn nerd gevraagd als intermediair op te treden. N,iet a1leen.de gemeente, maar ook de betrokken woningbouwvereniging wilde graag insprsak verlenen. ., Men dacht a&
een begeleidingicommissie van 12' personen gediff eren-
tieerd naar wijk, organisatie, leeftijd, beroep en geslacht. Ten aanzien van de voorwaarde voidoeride tijd, bleek, geeien de planning, niet te kunnen.worden voldaan. Toch werd besloten te beg l ~ e n ,kaarbij werd gesteld dat eventuele magere resultaten -wege deze. reden, niet moohten leiden tot de atelling, dat inspraak nooit . ieta uithaalt. Vanwege het tijdgebrek werd afgezien van de representatieve methode. Men sou de spontane aanmeldingen afwachten. Na een artikeltje in De Plevolander en Het Nieuwe Land (21 se~tember), kwaraen een tiental reakties binnen. Daarbij bleek dat de nieuwste wijk hat best vertegenwoordigd waa. Na enig aandringen in een jongeren- en in een bejaarden-organieatie, werden ook uit deze kring vertegenwoordigers aangetrokken. De vereniging Dorpsbelangen vaardigde een bestuurslid af. Tenslotte bestond de begeleidingacommissle uit 15 personen. Als doelstellingen werden geformuleerdr hitiache begeleiding van het werkteam;
- het kregren van een optimaa1,leefklimaat; - medeverantwoordelijkheid dragen voor het eindresultaat (ook a1 was dat formeel niet meer mogeli jk).
Blr word met drie groepen gewerkt; niet volgene themute, maar volgens de tijd die men beachikbuar had. Verslaggeving ging aanvankelijk mondeling, later schriftelijk. Informatie was ruin voldoende aanwezig. Verder werd onder leiding van een architect een aantal wijken in twee andere eteden beeocht. De achterban nerd alleen informeel biJ de inspradc betrokken. Hijeenkometen werkteam begeleidingscommissie waren openbaar, maar
-
de belangstelling bleek gering. Opinie Het gaat hier om een nieuwe wijk. Bestaande bewoners van Dronten gingen inspreken; niet de toekomstige bewonere. Wie het werkteam bemannen is niet duidelijk gemaakt, terwijl het begeleidingsteam niet representatief was. De inspraak begon erg laat en in dat licht kan men de doeletellingen verheven noemen. De participanten waren over het algemeen tevreden, omdat met hun suggesties rekening werd eehouden. Volgens hun verslag loont het seer de moeite de kansen tot irlspraak %e benutten.
3.2.2
Lelystad
a. Beautifioation (nr 26)
Centraal staat de verfraaiing van wijk 1.2.1., waarbij de bewoners gelegenheid hebben mee te praten en plannen van de Rijksdienst .%an te vullen. Er wordt in drie stadia gewerkt: 1. Informatie De bewoners krijgen cen plattegrond met bijbehoronde tekat v m ~ datgene wat de Rijksdienst wil gaan veranderen. .8en antwoordenvelop en papier worden bijgevoegd. 2. Daarna wordt, als de reakties binnen zijn, een bijeenkomst ge-
houden. Nadat nogmaals is ulteengezet waar het om gaat, wordt informatie verschaft en gereageerd op binnengekomen plannen. Daarna komt er een diskussie in groepen, waarna vertegenwoordigere van de groepen verelag uitbrengen. Beeliesingen moeten een meerderheid halen, terwijl verder nuttig is de saak systematisch af te werkenr eerst de meer algemene, daarma de meer specifieke zaken.
3. Men kan niet over alles op 88n avond beslissen. Het lijkt daarom goed de specifieke beelissingen in kleiner verband te nemen, na de "algemene vergadering". Baai-toegangen (nr 2 8 ) Op de kontaktavonden welke de Rijkedienst belegt met bewoners is er behoefte gebleken aan een afsluiting van twee van de vier toegangswegen van'de Baal. Op een volgende vergadering werd bij handopsteken besliet die toegangen lnderdaad af te sluiten voor een periode van see maanden. Daarna nerden de meningen achriftelijk gepeila, maar een auidelijke uitepraak leverde dat niet op. we1 doet Ter Haar (nr 28, blz.8) een aantal aanbevelingen. Opinie De bewonerskontaktavonden vloeien voort uit partikulier initiatief. Toen de eerete groepen huizen in Lelystad waren gebouwd, kwamen er klachten over.het doodse in eteriele karakter van de buurt. Er gingen toen onder de bewoners stemmen op om een groep te vormen, waarin bewoners konden gaan meepraten over de verfraaiing (de beautification) van Lelystad. (De hierboven beschreven voorgeetelde procedure is echter
.
nooit uitgevoerd). De verfraaiingen die de bewonere voorstelden bleken enorm veel geld te gaan kostsn (zo'n f 400.000,-), en dat terwijl alles net stond.. Toch werd hiermee een begin gemaakt met open buurtbijeenkomsten zonder speciaal thema. We1 blijkt dat telkens weer dezelfde zaken mede aan de orde komen: bijv. speelplaatsen en te hard rijden. In totaal heb ik drie bewonerekontaktavonden bijgewoond. Daarbij werd de volgende procedure gevolgd. Na opening door de voorzitter (9er ~ a a r ) volgde een inleiding door stedebouwer De Moel, die het etrulrtuurplan voor Lelystad kort uiteenzette en daarna een karakterisering van de buurt (die aan de beurt is) geeft. Daarna gaan de bewonere in groepjes bij elkaar eitten en bespreken de problemen. De algemene problemen worden daarna publiekelijk door het forum (waarin ook de heer Kalff namens de Afd.Beplantingen zitting heeft) behandeld. De priv6 problemen worden doorgegeven aan de gegigende inetanties. Er is veel gedaan aan de uitvoering van de wensen die op de bewonerekontaktavonden zijn geuit.
Het Persbericht RIJP, nr 3-37 van 15 november 1974 toont dat er als gevolg van in mei gehouden bewonerskontaktavonden, sen twaalftal wensen van bewonera zijn vervuld. Deze hebben betrekking op de woongebieden Vecht, Zwartewater en Langeeand. Verder zijn een negental verzoeken nog in voorbereiding genomen. De genomen maatregelen betreffen onder andere het eetten van paaltjes op fietapaden, eodat er geen auto's meer op kunnen rijden, het verbeteren van straatverlichting en echilderwerk, het aanleggen van speelplaatsen en een trapveld, het verleggen van trottoirs etc. Het gaat hier om voor de bewoners belangrijke zaken, die zonder a1 te ingrijpende veranderingen kunnen worden verweeenlijkt. A m die ingrijpende eaken komt men niet toe. Soms stelt iemand de stmktuur van buurt of wijk aan de orde, of de gevolgen van een luchthaven in de Markemaard voor Lelystad, of het autokompleks, een buurtcentrum. Deze saken worden echter als Itbuiten de orde van de vergadering" ter zijde geechoven. Dat is op zioh we1 juist en begrijpelijk, maar het is jammer dat niemand hierop inspeelt, dat niet de kana wordt geboden dit aoort algemene problematieken aan de orde te stellen. Wie komen op de bewonerakontaktavonden? Volgens Ter Haar eiet het er naar uit, dat het vooral die mensen zijn die nog niet erg participeren in hun woongebied. Aan de ooatkant van de Kreek hebben een aantal bewoners een stuk openbaar groen tot hun tuin gemaakt. Daarover is men kennelijk zo tevreden, dat men de bewonerskontaktavond niet bezoekt. Dat brengt ons naar Ter Haart s tweede hypothese, namelijk dat men Ben of hooguit twee brandende problemen heeft en die aan de orde wil stellen. Over het algemeen is de v-raagstelling duidelijk egoIstisch of groepscentrisch. Tenslotte moet vermeld worden dat ten aanzien van speelplaatsen veel eigen inbreng van bewoners mogelijk is. Zo hebben aan de Lagune bewonere self een speelplaats ontworpen en uitgevoerd met geld van de R.1J.P. Dat is later nog een viertal keren herhaald. Eindkonklusie: de bewonerskontaktavonden komen mij erg nuttig voor. Bet panel dient vooral als "do0rgeef1ul.k~~ tussen bewoners en de R.1J.P. Het zou echter nog beter eijn, wanneer men daarbij ook (in Ter Haar's terminologie) de funktie van "quick-restaurant" zou kunnen vervullen.
A m het snel afwerken van de naar voren gebrachte wensen ontbreekt het inderdaad "nogal" eens.
43
Biirgen aan Zee (nr 38)
3.2.3
B.en W. namen het initiatief tot inspraak, nadat a1 eerder goede ervsringen met inapraak waren opgedaan. De Volkshogeschool Bergen werd ingeschakeld voor ee9 procedure die vijf maanden mocht duren. Verder werd een Commissie van Advies en Bijstand ingesteld, bestaande uit de wethouder ruimtelijke ordening, drie raadsleden, een stedebouwkundige en vertegenwoordigera van Gemeentewerken. Per themagroep verder een afgevaardigde. D; Commieaie van Advies en Bijstand stelt het ontwerp bestemmingsplan vast. Verder sijn de themagroepen zoveel mogelijk representatief voor de bewoners van Bergen aan Zee. B r kwsmen totaal eeven groepen, met a m e n bijna honderd deelnemera. & waren driehonderd mensen op de "etarta~onden~~.
A1 enel bleek dat het politiek niet haalbaar was de Commissie het ontwerp atreekplan te laten vaststellen. Insprekers stonden verder soma lang op non-aktief, wat het enthoue i a m e deed dalen en waardoor degenen die het moeilijkst bij de procedure te betrekken waren geweest, het eerst afvielen. Halverwege besloot men geen beatemmingeplan, maar een vlekkenplan te 'laten opstellen. De Insprekers gingen met dit vagere plan akkoord, , op voorwaarde dat de bewoners blijvend ingeschakeld zouden worden.
Een Commissie Van ddviee en Bijstand wil men daarbij weer betrekken, mits taak en werhijze duidelijk omachreven worden. Opinie Doordat d e inspraakprocedure te lang duurde vielen velen af.
Verder was een en ander politiek kennelijk onhaalbaar, waardoor eeipoging tot partioipatie uitliep op inspraak, waarbij de insprekers genoegen moesten nemen met hat opstellen van een vlekkenplan.
2
.
Langendijk (nr 39)
Ook hier werd de Volkshogeschool Bergen ingeschakeld bij de inspraak; Een voorstel in de gemeenteraad om inspraak te verlenen, haalde slechts een geringe meerderheid. Veel om over in te spreken was er ook niet doordat vele zaken in het kader van ruilverkavelingen a1 vast lagen. Een aommissie van
ineprekers zal met het gemeentebest;uur in overleg treden over de in het rspport gedane aanbevelingen.
Er werd begonnen met startavonden in de diverse dorpen, waarbij gestreefd werd naar een zo representatief mogelijke samenstelling van de vergadering. Daartoe hield men eerst geeprekken met kenners van de etreek en de dorpen. Verenigingen, instellingen en dorpen werden aangeschreven, evenale leerlingen van de hoogste klaesen mayo in Langendijk en het vormingsoentrum voor werkende jongeren. Tenslotte werd een enquete gehouden. Opinie E-valuatie is niet goed mogelijk omdat het rapport in hoofdzaak aanbevelingen geeft en weinig ingaat op de preciese procedure en de uitkomsten ervan.
