Zorg voor je lichaam met Napo: Les twee – Rug (7–9 jaar) Tips voor de leerkracht Kinderen kunnen niet vroeg genoeg de basisbeginselen van veiligheid en gezondheid leren kennen waarmee volwassenen te maken hebben op het werk. Napo is een sympathiek figuurtje dat kinderen kan stimuleren na te denken over veiligheidskwesties en hen kan helpen deze te begrijpen en er goed mee om te gaan. Klik voor meer informatie over Napo op deze link: http://www.napofilm.net/ nl/who-is-napo. Er is een uitgebreide reeks Napo-filmpjes die u naar eigen inzicht kunt gebruiken in de les. Sommige basisbegrippen op het gebied van veiligheid uit dit lesplan sluiten aan op bestaande leerstof. Wij geven u diverse leuke ideeën om deze veiligheidsbegrippen in uw lessen op te nemen. Het kan als les worden gebruikt of deel uitmaken van een breder project. Het bevat verwijzingen naar andere onderwerpen, maar het hoofddoel is de aansprekende Napofilmpjes te gebruiken om uw leerlingen bij te brengen hoe zij voor hun lichaam kunnen zorgen en lange termijn schade kunnen voorkomen, al komt niet elk risico voor het lichaam aan de orde. Deze les gaat vooral over risico’s voor de rug (de huid komt in les één aan de orde). Kijk op de Napo-website ook eens naar andere filmpjes over risico’s voor het lichaam, zoals voor de ogen, als u die in de les wilt behandelen. Op de volgende pagina staat een overzicht van mogelijke activiteiten, doelen en benodigde materialen voor de les. Op de pagina daarna staat een gedetailleerder voorbeeld van een driedelig lesplan met een voorstel voor extra lesstof. In deze les ontdekken kinderen aan de hand van de Napovideofilmpjes welke risico’s er zijn voor hun lichamelijke gezondheid en veiligheid en hoe zij zich tegen die risico’s kunnen beschermen. Naar aanleiding van deze les kunnen leerlingen een verhaal schrijven waarin ze een aantal gevaren waarover ze hebben nagedacht, naar een werkelijk bestaande situatie kunnen vertalen. Meer informatie over thema’s op het gebied van basisveiligheid en gezondheid die in deze les worden behandeld, kunt u vinden in het begeleidingsblad voor het lesplan.
Leerdoelen • Risico’s voor de lichamelijke gezondheid en veiligheid herkennen • Soortgelijke risico’s in nieuwe situaties voorspellen • Uitleggen hoe dergelijke risico’s kunnen worden voorkomen
Activiteitenoverzicht Zie gedetailleerd lesplan* 40/45 minuten Bekijk het Napo-filmpje “Vertil je niet!”, waaraan deze les is ontleend: www.napofilm.net/nl/napofor-teachers/back-msds/video • • • •
Verdeel en heers Verstandig bewegen Hou me goed vast Pc-scène
Gesprek over ons lichaam en hoe kwetsbaar het is voor schade door verkeerd zitten, tillen of staan. Denk na over mogelijkheden om beschadiging van de rug te voorkomen door deze risico’s te vermijden. Plaats de waarschuwingen over risico’s voor de rug op het lichaamsvormsjabloon en geef adviezen over hoe je de rug gezond kunt houden. EXTRA LESSTOF Napo: risico’s in de vakantie Schrijf of speel een verhaal waarin Napo op vakantie gaat en leert wat de risico’s zijn voor zijn lichaam, met name voor de rug. Denk hierbij aan: • een zware koffer optillen; • te lang een computerspelletje spelen.
