Zorgen voor cliënten met gedragsproblemen CineMec Ede 29-5-2015
Dr. Martin Kat (ouderen)psychiater Amsterdam/Alkmaar
[email protected]
Praktijk Amsterdam
Med. Centrum Alkmaar Afd. Klin. Geriatrie
Experiment!
Inhoud • • • • •
Definitie Gedragsproblemen Kenmerken van Hulpverleners Kenmerken van deze Cliënten/patiënten Diagnostiek: meten is weten Praktijkvoorbeelden
kat 2015
Gedragsproblemen Gedragsproblemen: gedrag dat in het contact met anderen bestaat en een probleem vormt Interactoren: bewoner - verzorgende team het huis (culturen) maatschappij….. kat 2015
culturen: ´samen, ja gezellig!´
© m.g.kat
kat 2015
Probleemgedrag? Wie veroorzaakt wat?
kat 2014
Kenmerken van hulpverleners bij probleemgedrag bij ouderen • • • •
Eng? Onzekerheid Mogen we grenzen stellen? Gaat iemand niet dood? ‘Laten we er maar niet meer aan beginnen’
kat 2015
Kenmerken van hulpverleners bij probleemgedrag • 2 reacties: – a. weglopen/vermijden (het heeft toch geen zin, hier kan ik niets mee, dat moet de ander maar oplossen etc. – b. over-geïnvolveerd raken: ik moet dit oplossen, niemand doet het goed, dus het moet van mij komen kat 2015
Probleemgedrag bij ouderen voorbeelden: 1. complexe verwevenheid van somatiek en psychische ontregeling 2. complexe verwevenheid van cognitieve stn. en psychiatrie 3. Persoonlijkheidsproblematiek en somatiek
kat 2015
Psychiatrische ziekten bij Ouderen Cognitieve stoornissen - delier - amnestisch syndroom/MCI - dementie Psychosen: schizofrenie, waanstoornis Stemmingsstoornissen: depressie, angststn. Persoonlijkheidsstoornissen kat 2015
Wat doet de depressieve cliënt met ons?
Het rad van de depressieve interactie kat 2015
Het biopsychosociale ziektemodel Verleden
Heden
Biol./som.
Psychol. Sociaal
kat 2015
Toekomst
Gedragsproblemen: wat is het aandeel van de ziekte? • De ene dementie is de andere niet! Corticale dementie: Z. v. Alzheimer, frontaalkwabdementie Subcorticale dementie: subc. Vasculaire dementie dementie bij de Z. v. Parkinson m.g.kat 2015
Gedragsproblemen: aandeel van de ziekte (vervolg) Corticaal: ‘terug in de tijd’, later op de dag meer problemen, omkering dag/nachtritme begeleiding: overdag actief!
Subcorticaal: traagheid in denken en handelen gauw verwardheid bij prikkels, medicatie begeleiding: niet ‘trekken’ en veel rust. m.g.kat 2015
Apathie is geen depressie • Relatie van apathie met depressie varieert tussen de verschillende dementiesyndromen ‘apathy is a specific neuropsychiatric syndrome that is distinct from depression’ (Levy M.L., 1998, J Neuropsych. Clin. Neurosc., 10: 314-319)
• Dit heeft therapeutische implicaties!
Apathie en Depressie • Depressie: gebrek aan motivatie en belangstelling mogelijk, maar geen gebrek aan affect! • Depressie gaat gepaard met Emotionele Pijn en Remming. Er zijn wel degelijk ´passies´. • Apathie: veeleer sprake v. ziekelijke onverschilligheid
Repetitief gedrag is geen agressie • • • • • •
vaak in latere stadia bij gebrek aan beter teken van deprivatie? (vrgl. studies tijgers etc.) verlies van contact met omgeving: autonoom bij agitatie/agressie: meer contact met omgev. consequenties voor de behandeling!
Emotionele labiliteit is geen depressie • Eerder ontremming • IPA 2006 (Puerto Rico): The recognition, assessment and treatment of Pseudobulbar affect, an affective disinhibition syndrome
NPS en beloop bij AD frequentie (% patiënten)
100
80 Agitatie Dag/nacht ritme
60
Prikkelbaar
Depressie
Agressie Doelloos rondlopen
Terugtrekken
40
Hallucinaties
Angst
Paranoïdie
Stemmingsverandering
20 Suïcidale gedachten
Sociaal onaangepast Wanen Seksueel ontremd
Beschuldigend
0 40
30
20
10
0
maanden voor diagnose
10
20
30
maanden na diagnose (Jost & Grossberg, ‘95, ‘96)
kat 2015
Gedragsproblemen bij verzorgers van dementiepatiënten • verhoogde kans op depressie, paranoïdie en angst • deze kans wordt groter als dementie gepaard gaat met gedragsproblemen (Pot, 1996) • vroege herkenning maakt vroege ondersteuning mogelijk!
kat 2015
Take home message: LET OP bij iedere laat ontstane gedragsverandering (angst, apathie, depressie, ontremming, psychose, claimen etc.) overweeg (vroege) dementie
kat 2015
Meten is weten: het nut van Gedragsschalen: de NPI-Q
kat 2015
kat 2013
kat 2013
Wanen
psychose
Hallucinaties Agitatie/agressie Depressie/dysforie
depressie
Angst
Euforie Apathie/onverschilligh.
apathie
Ontremd gedrag
ontremming
Prikkelbaarh./labiliteit Doelloos repetitief gedrag
Nachtelijke onrust/slaapst. Eetgedragverandering kat 2015
klinische toepassingen
m.g.kat 2012
m.g.kat 2015
Patiënt S, 76 jr. • • • • •
Parkinsonisme Nachtelijke onrust Depressie Attentiestoornissen Apathie D.D. M.Parkinson, DLB, VaD Hypothesen: primaire tekort aan Dopa, Acetylcholine, Serotonine? m.g.kat 2015
Wanen Hallucinaties Agitatie/agressie Depressie/dysforie
Angst
NPI-Q:
Euforie Apathie/onverschilligh. Ontremd gedrag Prikkelbaarh./labiliteit Doelloos repetitief gedrag Nachtelijke onrust/slaapst.
Eetgedragverandering kat 2015
NPI-Q beloop bij patiënt S. 2006/2007 12
ernst
10
em.be l
8 6 4 2
11 .0 02 4 .0 5 01 .0 6 29 .0 11 6 .0 7 03 .0 12 8 .0 9 24 .1 0 21 .1 09 1 .0 1 13 .0 10 3 .0 4 12 .0 6 12 .0 20 7 .0 9
0
start sertraline
m.g.kat 2015
NPI-Q beloop bij patiënt S. 2006/07/08 12
ernst 10
em.be l
8 6 4 2
11 .0 4 02 .0 5 01 .0 6 29 .0 6 11 .0 7 03 .0 8 12 .0 9 24 .1 0 21 .1 1 09 .0 1 13 .0 3 10 .0 4 12 .0 6 12 .0 7 20 .0 9 30 .1 0 04 .1 2 11 .0 2
0
start sertraline
m.g.kat 2015
verhoging dopa
Conclusie • Gedragsproblemen vragen om een genuanceerd in kaart brengen van hoe en waarom (oudere, steunsysteem, onszelf?) • Meten is weten! De NPI-Q? • Ouderen zijn HOT! Een boeiend vakgebied
kat 2015
NeuroPsychiatrisch Beslisbomen Model (NPBM) (kat 2011)
deel A: Psychosociaal Dr. M.G.Kat Psychiater
[email protected]