3.2.5
Hilversumse Meent (nrs 17, 71)
Het Gewest Gooiland verzocht de Stichting Hilveraumse Gemeenschap een inapraakprocedure op te stellen, met ale motief het verkrijgen van een betere procedure. Informatie werd gegeven in een huis aan huis verspreid advertentleblad, waarna men zioh kon opgeven voor den van de twee faeen: - Kreatieve fase Bet verzamelen van ideean in twee gescheiden groepen onder lelding van een groepsleider. Elke groep werd onderverdeeld naar kategorieb (alleenstaanden, bejaarden etc) en bijgestaan door een bouwkundlge, een gespreksleider en een notullst. Diskussie over de ultgangspunten van het vlekkenplan was niet
-
mogelijk. Na het evalueren van het eerste weekend, nerd op het,tweede het programma vastgeateld. Keuzefase Diskussie per facet van het plan door pereonen die geacht werden representatief te zijn. Ze werden geselekteerd op burgerlijke ataat, inkomen, woonplaats en mobiliteit uit een steekproef van 2.000 en uit de aameldingen via hat advertentieblad. Na diskussie over een facet moest een enquete worden lngevuld
welke ale het reaultaat van de inspraak werd beechouwd. Na deze faeen kon men eich nog opgeven voor een begeleidingegroep. Opinie Informatie werd verepreid via een advertentieblad, wearvan bekend 1% dat velen het ongelezen weggooien. Nist eo'n beste manier om de aandaoht te trekken due. Ook niet beet is dat men maar kon kleeen voor deelnemen aan Ben van de twee groepen. Nog elechter was det de Gemeentelijke Dieneten de inepraak tegenwerkten, hetgeen leidde tot een vertraging van drie maanden. Het aantal deelnemers aan de weekends was niet groot (le weekend 40, 2e 23 deelnemere ). Voor de tweeds faee kwamen 160 mensen zich melden. Dese lage aantallen worden veroorzaakt door het feit dat de bewonere erg weinig vertrouwen hadden in de gemeente, de P.P.D. en G.S. Van de Gemeente wiat men dat dese geen grate voorstander van inspraak was. Door de korte tijd en het tegenwerken van de Gemeentelijke Diensten werden informatiesittingen geechrapt en konden ideegn uit de lmeatieve faee niet uit de verf komen. ,. . ~erderbleken de h G e n te hobg uit te vallen,,gezien de pereonen .
die er moeeten komen wonen.
,3.2.6
Delft (nr 80)
.
.
.
De Dienst Stadsontwikkeling heeft veel ervaring in het betrekken van bswoners bij stadeproblematiek. In het kader van onderhoudswerken eijn vel'e veranderingen doorgevoerd na overleg met de bewonera, wie in hun keuzevrijheid zo min mogelijk beperkingen werden opgelegd. In elke wijk liep de inspraak anders en volgens ~ h f t is een algemene procedure danook niet te geven. Dat is we1 geprobeerd voor de nieuwe wijk Tanthof. Daarbij werden een etuurgroep en een werkgroep ingesteld, bemand met de huidige bewoners. In het licht van de opgedane ervaringen acht de gemeente Delft de volgende procedure het meest geschikt.
- formuleren van uitgangspunten Een programma met betrekking tot het bestemmingsplan opetellen dat na openbare diskussie door de gemeenteraad kan worden aange-
nomen.
- Uitwerking van de plannen Na het geven van voorlichting over de plannen, kunnen na reakties
-
aanvullingen worden opgenomen. ~nformatie/inspraak Informatie over het plan van B.en W. voordat het in de raad komt. In overleg met de raedekommissle wordt de manier van informatie en de gelegenheid tot inspraak, vastgesteld. Afspraken m.b.t. realisering B. en W. plus de gemeenteraad plus de raadocommisvle maken afspraken over uitwerking en realiserlng van het plan.
- Vaststelling door de raad
Het plan wordt door de raad vastgesteld, nadat het plan, de verwerkte inspraak, bezwaarschriften en de antwoorden daarop, zljn goedgekeurd. Opinie Over de gang van zaken in de praktijk is geen literatuur voorhanden.' Het niet trachten toekomstige bewoners bij de inspraak te betrekken is een zwak punt. Verder werkt men niet met werkgroepen, maar met hearings, met alle bezwaren van dien. (zie hoofdstuk 2)
Znitiatief Burgerij
3.2.7
Oudorp
-
Boven het voorwoord staat de verzuchtingr "Inspraak het h a l t toch allemaal nieta uit". Dat ondanks het feit hat de inspraak ale proceduregoed verlopen is: het heeft betrekking op het wantrouwen dat velen koeateren tegenover "de gemeente". Wantrouwen omdat de gemeente groei voorstaat en pas na lang aarzelen de mogelijkheid tot inspraak bood. Vela burgers beslote'n na lang aarzelen mee te doen, terwijl anderen willen doorgaan, nu'de inspraak is afgelopen met commissies die de resultaten van inspraak moeten bewaken. Dit rapport bevat in hoofdzaak het wensenpakket, dat 14 thema- en buurtgroepen gedurende drie maandsn hebben opgesteld. Verder wordt er een soort "theoretisch kader" gegeven over de aard en het waar-
om van de inspraak. Het initiatief was afkomstig van werk- en aktiegroepen, met de Stichting Werkgroep Oudorp ale overkoepelend orgaan. Het gemeentebestuur zag de Stichting ale representatief en wilde we1 met haar overleggen, m a r vele Oudorpers zagen de Stichting als kobrdinator en wilden geen inspraak via vertegenwoordigers en hoorzittingen en eisten dat het eindrapport meetelde in de gemeentelijke plannen. Totaal namen 140 meneen aan de inspraakgroepen deel ( 43 $ van het totaal aantal inwonere), hetgeen naar verhouding vrij hoog wordt geaoht door de emenstellers van het rapport. Verder is er sprake van een hoge motivatie. Per buurt werden er 6 themagroepen gehouden, met een vaste gespreksleider en notulist, die de oobrdinatiegroepen bemanden. Verder was er een overkoepelende etuurgroep, met een opbouwwerker ale geeprekeleider. De taken van de etuurgroep zip: cobrdinatie, inwinnen van informatie bij de gemeente en het opetellen van een eindrapport. I I De burgemeester eiate een "prijskaartje" aan elk plan.
Opinie Insprekers formuleren wensen, waarna de gemeente die wensen toetet op uitvoering en haalbaarheid, waarna een ontwerp-bestemmingsplan word* vastgesteld, dat daarop tar visie wordt gelegd. Daarna volgt dan de bezwaarachrif tenprocedure. De gemeente beelist uiteindelijk. Hoe de weneen van de insprekere de gemeentelijke plannen hebben beinvloed ia niet bekend. Duidelijk is we1 dat velen door de onwillige houding van de gemeente zijn afgeschrikt: wantrouwen overheerst. De eie van de burgemeester van een prljskaartje aan elk plan moet opgevat worden als een poglng tot tegenwerken, aangezien in alle geaeantelijke note's wenselijkheden worden geformuleerd, zonder dat op het kostenaspekt wordt ingegaan. Het sal het wantrouwen in de gemeente eerder bevestigen dan doen verdwijnen.
L,
4.1 Inleiding Met participatie bedoel ik: een vorm van meepraten en meebeslissen. In dat licht gezien is het aantal participatieprocedures dun
.
gezaaid In veel participatieprocedures kunnen mensen hun stem we1 effektief laten horen, maar dat gaat nooit zonder voorwaarden vooraf. Het aantal randvoorwaarden kan behoorlijk hoog oplopen, zeker wanneer het gaat om huurwoningen. 4.2
Gouda (~ibl.nr 16)
In het vlekkenplan van de gemeente Gouda wordt ken vlek uitgewerkt door een architectenbureau, in het kader van het projekt "Boning en Woonmilieu". Bij die uitwerking is een provinciaal, interdisciplinair team van deskundigen betrokken. Er wordt een besluitvormingsmodel gehanteerd waaraan de S.A.H.-methodiek ten grondelag ligt (zie hoofdstuk 2). Architecten, deskundigen en toekomstige bewoners zljn in de planfase de medebeslissers. In de volgende fase wordt over het conceptplan een begeleidingscommissie gehoord. Uit deze commiosie worden sub-commissies gehoord in verband met de uitwerking van de "vlek". Deze sub-commissies bestaan uit vertegenwoordigers van sport, jeugdwerk, onderwijs, bejaarden etc.
1
\
In de "vlek" van het projekt waren aowel h u m - als koopwoningen opgenomen. Aspirant kopers en huurders werden a1 in de planfase bij de besluitvormlng betrokken. De wenring geschiedde door advertentiee, waarna een representatieve steekproef uit de aanmeldingen werd getrokken. Aspirant kopers konden in de eerete fase een viertal avonden spreken over globale randvoorwaarden. Later werden dergelijke avonden ook voor huurders gehouden. Definitieve beslissingen werden pas genomen wanneer definitieve kopers en huurders bekend waren. Opinie Commissies van huurders en kopers bleken tevreden over hun mate
I; I
.
49
1
van inbreng. Ben grotere verscheidenheid in het woonmilieu is een van de tastbare resultaten. Het aantal randvoorwaarden was echter zodanig hoog, dat de besliasingen mvoorne,meLi.-jk betrekking hebben op wat men acoeasoireksusen zou kunnen noemen".
4.3
Woudhoek-Spaland (nr 31)
De gemeente Schied-
gaf in September 1970 opdraoht aan de land-
bouw)logeaohool Wageningen (afd. de woning en haar bewoning) een procedure te ontwerpen voor het betrekken van bewoners bij de plamen voor Woudhoek-Spaland. Madat het projekt per perekonferentie bekend was gemaakt, volgden twee hearings. Daarbij gaven 77 personen zich op voor deelname aan de werkgroepen. Er werden 8 werkgroepen geformeerd. Men begon met sohaaloefeningen om hat ruimtelijk denken te bevorderen. Iedere werkgroep stelde een wilkje op en formuleerde programma's van eiaen. Verder waren er bijeenkomsten van alle werkgroepen gezamenlljk, waarop gediskussieerd kon worden met deskundigen (arohitekten, gemeenteambtenaren eto). Daarnaast werd een exoursle gemaakt naar Wageningen om de werkgroepleden te tonen welke hulpmiddelen bij het maken van plannen werden gebruikt. Tenalotte werd een definitief programme van eisen opgesteld. 0pinie
Informatie via huis aan huis folders werd afgewezen in verband met ,hoge kosten. Het vormingswerk werd bij de hearings betrokken. Het effekt van de aanwezigheid van deee vertegenwoordigers was niet na te gaan. Woningboumerenigingen reageerden niet op de uitnodiging. Dehearings herden uitsluitend gehouden met het doe1 informatie te verstrekken. Op basis van die informatie bleken de deelnemers eich op te geveli voor de werkgroepen. Er werd niet gestreefd naar representativiteit. Doe1 van de groepen is niet het ontwerpen van definitieve plannen
apar het leveren van suggestiee, het fungeren ale spreekbuis voor toekomstige bewoners. Groepen werden begeleid door leden van het Wageningen-team. Architekten en stedebouwkundigen zetten ekele punten op papier, welke dan in de groepen werden besproken. Of de groepsleden een achterban hadden, dan we1 daarmee kontakt onderhielden, was slechts in een enkel geval duidelijk. Het projekt dat als "participatieprojekt" wordt omschreven, blijkt een inepraakprocedure te sijn. Met de echrijvers kan men eeggen dat een begin gemaakt is tot participatie, een aanzet tot een "werkelijke representatieve vertegenwoordigingvan de bevolking". Gezien het enthousiasme van de leden van de werkgroepen verdient het experiment navolging. Het enthousiasme is hoopgevend, Want de procedure was langdurig (5 maanden) en eiste een grote inzet van de deelnemere.
