Thema: Comfortabel leven/zorg
Wie betaalt woningaanpassingen voor zorgbehoevende ouderen?
12
VV+ juni 2013
VV06 12-16.indd 12
10-06-13 12:04
‘vroeger ging je automatisch naar het bejaardentehuis, nu niet meer’
Langer comfortabel, veilig en met de juiste zorg en technische hulpmiddelen in je eigen huis blijven wonen. Veel ouderen willen dat en het bespaart de samenleving veel geld. De orderboeken van de meeste installatiebedrijven zitten echter allesbehalve vol met opdrachten voor aanpassingen in woningen. Niet alleen door onbekendheid met bestaande techniek bij veel klanten, maar vooral ook door botsende financiële belangen en onduidelijkheid rond veranderende regelgeving. Tekst: Martine Segers, freelance journalist. Fotografie: Industrie
Een lichtroute die ’s nachts naar het toilet leidt. Dat kan een uitkomst zijn voor ouderen die in het donker snel gedesoriënteerd zijn door beginnende dementie. Qua veiligheid is een inductiefornuis dat automatisch afslaat bij een brandalarm ideaal voor ouderen die steeds vergeetachtiger worden. Voor mantelzorgers kan het ook een prettig idee zijn als er een alarm afgaat als iemand met dementie in een wat gevorderder stadium spontaan zijn jas aantrekt en het huis uitwandelt. En als er een elektrisch slot geplaatst is, kan een zorgverlener in geval van nood makkelijk toegang krijgen tot de woning. Met een eenmalige pincode. Mensen met beginnende dementie kunnen veel baat kunnen hebben bij zulke relatief eenvoudige aanpassingen aan de woning, stelt Willem Bastein, projectleider van het otibproject Technologie Thuis Nu! Voor ouderen met verminderd zicht zijn deels weer andere aanpassingen interessant, zoals stopcontacten in contrasterende kleuren. En via een beeldschermpje zien wie er voor de deur staat, verhoogt bij veel ouderen hun veiligheidsgevoel. ‘In onze op ware schaal nagebouwde modelwoningen maken we zulke aanpassingen, die op een tekening vaak wat abstract blijven, heel tastbaar.’ Veel van de getoonde aanpassingen in de vier modelwoningen kunnen ouderen helpen om langer zelfstandig thuis te
blijven wonen. ‘Het is een project met bewezen technieken. Als branche willen we laten zien wat er nu al mogelijk is’, licht Peter Helmink van uneto-vni toe. ‘Futuristische toekomsthuizen geven mensen te veel het idee dat het allemaal heel ingewikkeld is; dat het technologie is waar ze nog even mee moeten wachten.’ De kunst ligt volgens Bastein niet in het ontwikkelen van allerlei nieuwe producten, maar in het herkennen van waar mensen echt behoefte aan hebben. ‘Dat hebben we voor onze modelwoningen in Woerden uitgezocht in samenspraak met allerlei ervaringsdeskundigen, mensen van patiëntenverenigingen en zorgverleners die normaal gesproken niet vooraan in het adressenboek van de installatiebranche staan.’ Rolstoel ‘Vroeger ging je rond je zeventigste haast automatisch naar het bejaardentehuis, nu niet meer’, vertelt Bastein. De cijfers spreken boekdelen. Woonde in 1980 slechts zo’n 35 procent van de tachtigplussers nog zelfstandig in hun eigen woning, dertig jaar later is dat maar liefst zo’n 75 procent. Grotendeels is het de wens van ouderen zelf om zo lang mogelijk thuis te blijven wonen. 