Zijn wij het probleem van de ongelijke welvaartsverdeling in de wereld? Thomas Pogge is een filosoof die zich de armoede en de ongelijke welvaartsverdeling in de wereld zeer aantrekt. In het artikel ‘Hulp verlenen aan de armen in de wereld’ wil hij aantonen dat het rijke westen schuldig is aan de armoede in ontwikkelingslanden. In dit betoog ga ik onderzoeken waarom Pogge van mening is dat het westen schuldig is en of deze beschuldiging terecht is. Verder ga ik onderzoeken op welke manier we de wereldorde zouden moeten inrichten om een ongelijke welvaartsverdeling in de toekomst te voorkomen. Dit alles ga ik doen aan de hand van het artikel van Pogge, maar ook aan de hand van artikelen die een reactie geven op het artikel van Pogge. In deze artikelen komen onder andere Rawls, Singer, Tinnevelt en Pekelharing aan bod.
Verklarend Nationalisme Het verklarend nationalisme is iets wat Pogge duidelijk neerzet als een redeneerfout. Het verklarend nationalisme houdt namelijk in dat armoede afhankelijk is van binnenlandse factoren en dat armoede alleen te bestrijden is door deze factoren aan te pakken. Deze bewering wordt door onder andere Rawls en Singer aangehangen. Rawls stelt namelijk ‘dat volkeren de plicht hebben andere volkeren te helpen wanneer die onder omstandigheden leven die hen verhinderen een rechtvaardig of fatsoenlijk politiek en sociaal regime te vormen’ (2007, blz 1)1. Rawls legt het probleem dus bij het land zelf, conform het verklarend nationalisme, en wij als omstanders zijn verplicht dit land te helpen. Echter ziet Pogge de rijke landen niet als omstanders, maar als medeplichtigen aan het probleem. Daarom zijn wij verplicht te helpen. Waarom wij medeplichtig zijn kom ik later nog op terug. Singer is een voorstander van ontwikkelingshulp en dat verdedigt hij doormiddel van de ‘kind in de vijver vergelijking’. Wij zijn als omstanders verplicht het kind uit de vijver te redden, ook al zijn wij niet verantwoordelijk. Maar wij kunnen eenvoudig wat aan het probleem doen dus wij moeten helpen. Singer gaat, net als Rawls, uit van de positie van omstander. Dus ook Singer wordt afgewezen door Pogge. Rawls en Singer zijn enkele van de vele filosofen die beweren dat de rijke landen omstanders zijn in de situatie van de ongelijke inkomensverdeling. Volgens Pogge is dit niet zo. Pogge ziet de rijke landen juist als aanstichters van deze problemen. Hiervoor heeft hij enkele redenen. Als eerste vertelt Pogge dat de westerse landen nu zo rijk zijn door een verleden van slavernij en kolonisatie die ten koste ging van de arme landen. Door de enorme chaos die wij hebben achtergelaten in bijvoorbeeld Afrika, functioneren deze landen nu niet goed en is er veel sprake van corruptie en burgeroorlogen. Nu zijn we een aantal generaties verder en zouden we kunnen veronderstellen dat we niet verantwoordelijk zijn voor de schade die de 1 Krisis, T.W Pogge, ‘Hulp verlenen’ aan de armen in de wereld
1
generaties voor ons hebben aangericht. Pogge is het daarmee eens, maar hij vertelt er wel bij dat wij het voordeel wat wij hebben overgehouden aan dit verleden terug kunnen geven aan de slachtoffers. Een vergelijking met de tweede wereldoorlog kan hier worden gemaakt; tijdens de tweede wereldoorlog roofden de Nazi’s schilderijen en kunstwerken uit de door hun bezette landen, en namen deze mee naar Duitsland. De afgelopen jaren zie je steeds vaker dat mensen deze schilderijen vinden, en dat ze worden teruggegeven aan de oorspronkelijke eigenaars. Het voordeel wat wij hebben behaald aan de schade die aangericht is door een eerdere generatie wordt dus teruggegeven door een latere generatie. We zijn dus niet verantwoordelijk voor ons verleden, maar we zijn wel verantwoordelijk voor hoe we ons verleden inzetten in de toekomst. Het koloniale verleden van westerse landen speelt een grote rol bij de huidige situatie in arme landen, maar voor mij is deze factor niet overtuigend genoeg, aangezien ik net heb aangetoond dat we niet direct verantwoordelijk zijn voor de armoede, maar alleen verantwoordelijk zijn voor wat we doen met het voordeel wat we hebben behaald door ons verleden. Gelukkig komt Pogge met nog twee argumenten, waarom wij medeplichtig zijn aan de armoede in de wereld. Als tweede argument noemt Pogge de internationale handelsregels. Deze zijn opgesteld door rijke landen en veroorzaken mede de armoede en de grote welvaartsverschillen in de wereld. Deze handelsregels, als handelsverdragen, importheffingen en patenten, maken het voor de arme landen erg lastig om handel te drijven met het rijke westen. Wij gaan dus voor ons eigenbelang, aangezien het voor grote multinationals veel gunstiger is als arme