4.4
Revelsant I1 (nrs 51, 68, 71)
Het gaat hier om een projekt van de Gemeente Noordoost-Polder in aamenwerking met de Stichting Nieuwe Woonvormen uit Amersfoort.
De randvoornaarden betroffen een gebied van 21 ha. dat plaats moest bieden aan 500 woningen plus voorzieningen. De huurprijs mocht niet meer den ongeveer 1 250.- bedragen (per maand). De burgerij zal zich met een programma van eisen moeten bezighouden omdat het ontwerp vooral specialistenwerlt is. Maar zodra ontwerp(en) klaar zijn is de inspraak weer mogelijk. Definitieve vaststelling ligt bij de gemeenteraad. Er wordt gewerkt met een artikel in een advertentieblad, sen algemene vergadering, dokumentatiemateriaal en werkgroepen. Elementair is dat de burgerij mag meedoen aan het opvullen van een witte vlek op de kaart, met ale doeleindenr het bevorderen van de demokratisering en het maken van een beter plan. Bij de lancering van het plan werd een bouwteam geformeerd, waarin
1. Inbreng van alle bewoners in alle fasen van het bouwproces; 2. Aanvullen van kennis bij ontwerpers over de wonende mens; 3. VerachaPfen van informatie teneinde bewoners wensen en verlangene goed te laten formuleren.
Er krram een advertentie met aanmeldingsstrook in de Gooise bladen, een huie aan huis folder en verder reportages in kranten en een tentoonstelling. Op een hoorzitting werden de plannsn verder toegelioht. Daarna kon men zioh opgeven voor een aantal werkgroepen, die 12 maal bijeen zouden komen. De groepen werden wat betreft werkwijne gebonden aan een strakke procedure, omdat de L.H.W. later een vergelijking wilde kunnen maken. Er namen 200 mensen deel aan de werkgroepen. Representativiteit werd niet nageetreefd. Toekomstige bewoners werden niet bij de partioipatie betrokken. Er werd geen garantie gegeven voor datgene wat er met het resultaat van de partioipatie zou worden gedaan. 0 pini e
We hebben wederom te maken met een participatieprocedure, die in werkelijkheid een inspraakprocedure is. Vergelijk de procedure Woudhoek-Spaland hiervoor. Het werken in groepen is positief en ook als zodanig ervaren. Nadelig was het dat men geen garanties kreeg over de resultaten van de inspraak; dat men vaak zeer abstrakt moest bezig zijn en dat er eprake was van een wantrouwen in de gemeente Huizen. In Blaricum was er een veel poeitievere houding, als gevolg van het enthousiaete optreden van de wethouder aldaar.
5.
S A M E N V A T T I N G
T O T , N U
T O E
I n h o o f d s t u k 2 h e b b e n we de b e g r i p p e n i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e n a d e r b e l i c h t , t e r w i j l h e t i n de h o o f d s t u k k e n
3 e n 4 g i n g om e e n
v e r s l a g van i n s p r a a k - e n p a r t i c i p a t i e p r o c e d u r e s . D a a r b i j z i j n i n t o t a a l e e n v i j f t i e n t a l p r o c e d u r e s k o r t weergegeven e n v a n e e n o p i n i e v o o r z i e n . Mag men o p b a s i s h i e r v a n k o n k l u s i e s t r e k k e n , met e e n z o d a n i g e mate v a n g e l d i g h e i d d a t men e r v e r d e r mee k a n werken? H e t l i j k t van n i e t . E c h t e r , d o o r i n d e z e s a m e n v a t t i n g de k o n k l u s i e s t e v e r w e r k e n v a n h e t r a p p o r t Hoorn ( n r 32) hebben we v o l d o e n d e o n d e r g r o n d . De b u r g e r op e n i g e r l e i w i j z e b e t r e k k e n b i j h e t bouwproces b l i j k t e e n i e d e r we1 a a n t e s p r e k e n . Anne B u t t i m e r ( n r 11, p 281) z e g t h e t zo:
"..., t h e
p l a n n e r c a n no l o n g e r be c o n s i d e r e d s o l e l y as
t h e m a n i p u l a t o r o f s u p p l y ; n e i t h e r can t h e a c a d e m i c i a n be s e e n m e r e l y as a n i n v e s t i g a t o r o f r e s i d e n t a s p i r a t i o n and s a t i s f a c t i o n . L e a s t of a l l can t h e c i t i z e n be c o n s i d e r e d a p a s s i v e pawn of e x t e r n a l s o c i a l o r technological processes.
T h i d view demands
t h a t a l l engage t h e m s e l v e s r e s p o n s i b l y i n t h e p l a n n i n g p r o c e s s itself". D u i d e l i j k e t a a l : de b u r g e r i s g e e n p i o n , maar moet met de deskund i g e n deelhebben a a n , p a r t i c i p e r e n i n h e t planningsproces e n daarvoor verantwoordelijkheid dragen. Priemua ( n r 6 0 , p 8 0 7 ) b e n a d e r t d e z a a k nog i e t s a n d e r s . V o l g e n s d e ekonomen h e e r s t e r "konsumentensoevereiniteit": d e k l a n t i s koning.
Dat v a l t i n d e p r a k t i j k e r g t e g e n , v o o r a l waar h e t d e
k l a n t e n op de woningmarkt b e t r e f t . De V o l k s h u i s v e s t i n g mag dan p o l i t i e k g e z i e n " i s s u e n r 1" z i j n geworden, v e e l g e v o l g e n h e e f t d a t v o o r de bewdners n i e t gehad of h e t zou moeten z i j n , d a t de bewoners onderwerp v a n onderzoek z i j n geworden. E c h t e r " v a n u i t de m a c h t s p o s i t i e d i e o v e r h e i d e n produc e n t e n b e z i t t e n , i s d a t de v e i l i g s t e m a n i e r om t e v e r m i j d e n d a t de p o s i t i e v a n de bewoners a 1 t e z e e r wordt v e r s t e r k t " ( n r 60,
p 8 0 8 ) . De p e r i o d e v a n h e t woonwensenonderzoek i s begoinen:
"de
o n d e r z o e k e r p l e e g t s e n s o o r t v i v i s e c t i e , r e d u c e e r t d e bewoner t o t e e n b a n a n e n v l i e g j e , d i e h i j met e e n p i n c e t h a n t e e r t " . P r i e m u s a c h t h e t woonwensenonderzoek t o c h we1 n u t t i g , maar h i j a g e e r t v o o 2 a l t e g e n d e m e n t a l i t e i t d i e d e bewoner a l s p a r t n e r i n de b e s l u i t v o r m i n g e l i m i n e e r t . I n s p r a a k van d e bewoners v e r a n d e r t d a a r i n a i e t s : h e t bouwteam, c.q.
de gemeenteraad b l i j f t de
b e s l i s s e n d e i n s t a n t i e . Het v o o r d e e l van i n s p r a a k i s e c h t e r we1 d a t d e bewoner i e t s of iemand h e e f t om t e g e n a a n t e p r a t e n . B i j h e t woonwensenonderzoek v u l d e h i j e e n e n q u & t e f o r m u l i e r i n e n d a a r n a werd h e t s t i l . Nu kan de bewoner - a l s h i j g e l u k h e e f t i n f o r m a t i e i n w i n n e n , t e g e n iemand a a n p r a t e n , t e g e n s t r i b b e l e n .
Dat t e g e n s t r i b b e l e n e r v a r e n gemeente e n ambtenaren n e g a t i e f : " Z i j p r a t e n i n termen van ' w e e r s t a n d b r e k e n ' ,
'bewoners op d e k n i e € n
k r i j g e n ' e.d.". T e g e n s t e l l i n g e n worden a a n g e s c h e r p t , v o o r a l wanneer bouwteamleden worden a f g e s c h i l d e r d a l s v e r l e n g s t u k van h e t g r o o t k a p i t a a l .
"Ue
l o 1 geat e r a f . H i e r e n d a a r o n t w i k k e l t a i c h e e n maagzweer v a n e e n nieuw t y p e : h e t p a r t i c i p a t i e z w e e r t j e , d a t i n de p l a a t s t r e e d t van h e t k l a s s i e k e samenzweertje". P r i e m u s s t e l t d a t z e g g e n s c h a p v a n d e bewoner " e e n r e d e l i j k e z a a k
i s , d i e s t r o o k t met d e algemene o n t w i k k e l i n g i n de r i c h t i n g v a n e e n d e c e n t r a l i s a t i e van h e t b e s t u u r n . Y o o r s t a n d e r s van p a r t i c i p a t i e d e l e n e e n d e r g e l i j k e v i s i e . Wat komt d a a r v a n i n de p r a k t i j k t e r e c h t ? N i e t zo e r g v e e l . I n h e t v o o r a f g a a n d e heb i k , z o a l s i n h e t tweede hoofdstuk een scheiding aangebracht tussen inspraak en p a r t i c i p a t i e . H e t b l e e k d a t twee p r o j e k t e n van d e Landbouwhogeschool Wageningen. gepresenteerd a l s p a r t i c i p a t i e p r o j e k t , inspraakprocedures bleken t e z i j n : e r was geen m o g e l i j k h e i d t o t m e e b e s l i s s e n , waarmee h 6 t kenmerk v a n p a r t i c i p a t i e v e r v i e l . I n d e a n d e r e twee, p a r t i c i p a t i e p r o c e d u r e s was we1 e e n vorm van m e e b e s l i s s e n aanwezig. De e i n d b e s l i s s i n g l a g e c h t e r i i e t b i j de b u r g e r s , o f werd n i e t met hen genomen, maar werd v o o r hen genomen door de gemeenteraad.
.-
I n s p r a a k p r o c e d u r e s z i j n overwegend. Het geven van k a n s e n t o t meep r a t e n d o o r de o v e r h e i d , k e n t i n z i j n algemene s t r u k t u u r e e n a a n t a l terugkerende elementen. Informatieverschaffing.
D i t gebeurt veelal v i a hearings, advertenties of inforlpatiekranten D a a r b i j worden vaak e l e m e n t a i r e f o u t e n gemaakt: b i j de H i l v e r s u m s e Meent werd d e i n s p r a a k a a n g e k o n d i g d i n e e n ' b l a d waarvan bekend was d a t ' v e l e n h e t o n g e l e z e n weggooien. B i j h e t s t r e e k p l a n Midden- e n O o s t B r a b a n t kon men op de t e n t o o n s t e l l i n g e e n vouwblad meenemen e n z i j n naam i n e e n g a s t 6 n b o e k
z e t t e n , om v e r d e r e i n f o r m a t i e t o e g e s t u u r d t e k r i j g e n . Vouwblad e n g a s t e n b o e k l a g e n e c h t e r z o d a n i g verdAkt o p g e s t e l d , d a t z e e r w e i n i g e n e r g e b r u i k v a n hebben gemaakt. H e t o p z i c h a a r d i g e i d e e van h e t g a s t e n b o e k w o r d t zo d o o r s l e c h t e u i t v o e r i n g g e t o r p e d e e r d .
