ZONDER TITEL. Moussem Festival Lente Ò Tentoonstelling - Collectiepresentatie XVIII - Publicatie - Programma

ZONDER TITEL. Moussem Festival Lente 2007 15.03Ò20.05.07 - Tentoonstelling - Collectiepresentatie XVIII - Publicatie - Programma

PERSCONTACT Rita Compère > T +32 [0]3 260 99 91 Kathleen Weyts > T +32 [0]3 260 80 97 > [email protected] > www.muhka.be/press

MuHKA Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen > DIÒZO 10.00Ò17.00 > T +32 [0]3 260 99 99 > [email protected] > www.muhka.be MuHKA_media Waalsekaai 47 2000 Antwerpen > T +32 [0]3 260 99 99 > [email protected] _____ vormgeving: MuHKA

P2

MuHKAinhoud

INHOUD

ZONDER TITEL Moussem Festival Lente 2007 INLEIDING

3—19 3—7

MuHKAtoont

8—12

> ZONDER TITEL

9—11

> COLLECTIEPRESENTATIE XVIII Ontmoeting

12

EEN GREEP UIT HET FESTIVAL

13—16

OVERIGE

17—19

> Publicatie

18

> CHARIF BENHELIMA Black-Out

19

MuHKApraktisch

20

MuHKApartners

21

MuHKAverwacht - KINO EYE - JUBILEE - WELCOME HOME [Hommage aan Fred Bervoets] BIJLAGEN > Lijst met werken ZONDER TITEL > Beeldmateriaal ZONDER TITEL > Lijst met werken Ontmoeting > Beeldmateriaal Ontmoeting

22—26 23 24—25 26 27—44 28 29—31 32 33—34

> Moussemmanifest

35

> Publicatie tekst Charif Benhelima

36

> Publicatie tekst Mohamed Ikoubaân

37—38

> Publicatie tekst Bart de Baere

39—40

> Publicatie tekst Dorian van der Brempt

41—42

> Publicatie tekst Koen Van Synghel

43—44

INLEIDING moussem.muhka.be

P

moussem.muhka.be

ZONDER TITEL Moussem Festival Lente 2007 15.0320.05.07 moussem.muhka.be

De hele lente lang is het feest in het MuHKA. Moussem is twee maanden lang ‘eigenaar’ van het museum. Samen met beeldend kunstenaar Charif Benhelima en het MuHKA, bracht de vzw een bijzonder project tot stand. ZONDER TITEL wil ontsnappen aan de klassieke invulling van zowel tentoonstelling als festival: een podiumfestival en een beeldende kunstpresentatie vloeien hier ineen. De MuHKA-ruimtes worden van louter tentoonstellingsruimtes ook ontmoetingsplekken.

bracht met het MuHKA.

Diversiteit en twee organisaties De samenwerking tussen de drie partners Moussem, MuHKA en Charif Benhelima kwam er niet zomaar, maar is gegroeid vanuit een gemeenschappelijke interesse, zorg en vooral ook betrokkenheid op kunst, cultuur en het maatschappelijke veld. Zowel Moussem als het MuHKA ontwikkelen binnen het eigen domein een visie en werking rond interculturaliteit, beide organisaties stellen zich open om bruggen te slaan naar andere velden.

Het MuHKA wil de komende jaren zijn werking fundamenteel transformeren om te beantwoorden aan een brede toegankelijkheid, die het als één van zijn basisverantwoordelijkheden ziet. Sinds jaren zet het museum vanuit zijn publiekswerking in op diversiteit. Met het aantreden van directeur Bart de Baere werd die visie doorgetrokken naar alle niveaus van de museumwerking. Het museum streeft hierbij openheid en dialoog na en zet in op een ontmoeting tussen kunst en mensen. Die kunst betreft in de eerste plaats beeldende kunst, bij uitbreiding – via de MuHKA_mediawerking - beeldcultuur en in dialoog met externe partners ook andere kunstdisciplines. Het MuHKA wil het museumbezoek zo toegankelijk maken dat iedereen, ook mensen die minder vertrouwd zijn met [hedendaagse] kunst, zich in het museum thuis kan voelen. Het wil een lenigheid ontwikkelen waardoor het met een divers, veranderend publiek kan omgaan.

Moussem is gegroeid uit de bekommernis van een aantal Vlamingen van Marokkaanse oorsprong. Zij zagen in Vlaanderen niet de volledige culturele waaier die zij uit Marokko verwachtten. Moussem begon met het presenteren van muziek, voegde daar literatuur, dans en theater aan toe en begeeft zich ondertussen ook ten gepaste tijde in het maatschappelijke debat. Moussem ziet zijn verankering in de Marokkaanse cultuur als een uitgangspunt en niet als een limiet, zoals ook de Marokkaanse cultuur zelf dat is. Omdat Moussem zijn blikveld verder wilde openen naar andere disciplines toe, zocht het contact met beeldend kunstenaar Charif Benhelima, die hen op zijn beurt in contact

Een ontmoeting met een inzet die verder gaat dan een festival Moussem ging het gesprek aan met de uit West-Vlaanderen afkomstige, Antwerpse kunstenaar Charif Benhelima, voor wie het ook een persoonlijke uitdaging is om verbindingen tot stand te brengen tussen kunstenaars van Marokkaanse herkomst en Vlaanderen, zichzelf. De drie partijen kwamen tot een bijzonder opzet waarbij het Moussem festival zijn hoofdstek in het voorjaar van 2007 in het MuHKA heeft. Daarbij is veel aandacht gegaan naar het creëren van een goede vibe voor een festivalplek, die tegelijk een omgeving is waarin kunst volwaardig tot zijn recht komt.

P

moussem.muhka.be

Daarbij blijft het echter niet. In dialoog met Moussem heeft het museum een traject uitgezet waarbij het zichzelf heeft doorgelicht met het kernpubliek van Moussem als referentie. Het onderzocht of het in de toekomst niet een stukje anders kan gaan functioneren. Het wil dit waarmaken door Moussem dit voorjaar symbolisch hoofdaandeelhouder van het MuHKA te maken. De aanvankelijke vraag die we ons hierbij stelden was: wat als Moussem een eigen infrastructuur zou hebben? Hoe zou het daarmee omgaan? Dat is een retorische vraag want Moussem wil geen eigen infrastructuur. Het wil dat de grote en kleinere Vlaamse culturele instellingen aandacht voor de mogelijkheden van de Marokkaanse traditie vanzelfsprekend vinden. Moussem wil dat ‘zijn’ kunstenaars en zijn publiek overal thuis zijn. Dat publiek is voor een goed deel jong en hedendaags en heeft dan ook niet op de eerste plaats een boodschap aan de Marokkaanse traditie, maar wil vooral een stijlvol, hedendaags kader.

De grootste uitdaging bij het tot stand brengen van ZONDER TITEL was ongetwijfeld om op een goede wijze een podiumfestival en een beeldende kunstpresentatie in één setting te laten samenvloeien. Dat kon enkel door heel grote aandacht te besteden aan de randvoorwaarden waarin beide kunnen gedijen. Daarnaast was er vanzelfsprekend de vraag naar de ‘hardware’. Hoe kan op een goede manier een podium en zijn akoestiek worden ingebracht in een museum? En de talloze vragen naar de ‘software’ van de organisatie. Wat met de openingsuren? Welk licht? Welke duisternissen? Wat met drank en eten? Hoe publieksstromen op te vangen? Welke omkadering en nevenactiviteiten vanuit het museum? Hoe herdenken we de ruimtes van loutere tentoonstellingsruimtes naar tegelijk ontmoetingsplekken? Welke verwelkoming, welke woorden, welke afspraken kunnen een museum, zijn publiek en een publiek als dat van Moussem vinden?

Zoals de horizon van mensen onvermijdelijk beperkt is, is die van instellingen dat ook. Ze hebben niet enkel drempels, maar meer nog allerlei codes en gedragspatronen die enkel voor wie er vertrouwd mee is vanzelfsprekend zijn. Een culturele instelling heeft, vindt het MuHKA, de verantwoordelijkheid om met die beperking van zijn horizon om te gaan. Zij moet trachten hem een stuk te verschuiven. Het museum heeft dat geprobeerd door zich open te stellen voor de inzet van Moussem om meer aan te bieden dan de programmering alleen. In de loop van 2006 zijn de diverse kernprocessen van het MuHKA getoetst en is gekeken of en hoe het museum zich een stukje kan plooien naar een werking zoals Moussem die voorstaat. Spectaculair of spraakmakend zijn de veranderingen misschien niet, maar het MuHKA komt er in ieder geval wel beweeglijker en bewuster uit te voorschijn. Van zijn kant kan Moussem hopelijk een stukje extra expertise opbouwen door dit festival, die het vervolgens ook aan andere instellingen kan aanbieden. De ambitie is alvast om het festival niet enkel aanbod te laten zijn, maar ook in de voorbereiding een ervaring, een experiment dat tot kruisbestuivingen leidt tussen instellingen, werkwijzen, mensen en kunsten.

P

moussem.muhka.be

ZONDER TITEL Sinds 2005 is intensief samengewerkt aan dit traject. Uit de talrijke prospecties, ideeën, discussies en overlegmomenten is een concreet programma samengesteld. Een veelzijdig programma dat onmogelijk te vatten is onder één noemer. Het vinden van een passende titel was dan ook een hele klus. Een titel die het geheel zou vatten, de inzet duidelijk zou maken, drempelverlagend zou zijn, begrijpbaar voor iedereen, passend bij een festival, passend bij een tentoonstelling, passend bij een socio-cultureel project, een titel het Moussem Festival Lente 2007 waardig. THUIS, stond lang bovenaan onze shortlist. Het werkte, als basismetafoor, maar niet als titel. Wat we willen brengen overstijgt de evidentie, is een samenbrengen van diverse invalshoeken, is een confrontatie op diverse niveaus, is een bijna onmogelijkheid, ..., is ZONDER TITEL. We nodigen onze participanten, de bezoekers van Moussem Festival Lente 2007, uit om hun ervaring tijdens het festival te verwoorden in een zelfgekozen titel. ZONDER TITEL zal zo uiteindelijk dus een project worden met vele titels.

MUZIEK Eén van de benedenzalen van het MuHKA is getransformeerd tot zaal waar in het weekend concerten doorgaan. Op zaterdagavonden zal de sfeer daar uitgelaten zijn. Dan programmeren we een aantal swingende muziekconcerten gaande van raï, over hiphop, reggae en af en toe een snufje rock; de concerten op zondagmiddagen zijn fijne en verrassende aperitiefconcerten, die je desgewenst kan combineren met een lekkere brunch.

