IVO 116
Zuurstof waar ik zo aan toe was
ILSE L E U R S
Een getuigenis over deelname aan het Postgraduaat mentor in stage- en aanvangsbegeleiding te Vorselaar. Met heel veel dank aan Ingrid, Lief, Sofie, Ruben, Bart, Ann, Rudi,... voor de openheid en veiligheid waarbinnen we eïk op onze zeer eigen manier volop zinvol konden groeien naar meer professionaliteit! Ik kan niet genoeg benadrukken hoe ik genoten heb van het verrassend voorstellen van ieders eindwerk op het einde van deze opleiding...
mezelf op zoek naar een nieuwe uitdaging, iets dat me professioneel terug zou wakker schudden en i n gang zetten... Net dan startte een samenwerkingsverband tussen Hogescholen en Pedagogische begeleidingsdiensten met dit 'Postgraduaat mentor i n de stage- en aanvangsbegeleiding'. Een geschenk!
Goed gek! Een postgraduaat volgen dat twee jaar duurt? Met het maken van een stevig eindwerk en portfolio daar bovenop? Voor twintig studiepunten? Je moet wel goed gek zijn o m dat bij je job bij te nemen, denk je dan misschien... Wat een extra werk! Ik was zo goed gek en ik heb er nog geen seconde spijt van gehad.
Spiegeltje spiegeltje
Hulp gezocht
In eerste instantie dacht ik i n deze opleiding een verbreding te vinden van de mentorenopleiding die ik enkele jaren geleden reeds volgde. Die krijg je ook wel, maar dit postgraduaat bleek zoveel meer dan dat. Niet alleen word je meegezogen door het grote enthousiasme van de lectoren, ook je eigen functioneren en 'zijn' krijg je als een spiegel voorgeschoteld, geen ontsnappen mogelijk dus. Groei!
Jonge mensen, of ze nu nog volop opgeleid worden of net afgestudeerd zijn, hebben me steeds geboeid. Hen zien openbloeien, bijleren, kritisch zichzelf observerend en bijsturend, meer en meer voeling zien krijgen met de leraar die i n hen schuilt - of niet, wat dan leidt tot een bijsturen van h u n studiekeuze -, net dat proces mee mogen opvolgen en begeleiden, heb ik als onderwijzeres altijd opnieuw als een privilege ervaren. Ons onderwijs, onze kinderen, onze jeugd heeft zo'n grote nood aan enthousiaste, onderlegde, energieke leraren. De berichtgeving dat velen het onderwijs na enkele jaren dienst verlaten wegens overschrijden van draagkracht, te zwaar, te belastend, niet vol te houden, geen leven meer,... is absoluut schrijnend. Toen de overheid budgetten vrijmaakte voor effectieve begeleiding van studenten en jonge collega's - mentoruren! -, voelde ik de nood mezelf echt verder te bekwamen om zo minder vanuit mijn buikgevoel maar meer vanuit een stevig fundament deze jonge leraren te kunnen benaderen. Ook was ik voor
Graag neem ik je i n dit schrijven even met me mee i n wat ik aanvoelde als een enorme zuurstoftank... Zie me als een witte bal, rond en stevig, maar niet nieuw. Beeld je in dat ik - als bal dus - tijdens mijn professionele bestaan al rollend heel wat ervaringen opdeed: leuke, waardevolle, hartverwarmende, ondersteunende, aanmoedigende,... maar ook donkere, ondermijnende, ontmoedigende, beangstigende, lamleggende,... Elke ervaring bezorgde me een eigen typische kleurvlek: donkerrood, felgeel, grasgroen, roze, oker, diepblauw, zwart, donkerbruin,... Draai me rond en rond, en zie hoe kleurrijk ik geworden ben. Hier en daar is er nog wat oorspronkelijk wit te bespeuren. Wat heeft die al veel gerold, denk je dan. Wat heeft die 15
IVO
116