landen arm blijven. Zo kunnen zij de lage loonkosten en de ontbrekende cao blijven misbruiken. Bij dit argument wordt het duidelijk dat de westerse landen wel degelijk een rol spelen in de armoede van de arme landen. De armoede heeft dus vrijwel niks te maken met inheemse factoren. Veel inheemse factoren zijn enkel gevolgen van mondiale handelingen. Mocht u nog niet overtuigd zijn, dan komt Pogge met een derde argument. Pogge stelt dat er een beloning op geweld in arme landen. Dit klinkt misschien raar, maar het is helaas realiteit. Ik zal dit aan de hand van Pogge’s werk toelichten. De huidige situatie in de wereld is namelijk zo; degene die de macht heeft in een land, wordt internationaal erkent als de beheerder van de grondstoffen in het desbetreffende land. Deze grondstoffen zijn in arme continenten als Afrika en Azië vaak erg kostbaar, denk aan olie, goud en zilver. Zodra iemand aan de macht is gekomen in een van deze landen, wordt hij dus ook automatisch de beheerder van de grondstoffen in dat land. De opbrengst van deze grondstoffen zijn enorm en kan hij dus allemaal gebruiken, om het land welvarender te maken. Dit gebeurt echter niet. Het geld wordt vaak gebruikt om de bevolking onder de duim te houden, aangezien de bevolking het in veel gevallen niet eens is met zo’n leider. Maar omdat deze leider zo veel geld heeft kan hij aan de macht blijven. Door deze grote hoeveelheden aan geld maakt het voor een leider niet heel erg uit hoe hij zijn land bestuurt, om deze reden zijn corruptie en omkoping vaak aan de orde. De enige manier om de macht te verwerven in zo’n land is door een staatsgreep te plegen, als dit lukt krijg jij het grondstoffen privilege. Er staat dus een beloning op het plegen van een staatsgreep, namelijk het grondstoffen privilege. Nu komt het meest verontrustende aan dit verhaal; het westen maakt de beloning op geweld mogelijk. Het westen is namelijk alleen maar geïnteresseerd in de grondstoffen.
2
En door te handelen met deze corrupte regimes stimuleren wij deze corruptie. Het maakt het westen dus niet uit of iemand op een legitieme manier aan de macht is gekomen, deze machthebber wordt altijd erkent als degene met het grondstoffen privilege. Vooral de laatste twee argumenten geven erg duidelijk weer, waarom wij, de westerse landen, verantwoordelijk zijn voor de armoede in de wereld. Deze armoede is op een tamelijk eenvoudige manier te bestrijden, namelijk het aanpassen van de handelsregels en het stoppen met handel drijven met corrupte regimes. Echter gebeurt dit momenteel niet. Westerse landen zijn namelijk veel meer uit op welvaart in het eigen land, en maken zich daarom wijs dat ze het goede doen door te doneren aan arme landen, maar door deze ‘goedbedoelde’ donaties steunen ze uiteindelijk de corrupte regimes. Ook stichtingen die kinderen helpen in arme landen zijn allemaal goed bedoeld, maar werken niet op de juiste manier volgens Pogge. Door stichtingen als het Rode Kruis worden individuele kinderen geholpen, maar blijft de armoede altijd bestaan door de onrechtvaardige internationale wetgeving. We zullen dus eerst deze wetgeving aan moeten pakken voordat we echte hulp kunnen bieden. Dit is daarom ook een rede voor Pogge om het niet eens te zijn met Singer, aangezien Singer pleit voor donaties, omdat we de positieve plicht hebben te helpen omdat we eenvoudig kunnen helpen. Pogge noemt deze donaties goed bedoeld, maar weinig effectief voor het oplossen van het grotere probleem wat hier speelt. Pogge gaat uit van een negatieve plicht, namelijk de plicht om iets niet te doen, zoals het schenden van de rechten van de mens. Pogge stelt daarom een simpele eis: ‘een institutionele orde kan niet rechtvaardig zijn als ze tot grove schendingen van de mensenrechten leidt die te voorzien en te vermijden waren’ (2007, blz 23)2 Pogge komt dus tot de conclusie dat door het toedoen van de westerse landen de arme landen arm zijn geworden, arm blijven en armer zullen worden. Tegenstanders komen vaak met voorbeelden van landen die er in geslaagd zijn om hun welvaart wel te verbeteren, denk aan landen als China of Singapore. Pogge erkent deze voorbeelden, maar ziet ze als een uitzondering. Hij veronderstelt dat we er niet vanuit kunnen gaan dat als een paar landen het op eigen kracht kunnen, alle landen dat kunnen. Deze landen die er in geslaagd zijn de armoede te doorbreken, zijn naar mijn mening juist een voorbeeld dat Pogge gelijk heeft. Het heeft namelijk heel erg lang geduurd voordat China en Singapore succesvol werden. Als we de onrechtvaardige handelswetten niet hadden gehad, denk ik dat China en Singapore nu zelfs veel verder ontwikkeld zouden zijn. En dat is denk ik de angst die het westen heeft om deze wetgeving op te heffen. Indien dat gebeurt zullen niet-westerse landen de markt domineren, en zal het westen de internationale controle die zij nu heeft verliezen. Pogge concludeert het volgende: ‘wanneer we de wereldwijde armoede serieus willen bestrijden, dan moeten we de causale rol van niet-inheemse factoren begrijpen en bereid zijn na te denken over manieren om ze te wijzigen of de gevolgen ervan te minimaliseren’. (2007, blz 21)3