,
Na i n f o r m a t i e : s a a e n s p r a a k . Op de h o o r z i t t i n g e n k a n men z i c h opgeven v o o r werkgroepen. V e r d e r wordt e r g e w e r k t met r a d e n op a l l e r l e i n i v e a u ( w i j k , r e g i o e t c ) . De bezwaren welke a a n h o o r z i t t i n g e n k l e v e n z i j n i n h o o f d s t u k 2 a a n d e o r d e gekomenr bezwaren d i e d o o r h e t werken met werkgroepen g r o t e n d e e l s kunnen worden o p g e l o s t . N a d e e l v a n werkgroepen i s d a t ze v e e l a l a l l e e n e e n f a c e t behandel e n , waardoor h e t o v e r z i c h t op h e t g e h e e l v e r l o r e n g a a t . B i j e e n komsten met a l l e g r o e p e n kunnen d a t bezwaar o p h e f f e n . H e t v e r d i e n t a a n b e v e l i n g d i e b i j e e n k o m s t e n open t e s t e l l e n v o o r i e d e r e b e l a n g stellende. Het werken met a d v i e s r a d e n , d i e z e l d e n of n o o i t d e r e p r e s e n t a t i v i t e i t hebben d i e z e g e a c h t worden t e hebben, moet afgewezen worden. Of men zou, a l d u s Hoorn ( n r 32, p 72) d e r a d e n zo r e p r e s e n t a t i e f
m o g e l i j k moeten maken, b e s l i s s i n g s b e v o e g d h e i d moeten geven e n d e r e l a t i e gemeentebestuur
- r a d e n d u i d e l i j k moeten
omschrijven e n
l i e f s t vastleggen i n e e n verordening. T e n s l o t t e moet men de r a d e n v o o r b e t r e k k e l l j k k l e i n e e e n h e d e n opz e t t e n : e e n r a a d d i e 100.000 mensen v e r t e g e n w o o r d i g t s t a a t t e v e r van de p r o b l e n ~ e nvan d e mensen a f . Haden z o a l s Hoorn d i e o m s c h r i j f t z i j n van n u t i n de g e t r a p t e bes l u i t v o r m i n g (schema S A R , h o o f d s t u k 2 ) . De zaak noemaals o v e r z i e n d moet men t o t de k o n k l u s i e komen d a t e r een d u i d e l i j k "gat" t u s s e n t h e o r i e en p r a k t i j k l i g t . I n hoofdstuk 2 g a a t h e t om a b s t r a k t e b e g r i p p e n e n problemen, zonder' d a t de s t a p n a a r de p r a k t i j k wordt gedaan. Wordt de p r a k t i j k n a d e r b e k e k e n , d a n b l i j k t hoe g r o o t h e t "gat" we1 i s : van a l l e r l e i i n t h e o r i e gemaakte u i t g a n g s p u n t e n komt i n de p r a k t i j k w e i n i g of n i e t a t e r e c h t . Hoe i s h e t " g a t " t e d i c h t e n ? D a a r t o e maken we e e r s t e n k e l e s t a p p e n t e r u g . We hebben gezegd d a t i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e i n e l k a a r s v e r l e n g d e l i g g e n , maar van k a r a k t e r s t e r k v e r s c h i l l e n : i n s p r a a k i s h e t hebben van i n v l o e d , p a r t i c i p a t i e h e e f t b e t r e k k i n g op e e n vorm van m e e b e s l i s s e n . Deze twee e l e m e n t e n v i n d t men t e r u g i n h e t schema v a n g e t r a p t e b e s l u i t v o r m i n g , w a a r i n wordt u i t g e g a a n van b e s l i e s i n g e n o p v e r s c h i l -
l e n d n i v e a u r v o o r de bewoner b e t e k e n t h e t b e s l i s s e n o v e r woning e n woonmilieu, h e t g e e n a a n v a a r d b a a r i s wanneer men op h o g e r e n i v e a u s i n s p r a a k / i n v l o e d h e e f t gehad. K i e z e n v o o r e e n model van g e t r a p t e b e s l u i t v o m i n g
is'
problematisch
i n d i e z i n , d a t v o o r s t a n d e r s van i n s p r a a k h e t model t e v e r v i n d e n g a a n , t e r w i j l v o o r s t a n d e r s van p a r t i c i p a t i e h e t maar e e n m a t i g a f t r e k s e l v a n hun i d e e v i n d e n . Die o p i n i e s t r i j d v i n d e n we t e r u g i n d e . . l i t e r a t u u r , I n h e t o n d e r z o e k van Bureau Veldkamp b l i j k t d a t v a n b e s t u u r d e r s z i j d e n a d r u k k e l i j k v o r d t gewezen op h e t " f e i t " d a t d e bewoners o n d e s k u n d i g e n o n g e r n t e resseerd z i j n (vgl p zittingen.
a),
g e z i e n d e e l e c h t e opkomst op b i j v . h o o r -
S c h a k e l z e g t i n z i j n a r t i k e l "Men hoede z i c h v o o r
inspraak-hoeraisten"
( i n nr
35, p 1 7 ) d a t "gewaakt moet worden t e -
gen d i e o n t w i k k e l i n ~ e n ,d i e h e t overheidsgezag i n z i j n unieke en onvervangbare kara\cter a a n t a s t e n "
.
Een d e r g e l i j k e o p s t e l l i n g b r e n g t v o o r s t a n d e r s van p a r t i c i p a t i e t o t de s t e l l i n g d a t o n w i l van b e s t u u r d e r s e n e e n o n d o o r z i c h t i g e b e s l u i t vorming v e r a n t w o o r d e l i j k z i j n ; v o o r de vaak g e r i n g e b e l a n g s t e l l i n g b i j h o o r z i t t i n g e n . A l s men d e b e w o n e r s de k a n s g e e f t t o t m e e b e s l i s s e n , wanneer men w i 1 , u i t g a a n van e e n a k t i e v e t o t m e e b e s l i s s e n i n s t a a t z i j n d e mens, d a n z a l a l l e s v e e l b e t e r gaan. H e t z a l d u i d e l i j k z i j n , d a t meer algemene p o l i t i e k e d e n k b e e l d e n h i e r a a n t e n g r o n d s l a g -1iggen.
Mijn s t e l l i n g i s , d a t , g e z i e n h e t i n h o o f d s t u k k e n 3 e n 4 b e s c h r e mar
v e n e , g e s t r e e f d zou moeten worden e e x p e r i m e n t e r e n met h e t model van g e t r a p t e b e s l u i t v o r m i n g , z o a l s d a t met name i n h e t v o l g e n d e hoofdstuk beschreven wordt. Volgens h e t onderzoek vah Bureau Veldkamp hebben bewoners d a a r t o e we1 d e g e l i j k de b e r e i d h e i d , h e t g e e n ook b i j v , b l i j k t u i t de r e d e l i j k goede opkomsten o p de L e l y s t a d s e bewonerskontaktavonden.
On-
g e i n t e r e s s e e r d h e i d v a n bewoners i s d u s geen f e i t , maar mening van bestuurderszijde.
T e n s l o t t e nog a a n d a c h t v o o r e n k e l e b e l a n g r i j k e p u n t e n , z o a l s t i j d , g e l d en i n f o r m a t i e . De h o e v e e l h e i d t e r b e s c h i k k i n g g e s t e l d e i n f o r m a t i e wordt d o o r de i n s p r e k e r s o v e r h e t algemeen v o l d o e n d e g e a c h t . We1 moet d a a r a a n toegevoegd worden d a t i n f o r m a t i e m a t e r i a a l i n e n k e l e g e v a l l e i l op
z o d a n i g e w i j z e t e r b e s c h i k k i n g ws'rd g e s t e l d , d a t niemand h e t w i e t t e vinden. W e i n i g i s bekend o v e r d e a a r d van de i n f o r m a t i e : o v e r a s p e k t e n
a l s k w a l i t e i t , b e g r i j p e l i j k h e i d ed. v a l t i n z i j n algemeenheid .
geen o o r d e e l t e geven, aangezien h e t door m i j beatudeerde m a t e r i a a l zich daartoe n i e t leent. Een algemene k o n k l u e i e t e n a a n z i e n van de t i j d i s we1 t e geven. Over h e t algemeen z i j n k l a c h t e n o v e r g e b r e k a a n t i j d o v e r h e e r s e n d ,
a1 wordt i n e e n e n k e l g e v a l e e n t e k o r t e t i j d a18 s t i m u l a n s e r v a r e n ( z i e par. 3.1.3). ,
Ten a a n z i e n van h e t g e l d ! men k r i j g t de i n d r u k d a t d e h o e v e e l h e i d g e l d n i e t h e t hoofdprobleem i s . K o s t e n v o o r i n f o r m a t i e m a t e r i a a l a l l e e n a 1 kunnen soma b i j z o n d e r hoog oplopen. Het a a n t r e k k e n van .. v o l d d e n d e manpower l a a t d a a r & n t e & n v e e l t e veneen over; En j u i a t d a t t e k o r t a & manpower wordt d e s t e n i j p e n d e r , wanneer e r s p r a k e
i s van d w a r s l i g g e n d e w.e t h. o u d e r i of g e m e e n t e l i j k e d i e n s t e n . A 1 met a1 k o n k l u s i e s d i e v o o r s t a n d e r s van p a r t i c i p a t i e , v o o r s t a n -
d e r s van e e n g e d e m o k r a t i s e e r d e b e s l u i t v o r m i n g i n hun o v e r t u i g i n g steunen.
V O O R
L E L Y S T A D .
A l s u i t g a n g s p u n t k i e s i k h e t schema van de g e t r a p t e b e s l u i t v o r -
ming. I n e s s e n t i e b e t e k e n t d a t p a r t i c i p a t i e op h e t n i v e a u van woning e n woonomgeving e n i n s p r a a k op h o g e r e n i v e a u s . Men moet d e d i v e r s e t r a p p e n v o o r s t e l l e n a l s n i v e a u s v a n a l g e meenheid e n a l s f a s e n i n de t i j d . Aan d e hand van e e n s u g g e s t i e v a n Van Ommeren, kan men d e v o l g e n de trappen zien:
1. S t r u k t u u r p l a n v o o r Nedesland 2.
S t r u k t u u r p l a n v o o r de I J s s e l m e e r p o l d e r s
3. 4. 5. 6. 7.
S t r u k t u u r p l a n v a n h e t l a n d e l i j k g e b i e d van O o s t e l i j k F l e v o l a n d struktuurplan(nen) voor Lelystad Struktuurplannen voor wijken 1 , 2 , j en 4 stedebouwkundig(e) plan(nen) v o o r een c l u s t e r P l a n n e n v o o r woning e n woonomgeving
L e l y s t a d - e l k e s t a d - k a n men n o o i t a l s e e n g e r s o l e e r d e e e n h e i d z i e n : e r i s . a l t i j d s p r a k e v a n e e n i n t e r d e p e n d e n t i e met a n d e r e s t e d e n , d o r p e n , r e g i o ' s i n d e r e s t van h e t l a n d . Op n a t i o n a a l n i v e a u w o r d t e e n r u i m t e l i j k b e l e i d g e v o e r d , z o a l s t o t u i t i n g komt i n d e n o t a ' s r u i m t e l i j k e o r d e n i n g , waarvan e r t o t nu t o e e e n d r i e t a l z i j n v e r s c h e n e n . T e l k e n s wordt h e t l a n g e - t e r m i j n Y b e l e i d a a n g e p a s t a a n v e r a n d e r e n d e o p v a t t i n g e n e n nieuwe o n t wikkelingen.