veel meegemaakt, die bal, zie al die kleuren! Maar kleur krijgen geven informatie door, werken nieuwe projecten uit,... Zij zwemmen voor de boot uit, proberen vooruit te kijken, heeft consequenties, te hard rollen ook... Aan het begin van het postgraduaat lig ik als bal stil, er heeft brengen beweging i n het geheel, roepen de anderen op zich onder me zelfs al een kuiltje gevormd, waaruit wegrollen tot volgen, tot mee ontdekken van wat nog niet gekend is. In de boot zelf zijn verschillende plaatsjes. Zij die - opnieuw in beweging komen - niet zo simpel is... nieuwsgierig zijn volgen door h u n kijker de voorzwemmer nauwgezet, houden contact met hem, willen weten 1 Meer kleur krijgen - het eerste jaar wat er gebeurt. Wie wel mee w i l , maar eerder rustig passief, zal zich laten meevoeren, genieten van de nieuwe Diep i n - en uitademen, luisteren, laten binnenkomen, ongekende w i n d , en misschien ook wel meedoen, wie overdenken, invoelen, verwerken,... Heel wat theoretische weet. Sommigen zagen de reis al van het begin niet ziten minder theoretische inhouden passeerden de revue, ten, en bleven aan wal, mogelijk van op de kant toch nog kleurrijk gebracht en aangehoord. Het geeft ontzettend volgend wat er op zee allemaal gebeurt, mogelijk verdiept veel voldoening met anderen hierover i n gesprek te kuni n eigen gedachten, misschien zelfs met de rug naar de nen gaan, jezelf te voelen evolueren, samen een leertraject zee, afwijzend, niet geïnteresseerd. Deze metafoor geeft af te leggen dat echt wel ingrijpt i n je zijn en doen. Wat je een realistische kijk op een samenwerkend gezelschap: hieronder beschreven staat, bleef me bijzonder bij, kleurde samen vooruit gaan kan, maar nooit allemaal tegelijk me als bal mooier. en allemaal evenveel. Soms zal je rechtsomkeer moeten maken, de reis afblazen, een andere keer moetje verder Samen in de boot en wie aan wal bleef later oppikken... (ziefiguur1) Afwijzers
-v
-y-
_^
Figuur t Samen in de boot School maken doe je samen: met collega's, directie, kinderen, ouders,... Iedereen is het hierover wel eens. Toch loopt dit niet altijd zo vlot als we zouden willen. Muren worden snel opgetrokken, deuren gesloten, eilanden gemaakt. 'Ik doe mijn d i n g wel.'... D i t starre systeem doorbreken, vraagt o m begrip. Beseffen dat we samen i n de boot zitten, of eerder, dat we samen i n de buurt van de boot zitten, helpt je al een heel eind vooruit. Sommigen willen voortdurend vernieuwen, volgen nascholingen.
Van binnen naar buiten en omgekeerd Het heeft me aardig wat lees- en denkwerk gekost om echt door te hebben hoe ik dit allemaal moest verstaan, maar je eigen subjectieve onderwijstheorie uitschrijven, heb ik als heel zinvol ervaren. Je zet op een rijtje waarvoor je binnen het onderwijsveld staat, welke aannames - of anders gezegd: welke theorieën - je hebt verinnerlijkt, je begrijpt jezelf precies beter door dit i n taal o m te zetten. Hetzelfde geldt voor je professionele zelfverstaan: waar subjectieve onderwijstheorie van buiten naar binnen gaat (van theorie naar eigen mening), werkt het hier andersom: hoe draag ik mijn job als leraar uit, hoe sta ik z e i f i n dat onderwijsveld, wat geef ik door, hoe ervaar ik dit alles en hoe ga ik ermee om? Een spiegel van de zuiverste soort... Confronterend, maar zo leerrijk om van hieruit met jongeren te werken!