Benodigde materialen • Napo-filmpje (te downloaden) • Ongelinieerd wit papier en potloden • Groot lichaamsvormsjabloon (te downloaden) • Waarschuwingsborden, bijv. niet onderuitgezakt achter de computer zitten • Goede adviezen om op het lichaamssjabloon te plakken, bijvoorbeeld rechtop zitten Download de materialen op: http://www.napofilm.net/nl/ napo-for-teachers/Resources
Koppelingen naar onderwerpen/vakken Persoonlijke verzorging, maatschappijleer en gezondheid • Veiligheidsregels en manieren om je veiligheid te beschermen • Inzien welke gevolgen je eigen gedrag heeft voor andere mensen • Risico’s voor de eigen gezondheid beoordelen en waar mogelijk beperken Lichamelijke opvoeding • Het risico van lichamelijke activiteiten beoordelen en reageren door preventief te handelen Natuur en techniek • Waarschuwingsborden en symbolen herkennen en opmerken
2/7
Burgerschap • Gevaren herkennen, daaruit voortvloeiende risico’s beoordelen en risico’s beheersen Vreemde taal/moedertaal • In eenvoudige zinnen een verhaal schrijven met een begin, midden en einde
*Gedetailleerd lesplan Leerresultaten Ik kan uitleggen hoe ik mijn rug tegen eenvoudige risico’s kan beschermen. Leerdoelen 1. Risico’s van vermijdbare handelwijzen voor de lichamelijke gezondheid en veiligheid herkennen. 2. Soortgelijke risico’s in nieuwe situaties voorspellen. 3. Uitleggen hoe dergelijke risico’s kunnen worden voorkomen. Inleiding 5 minuten Mogelijke activiteiten: • Toon een afbeelding of foto van een geraamte Laat de leerlingen de volgende vraag met een schatting beantwoorden: hoeveel botten telt ons lichaam? (Antwoord: 280 botten) • Bespreek met de kinderen of zij (of hun ouders) ooit rugproblemen hebben gehad. Mogelijke activiteit 40 minuten Laat de verschillende scènes uit het Napo-filmpje bij deze les zien: Verdeel en heers, Verstandig bewegen, Hou me goed vast en Pc-scène. Gesprek over ons lichaam en hoe kwetsbaar het is. Doet je rug wel eens pijn als je een zware schooltas draagt? Wanneer krijg je pijn als je lang achtereen zit? Hoe raap je dingen veilig op? Hoe zorg je er zo goed mogelijk voor dat je lichaam sterk en gezond blijft? Bekijk in groepen een lichaamsvormsjabloon en bedenk welke delen van het lichaam gevaar kunnen lopen. Laat de leerlingen op het lichaamsvormsjabloon waarschuwingen plaatsen over risico’s voor de rug en adviezen over hoe je de rug gezond kunt houden. Daarvoor kunnen ze post it-briefjes gebruiken. De leerlingen kunnen in groepjes praten over de rug en bespreken welke risico’s en vormen van bescherming er volgens hen zijn.
3/7
Klassikale bespreking en beoordeling 5 minuten Iedere leerling vertelt aan de hand van voorbeelden wat het inhoudt om goed voor je lichaam te zorgen, vooral voor de rug. Beoordeel aan de hand van de onderstaande gradaties in hoeverre de leerlingen de leerdoelen hebben behaald. Zowel de leerkracht als de leerling gebruiken deze voor hun beoordeling. Goud:
Ik kan ten minste drie soorten risico’s voor mijn rug noemen en vertellen hoe deze kunnen worden voorkomen.
Zilver:
Ik kan twee soorten risico’s voor mijn rug noemen en vertellen hoe deze kunnen worden voorkomen.
Brons:
Ik kan één soort risico voor mijn rug noemen en vertellen hoe dit kan worden voorkomen.
EXTRA LESSTOF A. Schrijf een verhaal waarin Napo op vakantie gaat en daarbij veel dingen doet die een bedreiging vormen voor zijn lichaam, met name voor zijn rug. Dit kan ook in de vorm van een toneelstukje.
4/7
BEGELEIDINGSBLAD VOOR LEERKRACHTEN Zorg voor je lichaam met Napo: Les twee – Rug In dit lesplan worden ALLEEN sommige gezondheidseffecten op bepaalde delen van het menselijk lichaam genoemd. Er zijn veel andere effecten op het lichaam mogelijk. Die zullen in latere lesplannen worden behandeld. Napo in... Vertil je niet! Spier- en skeletaandoeningen zijn het meest voorkomende gezondheidsprobleem in Europa. Miljoenen werknemers worden er op een bepaald moment in hun leven door getroffen: 90% van de mensen heeft last van rugpijn, problemen met nek, schouders en armen en RSI (repetitive strain injury). “Vertil je niet” wijst op het belang van een geïntegreerde aanpak voor het vermijden van spier- en skeletaandoeningen en de noodzaak om aandacht te schenken aan de volledige “last op het lichaam”, van alle druk en spanning, omgevingsfactoren zoals temperatuur en werkritme tot de lasten die moeten worden verplaatst. Het filmpje toont Napo in verschillende werksituaties. Er zijn elf scènes met karakteristieke situaties die op de werkvloer voorkomen. Wat zijn spier- en skeletaandoeningen? Arbeidsgerelateerde spier- en skeletaandoeningen zijn beschadigingen van lichaamsstructuren zoals spieren, gewrichten en gewrichtsbanden, pezen, zenuwen, botten en de bloedsomloop in die structuren die hoofdzakelijk worden veroorzaakt of worden verergerd door het werk en door de arbeidsomstandigheden. De meeste arbeidsgerelateerde spier- en skeletaandoeningen zijn cumulatieve aandoeningen die het gevolg zijn van herhaalde zware of lichtere fysieke belasting gedurende een langere periode. Ze kunnen echter ook worden veroorzaakt door acuut letsel, zoals botbreuken bij een ongeval. Spier- en skeletaandoeningen manifesteren zich vooral in de rug, nek, schouders en armen, maar kunnen ook de benen treffen. Sommige spier- en skeletaandoeningen, zoals het carpaal tunnelsyndroom in de pols, zijn specifieke aandoeningen door hun duidelijke tekenen en symptomen. Andere daarentegen zijn niet-specifiek, omdat er alleen sprake is van pijn of ongemak zonder dat er een duidelijke, specifieke aandoening is vast te stellen. 5/7