Het festivalprogramma omvat een fijne mix van expo, muziek, woord en film, met heel wat omkaderende activiteiten van brunch op zondag tot workshops voor kinderen. EXPO De tentoonstelling op de begane grond van het museum, die in samenwerking met Charif Benhelima tot stand kwam, biedt inzicht in het hedendaagse Marokkaanse en bij uitbreiding ook NoordAfrikaanse kunstlandschap. Maar ook de collectiepresentatie op de tweede verdieping staat in het teken van Moussem, want werd samengesteld door een groep gemotiveerde Moussem-vrijwilligers. Praktisch gelijktijdig met ZONDER TITEL loopt bij deBuren in Brussel bovendien de tentoonstelling CHARIF BENHELIMA BLACK-OUT met werk van Charif Benhelima zelf.

WOORD In de rand van ZONDER TITEL wordt het MuHKA ook een plek voor dialoog en reflectie over identiteit, migratie, OostWest, stedelijkheid... kortom over relevante onderwerpen aangaande culturele diversiteit en relaties tussen gemeenschappen en culturen. Dat gebeurt in debatten, gesprekken en lezingen. Daarnaast organiseren we literatuurmomenten en gesprekken met kunstenaars en andere gasten. GASTEN Met de Marokkaanse gemeenschap als uitgangspunt gaat ZONDER TITEL de dialoog aan met verschillende in België verblijvende gemeenschappen. De Belgische NoordKaukasische Vereniging, de Irakezen, de Latijns-Amerikaanse, de Afghaanse en de Russische gemeenschap zijn uitgenodigd om een weekend te programmeren. Ook vrouwen en jongeren krijgen ‘hun’ eigen feestdag binnen het festival. FILM Het filmluik van ZONDER TITEL bestaat uit twee delen. Een aantal gasten programmeren in MuHKA_media een film met een uitgesproken thema, die wordt gevolgd door een gesprek dat dieper op de thematiek ingaat. Daarnaast loopt van 20 tot 29 april i.s.m. het Filmfestival Open Doek [Turnhout] een selectie recente films over of uit de Arabische en de islamitische wereld.

P

moussem.muhka.be

EXTRA Brunch: op zondagen dat er concerten en lezingen op het programma staan, kun je vooraf genieten van een lekkere brunch met warme en koude hapjes en drankjes uit alle windstreken. Workshop kinderen: aansluitend bij ZONDER TITEL, een aanrader voor kinderen [6-12 jaar] met een hoofd vol ideeën, een neus voor creativiteit, grote ogen [met of zonder bril] en kriebelende handen. Reserveren aan te raden. Wandelgesprek: samen met een gids bezoek je de tentoonstelling en collectiepresentatie, wat zeker aanleiding geeft tot een goed gesprek. Naar aanleiding van dit project werd bovendien een speciale website ontwikkeld waarop je niet alleen het volledige programma terugvindt, maar ook heel wat achtergrondinfo en impressies bij het ganse gebeuren. moussem.muhka.be Tijdens ZONDER TITEL blijft het museum op zaterdag open tot 20.00

ZONDER TITEL Moussem Festival Lente 2007 kwam tot stand met de steun van: - Vlaams minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel - de Belgische Ontwikkelingssamenwerking DGOS - Stad Antwerpen - Provincie Antwerpen - deBuren - de Mondriaan Stichting - SD Workx Fonds - CC Berchem - Filmfestival Open Doek - Zuiderpershuis - Beursschouwburg

MuHKAtoont ZONDER TITEL 15.0320.05.07 COLLECTIEPRESENTATIE XVIII Ontmoeting 15.0313.05.07

P

MuHKAtoont

ZONDER TITEL 15.0320.05.07

Uitgangspunt voor de tentoonstelling op de benedenverdieping van het MuHKA was de vraag wat voor soort kunst er ontstaat in een omgeving die weinig openheid kent naar hedendaagse kunst toe. De tentoonstelling bestrijkt geen afgebakend gebied. Er is Marokko, zeker, met zijn Arabische, Berberse en Joodse dimensies. Maar Marokko – als referentieveld – bestaat ook buiten Marokko, in de emigratie waar ook Benhelima zelf uit voortkomt en in de mediterrane en Arabische wereld. Het bijzondere aan de expositie is dat ze afrekent met bewuste of onbewuste ‘vooronderstellingen’ over oost en west en ze het publiek de verrassende verschillen en raakvlakken laat zien tussen de Arabische en de Westerse hedendaagse beeldende kunst. Zo wordt inzicht geboden in het kunstlandschap, dat weinig gekend is onze contreien.

Deelnemende kunstenaars: Wafae Ahalouch el Keriasti [°1978, Tanger, woont en werkt in Amsterdam] De schilderijen en tekeningen van Wafae Ahalouch el Keriasti gaan over mensen en hoe ze met elkaar omgaan. Religie, gezin en maatschappij zijn daarbinnen belangrijke gegevens. Schijnheiligheid, macht, onschuld en relaties: de verschillende lagen van verhaal en beeld zijn in haar schilderijen soms letterlijk zichtbaar, door een licht en transparant kleurgebruik. De beelden zijn fictief en realistisch tegelijk, met een laagje humor dat het immer verborgen geweld draagbaar maakt. In de tentoonstelling zijn een aantal van haar schilderijen opgenomen. Hicham Benohoud [°1968, Marrakech, woont en werkt in Parijs] De foto’s en het plastische werk van Hicham Benohoud gaan over identiteit, het beeld en de hedendaagse wereld. Eén van zijn bekendste projecten is La salle de classe, een reeks zwart-wit fotoportretten van zijn leerlingen. Hij vroeg hen één voor één te poseren, in vreemde omstandigheden en onorthodoxe houdingen, terwijl de rest van de klas ondertussen verder werkte. Nadat hij zich in Parijs gevestigd had, maakte hij, bij ‘gebrek’ aan modellen een reeks zelfportretten waarin hij zijn gezicht telkens transformeerde. Zijn werkwijze resulteert in surrealistische beelden, met een half geënsceneerd, half documentair karakter. Benouhoud kreeg van het MuHKA ook een productieopdracht: hij zal een aantal mensen in het museum en thuis fotograferen, in een mis-en-scène met respect voor de betrokken persoon.

P10

MuHKAtoont

Ali Chraïbi [°1965, Marrakech, woont en werkt in Marrakech] Ali Chraïbi maakte zijn fotografiedebuut in 1995. Hij maakt zwart-wit foto’s zonder veel frivoliteiten in Marrakech, een stad die ons vooral bereikt via kleurrijke clichébeelden. Op de foto’s van Chraïbi is Marrakech bovendien niet als zodanig herkenbaar. Ze vertonen geen markante gebouwen of monumenten en zijn dikwijls van achter glas genomen of worden vertroebeld door regendruppels. Het zijn anonieme beelden, die evengoed in een andere stad genomen hadden kunnen zijn.

Touhami Ennadre [°1953, Casablanca, woont en werkt in Parijs] Touhami Ennadre maakt foto’s, niet ter illustratie, maar om ‘de essentie’ van alles vast te leggen, datgene wat ‘echt’ is. Techniek vindt hij niet belangrijk, zijn enige obsessie is licht. Zijn beelden komen dan ook niet tot stand met behulp van de zoeker, maar rechtstreeks, zonder dat de camera en één gesloten oog zijn zicht belemmeren. In 1976 maakte hij op de begrafenis van zijn moeder de eerste foto van handen – die van zijn tante – omdat het hem niet lukte de pijn van het afscheid nemen op een andere manier vast te leggen. Sindsdien bleef de dood een belangrijk thema in zijn werk. Andere thema’s die hij exploreert zijn geboorte, de karkassen van geslachte dieren in slachthuizen en het lichaam.

Abdelali Dahrouch [°Tanger, woont en werkt in de VS, Frankrijk en Marokko] Abdelali Dahrouch groeide op in Marokko en Frankrijk en emigreerde in 1984 naar de VS, waar hij een opleiding volgde in de multimediale kunst. Met zijn werk neemt hij een activistische houding aan en bespeelt hij politieke en sociale thema’s zoals ecologie, migratie, het imperialisme van de VS en West-Europa. In het MuHKA toont hij Desert Sin Revisited, een dubbele projectie van tv-beelden van Operation Desert Storm en van Bush, die de invasie van Irak ‘verkoopt’ als een humanitaire actie om het land te bevrijden. Hassan Darsi [°1961, Casablanca, woont en werkt in Casablanca] Het werk van Hassan Darsi gaat over de maatschappelijke conditie van de mens en steunt grotendeels op de uitwisseling met en tussen mensen. Zo is Le projet de la maquette het resultaat van zijn wens om Parc de l’Hermitage te behouden. Dit oude, koloniale park in Casablanca verloederde volledig, totdat Darsi er een maquette van maakte. Deze shockeerde het publiek zo, dat er een actie op gang kwam om het park voor de ondergang te behoeden. Sinds 2001 is Darsi ook bezig met Portraits de famille, een mobiele fotostudio waarin families zich kunnen laten fotograferen. Zo wil hij mensen in eenzelfde gebouw of buurt met elkaar in contact brengen en het respect en de tolerantie tussen hen vergroten. Voor het MuHKA maakt Darsi bovendien een nieuw project waarin hij focust op de verkiezingen die binnenkort in Marokko georganiseerd worden.

Safaâ Erruas [°1976, Tétouan, woont en werkt in Tétouan] Safaâ Erruas maakt deel uit van een generatie Marokkaanse kunstenaars, die afstand doen van hun roots en zich positioneren binnen de internationale, hedendaagse kunst. Safaâ Erruas doet dat door composities te maken met witte, [huiselijke] materialen zoals draad, papier, watten, verschillende soorten stoffen en parels. Deze transformeert ze in installaties en muurwerken tot poëtische elementen. De vlijmscherpe scheermesjes, die Erruas toevoegt, staan hiermee in schril contrast en brengen pijn binnen in haar oeuvre en een besef van kwetsbaarheid. Khaled Hafez [°1963, Caïro, woont en werkt in Caïro] Khaled Hafez put voor zijn werk uit verschillende bronnen in het verleden en in het heden: zijn geboorteland Egypte, de tv, de actualiteit, conceptuele kunst. In zijn kleurrijke schilderijen [in pop-art stijl] en videowerk recycleert hij figuren die drie hedendaagse taboes - seks, religie en politiek - symboliseren, of dat nu een god is uit het tijdperk van de farao’s, een pin-up model of een stripfiguur. Zijn oeuvre weerspiegelt de impact van de door het Westen [en met name Amerika] gedomineerde massamedia op niet-Westerse samenlevingen zoals die van het Midden-Oosten. Revolution is een video waarin Hafez ideologie aanmerkt als één van de sterkste vormen van geloof.

P11

MuHKAtoont

Zowel de zakenman als de religieuze fundamentalist worden hierin weergegeven als revolutionairen, in reactie waarop een derde, een militair, hen ombrengt. Of het nu de militair is die gelijkheid en vrijheid toezegt, de vrije markt die voorspoed en rijkdom voorspiegelt of de gelovige die morele waarden en orde verzekert; alledrie beloven ze de wereld verbeteren, maar geen van hen houdt zijn daaraan.

