Zinnestrelend Muziek en beeld in de kerk HOVO Najaar 2015 Saskia van Lier
Juan de Valdés Leal, In Ictu Oculi, 1670-72, Hospital de la Caridad, Sevilla
Juan de Valdés Leal, Finis Gloriae Mundi, 1670-72, Hospital de la Caridad, Sevilla
Hiëronymus Bosch, De zeven hoofdzonden en de vier laatste dingen, ca. 1500, Museo del Prado, Madrid Zo kortzichtig zijn die vijanden, het ontbreekt hun aan elk begrip. Waren ze wijs, dan hadden ze inzicht en begrepen ze hoe het hunzelf zal vergaan. (Deut 32:28,29)
Hiëronymus Bosch Cave cave, dominus videt
Requiem mis • Bij overlijden, op Allerzielen (2/11) en als votiefmis (bijv in testament) • Korten van vagevuurtijd • Toevoeging op mis: in Paradisum (buitendragen kist) en Libera me (begraven) • Belangrijke ‘moderne’ wijziging: geen Dies Irae
Dodenmis • Verschil met mis m.n. in proprium: - Requiem aeternam - Dies irae (incl. lacrimosa) - Domine Jesu Christi - Lux aeterna GEEN Gloria, Credo
Zieleheil • Na sterven naar hemel • Ter loutering eerst in vagevuur • Ter verkorting van vagevuur: goede werken op aarde • Goede werken: missen, kunstwerken, aflaten • Resultaat: privé-kapellen en altaren
Les belles heures van Jean de Berry, gebr Van Limburg, miniatuur, 1408
Getijdenboek van Maréchal de Boucicaut, 1405-08, Musée Jacquemart-André, Parijs
Bestelling • Requiemmis vaak ‘op bestelling’, om de overledene naar het eeuwige leven te helpen • 1791: Franz graaf Von Walzegg bestelt anoniem een requiem bij Mozart voor zijn overleden vrouw • Later: soort ereconcert voor overledene
Zielenmis, miniatuur 1460 in Frans getijdenboek Baltimore, Walters Art Gallery
Giotto di Bondone, Sterven van Franciscus, 1300, Bovenkerk, San Francesco, Assisi
Bartolomé Bermejo, Nederdaling ter Helle, ca. 1480, Instituto de Arte Espanyola, Barcelona
Ontstaan requiemmis • Vanaf 10e eeuw een eigen requiemmis, maar met wisselende inhoud • Dies Irae: 13e • Lacrimosa: 12e • Tot Trente geen vaste tekst
Mozarts Requiem • • • •
Wolfgang Amadeus Mozart 1756-91 Wisselende aanstellingen in muziek O.a. requiemopdracht: niet voltooid 10 december 1791, 5 dagen na overlijden eigen requiemmis voor Mozart (ten dele) • Werk afgemaakt door Franz Xaver Süßmayr, vriend en collega (geld was nodig!)
Requiem aeternam (introitus) ‘Daarom zeg ik tot u, gij heidenen, die dat hoort en verstaat: Verwacht uw Herder, hij zal u een eeuwige rust geven, want hij is nabij, die aan het einde der wereld zal komen. Zijt bereid voor de beloning des koninkrijks, want een altijddurend licht zal over u lichten in alle eeuwigheid.’ (4 Ezra 2:34, 35) ‘U komt de lof toe, God die woont op de Sion, u zult ontvangen wat u is beloofd.’ (Psalm 65:2)
• Deze tekst zeker voor 500 in dodenrituelen (na 500 werd 4 Ezra deuterocanoniek) • Eeuwige rust? Nergens in canon. Eeuwig leven wel
Lucas Cranach de Jongere, Gestorven Maarten Luther, 1546, Niedersächsisches Landesmuseum, Hannover
Bartel Bruyn de Jonge (?), Portret van een man/vrouw op sterfbed, 1568?, Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van Belgie, Brussel
Simon Marmion, Ziel van de h. Bertin, ca. 1459, National Gallery, Londen ziel gaat op naar God in de hemel / op de Zionsberg
Luca Signorelli, Opstanding van het vlees, 1499-1502, Kapel San Brizio, Duomo, Orvieto
Dies Irae • • • •
Belangrijkste stuk in mis en compositie In mis: sequens ( na Halleluja) Klaagzang over Einde der Tijden David zag:
• ‘Toen schudde en schokte de aarde, de hemel trilde op zijn grondvesten, ze beefden omdat hij vlamde van woede, rook steeg op uit zijn neus, verterend vuur kwam uit zijn mond, hij spuwde hete as.’ (2 Sam 22:8,9)
• Sibylle: Oracula Sibyllina, 2e-4e eeuw, apocrief
Pietro Perugino, Profeten en Sibyllen, 1497-1500, Collegio del Cambio, Perugia
Op 6:12-17 Ik zag, toen het zesde zegel verbroken werd, hoe er een zware aardbeving kwam. De zon werd zwart als een rouwkleed en de maan werd bloedrood. De sterren vielen op de aarde, (…) iedereen trachtte zich te verbergen in grotten en tussen de rotsen in de bergen. (…) Want nu is de grote dag van hun toorn aangebroken, en wie kan die doorstaan?
