3 MAANDE L IJKS MAGAZ I NE · NUMMER 1 . MAART 2013 . JAARGANG 6 . € 8.50
'-China's honger isgoed voorde wereld' INTERVIEW
TegentlJ«IlUlse econoOJJ1 Dambisa.Mo'Yo legt het nog één/teel< uit
PEER2PEER Gangma ker van de 'sharing ecollomy' vraagt de lezer om mee te denken Pagina 12
IMPACT Van kartollnen fiets tot hightech
atelier: bijzondere mensen en ideeën Pagina 15-21
REVIVAL Behoeft e aan betrokkenheid drijft mensen
naar de coöperatie Pagina 58
INTE Cybertijgers en digitale mol/en: de
beste boeken over
van inwoners samen energie opwE~kliei een coöperatie. Deze oeroude becirl,j doorstart. Hij past bij de tijd - en is DOOR MENNO BOSMA· ILLUSTRATIE WORKER'S
fd.
MRT 2013
58
172 nantul niCll'YC Nederlundse
coül)Cnl tics in2000
910 aantal nieuwe Nederlandse
coöperaties in 2012
toename van het aantal nieuwe coöperaties van 2000 tot 2012
Lees verder op pag. (,0
fd.
MRT 2013
59
Dela (uitvaartverlekeringen, uit 1937) gaven acte de présence, maar ook jonge energiecooperaties, een coöperatie die een dorpscafé in een kwijnende kern nieuw leven wil inblazen en een groep mensen die langs coöperatieve weg een ecowijk tot stand probeert te brengen. Herman Wijffels, oud-topman bij de (cooperatieve) Rabobank, nu hoogleraarduurzaamheid en maatschappelijke verandering in Utrecht, sprak op die bijeenkomstover een 'revival'. Hij gaf een econom ische en een sociologische verkl::lring. Wijffels schrijft de opleving toe aan 'hetverdwijnen van de industriële economie" waardoor ook de bijbehorende 'mechanistisch ingerichte organisatie' verdwijnt. Tegelijk manifesteertzich een 'onderstroom' in de maatschappij, stelt hij. Mensen zijn op zoek naar 'de menselijke maat', ze willen delen (zie ook de Colu mn, p.12) en ze zetten zich af tegen 'schaalvergroting, hehzuchten uitbuiting.' De coöperatie past bij een nieuw bewustzijn. Ze past ook bij de recessie. Tekstschrijvers bijvoorbeeld kunnen zich verenigen met vormgevers, databasebouwers en html-programmeurs om samen een nieuw product aan te bieden. De hausse is het grootst in de zakelijke dienstverlening en de energiesector, maarook apothekers en fysiotherapeuten hebben de coöperatievorm ontdekt. Kosten delen ofgezamenlijk inkopen is een belangrijk Inotief. Daarnaastworden coöperaties opgericht om de fiscale ofjuridische nadelen van andere bedrijfsvormen te omzeilen. Een omzetting, waarbij een bestaande vennootschap of maatschap overgaat op een coöperatieve vorm is zeldZ<'lmer. Vooral ac-
cg stoffig, links imago. De coöperatie is herboren. Zonder de ideologische bijklank van dc strijd tegen fascisme en grootkapitaal, zoals dat nog op het netvlies ~1aat bij een generatie bioscoopbezoekers die is grootgebracht met het Italiaanse epos Novecento. Wat begin twintigste eeuw de individuele boeren tot elkaar bracht, brengt in 2013 de nieuwe zelfstandige ondernemers bij elkaar. In een samenlevingdie steeds mindersocialeverbanden kent, waarin kerken verpu lveren en vakbonden verdampen, vergroten zzp'ers hun bestaanszekerheid door samen te werken. Ook bestaande organisaties van fiscalisten,adviseurs en advocaten bekeren zich tot de klassieke coöperatie. Sinds het jaar2000 groeide het aantal nieuwecoöperoties in Nederland met 430 procent, zo blijkt uitonderoloek van Compa nylnfo, een bureau voor bedrijfsinformatie (zie vorige pagina). Een stud ie van adviesbureau CoOP Champions laat zien dat alle Nederlandsecoöperaties bij elkaar nu €111 mrd in een jaaromzetten. Waarom? Wat maakt deze ondernemingsvorm nu zo populair? De Brabantse Dagvan de Coöperatie, eind vorigjaar, gaf een mooi inkijkje in de bonte coöperatiewereld. Oudged ienden als
Tifdlifm twee eeuwen Santen
fd. 60 MRT 201 3
sterk
_
Decoöperatie is een van oorsprong Britse uitvinding. In Woolwich en Chatham worden de arbeiders eigenaar va n de meelfabr ieken waarin ze zelf werken en
waarvan ze de producten kopen. Aanhangers van het idee richten het tijdschriftThe Co-operator op met instructies voor besturen van coöperatieve gemeenschappen.
m..
Decoöperatieve gedachte ligt ook ten grondslag aa n de oprichting van de eerste woningbouwvereniging in Rochdale. Als het Marxisme de coöperatie
omhelst, wordt het een serieuze politieke beweging met eigen politiekevijanden. De belangrijkste daarvan is de kerk die eeuwen lang de belangen van armen behartigde.