Younès Rahmoun [°1975, Tétouan, woont en werkt in Tétouan] Younès Rahmoun werkt binnen een context [die van de islam] waarin de representatie van het lichaam verboden is. Die omstandigheid bracht hem ertoe installaties te maken die geen verbeelding zijn van bestaand leven maar die een eigen vorm hebben. Vormen die specifiek zijn voor zijn cultuur, wil hij vertalen naar universele vormen. Gefascineerd door het soefisme, ontleent hij talloze facetten aan deze islamitische extaseleer en gebruikt hij die binnen zijn werk: herhaling, concentratie, bezwering, volharding. Subha is een spiraal van licht die van binnen naar buiten draait, tegen de klok in. Het werk refereert naar de islam, want ook de bedevaarders naar Mekka maken een spiraal in dezelfde richting, maar tegelijk verwijst het naar een vorm die universeel is, die van de bidkrans. De spiraal symboliseert voor Rahmoun het leven, dat begint in één punt en uitgroeit tot een groter geheel dat geen einde lijkt te hebben.

Amal Kenawy [°1974, Caïro, woont en werkt in Caïro] Amal Kenawy studeerde schilderkunst en beeldhouwen, maar drukt zich ondertussen ook uit in video-installaties, performances, fotografie, animatie en tekeningen. In de vorm van droombeelden, herinneringen en uit het leven gegrepen fragmenten, die ze put uit haar dagboeken, gaat Kenawy’s werk over universele menselijke gevoelens zoals angst, wensen, onzekerheid, hoop, geweld en pijn; het weerspiegelt in de eerste plaats de kwetsbaarheid van de mens. [Stop – You will be killed], de videoinstallatie die Kenawy in het MuHKA toont, werd opgenomen in een militair ziekenhuis uit de koloniale tijd en toont de animaties en tekeningen die zij hier op de wanden projecteerde en die haar gevoelens over het gebouw vertolken: een plek waar de sporen van geweld nog altijd voelbaar zijn.

Studio Ifriqia Studio Ifriqia werd geopend in de jaren ’30 en was een studio in Rue Bahia in Marrakech, die gespecialiseerd was in het maken van portretfoto’s. Op vraag van de geportretteerden werden de foto’s uitvergroot, geretoucheerd, ingekleurd en ingelijst. Van heinde en verre kwamen mensen naar de studio en omdat het vaak lang duurde voordat ze hun portretten kwamen ophalen, werd deze plek een tentoonstellingsruimte, waar permanent portretten te zien waren. Een aantal daarvan zijn nu te zien in het MuHKA.

P12

MuHKAtoont

COLLECTIEPRESENTATIE XVIII Ontmoeting 15.0313.05.07

Naar aanleiding van ZONDER TITEL. Moussem Festival Lente 2007 stelden een aantal vrijwilligers van Moussem een collectiepresentatie samen in het MuHKA. Een jaar lang engageerden zij zich, onder begeleiding van MuHKA-medewerkers, om samen na te denken over de mogelijkheden van de museumcollectie en wat deze voor hen kan betekenen. Zelf omschrijft één van de vrijwilligers hun bijdrage in dit project als volgt: “We zijn een groep van jonge mensen die regelmatig samen komen om gedachten en ervaringen over cultuur te delen en uit te wisselen. Tot nu toe hebben we als ‘Moussem Club’ vooral deelgenomen aan de festivaldagen. Dit is de eerste keer dat we aan een langdurig project meewerken. Voor dit project heeft Moussem het risico genomen om vreemd te gaan met één van de moeilijkste disciplines, namelijk hedendaagse beeldende kunst. Dit in samenwerking met het Marrakechkleurige MuHKA. We schrijven met zijn allen een verhaal; happy end verzekerd. MoussemMuHKA is mijn kennismaking met hedendaagse kunst, met leuke herinneringen en 2 nieuwe vriendinnen. Ik ben blij dat ik het heb mogen meemaken! Zeker herhalen!” [Belgiz] Uit deze persoonlijke kijk blijkt dat de vrijwilligers vertrekken vanuit hun eigenheid. Niet enkel het MuHKA heeft een ‘risico’ genomen [door onervaren mensen als curator te laten optreden], ook zij nemen een risico met het project [door als leek op te treden als curator]. Het toont tegelijk het grote engagement van de ‘Moussemers’. Ze omschrijven zichzelf niet in de eerste plaats als allochtonen, maar als een groep jonge mensen, ‘geïnteresseerde leken’ die de kans krijgen om te participeren en een persoonlijke

ontwikkeling mee te maken in dit project. Opvallend binnen de definitieve presentatie van de collectie is dat er niet één groot verhaal, maar vele kleine verteld worden. Zo is er bijvoorbeeld een ruimte die in het teken staat van de vrouw, een ruimte rond kwetsbaarheid en verwarring en één rond reizen/vluchten. Rode draad is echter de vraag naar identiteit, wie ben ik?, die steeds terugkwam in de gesprekken. Verder kozen de ‘Moussemers’ uitdrukkelijk voor een ontmoetingsruimte in de presentatie, waarin ze het publiek vragen actief te participeren. De ‘Moussemers’ zien het museum immers vooral “als een ontmoetingsplaats waarbij de kunstwerken een gesprekspunt kunnen vormen voor mensen met verschillende achtergronden en eigen referentiekader [vergadering Moussem Club, herfst 2006].” De titel Ontmoeting die ze kozen voor hun collectiepresentatie illustreert dit. Moussem en MuHKA hebben elkaar halverwege ontmoet en ervaringen uitgewisseld met als resultaat een eigenzinnige collectiepresentatie die we graag met het publiek willen delen. —

Met werk van: Tiong Ang & Roy Villevoye, Charif Benhelima, Sergei Bratkov, Vaast Colson, Berlinde De Bruyckere, Richard Deacon, Luc Deleu, Wim Delvoye, Eugenio Dittborn, Jan Fabre, Michel François, Jef Geys, Ann Veronica Janssens, Ilya Kabakov, Anish Kapoor, Barbara Kruger, Vlad Monroe, Bruce Nauman, Anatoli Osmolovski, Ria Pacquée, Michelangelo Pistoletto & Cittadellarte & c a l c, Bill Vazan, Barbara Visser

—

Vrijwilligers Moussem Club: Layela Chammam, Farid Darmach, Farida Johri, Bouchra Lechkar, Eva Maghari, Belgiz Polat, Hafifida Raoui & Meriam Raoui Begeleiders MuHKA: Sofie Vermeiren en Sophie Gregoir

EEN GREEP UIT HET FESTIVALPROGRAMMA



P14

moussem.muhka.be

ZONDER TITEL Moussem Festival Lente 2007 15.0320.05.07

MUZIEK In de tot concertzaal getransformeerde benedenzaal van het MuHKA zal de sfeer op zaterdagavonden ongetwijfeld uitgelaten zijn en zullen verschillende soorten muziek de revue passeren. Zo brengt Panache Culture [17.03 20.00] reggae van eigen bodem, staan Duo Criminal & Sindicato Sonico Allstars [28.04 20.00] garant voor een mix van rap, funk, ska en punk op Latijns-Amerikaanse ritmes en halen we met Brahim [05/05 20.00] één van de sterren van de Belgische muziekscene in huis. De aperitiefconcerten op zondagmiddagen zijn kleinschaliger. Het repertoire van veel van de groepen die dan op het programma staan, gaat terug op de Marokkaanse en Arabische muzikale traditie, maar heeft een experimenteel tintje. Zo ontvangen we onder andere Abid Bahri [01.04 15.00] die oriëntaalse luitmuziek combineert met Westerse muziek en het trio Wajd [15.04, 15.00] een gezelschap waarin Oost en West en verschillende Arabische culturen samenkomen. Maar er is ook plaats voor een vernieuwer binnen de elektronische muziek als Michel Waizvisz [18.03 15.00], die zal musiceren met zijn zelf gemaakte instrument De Handen of voor het celloorkest van Michel Berckmans, dat samen met acteur Herwig De Weerdt een muzikale vertelling brengt [06.05]. Aan deze zondagconcerten is altijd een literair moment gekoppeld. Zo is Saïd El Haji, die in 2000 de El Hizra-aanmoedigingsprijs kreeg voor zijn kortverhaal De kleine Hamid, te gast samen met Annelies Verbeke, die debuteerde met Slaap! [01.04 14.00]. Je kan deze concerten bovendien combineren met een lekkere brunch. Voor kinderen organiseren we bovendien workshops.

FILM Het filmluik van ZONDER TITEL bestaat uit twee delen. Een aantal gasten programmeren in MuHKA_media een film met een uitgesproken thema, die wordt gevolgd door een gesprek dat dieper op de thematiek ingaat. Zo stelt de LatijnsAmerikaanse gemeenschap Fiëbre Proyectomurga la Matinee voor, over Murgamuziek in Uruguay. Het gesprek na afloop gaat over Antwerpse Murga’s. Daarnaast loopt van 20 tot 29 april i.s.m. het Filmfestival Open Doek [Turnhout] een selectie recente films over of uit de Arabische en de islamitische wereld. Offside [29.04 20.00], een film voor vrouwen en voetbal in Iran is er daar één van. GASTEN Verschillende in België verblijvende gemeenschappen kregen van Moussem de uitnodiging om een weekend binnen ZONDER TITEL te programmeren en deden dat vol enthousiasme. Heel speciaal is dat de Afghaanse gemeenschap nawrooz komt vieren in het museum [31.03 20.00], het Perzische Nieuwjaar, dat gevierd wordt rond 21 maart, als de zon pal boven de evenaar staat. Ze organiseren een feestelijke avond vol muziek, lekkere hapjes en drankjes. Ook het Irakese Bagdad Café [24.03 20.00] belooft een feest voor oor en oog te worden, met kunstenaars uit verschillende disciplines die samen een programma van muziek, poëzie, performance en zelfs ‘action painting’ brengen. Serieuzer van toon is de Irakese film Ahlaam die in hetzelfde weekend [23.03 20.00] op het programma staat. Die werd gemaakt in Irak, in 2003, juist na de val van Saddam Hussein en staat symbool voor de grote psychische wanorde die

P15

moussem.muhka.be

daar op dat moment heerstte. De cineast zal bij de voorstelling aanwezig zijn en legt in een gesprek na de film uit in welke omstandigheden die gemaakt werd. —

ÉSTÉ BEAUTÉ ZO 29.04 14.00 Het traditionele, Marokkaanse huwelijk staat centraal op deze dag speciaal voor vrouwen. Het huwelijk staat in Marokko symbool voor het voortbestaan van de gemeenschap en vormt de basis van het familieleven. Het bruidsfeest wordt gevierd volgens een traditionele, rituele ceremonie die al generaties lang bestaat. Deze begint met een zuiverend bad in de hammam en bestaat verder uit het aanbrengen van henna in het gezelschap van vrouwen uit de familie, de schoonfamilie en vriendinnen; de h’dia, de overhandiging van cadeaus met een symbolische betekenis zoals suiker, melk, dadels, henna, kaarsen en bloemen door de man aan zijn toekomstige vrouw; de berza, het moment waarop de bruid in traditionele kleding aan de genodigden voorgesteld wordt. In grote lijnen is deze ceremonie overal in Marokko vergelijkbaar, maar van regio tot regio zijn er variaties in details. Meryem Raoui ontwerpt al een tijdje bruidskleren voor deze typische Marokkaanse huwelijksfeesten. Samen met Moussem Club toont zij enkele van deze bruidskleren op de livemuziek van het Brusselse feestorkest El Manar. De show wordt afgewisseld met een aantal oriëntaalse dansen van Sara Chebaro.