Matthias Gerung, Ottheinrich-Bibel, ca. 1530-32, Bayerische Staatsbibliothek
Openbaringen 8 Toen het lam het zevende zegel verbrak, viel er een stilte in de hemel, gedurende ongeveer een half uur.(…) Toen nam de engel de wierookschaal, vulde hem met vuur van het altaar en wierp dat op de aarde. Er volgden donderslagen, groot geraas, bliksemschichten en een aardbeving. De zeven engelen, ieder met een bazuin, maakten aanstalten om erop te blazen. Toen blies de eerste engel op zijn bazuin. Er kwam hagel en vuur, gemengd met bloed, en dat werd op de aarde geworpen. (…) De tweede engel blies op zijn bazuin. Iets dat eruitzag als een grote berg, waar de vlammen uitsloegen, werd in zee gegooid. (…) De derde engel blies op zijn bazuin. Uit de hemel viel een grote ster, die zo fel brandde als een fakkel. (…) De vierde engel blies op zijn bazuin. Een derde deel van de zon, van de maan en van de sterren werd getroffen, waardoor dat deel verduisterd werd. (…)
Matthias Gerung, Ottheinrich-Bibel, ca. 1530-32, Bayerische Staatsbibliothek
Giotto di Bondone, hel, 1306, Cappella Scrovegni (Arena kapel), Padua
Lacrimosa • Laatste regels van Dies Irae • Schuldige mens wordt berecht • Hoop op Jezus Christus
Rogier van der Weyden, 1446-52, Musée de l'Hôtel-Dieu, Beaune
Meester van de ‘Osservanza’, De Verlosser, ca. 1450, Collezione Vittorio Cini, Venetië
Domine Jesu Christe • In mis: offertorium • Christus is koning: hij heeft de dood overwonnen • Bede: haal gestorvenen uit het vuur en breng ze naar de schoot van Abraham Gen 12:1-3 (Verlaat je land, ik zal je nakomelingen zegenen)
Duccio di Buoninsegna, Christus in het voorgeborchte, 1308-11, Museo dell'Opera Metropolitana del Duomo, Siena
Conques, timpaan boven westpoort,detail, 12b
Lux Aeterna • In mis: communio • Eeuwig licht en eeuwige rust • Paradijs?
Giovanni Battista Crespi, 1617, San Vittore, Varese
William Blake, Opstanding, ca. 1805, Victoria and Albert Museum, Londen
Jeroen Bosch, 1500-04, Paradijs (detail), Palazzo Ducale, Venetie
Dieric Bouts de Oudere, 1450, Musée des Beaux-Arts, Lille
Giusto de' Menabuoi, Paradijskoepel, 1375-76, Baptisterium, Padua
Andrea da Firenze, 1366-67, Cappellone degli Spagnoli, Santa Maria Novella, Florence
Sarcofaag van bisschop Theodorus, Ravenna, 6e eeuw
Absis San Clemente, Rome, 12e: ‘Zoals het hert naar waterbronnen smacht, zo smacht mijn hart naar u, God’ (Psalm 42)
Absis San Clemente, Rome, 12e