IVO 116
Denken, voelen, doen of kijken?
we ook binnen dit postgraduaat de kans kregen o m de reflectiespiraal van Korthagen verder i n te oefenen en te verinnerlijken, deed goed. Dit w i l ik blijven oefenen en oefenen en oefenen... tot het een tweede natuur is geworden, (ziefiguur2)
Bij kinderen vragen we ons dikwijls af van waaruit ze leren: zijn ze auditief of eerder visueel ingesteld, gaat leerstof er pas i n via h u n handen, of gebruiken ze alle leer kanalen evenveel? Ook onze eigen leerstijl kunnen we vastleggen, maar dan bekeken vanuit het model van Kolb. Ben jij een planner of doener? Of eerder een denker of dromer? Duidt Kolb je zo aan als professor of profeet, uitvinder of fotograaf, uitvoerder of ondernemer? Ikzelf bleek uit te komen, een beetje tot eigen frustratie, bij de 'professor': denken en waarnemen, o ja, maar plannen en doen... Ik kan je verzekeren dat ditje eigen functioneren aardig bijstuurt.
Axenland op volwassen maat: Leary spreekt BOVEN - LEIDEN
SAMEN
Oefenen en nog eens oefenen in spiralen
ANDERMANS BELANG
Alle voorgaande vaardigheden + helpen bedenken van oplossingen en het maken van een keuze Alternatieven ontwikkelen en daaruit kiezen
Acceptatie Empathie Echtheid Concreetheid Confronteren Generaliseren Hier-en-nu gebruiken Helpen expliciteren
Eventueel apart leerprogramma
Uitproberen Handelen (ervaring opdoen)
ONDER - VOLGEN
Zorgen voor ^continuering van het leerproces
Figuur 3 Roos van Leary Niets zo verhelderend bij conflicten als alle partijen plaatsen i n de roos van Leary! De reden tot conflict, vaak tot blijvend conflict, springt er dan zo uit. Waar dieren en h u n eigenschappen i n Axenland kinderen helpen inzicht te krijgen i n h u n eigen gedrag, stuurt Leary je naar je eigen innerlijk functioneren, toont deze roos onderlinge relatieknopen of net goed draaiende relatiewijzen en de redenen daarvoor aan. We zijn zoveel meer dan dat ene gedrag dat we vertonen. Leary helpt bewuster groeien i n sociale interactiewijzen. Boeiend! (ziefiguur 3}
Helpen bij het creëren van een 'geschikte ervaring
Terugblikken
Acceptatie Empathie Echtheid Concreetheid
Figuur 2 Reflectiespiraal van Korthagen Goed voorbereid aan een gesprek met een student of jonge collega beginnen én dit gesprek volgens een doordacht stramien sturen, werpt duidelijk vruchten af. Dat 17
IVO
leraren op weg naar professionaliteit van Paul Cautreels. Een stevige 'kloefer'- bijna 600 pagina's dik - vol achtergrond en praktische tips en oefeningen o m echt aan het werk te gaan voor en met jonge collega's. Zie het als een naslagwerk, een encyclopedie, de Wikipedia van het mentorschap. Stilt dit je honger niet voldoende? Dan heb je maar te kiezen uit de lange literatuurlijst die je krijgt aangereikt, om jaren verder te kunnen...
Over kernkwaliteiten, valkuilen, uitdagingen en allergieën IK
Kernkwaliteit
Valkuil
ALLERGIE =
Uitdaging
Kernkwaliteit
Allergie
VALKUIL
116
2
Terug in beweging: het tweede jaar
Even terug naar mijn bal-zijn... Ik wip al wat meer op en neer in mijn kuil, voel de kriebel terug te bewegen, wil vooruit maar durf nog niet goed... Waarnemen en denken, weetje nog, maar doen... nog even uitstellen? Supervisie en actieonderzoek dachten er anders over...