Alle gasten op een rij: Irakese kunstenaars, de Afghaanse gemeenschap, de Latijns-Amerikaanse gemeenschap Fiëbre, de Russisch sprekende gemeenschap, de Belgisch Noord-Kaukasische Vereniging.

RUSH ZA 14.04 en ZA 05.05 20.00 Onder de noemer Rush wordt het MuHKA twee zaterdagavonden tijdens ZONDER TITEL vrijgegeven aan jongeren. In samenspraak met het Platform Allochtone Jeugdwerkingen [PAJ] stelde Thami Sabi voor de twee avonden een programma samen dat bulkt van de dans, hiphop, R&B, rap en stand-up comedy. Onder andere Nigel Williams en Brahim zijn op zaterdag 05.05 [20.00] van de partij. Ook voor de jeugd organiseert Moussem in samenwerking met PAJ en cc Berchem al een aantal jaren op rij de workshop Vingeroefeningen, een schrijfworkshop voor aanstormend allochtoon en ander schrijftalent. Dit jaar wordt de masterclass begeleid door jeugdboekenauteur Marita De Sterck en dichter Daniël Billiet. Iedereen kan in het MuHKA komen luisteren wat de resultaten hiervan zijn, op het toonmoment [15.04 14.00]. Dan worden bovendien videobeelden van de workshop getoond en leest Malika Chaara, de winnares van de eerste Matildaprijs [een jeugdschrijfwedstrijd] voor uit eigen werk.

ERFGOEDDAG/VLAANDERENDAG ZO 22.04 10.0018.00 De erfgoeddag, die samenvalt met de Vlaanderendag, draait ieder jaar rond een specifiek erfgoedthema. Dit jaar wordt gefocust op de waarde[n] van erfgoed: emotionele, economische, historische waarde, de meerwaarde die erfgoed kan leveren voor de gemeenschap, voor de persoonlijke levenskwaliteit, erfgoed als generator van waarde zoals bij toerisme… De videogetuigenissen van ‘de Moussemers’ in de collectiepresentatie Ontmoeting sluit hierbij naadloos aan. Het zijn videoportretten

P16

moussem.muhka.be

waarin elk van de vrijwilligers vertelt over zijn/haar favoriete kunstwerk en over de persoonlijke waarde ervan. Daarnaast werden speciaal voor de erfgoeddag een aantal videogetuigenissen van mensen met cultureel diverse achtergronden vastgelegd door Moussem, het MAS en de Erfgoedcel Antwerpen. Zij vertellen over een bepaald aspect uit hun cultuur dat zij koesteren, waar ze emotionele waarde aan hechten. Verwacht geen representatief beeld van culturele tradities, maar levendige, heel persoonlijke verhalen van hedendaagse stadsbewoners. Deze videoportretten worden in het MuHKA gepresenteerd en daarna aan het MAS geschonken. Elk uur [vanaf 11.00 tot 17.00] start er een wandelgesprek. Samen met een gids bezoek je het museum, wat zeker aanleiding geeft tot een goed gesprek. Je kan gratis aansluiten bij deze rondleidingen. De reservering gebeurt ter plaatse [max. 2 kaarten per persoon] aan de museumbalie. Voor kinderen worden er doorlopend activiteiten georganiseerd in de MUST.

Een aantal van de activiteiten binnen het festival gaan door op locaties buiten het MuHKA. Uitgebreide informatie hierover vind je terug op moussem.muhka.be, in de programmafolder en op de websites van de respectievelijke cultuurhuizen.

—

> Een coproductie van Moussem, MAS [Museum aan de Stroom] en de Erfgoedcel Antwerpen, i.s.m. Maurice Noben [MMoof!]

EXTRA MUROS

—

Beursschouwburg A. Ortsstraat 20–28 1000 Brussel > T +32 [0]2 550 03 50 > www.beursschouwburg.be > [email protected] Vlaams-Nederlands deBuren Leopoldstraat 6 1000 Brussel > T +32 [0]2 212 19 30 > www.deburen.eu > [email protected] de Warande [Filmfestival Open Doek] Warandestraat 42 2300 Turnhout > T +32 [0]14 41 94 94 > www.opendoek.be > [email protected] Zuiderpershuis Waalsekaai 14, Antwerpen Timmerwerfstraat 40 > T +32 [0]3 248 01 00 > [email protected]

OVERIGE Publicatie ZONDER TITEL CHARIF BENHELIMA: BLACK-OUT 23.0311.05.07

P18

moussem.muhka.be

Publicatie ZONDER TITEL

Ter gelegenheid van ZONDER TITEL en BlackOut brengen het MuHKA en deBuren samen een publicatie uit. Die zal in woord en beeld het werk van alle betrokken kunstenaars kaderen en een blijvende herinnering zijn aan een ontmoeting met beeldende kunstenaars uit een gebied dat wij zelden associëren met hedendaagse kunstvormen. * Tekst bijdragen van Charif Benhelima, Mohamed Ikoubaân, Bart De Baere, Dorian van der Brempt en Koen Van Synghel in bijlage.

> uitgever: deBuren > ISBN: 9-78905-617-7904 > prijs: € 10,00

P19

deBuren toont

CHARIF BENHELIMA: BLACK-OUT 23.0311.05.07

In zijn meest recente fotoreeks Black-Out, die Benhelima maakte tijdens zijn verblijf in het Kunstlerhaus Bethanien [2005-2006] in Berlijn, gaat hij een stap verder in zijn experiment met de Polaroid. De alledaagse dingen die hij in beeld brengt - een duif, een basketbal, een rij bomen- zijn nog net zichtbaar. Benhelima stelt hier de aard van onze perceptie in vraag: hoeveel informatie hebben we nodig om te weten wat iets echt is? Weinig, zo blijkt. Black-Out is een gat in ons geheugen, een leemte in onze identiteit. De serie BlackOut van de Belgische kunstenaar Charif Benhelima is nog in wording, maar deBuren geniet het voorrecht deze foto’s nu al voor het eerst te tonen.

OPENING 22.03.07 20.00

—

deBuren Leopoldstraat 6 1000 Brussel > T +32 [0]2 212 19 30 > www.deburen.eu > DIVR 11.0018.00 > gratis toegang

P20

MuHKApraktisch

PRAKTISCH

PERS CONTACT

Rita Compère / Kathleen Weyts T +32 [0]3 260 99 91 / +32 [0]3 260 80 97 [email protected] —

> Persteksten en beeldmateriaal kan je downloaden op www.muhka.be/press > Dank bij voorbaat om bij publicatie ook telkens onze website te vermelden: www.muhka.be

Moussem

Driekoningenstraat 126 2600 Berchem T. +32 [0]3 286 88 52

MuHKA

Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen DIVR en ZO 10.0017.00 / ZA 10.0020.00; ERFGOEDDAG ZO 22.04.07 10.0018.00 / GESLOTEN 01.05.07 T +32 [0]3 260 99 99 [email protected]

MuHKA_media

Waalsekaai 47 2000 Antwerpen T +32 [0]3 260 99 99 [email protected] www.muhka.be/film

TOEGANG

expo: €5 / €3 [reductie] / gratis muziek: €10 / €8 [reductie] [toegang museum inbegrepen] film: zaal 1: €5 / €3 [reductie] zaal 2: €6 / €5 [reductie] brunch: €12,50 [toegang museum inbegrepen] workshop kinderen: €7,50 [toegang museum inbegrepen] wandelgesprek: €5 [toegang museum inbegrepen] — > De locaties buiten het MuHKA hanteren hun eigen prijzen; check hun websites voor meer informatie

RESERVATIES MuHKA T + 32 [0]3 260 99 90 [email protected] www.muhka.be/ontvangt —

> reservaties zijn niet bindend > gereserveerde kaarten moeten uiterlijk een half uur voor de voorstelling opgehaald worden; nadien vervalt de reservatie > reserveren voor films is niet mogelijk

OPENBAAR VERVOER

DIZO 10.0017.00 [keuken 11.0015.00]

> > > >

MuHKA_bibliotheek

EIGEN VERVOER

MuHKAFE & MuHKASHOP

DIVR 10.0017.00 T +32 [0]3 260 99 98 www.muhka-bibliotheek.be gratis toegang

Station Antwerpen-Berchem: tram 8 Station Antwerpen-Centraal: bus 23 Station Antwerpen-Zuid: tram 4 of tram 24 www.delijn.be / www.nmbs.be

> www.antwerken.be > gratis parkeergelegenheid

P21

MuHKApartners

PARTNERS

Het MuHKA is een initiatief van de Vlaamse Gemeenschap en wordt gesteund door Provinciebestuur Antwerpen, Stad Antwerpen en Nationale Loterij Sponsors van het MuHKA ARGEX, Brouwerij Corsendonk, Chi Kwadraat, Corinthia Antwerp Hotel, Hifinesse, KBC, McKinsey & Company, Vooruitzicht Ereleden van het MuHKA Dockx-Verbo, Elegis Advocaten, Kunstuitleen Dijkstra,Noord Natie

Leden van het MuHKA Abati, Ackermans & Van Haaren, Allift, Antwerpse Bouwwerken, Antwerpse Waterwerken, Antwerps Havenbedrijf, AON Belgium “Artscope”, ATAB, Automobile Centre Mechelen, Bank J. Van Breda & C°, BASF Antwerpen, Blondé, Capital@Work, Centea, CERA, Cipal, Coca-Cola Enterprises Services, Conix Architecten, Data Clean, Deplo Schoonmaak, Dexia-Bank, DSV Belgium, Duvel Moortgat, Ethias, Fortis Bank, F. Van Lanschot Bankiers België, GS1 Belgium & Luxembourg vzw, Immobiliën Hugo Ceusters, ING Insurance, Interbuild, Kappa Consult, Mensura, Mercator Bank & Verzekeringen, Methis, Nationale Bank van België, Peleman Industries, Pre-Press Group De Schutter, , Rem.B, Retail Estates, Soudal, Speed-Colli, Tabaknatie, ‘t Fornuis, UBS Belgium, VOKA – Kamer van Koophandel A’pen-Waasland, VOKA – Kamer van Koophandel Kempen, Willemen Groep, Zoontjens Beton

MuHKAverwacht

KINO EYE 2629.04.07 JUBILEE 31.518.11.07 WELCOME HOME Hommage aan Fred Bervoets 06.0907.10.07

P23

MuHKAverwacht

KINO EYE 7 Evacuation 2629.04.07

Wat als er geen mens in beeld verschijnt? Geen gezicht om te herkennen. Geen personage om ons mee te identificeren, geen verhaalwendingen die ons meeslepen... Een leeg beeld dus. Temidden van alle mediaheisa die onophoudelijk onze aandacht vergt, is een kordate afwijzing zeker op zijn plaats. Een druk op de pauzeknop, even stilstaan in het oog van de storm. Want hoe vermoeiend toch, die miljoenen gezichten die ons aangapen en toespreken in elke nieuwsuitzending, reclamespot, fictiefilm, videoclip, computergame, quiz- of reality-show. Het menselijke aangezicht als lokmiddel om te blijven kijken, luisteren, consumeren. En alsof kijken en bekeken worden nog niet genoeg is, smeekt de televisie om voortdurende participatie en verplicht de digitale wereld per definitie tot interactie. Bij zulke dwingende aanwezigheid van vraag en antwoord rijst de vraag naar het radicale alternatief: de stoorzender van het lege beeld.