Kenmerken van de coöperatie
countants deden dit de afgelopen jaren om fiscale redenen. Over de winst die de kan· toor·nv uitkeert aa n de ven noot-bv wordt nogmaa ls belasting geheven. Onder meer KPMG en PwC loste n dit probleem op door een coöperatie op te richten die de aandelen van de nv overnam en de winst belasti ngvrij uitkeertaan de leden. Coöperatieadviseur Alfred Griffioen (zie kader- begeleidde adviesbureau ACS in zijn overgang naar coöperatie) ziet ook omzet· tingen die een gevolgzijn van de crisis. Hij was betrokken bij Praedium, een adviesbu· reau voor ruimtelijke ordening dat leed on· der heftige schommelingen in de orderpor· tefeuille. Voor een aantal vaste medewerkers dreigde ontslag. Maar het altem atief- wer· ken met freel a ncers -was ook niet aantrek· kelijk, omdat losse medewerkers minder binding met het bureau voelen. Praedium we rd een coöperatie, de medewerkers werden leden. 'Hun betrokkenheid is nu veel groter,' zegt Griffioen . Gri ffioen verklaart de opkomst van coöperatiesvoora l uitde groei van de d ienstensector. 'I n het industriële tijdperk was e r vooral behoefte aan kapitaa l. Daar pasten de bven de nv goed bij. Nu gaat het om de toegevoegde waarde van mensen en expertise. De coöperatievorm is geschikt om menselij ke activiteiten bij elkaar te brengen.' De coöperatie is ook popu la ir omdat steeds
o VOORDEEL
Geen/wofdelijke tuilisprakelijkheill zoalsbijeellvof ofl1UlatsclUlIJ
f} VOORDEEL
Makkelijk in- en uittreden, eellvoudi!.~ o-verdrachtvlUl Icdellllltntlclcn @ VOORDEEL
lViJlstttititcring ((an de lcden mag, cUlders clcm bij ccn vcrcl/igiJ,g
o VOORDEEL
lIct is ecn rechtspersoon (in tegenstelling totlllClllfr sc/lllP ofvof); bezit is toegestaan
Cl) NADEEL
"
De coöperatie past bij een nieuw be-wustzijn. Ze past ook bij de recessie "
_
ten s en het motief van armoedebestrijd ingwordt ondergraven door de toenemende welvaa rt. In de agrarische sector komen nieuwe vormen van coöperaties van de grond .
Nade Eerste Wereldoorlogzet het verval van de beweging in. Coöperatieve winkels kunnen niet concurre ren met schaa lvoordelen va n grote winkelke-
Voor vccl buitenstaanders is liet cen onbcltende rcchts-vorln
~ Omde
~ onder-
nem ingsvorm in de schijnwe rpers te plaatsen, riep de Verenigde Naties riep 2012 uit tot Inte rnationaal Jaa r van de Coöperaties.
fd. 61
MRT 2013
"
Erverd'U'ijnen collectieve regelingen i1,l de samerlleving. Daar tegenover staàt de opkomst van het vrijwillige collectief "
meer ondernemers belang hechten aan duurzaamheid en kleinschaligheid. Dat is de 'maatschappelijke onderstroom' die Herm an Wijffels signaleert, de hang naar 'de menselijke m aat' en het afwijzen va n 'inhaligheid'. PGGM is zo'n organisatie. POGM Pensoenfonds splitste in 2007 zijn uitvoeringsorganjsatie afen bracht deze om ideële redenen onder in de coöperatie PGGM. 'E r verdwij-
nen collectieve regelingen in de samenleving', zegt Frido Kraanen, directeu r Coöpe-
rade en Duurzaamheid bij PGOM. 'Daar tegenover staat de opkomst van hetvrijwi llige collectief, zoals onze oud-topman Martin van Rijn het noemt.' Van Rijn is nu staatssecretari s van volksgezondheid. De bestuurders en medewerkers wilden dat 'de mens' centraal staat in de nieuwe organisatie. 'Van ons, voor ons, door ons', luidde het nieuwe credo. Volgens Kraanen ~orgt de coöperatie voor een rijkere dialoog. De ledenraad , het hoogste orgaan van de coöperatie, benadert onderwerpen 'minder eng financieel' dan aandeelhouders doen. 'Ze vragen meer naar het waarom van een plan', zegt hij. 'Bovendien zorgen ze voor een sterkere verbinding met de achterban. ze bespreken plannen in hun eigen organisatie en keren met nieuwe input terug. ZOals het plan om te investeren in verduurzamingvan de woningvoorraad.' De coöperatieve vorm heeft volgens Kraanen invloed op het beleggingsbeleid van PGOM, doordat de coöperatie veel in gesprek is met de leden. 'We krijgen van leden vragen als: waarom kopenjullie geen wind-
Utopia in Spanje
fd.