H e t g l o b a l e " m a s t e r p l a n " op n a t i o n a a l n i v e a u h e e f t r e p e r c u s s i e s v o o r p r o v i n c i a l e e n s t r e e k p l a n n e n , welke weer g e v o l g e n hebben v o o r p l a n n e n van s t e d e n e n d o r p e n . Kortom, h e t l a n d e l i j k r u i m t e l i j k b e l e i d h e e f t v i a a l l e r l e i " t r a p pen" g e v o l g e n v o o r s t e e d s l a g e r e , n i v e a u s , t o t h e t n i v e a u van de b u u r t t o e . A n d e r z i j d s i s e r ook s p r a k e van e e n t e r u g k o p p e l i n g , w a a r b i j p l a n n e n op h o g e r n i v e a u worden a a n g e p a s t a a n ontwikkel i n g e n op l a g e r n i v e a u . Het g a a t d u s om e e n w i s s e l w e r k i n g . P l a n n e n op hoog n i v e a u l e n e n z i c h n i e t v o o r p a r t i c i p a t i e : h e t i s v o l s t r e k t onwerkbaar om b i j h e t o p e t e l l e n van g r o o t s c h a l i g e p l a n n e n samen t e werken met a l l e b e t r o k k e n e n . Dan moet men we1 d e l e g e r e n ( v e r g pp 6-7).
Het v e r d i e n t a a n b e v e l i n g s t r e e k c o m m i s s i e s z o d a n i g samen t e s t e l l e n , d a t ze r e p r e e e n t a t i e f z i j n . D a a r t o e zou men v e r t e g e n w o o r d i g e r s van e e n zo b r e e d m o g e l i j k s c a l a van o r g a n i s a t i e e e n v e r e n i g i n g e n moeten samenbrengen. Te vaak z i j n s t r e e k c o m m i s s i e s bemand met p e r s o n e n d i e d o o r G.S. gekozen z i j n , w a a r d o o r z s v e e l a l geen a a n s p r a a k op r e p r e s e n t a t i v i t e i t kunnen maken. Bet uitgangspunt n a d e r g e p r e c i s e e r d k o m t n e e r op i n s p r a a k i n f a s e n n r s . 2 t / m 6 e n p a r t i c i p a t i e i n f a s e ' 7 e n de d a a r o p v o l g e n d e f a s i . v a n 'de u i t v o e r i n g . I n s p r a a k i n f a s e 1 g e i c h i e d t d o o r m i d d e l van de RARO
erg.
Mw. de R u i j t e r , h o o f d s t u k 2).
I n s p r a a k en p a r t i c i p a t i e voor L e l y s t a d l a a t z i c h i n h e t volgende schema s a m e n v a t t e n r
OVER~IGID
\
Ntrlir-tlAS .,
DE~JoNERS
.\
-
ml . ..
\
.
w ?Jk
.
,
.
\
C. ' ILISTER
fiEWoNEC.5
f--
\
4
\
.a
\
LLI~T
7 ,B
\ 1
\
\ \ \
-
4
6.2.
Lelystad
Voor L e l y s t a d i s e e n s t r u k t u u r p l a n i n v o o r b e r e i d i n g .
Inspraak i n
d a t p l a n kan geschieden door de inspraakcommissie, waarin overh e i d , d e s k u n d i g e n e n bewoners z i t t i n g hebben. De commissie moet r e p r e s e n t a t i e f z i j n : p o l i t i e k r e p r e s e n t a t i e f d o o r deelname van
DAC/AR e n v e r d e r r e p r e s e n t a t i e f n a a r b e s t a a n d e v e r e n i g i n g e n e n organisatiea. H e t i s n u t t i g om de i n s p r a a k c o m m i s e i e o n d e r t e v e r d e l e n n a a r t h e magroepen, d i e z i c h o v e r s p e c i f i e k e onderwerpen gaan b u i g e n : bv. wonen, werken, v e r k e e r , g r o e n v o o r z i e n i n g e n e t c . Op d i e m a n i e r kunnen bewoners i n samenwerking met d e R i j k s d i e n s t e n h o t Openbaar Liohaam Z u i d e l i j k e I J s s e l m e e r p o l d e r s h e t s t r u k t u u r p l a n v o o r L e l y s t a d mede v a s t s t e l l e n e n n a d e r u i t w e r k e n . Dat z a l g e e n e e n m a l i g e zaak z i j n : a a n g e z i e n i n z i c h t e n a l e de s a m e n l e v i n g v o o r t d u r e n d v e r a n d e r e n , moet de i n e p r a a k e e n permanent k a r a k t e r hebben. De i n s p r a a k c o m m i s s i e b e s t a a t n o g n i e t . Tot nu t o e wordt g e w e r k t met b e w o n e r s k o n t a k t a v o n d e n , 'welke op z i c h e r g n u t t i g z i j n , maar z i c h a l l e e n kunnen b e p e r k e n t o t p r a t e n a c h t e r a f . De b e w o n e r s k o n t a k t a v o n d e n worden gekenmerkt d o o r e e n vorm v a n m e d e b e s l i s s e n b i n n e n e e n b e p a a l d k a d e r : zo werd b i j v . o p e e n v e r g a d e r i n g v a n bewoners b e s l o t s n om twee van de v i e r B a a i - t o e g a n g e n a f t e s l u i t e n . Aan h e t m e e b e s l i s s e n b i n n e n e e n b e p a a l d k a d e r i s
m.i.
g e e n b e z w a a r v e r b o n d e n : h e t i s met name kenmerkend v o o r h e t
schema v a n d e g e t r a p t e b e s l u i t v o r m i n g . Maar a a n d e a n d e r e k a n t kan i k me n i e t a a n de i n d r u k o n t t r e k k e n d a t de b e s l i s s i n g s b e v o e g d h e i d v e e l t e b e p e r k t i s : men mag dan we1 b e s l i s s e n o v e r h e t d o o r g a a n van e e n p r o e f , maar n a d a t d e meningen s c h r i f t e l i j k waren g e p e i l d , was d e b e s l u i t v o r m i n g e e n zaak van de H i j k s d i e n s t . A 1 p r o b e e r t de R i j k s d i e n s t h e t i n e e n d e r g e l i j k g e v a l zo genuanc e e r d m o g e l i j k t e werk t e g a a n , m i j n s i n t z i e n s k a n men d e b e t r o k kenen n i e t b u i t e n d e r g e l i j k e b e s l i s s i n g e n ' h o u d e n . Hoe d a n ook, e r i s e e n d u i d e l i j k b e g i n , h e t g e e n v e r d e r b l i j k t u i t e e n a a n t a l zinsneden u i t RIJP-publikaties
( n r s 6 2 , 62a, r e s p .
pp 18 e n 1 6 ) :
" W i t h e t k o n t a k t t u s s e n R I J P e n d e bewoners komen soms a a n v u l l i n g c n e n v e r b e t e r i n g e n i n h e t b e t r o k k e n woongebied v o o r t . Bovendien kan
z o ' n g e s p r e k ( o p de bewonerskontaktavond -nm) n u t t i g z i j n v o o r h e t ontwerpen van nieuwe b u u r t e n " (.. .) "De bewoners hebben t a s t b a r e r e s u l t a t e n geboekt".
' B i j v e e l bewoners b e s t a a t de wens om e e n e i g e n i n b r e n g i n de i n r i c h t i n g van hun woongebied t e hebben. I n h e t p l a n P l a n t a g e e n H o f s t e d e i s bewust g e p r o b e e r d d a a r o p i n t e s p e l e n . Binnen h e t plan b l i j v e n i n d e d i r e k t e woonomgeving d r i e t e r r e i n t j e s ( t w e e i n d e P l a n t a g e en CBn i n d e H o f s t e d e ) v o o r l o p i g b r a a k l i g gen. Het i n de b e d o e l i n g om t e z i j n e r t i j d , samen met de bewoners t o t e e n n a d e r e i n r i o h t i n g van d e z e t e r r e i n e n t e komen. Vandaar d e term
' inspraakplekken'
6.3.
Procedure
"
.
De "bewonerskontaktavonden b o e t e n v o l g e n s m i j geiia%haafh b l i j v e n i e r b l i j v e n a i t i j d problemen d i e d o o r e e n p a n e l e e n v o u d i g o p g e l o s t kunnen w o r d e n , o f a n d e r s kunnen worden d o o r g e s p e e l d n a k r de gee i g e n d e i n s t a n t i e.s .. Dat i s d e e e r d e r g e s i g n a l e e r d e " d o o r g e e f l u i k " f u n k t i e , welke i n d e toekomst w e l l i p h t overgenomen kan worden door e e n r a a d van bewoners, b i n n e n e e n s t r u k t u u r van b u u r t - e n w i j k r a d e n , waarvan v e r t e g e n w o o r d i g e r s ook i n de i n s p r a a k c o m m i s s i e z i t t e n ( p . 60). V e r d e r i s d e r o l . v a n d e w o o n c o n s u l e n t e van g r o o t b e l a n g . Met name b l i j k t de b e h o e f t e b i j huisvrouwen a a n e e n g e s p r e k van vrouw t o t vrouw
.
R e s t e e n p r o c e d u r e v o o r h e t b e t r e k k e n van oude e n nieuwe bewoners b i j d e nieuwbouw van L e l y s t a d . De v r a a g i s dan: wie komen e r i n L e l y s t a d wonen? Om h i e r i n i n z i c h t t e k r i j g e n i s van e l e m e n t a i r bel a n g . Een goede methode kan h e t werken met a d v e r t e n t i e s i n de l a n d e l i j k e b l a d e n z i j n , w a a r i n L e l y s t a d wordt g e p r e s e n t e e r d en w a a r i n i n f o r m a t i e b i j e e n k o m s t e n worden a a n g e k o n d i g d , zowel i n L e l y s t a d , Amsterdam a l s de " o v e r l o o p g e b i e d e n " . Meer i n f o r m a t i e o v e r L e l y s t a d kan b e p a a l d geen kwaad g e z i e n h e 8 b e g i n van Pim de Wijs' f i l m o v e r L e l y s t a d , d i e op de v o o r l i c h t i n g s a v o n d v o o r nieuwe bewoners ged r a a i d wordt.. Het i s n i e t v o l d o e n d e om h u i d i g e bewoners van L e l y s t a d , t e e n q u g t e r e n o v e r hun woonervaringen en d e u i t k o m s t e n r e p r e s e n t a t i e f t e a c h t e n v o o r de mensen d i e e r nog moeten komen wonen ( z i e de werkw i j z e i n n r 30). B a t k a n l e i d e n t o t g r o t e v e r s c h i l l e n i n o p v a t t i n g t u s s e n h u i d i g e en t o e k o m s t i g e L e l y s t e d e l i n g e n .
Lopend e n gedaan o n d e r z o e k n a a r w o o n s a t i s f a c t i e i s van b e l a n g . H i e r u i t z i j n wensen t e d e s t i l l e r e n , welke h e t k a r a k t e r v a n t o e k o m s t i g e w i j k e n z u l l e n kunnen medebepalen. A l s dan b l i j k t d a t men i n de e e r s t e w i j k e e n z o l d e r m i s t , dan i s d a t e e n " f o u t " d i e men i n d e tweede w i j k n i e t meer maakt: d a a r hebben de h u i z e n v o o r
.
e e n m o o t d e e l weer kappen. Fout s t a a t h i e r t u s s e n a a n h a l i n g s t e k e n s , omdat.het h i e r ' e e n verandering i n inzicht betreft. P l a n n e n v o o r de tweede w i j k , o p g e z e t met e r v a r i n g e n u i t d e e e r s t e w i j k , z i j n nu i n u i t v o e r i n g . Men h e e f t met v r o e g e r e e r v a r i n g e n r e k e n i n g gehouden, maar d a t w i l n i e t zeggen d a t h u i d i g e of toekoms t i g e bewoners van L e l y s t a d a k t i e f b i j de p l a n n e n z i j n b e t r o k k e n . A l s men h e t schema van de RARO ( h o o f d s t u k 2 , p 30) v o l g t e n e e n
o n d e r s c h e i d maakt n a a r programmafase
,
(voor)ontwe'rpfase , v a s t -
s t e l l i n g s f a s e en u i t v o e r i n g , dan b l i j k t d a t e r van i n s p r a a k i n e e n v r o e g s t a d i u m n a ~ w e ~ l i j kssp r a k e i s geweest. We1 i s i n s e n v r o e g s t a d i u m i n f o r m a t i e o v e r de tweede w i j k v e r s c h a f t a a n h e t D.A.C.