Evacuation is een vierdaags evenement ‘buiten categorie’, waarin film, installaties, performance, theater, lezingen en muziek elkaar afwisselen, in een zoektocht naar een alternatief voor de dominantie van personencultus in onze beeldcultuur: de antifilm [Guy Debord], de structuralistische film [Paul Sharrits], de landschapsfilm, de historische avantgarde [dada, surrealisme, constructivisme], fluxus [Nam June Paik], abstracte film, de undergroundfilm [Warhol],...In de drie weken van april die aan het festival vooraf gaan toont MuHKA_ media een filmreeks die de impact van het menselijke gelaat onderzoekt door klassieke langspeelfilms af te wisselen met kort, vaak experimenteel werk. —

> co-productie met Monty. Het programma staat begin april online op www.muhka.be/film > samenstelling: kunstenaar/publicist Herman Asselberghs. > in het MuHKA loopt tegelijk op de 5e verdieping Lonely at the Top # 3 Asselberghs a.m./p.m., Capsular en Proof of Life

P24

MuHKAverwacht

JUBILEE 31.518.11.07

In 2007 bestaat het MuHKA 20 jaar. Genoeg reden om voor het eerst ook uitgebreid de MuHKA-collectie in kaart te brengen. Vertrekpunt daarvan was heel lang de ICC-erfenis van 150 kunstwerken van de Stichting Gordon Matta-Clark met MattaClarks Office Baroque als koninginnenstuk. Het ICC ontstond op zijn beurt echter uit de happenings van kunstenaars als Panamarenko in het broeierige Antwerpen van eind jaren ’60. Met de recente schenking van het huis en atelier van Panamarenko in de Biekorfstraat wordt ook de collectie van het MuHKA in deze periode geworteld. Maar in de loop der jaren verzamelde het museum ook ensembles van andere sleutelfiguren binnen de Belgische kunstwereld [o.a. Jan Fabre en Luc Tuymans, en ook minder gekende kunstenaars zoals Toon Tersas en Paul Devree] en van internationale referentiefiguren als Ilya Kabakov, Wilhelm Sasnal en Sergei Bratkov.

De hele zomer lang lopen er verschillende presentaties in het MuHKA en op locaties elders, waarin de museumcollectie in zijn volle omvang zichtbaar zal worden. # 1 Een verhaal van het beeld 31.519.08.07 Voor het Institute of Contemporary Art [ICA] in Singapore maken het KMSKA en het MuHKA een gezamenlijke tentoonstelling. Twee collecties – één van oude kunst en één van hedendaagse kunst – worden hierin met elkaar in verband gebracht. Het eerste luik van JUBILEE Een verhaal van het beeld, is een schets voor deze tentoonstelling. —

Locatie: MuHKA Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen Openingsuren: DIZO 10.0017.00

# 2 Luc Tuymans I don’t get it 31.509.09.07 Begin 2007 schonk Luc Tuymans zijn polaroids – zo’n 1060 in totaal - aan het MuHKA. Deze polaroids vormen het hart van Luc Tuymans I don’t get it. Ze worden getoond in combinatie met een overzicht van de edities en allerhande publicaties; verder wordt de video Feu d’Artifice voor het eerst sinds 20 jaar opnieuw getoond. Met de polaroid als metafoor, wordt Luc Tuymans I don’t get it een tentoonstelling over beelden die nog niet af zijn. —

Locatie: 4de verdieping FotoMuseum Waalsekaai 47 2000 Antwerpen Openingsuren: DIZO 10.0018.00

P25

MuHKAverwacht

# 3 Luc Deleu@Brussels Biennial 02.0609.09.07 In de zomer van 2007 wordt in Brussel de eerste Biënnale van hedendaagse kunst georganiseerd, de Brussels Biennial. Eén van de zalen van BOZAR zal gevuld worden met een ensemble van Luc Deleu, werk uit de collectie van het MuHKA.

# 6 MuHKA te gast in KMSKA 29.0618.11.07 Het KMSKA maakt naar aanleiding van JUBILEE ruimte vrij voor werken uit de MuHKA-collectie.

—

Locatie: BOZAR Paleis voor Schone Kunsten Ravensteinstraat 23 1000 Brussel Openingsuren: DIZO 10.0018.00, DO 10.0021.00

# 4 Ateljee Panamarenko 29.0618.11.07 Biekorfstraat 2, het woonhuis en atelier waar de Antwerpse kunstenaar Panamarenko van 1973 tot 2003 woonde en werkte, kwam in januari 2007 als een schenking in het bezit van het MuHKA. Sinds de kunstenaar het pand verliet, bleef de achtergelaten inboedel onaangeroerd. Zijn atelier wordt deze zomer gereconstrueerd in het MuHKA. —

Locatie: MuHKA Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen Openingsuren: DIZO 10.0017.00

# 5 Who’s got the Big Picture? 29.0618.11.07 En cartografie van de MuHKA-collectie. In de verschillende zalen van de benedenverdieping zullen ensembles van kunstenaars aan elkaar gerelateerd worden. —

Locatie: MuHKA Leuvenstraat 32 2000 Antwerpen Openingsuren: DIZO 10.0017.00

—

Locatie: KMSKA Leopold De Waelplaats Antwerpen Openingsuren: DIZO 10.0017.00, ZO 10.0018.00

# 7 De verzameling 29.06.07 voorstelling Ter gelegenheid van JUBILEE zal een nieuw collectieboek gepubliceerd worden. Het wordt gepresenteerd tijdens de opening van Who’s got the Big Picture?

P26

MuHKAverwacht

WELCOME HOME Hommage aan Fred Bervoets 06.0907.10.07

De Antwerpse schilder en graficus Fred Bervoets [°1942, Burcht, België] heeft zijn bewondering en respect voor andere kunstenaars nooit onder stoelen of banken gestoken. Het woord ‘hommage’ is in de titel van een aantal van zijn werken zelfs letterlijk opgenomen: Hommage aan Van Gogh [1991], Hommage aan Ensor, een werk uit de reeks Welcome Home [waar ook de titel van deze tentoonstelling naar verwijst] en Hommage aan een vriend, een cyclus die Bervoets creëerde naar aanleiding van de dood van zijn vriend Jan Cox.

Deze tentoonstelling is in de eerste plaats een hommage aan Fred Bervoets zelf, samengesteld door drie kunstenaars voor wie zijn werk een grote betekenis heeft [Vaast Colson, Tom Liekens en Dennis Tyfus] en kunsthistoricus Johan Pas die verschillende teksten over hem schreef. De kern van de tentoonstelling wordt gevormd door een aantal door hen geselecteerde werken, die de veelzijdigheid van Bervoets illustreren. Daar omheen plannen we verschillende presentaties en evenementen, die met zijn werk en leven verband houden.

BIJLAGEN

ZONDER TITEL Lijst met werken Beeldmateriaal COLLECTIEPRESENTATIE XVIII Ontmoeting Lijst met werken Beeldmateriaal PUBLICATIE TEKSTEN Charif Benhelima Mohamed Ikoubaân Bart De Baere Dorian van der Brempt Koen Van Synghel

P28

MuHKAtoont

ZONDER TITEL 15.0320.05.07 Lijst met werken

Wafae Ahalouch El Keriasti Sleepers, 2003 > collectie Stichting Océ Kunstbezit Lets Shoot!, 2003 Dead Shepherd, 2003 God Bescherm Ons Huis, 2004 Je maintiendrai, 2004 Lust, 2003 Some like it not, 2003 Sweet Revenge, 2003 > collectie Wafae Ahalouch El Keriasti Hicham Benohoud La salle de classe, 2000-2002 1700 petites images empilées, 1998 30 photographies pliées, 2001 870 petites images déchirées, 2006 870 petites images percées, 2003 870 petites images décollées, 2006 > collectie Hicham Benohoud/Vu’La Galerie Ali Chraibi Downtown Memories, 1999-2000 > collectie Ali Chraibi Abdelali Dahrouch Desert Sin Revisited, 2003 > collectie Abdelali Dahrouch Hassan Darsi Portraits de familles, 2001-2006 Série I Schiedam. Pays Bas, 2001 Série II Casablanca. Maroc, 2002 Série III Cape Town,Afrique du Sud, 2003 Série IV: Mechelen. Belgique, 2003 Série V: Souk Had Oulad Fraj. Maroc, 2004 Série VII, Bordeaux. France, 2006 > collectie Hassan Darsi Le projet de la maquette, 2001-2003 > collectie Hassan Darsi [La source du lion] Off des élections, maquette politique, 2007 > collectie Hassan Darsi

Touhami Ennadre Mains du Monde 1, 1978-1982 Mains du Monde 2, 1978-1982 Shanghai, 2004 > collectie Touhami Ennadre Safaâ Erruas Almohada, 2006 > collectie Safaâ Erruas Les Couteaux, 2005 > collectie Safaâ Erruas/ Europees Keramisch Werkcentrum Les Oreillers, 2005 > courtesy Le Cube/Centre Autrichien d’Information Rabat Khaled Hafez Revolution, 2006 > collectie Khaled Hafez Amal Kenawy [Stop-You will be killed], 2006 > collectie Amal Kenawy Younès Rahmoun Subha, 2004 > Younès Rahmoun Studio Ifriqia 3 werken uit prive-collectie 3 werken uit Studio Ifriqia [fotograaf: Ahmed Benbrahim, schilder: Hassan Souiri Essaouira]