Uitdaging DE A N D E R
Figuur 4 Dubbelkwadrant
Van onbekend - via uitpluizen en uitvlooien - naar zeer bemind
A l ooit vastgelopen op het gedrag van een kind? 'Pipo gedraaid' van wat een collega doet? Groen gezien bij de zoveelste keer dezelfde ergernis die bij je opkomt?... Kernkwadranten waren hier voor mij een ware ontdekking en verademing! Zeker de dubbelkwadranten, waarin je zowel je eigen cyclus opbouwt als die van de ander, kunnen vastgelopen relaties ontkrachten, terug op gang trekken, omdat je de positieve kracht van zowel jezelf als de ander benoemt en erkent, je eigen valkuil én die van de ander begrijpt, je uitdaging én die van de ander bepaalt en daarbovenop ook zicht krijgt op je eigen allergie én die van de ander. Wat een ontdekking vast te stellen dat jouw allergie de valkuil van de ander is en omgekeerd! En i n combinatie met Leary: hoe heerlijk dat je vanuit deze i n z i c h t e n blokkades k a n opheffen door vanuit kernkwaliteiten - dus positief - te vertrekken! Fantastisch toch! (ziefiguur4)
Echt, werkzorgen delen doet wonderen. Niet alleen krijg je een ander zicht op de situatie waarbij je op je eentje met je handen i n je haar zat, ook verbreed je je kijk op onderwijs, leer je collega's diepgaand kennen, groeit je respect voor al wie onderwijst en begeleidt, op welk niveau ook. Bij een eerste samenkomen tast je nog wat af, ben je nog voorzichtig in het tonen van jezelf, maar algauw merkje dat spreken over concrete werksituaties vraagt o m openheid en eerlijkheid. Jezelf verstoppen is hier geen optie. Bij de zesde en laatste sessie voelde ik me zo vertrouwd met onze groepsleden, alles kon en mocht gezegd worden. Verrassend hoe snel je door deze werkvorm van samen spreken, luisteren, uitpluizen en samenstellen zo dicht naar elkaar kan toegroeien. Supervisie mogen doormaken is erg intensief, vraagt veel inspanning en energie, maar is zo de moeite waard.
Grasduinen a volonté
Van dagboek naar vertrek, over hypothese naar: Actie!
Onontbeerlijk bij aanvangsbegeleiding, steevast een plaatsje krijgend op je nachtkastje, vaste stek in je boekentas, voortdurend i n de buurt,... is het boek Met beginnende
Toen we als eerste opdracht binnen actieonderzoek een dagboek moesten beginnen over onze werkzorgen dacht 18
IVO
ik heel eerlijk: 'Help! Dit zie ik niet zitten!' Van nature ben ik al denker genoeg, dacht ik, wat gaat me dit opbrengen om al die werkzorgen nog eens op te schrijven ook? Deden we dit al niet bij supervisie? Met de nodige scepsis begon ik - veel te laat - aan het neerpennen van ervaringen, bedenkingen daarbij. Bij ons samenkomen i n september moesten we ons dagboek herlezen en samenvatten op de linkerbladzijde door middel van staakwoorden. Doe ik wel even, dacht ik dan. Mis gedacht! De tendens van actieonderzoek werd al gauw duidelijk gezet: dit kan ik niet doen vanuit m i j n luie zetel of op automaat, dit is puur reflecteren, confronteren, een zoektocht i n jezelf naar prioriteiten, valkuilen, uitdagingen... Als ik hier echt iets wilde uithalen, als ik dit actieonderzoek ernstig nam, dan moest ik lezen wat er stond, besluiten trekken uit wat samenkwam, de confrontatie met mezelf gewoon aangaan en vertrouwen op de sterkte van onze gespreksgroep en onze begeleiding. Hop die kuil uit dus, en zachtjes terug bollen...
116
onderzoek, dacht ik dan, ik keek er echt naar uit, want dit zette me opnieuw i n gang. Hypotheses leren vormen, heel concreet en realistisch acties daarbinnen plannen met verwoorden van verwachte effecten, noem ik n u mijn 'zet-mezelf-in-gang-plan' . Dit vind ik het meest waardevolle, verdiepende element uit het hele actieonderzoek: een middel aangereikt krijgen o m opnieuw vanuit eigen kracht en inzicht haalbare acties te plannen, uit te voeren en te evalueren, en dat opnieuw en opnieuw en opnieuw... terug vloeiend rollen, kleuren oppikken, mezelf verrijken, kunnen geven... Dit w i l ik echt vasthouden, niet alleen denkend en wetend, maar ook en vooral voelend en doend.