( ~ a g e l i j k s~ d v i e s c o l l e g e )e n A d v i e s r a a d ,
h e t g e e n men r e s p . met " c o l l e g e van wethouders" en " g e m e e n t e r a a d " kan v e r t a l e n . DAC e n A d v i e s r a a d z i j n i n g e s t e l d d o o r de L a n d d r o s t , d i e v e r a n t -
w o o r d e l i j k i s voor h e t gevoerde b e l e i d . DAC e n A d v i e a r a a d kunnen a l l e e n adviseren; De L a n d d r o s t i s t e g e l i j k e r t i j d d i r e k t e u r van de R I J P , welke R u i m t e l i j k e Ordening e n Openbare Werken v o l l e d i g . o n d e r zijn b e h e e r heelk. ~ n f o r m a t i e v e r s t r e k k i n gh e e f t d u s i n e e n v r o e g t i j d i g s t a d i u m p l a a t s g e h a d , maar d e d i a ' k u s s i e b l e e f b g p e r k t t o t g l o b a l e k w e s t i e s a l s d i c h t h e i d , v o o r z i e n i n g e n , w e r k g e l e g e n h e i d e n woningbouw. D a a r b i j i s op v e r z o e k van d e A d v i e s r a a d e e n a n d e r e i n t e g r a t i e van de p a r t i k u l i e r e woningbouw t o e g e p a s t
.
Verder i s e r d o o r de p o l i t i e k e p a r t i j e n een h e a r i n g g e o r g a n i s e e r d , welke geen d o o r s l a a n d s u c c e s i s g e w e e s t , maar d a t i s e e n h e a r i n g danook nimmir. W i l men e r n s t maken m e t , d e i n s p r a a k , dan z a l men i n e e n v r o e g t i j -
d i g s t a d i u m bewoners moeten l a t e n kennisnemen van de p l a n n e n e n d a z e l a t e n b e s p r e k e n i n d e i n s p r a a k c o m m i s s i e e n de themagroepen. I n i n s p r a a k c o m m i s s i e e n themagroepen moeten i n h e t i d e a l e g e v a l ook t o e k o m s t i g e bewoners z i t t i n g h e h b e n . Dat zou kunnen g e b e u r e n
d o o r d e z e n t e r e k ~ t e r e nop de i n f o r m a t i e a v o n d e n , welke i n de
-
e e r d e r genoemde l a n d e l i j k e a d v e r t e n t i e c a m p a g n e z i j n aangekondigd. I n s t e l l i n g van de i n s p r a a k c o m m i s s i e i s i n h o o f d z a a k v o o r d e d e r d e .
.
w i j k e e n z i n v o l l e z a a k , a a n g e z i e n v o o r de tweede w i j k de p l a n n e n
.
i n h o o f d z a a k v a s t l i g g e n ( ~ l l e e nd e c l u s t e r s 2.3 e n 2.4
liggen
nog n i e t v a s t ) . Voor de tweede w i j k i s i n s p r a a k i n de t o t a l e s t r u k t u u r van de w i j k of de c l u s t e r s e r v a n , m o e i l i j k meer m o g e l i j k . R e s t e e r t h e t " i n W l l e k n van de woonomgeving v o o r z o v e r d a t n o g m o g e l i j k i s : wat ,
voor.~oorten,groenvoorzieningw i l men, waar w i l men s p e e l - e n p a r -
. .
L
k k e r p l a a t s e n hebben, hoe s t a a t h e t met wensen t.a.v.
winkelateun-
punten, voorzieningen e t c . Het v e r d i e n t a a n b e v e l i n g d i s k u s s i e s o v e r a s p e k t e n y e d e woonomge.
,
v i n g t e v o e r e n met k l e i n e g r o e p e n bewoners ( b i j v . d o 0 5 d e 'bewoners d i e i n blokken t e g e n o v e r e. l k .a a r s t a a n , wonen, z o d a t . g e s p r o k e n kan worden o v e r een gezamenlijk s t u k g r o e n , s t r a a t e t c . ) .
Op d i e w i j z e
kunnen d i r e k t - b e t r o k k e n e n p a r t i c i p e r e n i n de woonomgeving. Het a a n d r a g e n van v o o r b e e l d e n van hoe h e t zou kunnen d o o r de R i j k s d i e n s t maakt een. . g e r i c h t e d i s k u s s i e . m o g e l i j k . T e g e l i j k e r t i j d kan
'
men op d i e manier a a n t o n e n i n welke o r d e van g r o o t t e met b e t r e k k i n g t o t de k o s t e n k a n , w o r d e n g e d a c h t . Een b e l a n g r i j k g e v o l g van de d i a k u s s i e g r o e p e n e n b e w o n e r s b i j e e n komsten i s d a t men e l k a a r i n e e n v r o e g t i j d i g s t a d i u m l e e r t kennen
.
e n m e t e l k a a r l e e r t samenwerken. Mag h e t zo z i j n d a t e r v o o r d e tweede w i j k w e i n i g m o g e l i j k h e d e n t o t i n s p r a a k meer z i j n , t o c h g a a n d i e m o g e l i j k h e d e n d o o r d e R i j k s d i e n s t b e n u t worden, h e t g e e n p o s i t i e f t e w a a r d e r e n v a l t .
,
20 g a a t men n a a r v o o r b e e l d van Z o e t e r m e e r s c h e t s d a g e n houden v o o r g e b i e d 2.5.
D a a r t o e wordt e e n g e b o u w t j e i n d e w i j k geopend waar
e e n i e d e r n a a r b i n n e n kan l o p e n met v r a g e n , s u g g e s t i e s e t c . Een goed i n i t i a t i e f , waarvan t e hopen i s d a t h e t geen i n c i d e n t e l e z a a k z a l z i j n , maar e e n a a n z e t z a l vormen t o t e e n s t r u k t u r e l e aanpak van i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e . Hoe b e l a n g r i j k h e t i n i t i a t i e f van d e s c h e t s d a g e n ook i s n ( a l was h e t a l l e e n a 1 u i t h e t oogpunt van e r v a r i n g e n opdoen, zowel d o o r de R I J P a l s d o o r d e bewoners) hoofdmoot i s e n b l i j f t de n o g ' t e bouwen d e r d e w i j k ( e n d e v i e r d e ) . Wanneer de d o o r m i j v o o r g e s t e l d e a d v e r t e n t i e c a m p a g n e wordt i n g e v o e r d , kan men op d e i n f o r m a t i e a v o n d e n t o e k o m s t i g e bewoners
.-'
r e k r u t e r e n v o o r d e werkgroepen, d i e z i c h met h e t g l o b a l e masterptipn v o o r d e w i j k gaan b e z i g h o u d e n , waarmee ook d e r e e d s i n g e s t e l d e inspraakcommissie b e z i g i s (geweeet). B e t v e r d i e n t a a n b e v e l i n g i n de i n s p r a a k c o m m i s s i e p l a a t s e n t e r e s e r v e r e n v o o r v e r t e g e n w o o r d i g e r s van werkgroepen e n toekoms t i g e bewoners, z o d a t d e z e i n e e n v r o e g t i j d i g s t a d i u m kunnen m e e p r a t e n o v e r hun ( t o e k o m s t i g e ) w o o n s i t u a t i e . V e r d e r i s h e t n u t t i g om ( v a n u i t m o t i v a t i e - p s y c h o l o g i s c h
stand-
p u n t ) de t o e k o m s t i g e bewoners e e n s t u k medeverantwoordelijkheid t e geven i n d i e z i n , d a t de R i j k s d i e n s t de i n s p r e k e r s ( m o r e e l ) v e r p l i c h t i n de d e r d e w i j k t e g a a n wonen. Die m o r e l e v e r p l i c h t i n g kan men a a n de a n d e r e k a n t
ook o m d r a a i e n ,
e n we1 i n d i e z i n , d a t men z e g t r d e g e n e d i e h e e f t meegedaan a a n de i n s p r a a k maakt e e n ( v e e l ) g r o t e r e k a n s op e e n h u i s . Dat zou de s t e r k s t d e n k b a r e m o t i v a t i e z i j n d i e men z i c h kan v o o r s t e l l e n . Het kan de o p l o e s i n g z i j n voor h e t probleem d a t i n s p > e k e r s v e e l v r i j e t i j d e n r e i s g e l d moeten o f f e r e n , h e t g e e n met name h i j i n s p r a a k i n nieuwbouw n o g a l v e r v a n d e h u i d i g e w o o n p l a a t s , e e n b e l e t s e l k a n z i j n mee t e doen a a n d e i n s p r a a k p r o c e d u r e . Voor w i j k d r i e moat men due o v e r l e g g e n met h u i d i g e e n t o e k o m s t i g e Lelystedelingen.
P a t o v e r l e g kan h e t b e s t p l a a t s v i n d e n d o o r mid-
d e l van werkgroepen. Het b e s t i s met e e n a a n t a l algemene i n f o r m a t i e a v o n d e n t e s t a r t e n waarna p e r werkgroep nog e e n b i j e e n k o m s t met e e n d e s k u n d i g e op h e t t e r r e i n yan d e werkgroep, gehouden wordt. Daarna werken d e g r o e p e n z e l f s t a n d i g v e r d e r a a n de hand v a n d o o r de R i j k s d i e n s t v e r s t r e k t e i n f o r m a t i e . B e l a n g r i j k z i j n r e g e l m a t i g e algemene v k r g a d e r i n g e n , z o d a t d e werkgroepen van e l k a a r e v o r d e r i n g e n op de h o o g t e b l i j v e n e n h e t g e z i c h t op h e t g e h e e l n i e t v e r l i e z e n . Op d e z e m a n i e r kan men, naarmate d e o n t w i k k e l i n g van L e l y s t a d v e r d e r g a a t , g e l e i d e l i j k komen t o t i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e op resp. wijk- en cluster/buurtniveau. Deze g e l e i d e l i j k e aanpak h e e f t t o t v o o r d e e l d a t zowel d e D i e n s t
als de bewoners e r v a r i n g kunnen opdoen op d i t nieuwe t e r r e i n . Het v e r d i e n t e r n s t i g e overweging om, j u i s t vanwege d i t nieuwe t e r r e i n t e denken a a n h e t a a n t r e k k e n v a n een p e r s o o n , d i e met
-
d e problemen van i n s p r a a k en p a r t i c i p a t i e b e l a s t z a l worden.
Het zou e e n s o o r t ombudsman moeten z i j n , d i e w e l i s w a a r m e t d u i d e l i j k e banden met RIJ'P e n OLZIJP, t o c h e e n v o l d b e n d e mate van z e l f s t a n d i g h e i d moet kunnen ,. k. r i jgen om a l s vertkouwensman van d e b e v o l k i n g t e kunnen o p t r e d e n .