P29

MuHKAtoont

ZONDER TITEL 15.0320.05.07 Beeldmateriaal

Je kan het beeld downloaden op www.muhka.be/press Dank bij voorbaat om bij publicatie ook onze website te vermelden: www.muhka.be

1

2

3

4

P30

MuHKAtoont

5

6

7

8

9

10

P31

MuHKAtoont

11

12

13

14

15

16

1—Wafae Ahalouch El Keriasti, Dead Shepherd, 2003, foto Willem Vermaase 2—Wafae Ahalouch El Keriasti, Lust, 2003, foto Willem Vermaase 3—Hicham Benohoud, La salle de classe, 2000-2002, courtesy kunstenaar en Galerie Vu”La 4—Hicham Benohoud, 1700 petites images empilées, 1998, courtesy kunstenaar en Galerie Vu”La 5—Ali Chraibi, Downtown Memories, 1999-2000, courtesy kunstenaar 6— Abdelali Dahrouch, Desert Sin Revisited [still], 2003, collectie Abdelali Dahrouch 7—Hassan Darsi, Portraits de familles, Série V: Souk Had Oulad Fraj. Maroc, 2004, collectie Hassan Darsi 8— Hassan Darsi, Le projet de la maquette, 2001-2003, collectie Hassan Darsi [La source du lion] 9— Touhami Ennadre, Mains du Monde 2, 1978-1982, collectie Touhami Ennadre 10— Touhami Ennadre, Shanghai, 2004, collectie Touhami Ennadre 11— Safaâ Erruas, Les Oreillers, 2005, courtesy Le Cube/ Centre Autrichien d’Information Rabat 12— Safaâ Erruas, Les Couteaux, 2005, collectie Safaâ Erruas/ Europees Keramisch Werkcentrum 13— Khaled Hafez, Revolution [still], 2006, collectie Khaled Hafez 14— Amal Kenawy, [Stop-You will be killed], 2006, collectie Amal Kenawy 15— Younès Rahmoun, Subha, 2004, courtesy Younès Rahmoun 16—Portrait de Studio Ifriqia, courtesy Studio Ifriqia

P32

MuHKAtoont

COLLECTIEPRESENTATIE XVIII Ontmoeting 15.0313.05.07 Lijst met werken

Tiong Ang en Roy Villevoye Geheugenspel, 2004

Ann Veronica Janssens La pluie météorique, 1997

Charif Benhelima W. 145 th st. Harlem, 2002

Ilya Kabakov In the closet, 1998

Sergei Bratkov Glue Sniffers, 2001

Anish Kapoor Zonder titel, 1991

Vaast Colson You used to be part of something, 2005

Barbara Kruger We are not what we seem, 1988

Berlinde De Bruyckere Sprekers, 1999

Vlad Monroe StarZ, 2005

Richard Deacon Body of thought n°2, 1988

Bruce Nauman Violent Incident - Man/Woman Segment, 1986

Luc Deleu Voorstel tot recycling “SS France” [z.d.]

Anatoli Osmolovski Slogan, 2003

Wim Delvoye Betonmolen, 1993

Ria Pacquée The girl who was never asked to marry, 1988

Eugenio Dittborn the 15th history of the human face [the children of brueghel], 1993

Michelangelo Pistoletto & Cittadellarte & c a l c Uffizi Porte, 2003 Divisione e moltiplicazione dello specchio, 1978

Jan Fabre Mur de la montée des anges,1993

Bill Vazan Contacts, 1971-73

Michel François Zonder titel, 1991-1997

Barbara Visser Le monde appartient à ceux qui se lèvent tôt, 2002

Michel François Zonder titel, affiches, 1991-2004 Jef Geys De Gevallen Verwittiging, 1985 Vrouwenvragen, 1965 Vrouwenvragen, vertaling in diverse talen, editie van 75, 1965-2004

P33

MuHKAtoont

COLLECTIEPRESENTATIE XVIII Ontmoeting 15.0313.05.07 Beeldmateriaal

Je kan het beeld downloaden op www.muhka.be/press Dank bij voorbaat om bij publicatie ook onze website te vermelden: www.muhka.be

1

2

3

4

P34

MuHKAtoont

5

6

7

8

9

1-Charif Benhelima, W. 145 th st. Harlem, 2002 2-Vaast Colson, You used to be part of something, 2005 3-Berlinde De Bruyckere, Sprekers, 1999 4-Richard Deacon, Body of thought n°2, 1988 5-Luc Deleu,Voorstel tot recycling “SS France” [z.d.] 6-Bruce Nauman,Violent Incident - Man/Woman Segment, 1986 7-Michelangelo Pistoletto & Cittadellarte & c a l c, Divisione e moltiplicazione dello specchio, 1978 8-Ria Pacquée, The girl who was never asked to marry, 1988 9-Michel François, Zonder titel, 1991-1997

P35

MOUSSEMMANIFEST

Uitstraling en extravagantie vallen allereerst op bij de beschouwing van een kunstwerk. Het kunstwerk toont techniciteit, emotionaliteit en schoonheid. Het spreekt je aan, brengt herinneringen naar boven en roept herkenning en gevoelens op. Wanneer de eerste ontmoeting boeiend blijkt, nodigt het kunstwerk uit tot reflectie en een zoektocht naar betekenissen. Interessante kunstwerken stimuleren de fantasie en staan open voor verschillende interpretaties. Deze zijn te verbinden met je eigen geschiedenis. De verhalen kunnen geloof tonen, het spirituele en/of politiek, maatschappelijk geladen zijn. Kunstwerken verbinden zich zo met de maatschappij. Realistische aspecten doen reflecteren over gebeurtenissen in de wereld. Daarnaast dragen kunstwerken het verhaal of de boodschap van de kunstenaar in zich. Een boeiend kunstwerk maakt nieuwsgierig naar de afkomst, de geschiedenis, de inspiratie en het persoonlijke verhaal van de kunstenaar.

Een kunstwerk spiegelt het individu tegenover de maatschappij, het vertelt iets over jezelf en de maatschappij. Creativiteit is zo te linken aan persoonlijke ontwikkeling en de cirkel van het leven. Kunstwerken vormen samen een ontmoetingsplaats en gesprekspunt voor mensen met verschillende achtergronden. —Layela Chamman, Farid Darmach, Eva Maghari, Farida Johri, Bouchra Lechkar, Belgiz Polat, Hafida Raoui en Meriam Raoui

P36

moussem.muhka.be

Publicatie ZONDER TITEL Zonder Titel: een gedachte vrij van label Charif Benhelima

Ik heb gelezen dat gedachten dingen zijn met een eigen leven. Ze komen ergens vandaan en gaan ergens naartoe, op weg van de ene persoon naar de andere. Sommige zijn in harmonie, andere niet. En als ik dat wil kan ik erbij blijven stilstaan en ze een tijdelijke thuis bieden, of ze op hun weg laten verdergaan. Ik heb verschillende opties. De gedachten die in mijn denken blijven hangen, dwingen mij om verder te denken. Ik kan stilstaan bij de oorsprong, de geschiedenis en de waarde van dergelijke ideeën voordat ik ze opsla of wegwerp. Maar ik ben degene die ervoor kan kiezen ze als nuttig en waar te erkennen. Ik heb de keuze om iedere gedachte die mijn denken binnenkomt te overwegen, ongeacht hoe iemand anders ze aanvoelt of erover denkt. Als ik denk aan Marokko, denk ik aan een gebied ontstaan door menselijke factoren, natuurlijke factoren of door een combinatie hiervan - zoals alle andere gebieden zijn ontstaan. Maar Marokko verleent mij toegang tot het verleden, of tot de idee van het verleden, wat slechts enkele plaatsen kunnen, dankzij hun tradities die nog steeds deel uitmaken van het dagelijkse leven. Tradities zijn gewoontes, oude gebruiken die in stand worden gehouden. Vaak zijn ze de basis of grondgedachte van waarden en normen in een gemeenschap. Traditie komt van het Latijnse woord tradere, wat ‘overleveren’ betekent, en zijn afhankelijk van een bepaalde religie of geloof. Het zijn gewoontes die vaak al eeuwen leven onder bepaalde bevolkingsgroepen.

Als ik denk aan Marokko, denk ik ook aan mijn persoonlijke geschiedenis. Een stilstaande gedachte die in mijn denken blijft hangen zonder thuis, zonder weg. Een voorstelling die mij dwingt om verder te denken met liefde aan het land van mijn voorouders. Het tentoonstellingsluik is geen poging om een Marokkaanse kunstscène in beeld te brengen, maar focust op een aantal kunstenaars die soms inhoudelijk, soms vormelijk of soms op beide manieren tradities beïnvloeden, en de manier waarop kunst een rol kan spelen in sociale en politieke veranderingen. Met bijzondere dank aan de kunstenaars: Wafae Ahalouch El Keriasti, Hicham Benohoud, Ali Chraibi, Abdelali Dahrouch, Hassan Darsi, Touhami Ennadre, Safaâ Erruas, Khaled Hafez, Amal Kenawy, Younès Rahmoun en Studio Ifriqia. —Charif Benhelima

P37

moussem.muhka.be

Publicatie ZONDER TITEL De herboren identiteit of Ons kent ons

De hybride identiteit of de eindeloze zoektocht naar schoonheid Mohamed Ikoubaân

“In deze tijd van mondialisering, met een versnelde, duizelingwekkende versmelting van culturen, die ons allemaal treft, dient er een nieuwe definitie van identiteit te komen – en wel heel snel! We kunnen er niet mee volstaan miljarden ontredderde mensen de keuze op te dringen tussen enerzijds een niets en niemand ontziend opeisen van hun identiteit en anderzijds het verlies van alle identiteit, tussen integrisme en desintegratie. (…) Als onze medemensen niet worden aangemoedigd hun diverse achtergronden in acht te nemen, als ze hun behoefte aan identiteit niet tot overeenstemming kunnen brengen met een eerlijke en complexloze openheid ten aanzien van verschillende culturen, als ze zich gedwongen voelen te kiezen tussen zelfontkenning en ontkenning van de ander, zijn we bezig hele legioenen bloeddorstige dwazen op te leiden, grote scharen mensen die het spoor bijster zijn”. (Amin Maalouf, Moorddadige identiteiten. Een Betoog tegen zinloos geweld, Amsterdam: Arena, 1999, p. 48). Onlangs hoorde ik een radiojournaliste in haar interview met de eerste Vlaamse standupcomedian van Marokkaanse origine de volgende multiple choicevraag stellen: “Bent u Marokkaan, Moslim, Vlaming, Belg of stand-upcomedian?” Ik weet niet meer wat de studiogast geantwoord heeft, maar deze klassieke vraag krijgt iedereen naar het hoofd geslingerd van wie men vermoedt dat hij of zij niet van een ‘zuiver’ ras, geloof of kleur is. Iedereen weet waartoe deze instinctieve onzuivere gedachten geleid hebben en nog altijd leiden: etnische zuiveringen, sektarische oorlogen, genocides…