M RT20l3
62
Marinaleda is een coöperatieve gemeen schap in de Spaanse regio Anda lusië, die sinds 1979wordtgeleid door de geschiedenisleraar Juan Manuel Sánchez Gor-
dillo-de 'Robin Hood van Andalusië'. Erwonen ongeveer 2670 m ensen in het Spaanse dorpje. Allemaal hebben ze een huis, waarze maandelijks €15 voor betalen, Ook
hebben ze bijna a llemaal een baan. Dat is uitzonderlijk in Andalusië, waarde werkloosheid boven de 30 procent ligt. De dorpsbewoners werken voornamelijk in de landbouw-
coöperatie. Erzijn gee n politieagenten. Dat is niet nodig volgens burgemeester GordiIlo (rechts). De inwoners doen twintig dagen per jaar vrijwillige rswerk voor het dorp.
..
molen van mijn pensioengeld? Dat is belangrijke input om samen met het pensioenfonds het beleggingsbeleid nóg duurl.3merte maken.'
Hoe Jan OttenenACS zich bekeerden tot coöperatie
Zelfs de accountants die coöperatie gebruiken om minder belasting te betalen, raken gecharmeerd van de praktischevoordelen. Agrarisch econoom anno van Bekkum, die op dit onderwerp promoveerde, zegt dat accountants hun coöperatie uiteindelijk wel zien als een moderne ondernemingsvorm. 'Kennisontwikkeling is bij hen heel belangrijk. Individueel kunnen ze daarvaak onvoldoende in investeren. In een coöperatie kun jeje bovendien makkelijk laten vervangen en kunje grote klanten extra volume en expertise bieden, terwijlje toch een zelfstandige ondernemer blijft.' Adviseur Griffioen meent dat de rompslomp rond de oprichting een rem vormt op een bredeverspreidingvan de coöperatie. 'Erzitten veel haken en ogen aan. Voor de zakelijke dienstverlening is dat niet zo'n punt, voor mensen die met hun handen werken wel. De uitdaging is om het concept verder te vereenvoudigen, zodat het voor iedereen binnen handbereik komt.' Onno van Bekkum van CO-OP Champions denkt dat de aanstaande grondstoffencrisis kan leiden tot een toename van coöperaties. Een goed voorbeeld is de internationale coöperatie Pachamama: koffieboeren die een stap verder gaan dan Max Havelaar, doordat zij zelf controle houden over de afzet en de koffie deels online verkopen. _
1994
Meullo Bosma is zelfslaudigjollJ'lw/ist ell bladc1l11laker
Jan Otten verlaat KPMG en begint een eigen adviesbureau: Auditing& Consuiting Services (ACS). Hij verovert een niche: interne controles en corporate governance-advies bij grotere bedrijven en overheidsorganisaties. ACS heeft alleen ervaren mensen. Voor deelterreinen zijn aparte bv's opgericht. Dit model kraakt onder tegenval lende verkoop van software, slecht functionerende directeuren en een slappe markt. Otten heftde bv-structuur op.
ACS wordt een 'paritaire maatschap', met Otten en vier andere adviseurs als maten. Winst en verlies worden gelijk verdeeld onder de maten. Voor lucratieve losse klussen worden toch weer aparte bv's opgericht. Ook deze constructie heeft nadelen. De inkomsten verschillen per maat. Collega's die veel omzet binnen brengen, weigeren de minder goed presterende collega's te ondersteunen. Sommige adviseurs vinden de nevenactiviteiten zo aantrek~ kelijk dat ze die voortzetten buiten ACS.
2003
2010
Een Frans adviesbureau toont belangsteIl ingvoor ACS. Otten c.s. gaan er niet op in, maar beseffen dat het label-ACS waarde heeft. De maten denken opn ieuw na over een passende bedrijfsvorm
diehet labél ACS beschermt, die recht doet aan het vennogen dat erin is gestoken, die het pa nd en de ondersteuningop een risicoloze manier bekostig~~en die verbonçlen- __ heid combineert met ruimte' voor het individu.
ACSnieuwe stijl gaat van start. Vier adviseurs, onderwiejan Otten, zijn aandeelhoudervan de bv én franchisenemer. Er zijn zeven nieuwe adviseurs aangetrok~ ken. Elf adviseurs en drie ondersteunende medewerkers vormen samen de coöperatie.
2012
Jan Ott~n ~it nogaltIJd In de ruime kamer die hij als oprichter en managing part;. nervan ACS betrok. Sinds een jaar is de werkplek officieel van de coöperatie. 'Elk coöperatielid mag hier zitten, zegt Otten. 'Datgebeurtweinig: Hij moet er nog aan wennen dat hij verschillende petten heeft: franchisegever, franchisenemer, coöperatielid en ondernemer. Die rollen kunnen botsen. Toch denkt Otten dat iedereen erop vooruit is gegaan. 'We hebben binding gecreëerd,' zegt hij, 'zonder datwevan mensen profiteren, zoals bij een we[kgever~ werknemerrelatie. Deze vorm zorgt voor gelijkheid, doet recht aan de individualiteit én bestrijdt de eenzaamheid.'
2013
fd.
MRT 2013
63