,
W a n n e e r d e ombudsman t e s t e r k gebonden i s a a n de R I J P , of d e Z I J P , g e e n e i g e n i n i t i a t i e v e n kan o n t p l o o i e n om k o n t a k t e n t e zoeken met d e bewoners, dan z a l . h i j voor d e bewoners n i e t v e e l m66r z i j n dan e e n s o o r t v o o r l i c h t i n g s a m b t e n a a r , met h e t g e v a a r d a t h e t e e r d e r g e s i g n a l e e r d e v r i j algemene wantrouwen i n o v e r h e i d e n gemeente, ook h i e r z i j n t o , l z a l e i s e n . Hoe b e l a n g r i j k de v r i j o n a f h a n k e l i j k e o p s t e l l i n g van e e n ombudsman we1 i s , kan b l i j k e n u i t v e l e e x p e r i m e n t e n welke d o o r Mulder ( n r 49) z i j n g e d a a n . Ale e e n ombudsman t e d i c h t b i j de mQ6rm a c h t i g e n s t a a t , b l i j f t ' de a f s t a n d t o t de minder-machtigen
te.
g r o o t , met a l s r ' e s u l t a a t d a t e e n ombudsman i n e e n d e r g e l i j k g e v a l ,
de b e s l ~ i t v o r m i na~l l e e n maar d n d o o r z i c h t i g e r maakt.
. .
Wanneer eenmaal d e o v e r t u i g i n g b i j d e b e v o l k i n g i s g e v e s t i g d d a t de RIJP e r n s t maakt met de w e m n van de bewoner, dan i s t e v e r wachten d a t s t e e d s meer bewoners z i c h z u l l e n opgeven v o o r i n s p r a a k en participatieprocedures. Men mag n i e t v e r w a c h t e n d a t i e d e r e e n
o n m i d d e l l i j k i n g r o t e drom-
men z a l t o e s t r o m e n , a l s de D i e n s t b i j w i j s e van s p r e k e n morgen
.
mijn plannen t o t u i t v o e r i n g brengt. Daarvoor hebben d e nieuwe L e l y s t e d e l i n g e n v a a k t e v e e l f r u s t r e r e n d e e r v a r i n g e n i n h e t v e r l e d e n opgedaan. Men mag danook r e d e l i j k e r w i j s aannemen d a t a a n v a n k e l i j k de "noisy-few"
zullen reageren
op i n s p r a a k - en p a r t i c i p a t i e k a n s e n . De e i s e n d i e dan o p t a f e l komen z a l men dan ook n i e t a l s r e p r e s e n t a t i e f .moeten beschouwen, r e d e n d a t men e r goed a a n z a l doen de g e u i t e wensen t e t o e t s e n d o o r e e n s c h r i f t e l i j k e e n q u s t e , v o o r d a t men de u i t v o e r i n g t e r hand neemt.
-
A 1 met a 1 z a l d u i d e l i j k z i j n d a t i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e t i j d e n g e l d z u l l e n k o s t e n . Argumenten d i e n o g a l e e n & w o r d e n g e h a n t e e r d om i n s p r a a k en p a r t i o i p a t i e n i e t t e l a t e n d o o r g a a n , o f om e e n zodanig k o r t e t i j d t e r beschikking t e s t e l l e n d a t weinig n u t t i g s v e r r i c h t kan worden. Het zou d e o v e r h e i d e n o v e r h e i d s d i e n s t e n t e n goede komen, wanneer e e n mee5 d i e n s t v e r l e n e n d e t h o s b e n a d r u k t ,ou worden. Een s t a d i s immers van de bewoners e n n i e t v a n h e t s t a d s b e s t u u r .
66
.
I n h e t v o o r a f g a a n d e i s e e n p o g i n g ondernomen om t h e o r i e e n p r a k t i j k van i n s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e t e i n t e g r e r e n . I e t s w a t i n de l i t e r a t u u r b i j rnijn weten n i e t i s g e d a a n , h e t g e e n e e n v e r k l a r i n g k a n z i j n v o o r de s t e r k e v e r s c h i l l e n t u s s e n t h e o r e t i c i en praktici. De a a n b e v e l i n g e n welke i n d i t r a p p o r t worden g e d a a n z i j n i n h o o f d z a a k van b e t r e k k i n g op de d e r d e w i j k , a a n g e z i e n v o o r de tweede w i j k h e t m e e r e n d e e l v a s t l i g t . A l l e d r e e r s t i s r e a l i s e r i n g van de g e t r a p t e b e s l u i t v o r m i n g a a n t e b e v e l e n : p a r t i c i p a t i e van bewoners op h e t n i v e a u van woning e n woonomgeving e n i n s p r a a k op h o g e r e n i v e a u s . E r z a l e e n i n s p r a a k c o m r n i s s i e moeten komen, z o d a t d e r a n d v o o r w a a r den p e r c l u s t e r zo r e p r e s e n t a t i e f m o g e l i j k kunnen worden v a s t g e steld.
Naast e e n i n s p r a a k c o m r n i s s i e moeten e r werkgroepen worden i n g e s t e l d , d i e d i e p e r op de v e r s c h i l l e n d e t h e m a ' s kunnen i n g a a n . B e l a n g r i j k d a a r b i j z i j n r e g e l m a t i g e algemene v e r g a d e r i n g e n .
Om h e t b i j de b e v o l k i n g l e v e n d e wantrouwen weg t e nemen i s aans t e l l i n g van e e n ombudsman e e n goed m i d d e l , v o o r a l wanneer d e z e o v e r v o l d o e n d e v r i j h e i d b e s c h i k t , m a a r t e g e l i j k e r t i j d nauwe banden met RIJP e n OLZIJP kan onderhouden. Z i j n h o o f d t a a k z a l z i j n h e t c o B r d i n e r e n van i d s p r a a k e n p a r t i c i p a t i e van oude e n nieuwe L e l y s t e d e l i p e n .
I
1 . S.D.
Alinsky
Van A p a t h i e n a a r p a r t i c i p a t i e van de bevolki-ng Nimo C a h i e r
2. H.J.M. van Alphen e n W .H. B r a n d e n b u r g
I n s p r a a k i n de r u i m t e l i j k e o r d e n i n g , e e n f a s e i n h e t p r o c e s van demokratisering. ~ m s t k r d a m , 1973 (Verkenningen i n p l a n o l o g i e e n demografie n r 9 ) .
3 . Dezelfden
I n f o r m a t i e b l a d e n 1 t / m 11 van h e t Buro I n a p r a a k S t r u k t u u r p l a n Groot-Hoorn Hoorn, m a a r t - j u l i 1974
4. D e z e l f d e n
Groot-Hoorn: G r o o t s p r a a k ? ( ~ i n d v e r s l a ~ i n s p r a a k p r o c e d u r e S t r u k t u u r p l a n Groot~oorn) Hoorn, 1974
.
5. D e z e l f d e n
Overheid e n i n s p r a a k i n de R u i r n t e l i j k e Ordening S e n V , 5 5 e j r g n r 3 , m a a r t 1 9 7 4 , pp 97 -102.
6 . S.R.
Een l a d d e r van p a r t i c i p a t i e van de bevolkin~ . i n C . P a s t o r (coord. red) Handboek Bouwen e n Wonen D e v e n t e r , 1 9 7 4 , ~ l u w e r / ~ a Loghum n Slaterus
Arnstein
6 8 . Wolfgang Beck
Demokratie i n - d e w i j k e n Amsterdam, 1 9 7 4 , P o l a k e n Van Gennep
7.
Bouwen a a n de Boeg Dronten, 1973
Begeleidingscommissie c De Boeg
8. A.
i
v a n Biemen I t
9. Gerben Rruinsma e n Paul Nollet
Vormen e n Inhouden van de Demokratie I n t e r m e d i a i r , 8 e j r g n r 8, 25-2-1972 P r o j e k t d i r e k t e medezeggenschap. T h e o r i e . ' U t r e c h t , mei 1973 ( s t e n c i l ) .
10. Roe1 B u i t e r ( e a )
Condities voor p a r t i c i p a t i e b i j stadsvernieuwing. P l a n 4 , 7975, PP 20-4
10a. J.B.
Het s i r n u l a t i e - s p e l e n s o c i o l o g i s c h speurwerk. i n : Methoden e n Mensen, o n d e r r e d . van P.G. Swanborn. B o e k e n b i j l a g e v a n Kens e n M a a t s c h a p p i j , Rotterdam 1974
~u=ie
1
11. Anne ~ u t t i m i r
S o c i a l Space and t h e p l a n n i n g o f residential areas. E n v i r o n m e n t and B e h a v i o r , s e p t ,1972, PP 279-319
.
12. F r i t s v a n d e r Burg e n Angelus Megens
E n i g e a s p e k t e n van p a r t i s i p a t i e i n h e t b e s l u i t v o r m i n g s p r o c e s b i j de R.0. S e n V j r g 53 n r 2 , f e b 1972
1 3 . A.K.
Constandse
I n s p r a a k . D i s k u s s i e p u n t e n v o o r de ond e r z o e k e r s v e r g a d e r i n g van d e SEHA. L e l y s t a d , 1 0 m a a r t 1971
1 4 . A.K.
Constandse
N o t i t i e n.a.v. v o o r s t e l l e n i n z a k e i n s p r a a k / p a r t i c i p a t i e i n woonwijk 2.2.6. L e l y s t a d , 11-5-1973
1 5 . M i n i s k r i e C.H.M.
S o c i a l e a s p e k t e n van s t a d s v e r n i e u w i n g Bibliografie. Den Haag, j u n i 1972
1 6 . J.M. M.J.
Medezeggenschap van de bewoner Bouw n r 35, s e p t 1973, pp 1015-1020
van D a m e n Danz
17. J . Dekker
Beknopt v e r s l a g van de i n s p r a a k p r o c e d u r e H i l v e r s u m s e Meent. H i l v e r s u m , 1971
18. T. van Dormaal ( e a )
Z u i d - B i j l m e r ( ~ o l e n d r e c h t ) :h e t v o o r t d u r e n d g e b r e k aan d e m o k r a t i e b i j de stedebouw Wpnen TA/BK n r 1 7 , s e p t 1974, pp 14-26
1 9 . J o s Dumont
Opbouwwerk maakt p r e t e n t i e s n i e t w a a r . J e n H n r 1 4 , 4e j r g , 14 aug. 1972
20. G.E.
Inspraak a l s p a r t i c i p a t i e ' b i j h e t u i t werken v a n nieuwbouwplannen. 1 n : d i k t a a t behorende b i j h e t k o l l e g e ' d e o r g a n i s a t i e van stedebouwkundige projekten' Y e l f t , 1973
Engberts
.
20a. R.
van E i j k e r e n
K a s k o p r o j e k t B o x t e l . De e r v a r i n g e n van de bewoners. T i l b u r g , m a a r t 1973 ( U i t ~ a v eI . V . A . ) .
21. Michael T . Fagence
Citizen oarticipation i n the planning p r o c e s s (u.s.) J o u r n a l o f t h e Royal Town P l a n n i n g I n s t . Vol. 59 n r 4 , a p r i l 1973
22. M.T.
A code f o r c i t i z e n i n v o l v e m e n t i n t h e planning process P l a n n i n g Outlook, v o l 14. S p r i n g 1,974
Pagence
23. J o h n Friedmann
The p u b l i c i n t e r e s t and Community P a r t i c i p a t i o n . Toward a r e c o n s t r u c t i o n of Public Philosophy. A I P - J o u r n a l , j a n u a r y 1973
24. S j . Groenman
Inspraak i n opspraak. I n : Perpetuum m o b i l e ; t h e m a ' s e n t o e p a s s i n g e n i n de s o . c i o l o g i e van Groenman Assen, 1974, Van Gorcum & Comp.
25. Hartmut G r o s z h a n s
Mehr Demokratie b e i d e r S t a d t p l a n u n g , Chancen d e r B e t e i l i g t e n G a r t e n und L a n d s c h a f t , m a a r t 1 9 7 4 , pp 194196. .