Dat we na elke bijeenkomst een toch wel uitgebreid verslag moesten maken, heb ik als bijzonder boeiend en zinvol ervaren. Voor mij betekende dit: wikken en wegen van elk woord, doorvoelen of wat ik schreef klopte, want zwart op wit is iets heel anders dan i n je hoofd iets denken of vrij gesproken woorden... Het vastleggen van een vertrekpunt o m tot eerste acties te kunnen overgaan, vond ik ontzettend moeilijk. Help! Dit bewust overdenken heeft mijn kijk op m i j n professiWaar is een nieuwe kuil om me te verbergen? Opnieuw toonde onele handelen verscherpt, m i j n eigen communicatie i n zich hier de sterkte van de opbouw van actieonderzoek: vraag gesteld, heeft me doen stilstaan bij mijn functioneals ik dit eerlijk wilde spelen, kon ik niet rond de overren als leraar en de invloed daarvan op mijn omgeving. duidelijke signalen die m i j n dagboek uitschreeuwde; Ik heb dit als enorm verrijkend ervaren - mooi zonnegeel ook vanuit gesprekken met m i j n kritische vriend bleek bij op m'n rug... duidelijk waaraan ik verder moest werken, wat mijn echte vertrekpunt was. Niks nieuwe kuil dus, vooruit, bollen... Hier is denk ik geen weg meer terug. Eens je iets doorleefd hebt en ziet, raak je het niet meer kwijt. De handelingen uit actieonderzoek w i l ik echt integreren i n mijn verdere professionele bestaan. Ik heb ervaren dat dit rust geeft omdat ik zo beter zicht heb op dat waarmee ik bezig ben. Als ik zo actie onderneem, voel ik de energie stromen en haal ik voldoening uit mijn werk, waardoor ik beter functioneer.
M i j n eerste concrete acties h a d ik heel v o o r z i c h t i g gepland, niet te veel, niet te lastig, haalbare kaart. Opmerkelijk was - ik observeerde eigen gedrag en turfde bepaalde moeilijke situaties - dat hoe meer ik mezelf i n het oog hield, hoe minder deze situaties zich voordeden, met andere woorden: de acties zelf veroorzaakten reeds een heel ander gedrag van mezelf, losten als het ware de moeilijkheden spontaan op. Ik heb mezelf echt voelen veranderen, met andere ogen situaties voelen benaderen. Dat dit nog energie gaf ook, was prachtig meegenomen en zeer welkom. Op naar de volgende stap binnen actie-
A l wat we leerden i n het eerste jaar viel hier zo mooi samen: wat misschien losse flodders leken, werd een geheel van inzichten en handelingen die me sterkten in mijn professionele en persoonlijke 'zijn'. 19
IVO 116
Actieonderzoek? Voor mij een sterk leef- en leerplatform, op alle fronten... Ik rol weer met een vaart rond, en kies nu terug bewust kleine kuiltjes uit om even op adem te komen, los te laten en weer verder te gaan... A a n al wie bekommerd is o m studenten en jonge collega's i n het onderwijs, aan al wie graag tijd en energie steekt i n begeleiden van deze mensen, aan al wie hierin uitdaging zoekt en zichzelf verder w i l bekwamen: Postgraduaat mentor i n stage- en aanvangsbegeleiding: w a r m aanbevolen. Doen! Bronnen Cautreels, R, Met beginnende leraren op weg naar professionaliteit, (2008), Mechelen: Plantyn Cursusmateriaal Postgraduaat mentor in stage- en aanvangsbegeleiding, (2008-2009), Vorselaar: KHK, KdG, DPB, OVSG Hendrickx, V., Actief je onderwijspraktijk onderzoeken en bijsturen, (2007), Mechelen: Wolters Plantyn Nieuwenhuis, MA., The Art of Management (the-art.nlj, ISBN-13: 978-90-806665-1-1, (2003-2008) Van Dingenen, M., De wondere wereld van de verborgen thema's - Praktijkboek over processen in teams, Kessel: vzw Ambrozijn
20