90 Procent van de mensen wil dat graag, volgens onderzoek van usp Marketing Consultancy. En die trend zet zich komende jaren onder druk van Den Haag verder voort. Zo lang mogelijk thuis wonen wordt de norm. Verzorgingshuizen zijn vanaf 2016 bijna alleen nog toegankelijk voor mensen met een behoorlijk zware zorgbehoefte, zoals mensen die intensieve dementiezorg nodig hebben of helemaal afhankelijk zijn geworden van een rolstoel. Mensen met een minder zware zorgvraag krijgen in veel gevallen vanaf 2016 geen indicatie meer voor verblijf in een verzorgingshuis. Een grote groep ouderen die vanwege hun beperkingen moeite hebben met eenvoudige taken en dagelijkse routines kan vanaf 2014 al geen aanspraak meer maken op een plek in een verzorgingshuis. Onbekendheid Dat ouderen langer comfortabel, veilig en met de juiste zorg en technische hulpmiddelen zelfstandig wonen biedt voor de installatiemarkt enorme kansen. De schatting is dat er komende jaren 1,5 miljoen extra woningen met aanpassingen nodig zijn. Tegelijkertijd is het allesbehalve een snelle
VV06 12-16.indd 13
VV+ juni 2013
13
10-06-13 12:05
Thema: Comfortabel leven/zorg ‘Als uneto-vni proberen we relevante kennis te inventariseren en ontsluiten, zowel voor installateurs als voor consumenten, onder andere met de SnelWijzer zorg.’ Hier staan meer dan honderd voorbeelden in van aanpassingen en voor welk type klant ze mogelijk nuttig zijn. In Woerden is bovendien naast de huidige generatie installateurs ook de nieuwe generatie zorgmedewerkers en technici welkom. Jaarlijks volgen ruim tweeduizend vmbo-, mbo- en hbo-leerlingen een buitenschoolse les in de modelwoningen van Otib. Via een rollenspel, een speurtocht met een onscherpe bril op en een hindernisbaan met een rolstoel ervaren ze op een ongedwongen manier hoe techniek ervoor kan zorgen dat mensen met een beperking of fysiek ongemak langer zelfstandig kunnen wonen. Serviceflatregeling
Dat ouderen langer comfortabel, veilig en met de juiste zorg en technische hulpmiddelen zelfstandig willen en soms moeten blijven wonen biedt voor de installatiemarkt enorme kansen.
,weg naar succes. ‘Er wordt veel over gesproken, maar nog weinig gerealiseerd’, stelt Helmink, die vanuit uneto-vni zo’n acht jaar geleden voor het eerst met het thema aan de slag ging. ‘Erover praten is echter wel een eerste stap in de goede richting.’ ‘Het thema begint wel te leven’, ervaart ook Peter Schneiders van de Verkerk Groep, die de vss pc Touch ontwikkelde voor minder valide ouderen en ouderen zonder pc-ervaring. ‘Op de Zorg & ICT Beurs afgelopen maart was er veel interesse voor onze oplossing. We zijn
er is veel onwetendheid met de technologie nu echter vooral nog aan het zaaien door veel mensen over ons systeem te vertellen.’ Dat het aanpassen van woningen zo traag op gang komt, komt deels door onbekendheid met de techniek. ‘Wat me telkens weer verrast als we in onze modelwoningen in Woerden bezoek krijgen van nietinstallateurs, bijvoorbeeld van verzekeraars of mensen van woningbouwverenigingen, is hoe onbekend zij zijn met de mogelijkheden; met zaken die voor onze branche vanzelfsprekend zijn’, vertelt Bastein. Aan die onbekendheid proberen uneto-vni en Otib samen met tno wat te doen. ‘Kennis over wat echt goed helpt is in Nederland nog wat versnipperd aanwezig’, stelt Helmink. 14
‘Op nationaal niveau is het harstikke lonend om in zulke technische hulpmiddelen te investeren’, stelt Helmink. Toch staat in de praktijk niemand te springen om het op grotere schaal aan te pakken. ‘Een pilot draaien is niet zo moeilijk. Daar zijn wel partijen, zoals woningbouwverenigingen, zorgverleners en gemeenten, voor bij elkaar te krijgen’, stelt van Bastein. ‘Maar als je niet uitkijkt maak je van heel Nederland een pilot’, grapt Schneiders. Het probleem: wie de benodigde grootschaligere aanpassingen aan woningen gaat betalen is nog grotendeels in nevelen gehuld. ‘Zonder factuuradres investeert niemand’, vat Dirk Holtkamp van de organisatie van zorgondernemers Actiz het probleem krachtig samen. Helmink: ‘Er is niet alleen onduidelijkheid. Het lastige is ook dat degene die betaalt, vaak niet degene is die er voordeel van heeft.’ Zo is het voor een woningbouwvereniging lastig om de kosten voor aanpassingen voor meer comfort voor ouderen door te berekenen aan de huurder, vanwege het bestaande woningwaarderingssysteem waarin voor bijvoorbeeld domoticaoplossingen geen punten te verdienen zijn. Soms leidt een nuttige aanpassing zelfs tot een huurverlaging via het huidige puntensysteem. Helmink: ‘De douche en toilet samenvoegen tijdens een renovatie kan voor een thuiszorgmedewerker de ruimte bieden om zijn of haar werk goed te doen. Echter officieel moet dan de huur na de renovatie omlaag, omdat er een ruimte minder in de woning aanwezig is.’ Met name de zogenoemde serviceflatregeling, onderdeel van het woningwaarderingssysteem, is hard aan vernieuwing toe, stelt Holtkamp. ‘Woningbouwverenigingen mogen tot maximaal 35 procent extra huur rekenen op basis van criteria die deels echt achterhaald zijn, zoals de aanwezigheid van een logeerkamer waar in de praktijk zelden gebruik van wordt gemaakt en het verstrekken van maaltijden door de verhuurder, iets wat door de opkomst van de magnetron en services als Tafeltje-dekje niet cruciaal meer is.’ Minister Blok werkt overigens al aan nieuwe plannen om het hele woningwaarderingssysteem te versimpelen. De bezuinigingen in Den Haag maken het er ook niet makkelijker op. ‘Van de financieel rooskleurige situatie van
VV+ juni 2013
VV06 12-16.indd 14
10-06-13 12:05
woningbouwverenigingen is door het beleid van het nieuwe kabinet weinig overgebleven. Medewerkers worden wel geschoold op gebied van het levensloopbestendig maken van woningen; er is wel beweging. Maar de op stapel staande bezuinigingen maakt de corporaties extra terughoudend’, constateert Helmink. Een andere complicerende factor is dat de financiering van zorginstellingen sterk afhankelijk is van het aantal verrichtingen dat ze uitvoeren, stelt Helmink. ‘Dus hen vragen te investeren in technische aanpassingen is hetzelfde als tegen de kastelein zeggen dat hij minder bier moet gaan schenken en eerst nog moet investeren om dat voor elkaar te krijgen.’
bepaalde aanpassing per se niet, bijvoorbeeld omdat ze zich er voor schamen. Dat maakt advies geven en offertes maken heel anders dan een cv-ketel plaatsen en er een servicecontract bij verkopen.’ Holtkamp waarschuwt de installatiebranche dat zorgaanbieders hen snel als pusherig ervaren. ‘Iedereen roept dat ze het ei van Columbus hebben. Ik word zelf ook veel benaderd en merk dat ik er een beetje moe van word.’ Hij adviseert de branche zich beter in te leven in de bewoners, bijvoorbeeld door eens een dagje mee te draaien op een afdeling voor dementerende ouderen. En zich in te leven in wat er in het hoofd van de zorgaanbieders om gaat. ‘Hoe hun finan-
Het wiel uitvinden Ook gemeenten zitten in een lastig parket. ‘Vanuit de awbz worden miljarden naar de gemeenten overgeheveld. Die krijgen vervolgens veel meer verantwoordelijkheid voor de lichtere ouderenzorg’, vertelt Holtkamp. ‘Echter de helft van het geld voor deze zorg blijft wel als bezuiniging in Den Haag achter. Gemeenten moeten dus moeilijke keuzes gaan maken.’ De consequentie hiervan is ook dat de installatiebranche driehonderd gemeenteraden en burgemeesters moet gaan overtuigen dat investeren in woningaanpassingen uiteindelijk besparingen oplevert in de zorg, stelt Freek Bomhof van tno. Al die gemeenten moeten zelf het wiel gaan uitvinden, terwijl langjarig onderzoek naar welke maatregelen het meest effectief zijn om ouderen langer thuis te laten wonen nog ontbreekt. ‘Zulk kostbaar onderzoek is eigenlijk alleen op brengen als de landelijke overheid, de zorgverleners, de leveranciers en de installatiebranche er gezamenlijk in investeren.’ Tot slot zijn er ook best veel particulieren die de aanpassingen prima zelf kunnen betalen, stelt Helmink. ‘Toch wachten zij vaak met investeren, omdat ze later mogelijk een vergoeding van de gemeente krijgen.’ Zijn oproep aan Den Haag is dan ook: ‘Kom snel met duidelijke richtlijnen voor de wmo, awbz en zorgverzekeraars’. Den Haag vraagt op zijn plaats ook creativiteit van lokale partijen, van gemeenten, zorgverleners, woningbouwverenigingen en installatiebedrijven. ‘Projecten tot een succes brengen lukt in de toekomst alleen als alle partijen bereid zijn iets te geven en niet alleen vanuit hun eigen belangen denken. En als ze ook goed bekijken wie welk risico kan dragen’, aldus Holtkamp.
Startpakket in de maak Een loze leiding aanleggen die naar de deur toeloopt. Tijdens de bouw of een renovatie kost dat weinig extra. Wie daar als verhuurder dan aan denkt, kan als de bewoner zorgbehoevend wordt in een uurtje een elektrisch slot plaatsen, zonder overlast en zonder torenhoge kosten. Met zo’n elektronisch slot kan een bewoner een zorgverlener in noodgevallen toegang tot een appartement verlenen. ‘Is stroomvoorziening via zo’n loze leiding niet mogelijk, dan moet je een freesmachine aan de slag. Of de leiding moet op de muur in het zicht worden aangelegd’, vertelt Bomhof. ‘Als je dan ook de badkamer moet aanpassen en de breedte van de deuren voor rolstoelgebruik, zit een zorgbehoevende bewoner zo twee weken in de rotzooi of moet in die tijd zelfs zijn huis uit.’ In opdracht van uneto-vni, Otib en Stichting Kien maakte tno een overzicht van het minimale installatietechnische niveau waarmee een woning makkelijk aan te passen is aan de (zorg)behoeften van ouderen. Oftewel, hoe kun je woningen zo verbouwen/renoveren dat je er weer 25 jaar mee vooruit kunt? Op het lijstje staan onder andere een douche zonder douchebak om struikelen te voorkomen, loze leidingen voor een huisautomatiseringssysteem en voldoende stopcontacten in de slaapkamer voor als er later een verstelbaar bed in komt te staan, een elektrische deken wordt aangeschaft en een extra lamp om het werk voor de thuiszorgmedewerker makkelijker te maken. En houd ook rekening met een oplaadpunt voor een scootmobiel.
Pusherig
Deze zomer verschijnen er twee brochures over dit zoge-
Zelf is uneto-vni bezig om een register voor comfortinstallateurs op te zetten. Daarvoor moet een installateur drie dagen op cursus: niet zozeer om nieuwe technische kennis op te doen, maar vooral om zich ‘onder te dompelen in de leefwereld van de klant’. Daarna volgt elk jaar een bijscholings- en verdiepingscursus. ‘Het is essentieel om de taal van de zorgmarkt te proberen te begrijpen’, stelt Bomhof. ‘Bovendien zijn individuele bewoners allemaal anders. Sommige mensen willen een
noemde startpakket, een voor consumenten en een voor installateurs. ‘We willen consumenten prikkelen om over dit thema na te denken; wat kunnen ze nu al doen om beter voorbereid te zijn op de toekomst?’, vertelt Helmink. ‘Voor de installateurs bevat de brochure een checklist om te kijken wat er in een woning al wel en wat er nog niet aanwezig is aan basisvoorzieningen voor als iemand ouder wordt.’