26. E.
t e k Haar
V o o r g e s t e l d e p r o c e d u r e b i j de i n f o r m a t i e o v e r e n i n s p r a a k i n de " b e a u t i f i c a t i o n " v a n h e t g e b i e d 1.2.1 L e l y s t a d , 29-10-1 971
27. E.
t e r Haar
'
Bewoners e n hun woonomgeving, p a r t i c i p a t i e i n de w o r d i n g e n omvorming van h e t woongebied L e l y s t a d , 15-1 1-1972
.
28. E. t e r Haar
H a a i - t o e g a n g e n a f s l u i t e n , ja of n e e ? V e r s l g van e e n i n s p r a a k p r o c e d u r e . L e l y s t a d , 6-2-1975
29. H.J. , v a n Haperen
Vershg van de o n d e r z o e k e r s v e r g a d e r i n g van 1 0 m a a r t 1973 L e l y s t a d , 1-4-1975
30. D.
De w a a r d e r i n g v a n de woonomgeving, Pen b a s i s v o o r h e t f o r r n u l e r e n van de normat i e v e v e r e i s t e n i n de o m g e v i n g s p l a n n i n g . Heverlee, 2.j.
van Havre
51. E . Hei j e r s ( e a )
Schiedam: Woudhoek-Spaland. een p a r t i c i p a t i e p r o j e k t . Wageningen, mei 1974.
3 2 . H.P.G.
Hoorn
I n s p r a a k i n Nederland M a a s t r i c h t , 1972, Bureau Openb. Werken
33. H.P.G.
Hoorn
Inspraak-bibliografie M a a s t r i c h t , 1973, Bureau Openb. Werken
54. H.P.G.
Hoorn
I n s p r a a k : welke a f s p r a k e n v o o r e e n goeae samenspraak? I n t e r m e d i a i r , 9e j r g n r 2 7 , 1 3 j u l i 1973
35.
De H o r s t i n k
36. S.E.
Huismans
R a p p o r t van
I n s p r a a k b i j r u i m i e l i j k e o r d e n i n g en Wonen. A m e r s f o o r t , 1974 Wat v i n d t de b u r g e r van de o v e r h e i d ? I n t e r m e d i a i r n r 21, 1 j s e p t 1974.
57. Hienk I d e n b u r g
Z i c h t op i n s p r a a k Den Haag, (1970)1974, S t a a t s u i t g e v e r i j
58. I n s p r e k e r s Gem. Bergen a a n Zee
De toekornst van Bergen aan Zee. ~ o ' n k l u s i e s e n a a n b e v e l i n g e n ven e e n i n s p r a a k procedure. Bergen a a n Zee, mei 1974
5 9 . I n s p r e k e r s Gemeente
R a p p o r t I n s p r a a k p r o c e d u r e Gemeente Langendi jk. L a n g e n d i j k , j u n i 1974
,
Langendi jk
40. I n s p r e k e r s W a t e r l a n d
W a t e r l a n d e r s o v e r Waterland. E i n d r a p p o r t inspraakprocedure voorontwerp s t r e e k p l a n Waterland. Z.p.,z.j. (plm 1 9 7 3 ) .
41. I n s p r e k e r s T e x e l
E i n d r a p p o r t Inspraak S t r e e k - en S t r u k tuurplan Texel. Z.P., 2.j. (1974).
41a. J . P . <
J a n s e n ( b e w e r k e r ) Wet op d e K u i m t e l i j k e O r d e n i n g Zwolle, 1 9 6 7 , T j e e n k W i l l i n k
4 2 . H.M.
Jolles
S o c i o l o g i e van de p a r t i c i p a t i e Aiphen a a n de H i j n , 1972, Samsom
43. H.M.
Jolles
R e p r e s e n t a t i e en demokratie M e n M 5/4 1972
4 4 . H.M.
Jolles
De p o r e u z e d e m o k r a t i ~ . Een s o c i o l o g i s c h o n d e r z o e k n a a r he t i n s p r a a k v e r s c h i j n s e l . Alphen a a n de Z i j n , 1974, Samsom
45.
A.
46.
A.F.A.
Kleyn
Korsten
Het b e e l d van de o v e r h e i d T i j d s c h r i f t v o o r Overheidsadmin. n r 1;.'17 maart 1975. G e l i j k h e i d van kansen b i j i n s p r a a k I n t e r m e d i a i r , 1Oe j r e n r 2 7 , 5 d u l i 1974 O o i t i n s p r a a k gehad? Wonen TA/BK, j a n 1973 pp 52-6
48. Mauk Mulder en Henk Wilke
P a r t i c i p a t i o n and Power E q u a l i z a t i o n O r g a n i z a t i o n a l B e h a v i o r and Human P e r f ' o r nixnce, j r g 5, 1970, pp 430-448
49. Mauk Mulder
Het s p e l om macht, Over v e r k l e i n i n g en v e r g r o t i n g van ma c h t s k a n s e n . Meppel ( 1 9 7 2 ) 1974. Boom
50. B a r r i e Needham e n Andrea P a l u d i
P l a n n i n g and t h e P u b l i c I n t e r e s t J o u r n a l o f t,he Royal Town P l a n n i n g I n s t . Vol 59 n r 4 , a p r i l 1973
51. Gem. N.O.P.
P r a t e n o v e r een w i t t e v l e k , met a l s r e s u l t a a t e e n a n d e r e woonpiek i n 2mxeloord Z.P., 2.j. Haagse Raad p r a a t o v e r r i c h t l i j n e n inspraak burger 23-10-1974
53. idem
Loosduinen i s o n t e v r e d e n o v e r i n s p r a a k 28-10-1974
54. idem
Schilderswijk v e r t r o e t e l t plantenbakken 28-10-1 9 7 4
,
P a r t i c i p a t i e b i j stadsvernieuwing i n h e t l i c h t van h e t r a p p o r t : Naar e e n wet op d e s t a d s v e r n j e u w i n g S e n V , 55e jrg n r 26, j u n i 19711 PP 235-240
56. S h i r l e y S. Passow
Stockholm's P l a n n e r s d i s c o v e r P e o p l e ' s Power ATP-Journal, $ a n 1 9 7 5 , pp 25-34
-
57. K . p o s t
'
I n s p r a a k van h u u r d e r s Bouw n r 39, 28 s e p t . 1974 PP 851-2 Advies i n z a k e h e t b e t r e k k e n van de b e v o l k i n g b i j de vorming v a n - h e t r u i m t e l i j k beleid Den Haag, 1970, S t a a t s u i t g e v e r i j
58. RAHO
.
P a r t i c i p a t i e op l o k a a l n i v e a u : v e r s l a g van een s t u d i e c o n f e r e n t i e B e s t u u r w e t e n s c h a p p e n , jrg 28 n r 6 , s e p t / o k t 1 9 7 4 , PP 407-420 60.' H.
De e m a n u i p a t i e van h e t b a n a n e n v l i e g j e Bouw j r g 29 n r 37 1 4 s e p t 1974, p 807-8
Priemus
61. Chr. de H u i j t e r Zeeuw
-
de
Op weg n a a r p a r t i c i p a t i e S e n Y; .jan 1973, pp 5-10 L e l y s t a d , nieuwe s t a d E x t r a u i t g a v e van C u l t u u r r i jp,' 1974 P l a n t a g e e n Hof'stede L e l y s t a d , 1974
62a. R.1J.P.
63. J ; J . P .
Scheek
N o t i t i e b e t r e f i e n d e v o o r s t e l l e n over p a r t i c i p a t i e i n de b e l e i d s v o r n i n g rond Almere. Lelystad, z.j.
64. J . J . P .
cheek
P r o g r a m n ~ e r i n gvan woongebieden. B e s l u i t v o r m i n g v o o r woning en woongebied. L e l y s t a d , werkdokunent 1974-227Bf
65. J . J . P .
Scheek e n van Haperen
H.J.
B e w o n e r s p a r t i c i p a t i e gebouwde o m g e v i n g Almere-Haven L e l y s t a d , 5-11-1973
-
66. M.K.A.
Schonk
P a r t i c i p a t i e v a n bewoners L e l y s t a d , 5-12-1972
67. M.K.A.
Schonk
D o e l s t e . l l i n g e n van d e b e w o n e r s p a r t i c i p a t i e L e l y s t a d , 9-3-1 973
68. M.K.A.
Schonk
I n s p r a a k i n K e v e l s a n t I1 t e Emmeloord. L e l y s t a d , 7-1-1974
69. M.K.A.
Schonk
T i j d - e n Ruimtebestedingsonderzoek Lelys t a d 1973. E e r s t e D e e l r a p p o r t , 29 a u g u s t u s 1974
70. J a n S c h r e u d e r s
Planning en inspraak P l a n 7 , 1975 pp 22-25
71. L e i d a S c h u r i n g a e n
Inspraak NIROV-rapport,
F r i t s van d e r Burg
72. S t g . Gebundelde I n f o r m a t i e B u r g e r e n Woonmilieu
73. S t g , Werkgroep Oudorp
z.p.,
z.j.
Erken d e bewoner. V e r s l a ~van de s t ~ d 1 0 b i j e e n k o m s t o p 25 november 1972 R o t t e r d a m , 7975 N i n d r a p p o r t I n s p r a a k Oudorp land Alkmaar, a p r i l 1 9 7 4
-
Scherner-
Oktobernummer g e h e e l gewi j d a a n de Haagse S c h i l d e r s w i jk. Jri: 19, n r '21, 1972
75. R.G.
v a n d e r Veen e n J . Bouma
76. A . J .
I n s p r a a k : meepraten of m e e b e s l i s s e n ? I n t e r m e d i a i r , 10e j r ~ n r 8 , 1974 2 2 f e b .
van ' t Veer
Uitspraken over inspraak Bouw, 2 6 f e b 1972
77. M . J .
t e r Veer-Bos e n J.M. van D a m
78.
M.J.
l e i Veer-Bos
Inspraak-participatie-zeggenschap S e n V , j u l i / a u g 1973 (ea)
B e s c h r i j v i n g en e v a l u a t i e van e e n p o g i n q de' b e v o l k i n g van Het Goo1 t e b e t r e k k e n b i j de p l a n n e n v o o r de bebouwing d o o r de gemeenten Huizen e n Hlaricurn van de Oostermeent. Wageningen, 1972
79. Veldkainp Marktonderzoek Onderzoek n a a r de r e l a t i e b u r g e r
-
gemeen-
t e l i jke overheid. Amsterdam 1 9 7 4
79a. T i t i a van den Wall Bake-Swierstra en Boukje Zwanenburg
80. ~ i t r i i i aW i n t e r
Inspraak i n Utrecht. P r a k t i j k , onderzoek en t h e o r i e b i j de i n s p r a a k p r o c e d u r e s t r u k t u u r p l a n Binnenstad U t r e c h t . Wageningen,' s e p t . 1 9 7 4 ( ~ n ~ e n i e u r s n k r i p t i e V~orlichtin~skunde). Bewoners e n woonomgeving: i n s p r a a k t e Delft. L e l y s t a d , december 1972.
Noot: N i e t a l l e h i e r v e r m e l d e l i t e r a t u u r i s n a d r u k k e l i j k i n ) l e t r a p p o r t aan d e orde g e s t e l d . Veel h e e f t gediend a l s a c h t e r grondinf ormatie. Deze b i b l i o g r a f i e k a n w e l l i c h t a a n z e t z i j n t o t , of a a n v u l l i n g op t o e k o m s t i g e of b e s t a a n d e b i b l i o g r a f i e e n .