In 1978 besloot wijlen mijn vader het dorpsleven van het Rifgebergte om te ruilen voor een grootstad in Marokko. In Meknès werd ik voor de eerste keer door buurjongens en klasgenoten uitgescholden voor ‘vuile Berber’. Ik was zestien toen ik besefte dat een passage uit de les geschiedenis die ik uit het hoofd moest leren in mijn dorpsschool, ‘de Berbers zijn de oorspronkelijke bewoners van Marokko’, betrekking had op mij en mijn ‘soort’. Mijn leraar heeft nooit verteld dat het woord ‘Berber’ op mij sloeg en mijn moeder kende het woord niet. Voor haar waren we Imazighen of Irifieën. De domheid van een deel van mijn Arabischsprekende landgenoten heeft mij gelukkig niet weerhouden om van de Arabische poëzie te houden, om van de pracht van de Arabische cultuur te blijven genieten en om Arabischsprekende vrienden te hebben. In de geschiedenisles ben ik ook geconfronteerd met één van de lelijkste uitvindingen van de Übermensch die in elk van ons leeft: het kolonialisme. Dit heeft mij gelukkig niet weerhouden om de taal van Baudelaire en Sartre te leren en van de Franse cultuur te houden. Eind 1999 belandde ik in België en werd ik meermaals geconfronteerd - vooral in het noordelijke gedeelte van het land - met een iets primitiever en lelijker racisme. Ik was ook getroffen door de lelijkheid van het zogenaamde migranten of allochtone of multiculturele debat, waarbij de heersende woordenschat gevangen zat in de meest verwerpelijke woorden die de mens ooit uitgevonden heeft: haat, racisme, discriminatie, angst, geweld, extremisme…

P38

moussem.muhka.be

Gelukkig heeft deze lelijkheid mij niet weerhouden om - en zonder inburgeringscursus - op zoek te gaan naar alles wat schoon en puur is in dit kleine, soms bekakte, maar toch fascinerend landje. Deze schoonheid heb ik niet gevonden in oneindige landschappen, in schoonheidverblindende zonsopgangen of romantische zonsondergangen, maar wel in de inventiviteit van de bewoners daarvan: op de eerste plaats zijn dat kunstenaars, het rijke verleden en het boeiende heden, de mooie theaters en musea, de toffe steden en dorpen maar vooral veel oprechte vriendschappen.

Een andere vraag is ‘hoe verhoudt Marokko en bij uitbreiding de Arabische en de Islamitische wereld zich tot de moderniteit?’ Wij hopen in de werken van de tien geselecteerde kunstenaars voor de tentoonstelling een antwoord of een aanzet van antwoord terug te vinden. Misschien komen we wel tot een geheel andere vraagstelling? Toch is dit project geen louter verhaal van instellingen en organisaties. Het is ook een verhaal van mensen die dezelfde bekommernis delen en van een betere wereld dromen. Zonder titel, Moussem Festival Lente 2007 wil een project zijn dat alle vastgelegde concepten in vraag stelt. Het is geen traditionele tentoonstelling of festival, het is ook geen louter beeldend noch podiumkunstenverhaal, Charif Benhelima is geen klassieke curator, Bart De Baere geen gewoon museumdirecteur en Dorian van der Brempt interpreteert op zeer eigen wijze het begrip nabuurschap … Daarom is deze publicatie ook geen traditionele catalogus. We vonden het opportuun om naast het artistieke verhaal ook de achtergrond van dit project te schetsen en in een ruimer perspectief te plaatsen aan de hand van bijdragen van verschillende auteurs.

Moussem groeide uit deze permanente zoektocht naar de schoonheid, een zoektocht die gelukkig gedeeld is door veel medestanders, zowel allochtoon als autochtoon. Toen wij in 2000 Moussem oprichtten en in 2001 het eerste Moussem Festival organiseerden, hebben we besloten dat het tegelijkertijd Marokkaans, Arabisch, Berbers, Vlaams en Europees moest zijn. Traditioneel en hedendaags, elitair en volks. Het hokjesdenken was en is niet aan ons besteed. Wij hebben ook bewust gekozen om geen eigen huis te hebben: Moussem ‘decreteerde’ dat alle cultuur- en kunsthuizen ook ons toebehoren of ons zouden moeten toebehoren. Vandaag zijn we trots en blij dat zoveel huizen ons met open armen ontvangen. Het project Zonder Titel, Moussem Festival Lente 2007 in het MuHKA is de vrucht van een zes jaar durende zoektocht naar manieren om mensen te boeien met kunst en cultuur, om een ander verhaal te vertellen over de ‘Marokkaan’, de allochtoon, de ander die meestal niet zo anders blijkt te zijn. Moussem is geen verhaal van antwoorden geven maar wel van vragen stellen. Eén van die vragen voor dit project was ‘hoe verhoudt zich een publiek van niet-kenners van hedendaagse beeldende kunsten tot de collectie van een Vlaamse instelling, het MuHKA?’ Het antwoord van Moussem Club, die ter gelegenheid van dit project de collectiepresentatie heeft gemaakt, is in alle opzichten verbluffend.

—Mohamed Ikoubaân

P39

moussem.muhka.be

Publicatie ZONDER TITEL Samenwerkingsontwikkeling en ontwikkelingssamenwerking Bart De Baere

Gister was ik in Podium Mozaiëk, in de Amsterdamse ‘allochtoonrijke’ wijk Bos en Lommer, voor de voorstelling van het intendantenprogramma van het Nederlandse Fonds voor Beeldende Kunst, Architectuur en Vormgeving dat hiermee de culturele diversiteit wil stimuleren. Zes intendanten stelden er hun projecten voor, kunstenaars van uiteenlopende pluimage, wat architecten en organisatoren ook. Bij dat programma ben ik zijdelings betrokken. Ik was dan ook blij dat de vier televisiepresentatoren die de avond in Nederlands snedige banen moesten leiden, voorbij hun professionaliteit gingen en soms oprecht geïnteresseerd werden. Tegen het eind van de avond was het publiek gemotiveerd. Het wees de drie stellingen af die werden aangeboden, stellingen die een beetje de heersende karikaturen zijn. In die stellingen zaten telkens verborgen vooronderstellingen vervat. De meest sprekende van de drie was ‘diversiteit is belangrijker dan kwaliteit.’ Daar werden een paar mensen terecht boos over. Diversiteit is kwaliteit. Genuanceerder gezegd; diversiteitgevoeligheid is een hoofddimensie van culturele kwaliteit. Dit argumenteerde de Vlaamse Raad voor Cultuur twee jaar geleden al in zijn diversiteitadvies. Diversiteit is niet enkel diversiteit tussen mensen en groepen. Het is zelfs niet enkel diversiteit in mensen en groepen – u en ik, wij zijn zelf al divers. Het is, stelde de raad, cultureel gesproken belangrijk om diversiteit ook te zien als diversiteit uit mensen en groepen. Mensen kunnen tradities op zich nemen en die weer aan de maatschappij aanbieden, stelde de raad. Zo kunnen we ook over allerhande groepen binnen de maatschappij

denken; zij kunnen het geheel van die maatschappij verrijken. Dit merkte ik gisteren in Podium Mozaiëk, maar ook tijdens de hele voorbereiding van het Moussem festival. Generositeit, voluntarisme, luciditeit, complexiteit. Ver weg van het zelfgenoegzame, quasi cynische leeghoofdige professionalisme dat in de openbare culturele sector de default mode is. Moussem vond het bij de voorbereiding van het festival belangrijk om niet enkel cultureel te denken maar ook internationaal politiek. Dat spoort met de huidige beleidsprioriteiten van het internationaal cultuurbeleid maar tegelijk met de vraagstelling vanuit de sector van ontwikkelingssamenwerking naar een verhoogde sensibilisering voor die ontwikkelingssamenwerking. Sensibilisering vraagt in deze een radicaal herdenken van het beeld, merken we. Vroeger was ontwikkelingssamenwerking een keuze, nu is het een noodzakelijke eigenschap van onze maatschappij. Wij hier – Antwerpenaren, Brabanders, Vlamingen, Belgen, Beneluxers – dragen Marokko nu ook in ons als een deel van onszelf, van ons maatschappelijk lichaam. We hebben buren die een bijzondere blik op Marokko hebben én een bijzondere interesse. Solidariteit met Marokko is nu iets anders dan dertig jaar geleden. En tegelijk is ook Marokko méér. Marokko is, zoals Mohammed Ikoubaân terecht stelt, méér dan een grondgebied, het is een culturele sfeer met een briljant verleden – dat van het Berberse multiculturele rijk van Andalusia – en met een breed heden. Ook de hele islamitische wereld en Afrika - bekeken vanuit Noord-Afrika - worden zo voor een stuk ‘ons’, niet als koloniale eigendom of exotisch

P40

moussem.muhka.be

postkoloniaal beeld maar integendeel als een stuk vertrouwdheid, interesse, verantwoordelijkheid.

Mohammed had gelijk om zijn openingswoorden zo dicht bij zijn eigen ervaringen te houden. Ik schoot tekort, met deze zoveelste poging om te verhinderen dat we vervallen in de schotten waarin het politiek correcte Amerika zijn maatschappij compartimenteerde in het begin van de jaren 1990, en waar mijn cultureel bewuste vrienden als Jimmie Durham en David Hammons toen zo tegen reageerden. Ik zou de kracht moeten hebben om het te hebben over de vreugde van de ontmoetingen met Hassan Darsi en Hicham Benohoud, of over hoe onze fotoarchivaris Christine Clinckx net in de gang haar waardering uitdrukte over het werk van Amal Kenawy, een van de twee kunstenaars uit Egypte (NoordAfrika en dus Marokko) in dit project. Over de Moussem-mania hier in huis, over het engagement van Charif, over de reis van de mensen van Moussem Club naar Marokko om daar een toonplek te vinden voor hun collectie, de onze, over Guy en Pascal en Antoon en Dorian die ons willen helpen, over god en klein pierke, over goden en kleine pierkes, over denken op vrijdag en dansen op zaterdag en uitrusten op zondag (want zo deelt Moussem het festivalprogramma in).

Zo gezien is de stimulering van culturele diversiteit een intern proces binnen onze cultuur. Dit is ook wat Moussem claimt wanneer de organisatie zich mede-eigenaar weet van de grote culturele huizen. Moussem maakte niet enkel zijn eigen beeld van onze collectie, het veranderde ook al onze collectiefsamenstelling. En op de vraag wat men zou doen als men eigenaar was van het huis, kwam een helder antwoord: ook de buren uitnodigen, de andere gemeenschappen. Zo wordt ‘multicultureelmarokkaans’ geen niche maar een mogelijke grond van interne openheid. Welkom aan de Noord-Kaukasiërs, de Irakezen, de Zuid-Amerikanen. En zo wordt deze hybride festivaltentoonstelling ook ‘cultureel’ tout court. Want Moussem doet zeker wat volgens de Raad voor Cultuur de hoofdbekommernis van de openbare culturele sector dient te zijn. Het culturele is een reservoir van hulpbronnen, het omvat de systemen van gedeelde zingeving, opvattingen en waarden, en de symbolische vormen waarin deze uitgedrukt of belichaamd zijn. Het is precies de dimensie in de maatschappij die een omgang zoekt met de diversiteit: met alles wat niet gevat, gesystematiseerd, beheerd kan worden.