VV06 12-16.indd 15
VV+ juni 2013
15
10-06-13 12:05
cieringsstelsel in elkaar zit, wil je misschien helemaal niet weten. Maar om op grotere schaal projecten van de grond te krijgen, zullen installatiebedrijven zich daar toch in moeten verdiepen. Zorgverleners moeten komende jaren meer én zwaardere zorg leveren tegen een kleinere vergoeding. Klanten willen dus weten hoe je met een beperkt budget de zorg toch beter kunt organiseren; met slimme oplossingen die ook nog een flexibel toepasbaar zijn.’ Maar weet de zorgsector wel goed genoeg wat er nu al te koop is? ‘Om tot een goede vraag te komen als opdrachtgever is het inderdaad belangrijk je daar als zorgverlener goed in te verdiepen. Daar schiet de zorgsector nu zeker nog wel te kort’, geeft Holtkamp toe. ‘Maar bedenk wel dat zorgaanbieders er nu een dagtaak aan hebben om te overleven en alle stelselwijzigingen uit Den Haag te implementeren.’ Helmink heeft tot slot nog een tip voor gemeenten. ‘Zet niet alles tegen de laagste prijs weg. Geef een installateur – als iemand een beugel in de wc aanvraagt op basis van de wmo – de ruimte om met een goed advies te komen over mogelijk andere zinvolle aanpassingen. Anders belt die mevrouw over twee maanden weer voor een andere aanpassing. Door dat meteen te laten bekijken, kun je uiteindelijk ook weer geld besparen.’
<<
Via een beeldschermpje zien wie er voor de deur staat, verhoogt bij veel ouderen hun veiligheidsgevoel.
Beeldbellen met familie of huisarts Een systeem dat met je meegroeit. Dat heeft de Verkerk Groep ontwikkeld om langer zelfstandig thuis wonen te ondersteunen. Het begint als een eenvoudig te bedienen computer die beeldbellen met familie, vrienden, arts en mantelzorgers mogelijk maakt, maar ook op een simpele manier een e-mail kan versturen en bijvoorbeeld een attentiesignaal kan afgeven als je je medicijnen in moet nemen. ‘Een pakketje hoger is het mogelijk om gordijnen en zonwering via de vss pc Touchcomputer te bedienen en om het licht ’s nachts automatisch aan te laten gaan als je uit bed stapt’, vertelt Peter Schneiders van de Verkerk Groep. ’Weer een pakketje hoger kun je er een draadloos alarm aan toevoegen en een verbinding met een camera waarmee je kunt zien wie er bij de deur staat en of het veilig is om de gang op te gaan. Bij het laatste pakket hoort ook een zorgalarm voor om je hals of pols.’ Kosten: zo’n 1.000 euro en een kleine maandelijkse bijdrage voor de aansluiting op een alarm-zorgcentrale.’ Het idee is dat iemand van bijvoorbeeld 65 het basispakket kan kopen en steeds een beetje kan opwaarderen indien noodzakelijk of gewenst. Waarom werkt de vss pc Touch beter dan een tablet? ‘Betrouwbaarheid, eenvoud en gebruiksgemak staan bij ons voorop. En tablets zijn niet altijd even betrouwbaar, omdat ze zichzelf snel uitschakelen. Bovendien is het niet handig als iemand in paniek is om eerst de juiste App te moeten zoeken. De vss pc Touch is ontwikkeld om 24 uur per dag aan te kunnen staan met een bijzonder laag stroomverbruik.’ Deze vierde generatie systemen van Verkerk gebruiken wel internet. ‘Als je Wifi installeert, is onze vss pc touch overal in huis mee te nemen, bijvoorbeeld ook naar de slaapkamer. Dat helpt ouderen om onbezorgd veilig thuis te kunnen wonen.’
16
VV+ juni 2013
VV06 12-16.indd 16
10-06-13 12:05