Waar hebben we het over? Rugpijn kan in veel werksituaties optreden, maar komt het meeste voor bij: • zware handarbeid en werkzaamheden in de zware industrie; • handmatige werkzaamheden op lastige plaatsen, zoals koerierswerk; • repetitieve taken, zoals handmatige verpakking van goederen; • langdurig op een werkplek zitten als de werkplek niet goed is ingericht of niet is aangepast aan de persoon, bijv. bij werken met computers; • lange afstanden rijden of rijden op ongelijkmatig terrein, vooral als de stoel niet goed is aangepast; bediening van zwaar materieel kan buitensporig horten en stoten veroorzaken. Handmatige werkzaamheden kunnen rugproblemen veroorzaken; het risico van beschadiging is groter als de last: • zwaar is; • te ver van het lichaam wordt gedragen; • niet gemakkelijk te hanteren is (te groot, onhandige vorm of moeilijk vast te houden); • te hoog of te laag is (bijv. als de last zich boven het hoofd bevindt). Er kan ook schade ontstaan als: • met kromme rug lasten worden getild of gedragen; • het lichaam draait bij het tillen of verplaatsen; • niet het juiste materieel (handmatig of mechanisch) wordt gebruikt. Bijbehorende risico’s: • uitglijden – de last is groot en belemmert het zicht; • uitglijden/struikelen – de vloer is glad of beschadigd en er worden ongeschikte schoenen gedragen; • de kar is te zwaar beladen en veroorzaakt een ongeluk (pakketten kunnen vallen waardoor mensen gewond raken); • de kar staat op een helling of gaat onbeheersbaar glijden of schuiven. Het risico is groter als: • steeds dezelfde beweging wordt gemaakt; • de snelheid van de bewegingen toeneemt; • bij de beweging ook kracht moet worden gezet; • de beweging wordt uitgevoerd met een verkeerde armpositie; • onvoldoende pauze wordt genomen; • de duur van de repeterende werkzaamheden toeneemt. 6/7
Rugpijn kan erger worden bij de volgende lichamelijke activiteiten: • bukken, vooroverbuigen of hurken en een verkeerde houding bij het werken op een computer; • tillen van voorwerpen die te zwaar of te groot zijn; voorwerpen onhandig dragen; • te zware lasten duwen, trekken of slepen; • je normale vermogen en beperkingen overschrijden en werken bij lichamelijke oververmoeidheid; • slechte tiltechnieken; • strekken, draaien en uitrekken; • te lang achtereen in één houding werken, waardoor je lichamelijk overbelast raakt; • situaties waarin het hele lichaam blootstaat aan trillingen, schokken en stoten. Hoe kunnen spier- en skeletaandoeningen worden bestreden? Als het risico van spier- en skeletaandoeningen niet te vermijden is, beoordeel die risico’s dan en neem maatregelen om ze te beperken: • pak de risico’s bij de bron aan; • stem het werk af op de individuele werknemer; • pas u aan aan veranderende technologie; • vervang wat gevaarlijk is door wat veilig of minder gevaarlijk is; • ontwikkel een samenhangend, omvattend preventiebeleid, met maatregelen tegen alle vormen van belasting van het lichaam; • laat collectieve beschermingsmaatregelen prevaleren boven individuele beschermingsmaatregelen; • geef werknemers goede instructies. Europese wetgeving De belangrijkste maatregelen ter voorkoming van spier- en skeletaandoeningen zijn opgenomen in Europese richtlijnen, regelgeving van de lidstaten en richtsnoeren voor goede praktijken. De richtlijnen worden aangevuld door Europese normen (EN-normen) die de tenuitvoerlegging van de richtlijnen mogelijk maken.
7/7
Goede praktijken • Als je een zwaar voorwerp moet optillen van de vloer, buig dan door de knieën, breng het voorwerp dicht bij het lichaam en til dit op door rechtop te gaan staan. • Als je iets van voren naar achteren moet verplaatsen, draai dan niet de rug maar draai het hele lichaam met behulp van de benen. • Als je zware dingen op een hoge steiger moet plaatsen, buig dan niet achterover, maar gebruik een goed en veilig hijstoestel. • Als de last te zwaar is om op te tillen, vraag dan om hulp!
De eerste les van Zorg voor je lichaam met Napo gaat over risico’s voor de huid.
Dit lesmateriaal is samengesteld door EU-OSHA, in samenwerking met het Napo Consortium – HSE (VK), DGUV (Duitsland), INAIL (Italië), INRS (Frankrijk), SUVA (Zwitserland) en AUVA (Oostenrijk).