Cultuur is samenwerkingsontwikkeling, ontwikkeling van onze samenwerking. Cultuur is ontwikkelingssamenwerking, samenwerking om onszelf te ontwikkelen. —Bart De Baere

P41

moussem.muhka.be

Publicatie ZONDER TITEL Zonder Titel

Dorian van der Brempt

Toeval en/of noodzaak maken van maart een genereuze Moussem. Bart Debaere, Charif Benhelima, Bart Canfyn en Mohamed Ikoubaân kruisten in die volgorde een van mijn paden sinds 1980. Met deze vrienden heb ik gesproken over wijsheid, kracht en schoonheid. Ook over troost en verdraagzaamheid, over verwondering en bewondering, over graag kijken en graag zien. Moussem 2007 zal dan ook een vrucht zijn van vriendschap en vertrouwen. MuHKA en deBuren hadden geen stille afspraak om een tentoonstelling te maken met kunstenaars die een band hebben met of een lijn naar Marokko. Het is toeval, een gelukkig toeval, maar ook een noodzakelijke aandacht voor talrijke mensen in onze steden. Mijn eerste herinneringen aan een ‘vreemdeling’ of een ‘migrant’ zijn vijftig jaar oud. Toen ik in het tweede studiejaar zat kwamen er plots enkele jongetjes de klas binnen die een andere taal spraken. Niemand kon hen verstaan, maar na enkele dagen lukte het, met veel gebaren en blikken. Met kerst spraken al onze Hongaarse vriendjes Nederlands. Zij waren gevlucht en wij waren blij dat ze in ons land terecht konden. Ik herinner mij ook hoe populair de Hongaarse medeleerlingen waren. In deze ‘saai-homogene’ school brachten zij kleur en nieuwe schokkende en spannende verhalen. Als vandaag tweederde van de Antwerpse schoolpopulatie thuis geen Nederlands spreekt, dan is dit feit ook een prachtige uitdaging. De aanwezigheid van verschillende nationaliteiten, culturen, achtergronden maakt van de scholen mooiere en betere plaatsen. Er zullen af en toe wat groeipijnen zijn of ontdekkingspijnen, maar uiteindelijk zullen de kinderen bij het

verlaten van deze cultureel diverse scholen ook geleerd hebben dat een veelzijdige, meerkleurige omgeving de enige realiteit zal zijn in de eenentwintigste eeuw. Mijn 93-jarige moeder werd deze maand door een Afrikaanse dokter onderzocht in het Antwerpse Middelheimziekenhuis. Haar commentaar was dat het lang geleden was dat een dokter zo beleefd en voorkomend was. Deze uitspraak had op hetzelfde ogenblik plaats dat bange blanke koppels in Sint-Niklaas een zwarte schepen weigeren hun huwelijk te laten formaliseren. De tentoonstelling ‘Zonder Titel’ komt precies op het juiste moment. Marokkaanse kunstenaars, zeker hedendaagse, zijn ons weinig of niet bekend. Erger nog, wij beelden ons amper in dat er in Marokko kunstenaars met hetzelfde onderzoek bezig zijn als hier. Als vijf eeuwen geleden in Andalusië joden, christenen en moslims in harmonie konden samenleven, dan was dit omdat de raadgevers van de toenmalige bewindslieden kunstenaars en wetenschappers waren. Vandaag is het advies vooral economisch en financieel gekleurd. Zeg me wat je koopkracht is en ik zeg je wie je bent. Het uitwisselen van culturele informatie, het leren ontdekken van elkaars talenten is in deze extreem kwantitatieve tijd bijzonder belangrijk. In het HISK ontmoette ik Charif Benhelima. Zijn foto’s van San Damiano en het Klein Kasteeltje vergeet ik nooit. Na zijn verblijf in Berlijn was Charif een evidente keuze om in deBuren tentoon te stellen met Black-Out. Dat simultaan in Antwerpen Mohamed Ikoubaân, Bart Canfyn en Bart Debaere plannen smeedden om met Charif Benhelima

P42

jonge beeldende kunstenaars uit Marokko te ontdekken, is … toevallig noodzakelijk. Deze publicatie is de herinnering aan een ontmoeting met beeldende kunstenaars uit een land dat wij zelden associëren met hedendaagse kunstvormen. Multicultuur, culturele diversiteit, interculturele relaties zijn vandaag een algemene en noodzakelijke kenmerken geworden van onze omgeving. Het is merkwaardig dat niet voor iedereen diversiteit vanzelfsprekend is. De argwaan en de angst zijn in Vlaanderen soms onverdraaglijk groot. De angst voor het andere, voor de andere, voor de verandering zijn constanten. Moge deze tentoonstelling ook een bijdrage leveren tot het elimineren van onze vooroordelen, moge deze tentoonstelling ‘Zonder Titel’ een vitamine zijn voor het gezond verstand. —Dorian van der Brempt

moussem.muhka.be

P43

moussem.muhka.be

Publicatie ZONDER TITEL Charif Benhelima. Black-Out Koen Van Synghel

Symbolisme en de geest van Maurice Maeterlinck zorgden voor inspiratie bij het samenstellen van het programma van het Time Festival in Gent (19-28 april 2007). In deze tekst geeft curator Koen Van Synghel het fotografisch werk van Charif Benhelima een plaats in wat ‘de tijdloze kunst van symbolisme’ zou kunnen worden genoemd. Of hoe Benhelima virtueel deel uitmaakt van T:me2007. Tentoonstelling Charif Benhelima 23/03-11/05 bij deBuren, Leopoldstraat 6, Brussel Mijn oog viel op één van de foto’s van Charif Benhelima, op de kaft van het programma van de eerste helft van 2007 van deBuren. In vage tinten, op een fond van beige, herkende ik de contouren en de kleuren van een blauw geschelpte. Een banalere stadsvogel vind je niet. Ik zag. Maar was het wel zien? Was het niet de herinnering aan een duif, zoals ze gegrift staat in het beeldenarchief van mijn geheugen, die maakte dat ik in de zachte tinten van paars, blauwgroen en grijs de vorm herkende van een duif? Nog vager, nog onscherper, nog suggestiever, is de foto waarop een boomstam zich aftekent in een dichte mist. Een stam, zonder kruin maar met wortelvoet. Wat verderop nog een vage kleurvlek. Mijn hersenen draaien op volle toeren. Zijn deze vage vlekken kleur het begin van een rij bomen? Een park? Een laan? De foto’s werken desoriënterend. Waar ben ik? De stilte heerst. En de mist? Die trekt niet op… Honderd jaar geleden hadden de foto’s van Charif Benhelima niet misstaan naast die van Ferdinand Knoppf. Maar wat heeft Charif

van doen met het symbolisme? Doe ik hem oneer aan door begrippen en concepten van meer dan een eeuw geleden op te diepen, om zijn beelden te begrijpen? Want, o wee, o wee, het symbolisme. Kleinburgerlijk! Salonkunst! Na al die jaren stuit de l’art pour l’art van de symbolisten nog steeds mensen tegen de borst. Nog steeds heeft het af te rekenen met die kwalijke reputatie van burgerlijke overbodigheid. Zeker tegenover het grote gelijk van sociaal geëngageerde kunst steken de droombeelden, het estheticisme, het subjectieve ik, het magische bleekjes af tegen een kunst die revoluties preekt. En daar duiken de foto’s van Charif Benhelima op. Beelden die de hedendaagse obsessie voor echter-dan-echt van antwoord dienen, met onscherpte, met mist, met twijfel, met gemis… Benhelima verwoordt zijn stellingname tegen de geest van de tijd als volgt: “Op een moment dat de werkelijke erfenis voor fotografie uitgedaagd wordt door de komst van de digitale camera, stel ik voor - aan de hand van de polaroid, het enige niet-reproduceerbaar fotografisch medium van onze tijd - dat niet alles wat u ziet aanwezig was, ten minste niet als een voelbaar element en dat u zich kunt vergissen door te veronderstellen dat wat u ziet, is wat het is.” We geloven graag dat wat we zien overeenkomt met hoe de dingen werkelijk zijn. Fernando Pessoa haalde eerder al de kortsluiting tussen zien en werkelijkheid onderuit door precies het omgekeerde te dichten: “De dingen zijn de enige verborgene zin der dingen.” Benhelima zoekt de zin der dingen in de twijfel. In de onmogelijkheid van doorheen de dingen te kunnen zien. In tegenstelling tot de symbolisten van weleer, verliest

P44

moussem.muhka.be

Benhelima zich niet in surrealistische en fantastische droombeelden. Hij heeft niet als Odillon Redon monsterachtige wezens nodig om gestalte te geven aan een donkere wereld of aan zijn identiteit. De werkelijkheid verglijdt in Benhelima’s handen tot wat hij zelf noemt een ‘fake documentary’. Een ‘valse documentaire’ van de werkelijkheid waarin de echo’s weerklinken van een ongrijpbare, onzegbare, onzichtbare, universele en tijdloze realiteit. Raakt dit streven niet juist het wezen van de kunst? Belichaamt het counteren van de realiteit en de obsessie om de realiteit realistisch weer te geven niet juist het wezen van de menselijke geest? Vandaar het belang van de foto’s die Charif Benhelima in Berlijn maakte in 2005 en samenbracht in de reeks Black-Out. Terwijl Berlijn zich bij uitstek leent voor het verspreiden van ideeën en het maken van sociale, politieke en propagandakunst, bleken deze sociale en politieke issues een averechts effect op hem te hebben. Met het maken van Black-Out zag hij zich geconfronteerd met de uitdaging om zich te distantiëren van issues die normalerwijze voor hem relevant zijn, zoals persoonlijke ervaring en menselijke relaties. Maar niet van issues als herinnering en vergetelheid, informatie en document.

Benhelima laat zich niet beetnemen door de realiteit. Door de realiteit te maskeren met onscherpte en ‘mist’, openbaart hij de subjectieve verhouding tussen mens en de dingen. De dingen worden belangrijker dan wat ze zijn, aangezien ze betekenissen evoceren, menselijke emoties opwekken en het vehikel worden van melancholie, verlangens en dromen die niet gebonden zijn aan taal of kennis, tijd of plek, leeftijd of sekse. Charif Benhelima lanceert, niet meer of niet min, een appel aan de verbeelding. —Koen Van Synghel