2 Krisis, T.W Pogge, ‘Hulp verlenen’ aan de armen in de wereld 3 Krisis, T.W Pogge, ‘Hulp verlenen’ aan de armen in de wereld
3
Welk systeem? Zoals eerder vastgesteld ontstaat armoede gedeeltelijk door een verkeerd ingedeeld systeem. Rawls en Pogge hebben beiden een mening over welk systeem het beste is om armoede te voorkomen. Beide zijn van mening dat het huidige staatsgecentreerde model niet het juiste model is. Ze komen beide met een alternatief. Rawls pleit voor een minimaal systeem van verticale soevereiniteitsspreiding, waarin een losse confederatie van liberale en fatsoenlijke volkeren aan de macht is. Rawls geeft nauwelijks aan waarom zijn systeem beter is dan andere systemen. Hij legt ook nauwelijks uit hoe dit systeem eruit zou moeten zijn, om deze reden is het gemakkelijk tegen Rawls’ systeem te zijn, aangezien hij deze niet uitwerkt. Pogge pleit voor een democratisch systeem van soevereiniteitsspreiding. Hij komt met vier redenen waarom dit een beter systeem is dan een staatsgecentreerd model. Pogge’s eerste argument voor een systeem waarin de macht verspreid is dat een meerlagig politiek systeem beter in staat is om onderdrukking te voorkomen. In tegenstelling tot een staatsgecentreerd systeem waar nationale overheden vrij zijn om hun burgers te behandelen op die manier die zij willen. Als tweede argument stelt Pogge dat een dergelijk systeem beter in staat is om mondiale economische rechtvaardigheid te garanderen. Centralisering is namelijk een vereiste om de negatieve effecten van economische globalisatie tegen te gaan. Als derde argument stelt Pogge dat een meerlagig systeem beter in staat is om externaliteiten te voorkomen. Externaliteiten zijn onvoorziene gevolgen van een economische activiteit. Deze onvoorziene gevolgen spelen minder snel op als er lokaal gehandeld wordt in een meerlagige staat dan in een zelfstandige autonome staat. Pogge’s laatste argument is dat we binnen een meerlagig systeem het recht op democratische participatie beter kunnen garanderen. Rawls een Pogge pleiten dus beide voor een machtenspreiding, maar aangezien Rawls niet duidelijk uitlegt wat hij bedoeld met zijn indeling van het systeem neig ik meer naar de kant van Pogge. Maar volgens de filosoof Ronald Tinnevelt zitten er een aantal tekortkomingen aan het systeem van Pogge. Hij wijst op de haalbaarheid van Pogge’s model. Hij zegt dat de voordelen echter overtuigend zijn als we duidelijk kunnen aangeven wat de relevante kiesdistricten zijn voor grensoverschrijdende vraagstukken (2007, blz 50)4. Tinnevelt is van mening dat Pogge tekortschiet in zijn uitleg. Pogge vertelt bijvoorbeeld niet wie de regeerders zijn en wie het recht heeft om politiek te participeren. Persoonlijk ben ik het eens met Pogge’s visie op het inrichten van het systeem, maar Tinnevelt wijst terecht op het grote aantal tekortkomingen binnen Pogge’s systeem. Pogge is niet in staat een duidelijk onderscheid te maken tussen lokale, nationale en mondiale problemen en hij stelt geen strikte criteria voor de afgrenzing van democratische gemeenschappen. Zodra Pogge hier aan voldoet kan zijn systeem een goed systeem zijn, maar vooralsnog veronderstelt Tinnevelt dat we internationale en supranationale deliberatieve instellingen nodig hebben om bindende afspraken te doen over afbakeningskwesties (2007, blz 50)5. 4 Krisis, R.Tinnevelt, Mondiale democratie en de plicht tot onderlinge hulpverlening 5 Krisis, R.Tinnevelt, Mondiale democratie en de plicht tot onderlinge hulpverlening
4
Schuldig of niet? Zoals reeds beschreven is Pogge duidelijk van mening dat het westen schuldig is aan de armoede in de wereld. Hij geeft hier duidelijke argumenten voor, in het volgende stuk ga ik onderzoeken of de westerse landen wel echt schuldig zijn. De filosoof Pieter Pekelharing gaat in op het artikel van Pogge, met een ander artikel in dezelfde uitgave van het tijdschrift Krisis. Pekelharing is het deels met Pogge eens. Hij is het eens met de redenering van Pogge dat de huidige wereldwijde handelswetgeving onrechtvaardig is, maar volgens Pekelharing vergeet Pogge een zeer belangrijk aspect. Pogge richt zich namelijk alleen maar op de mondiale factoren en is zeer stellig dat de inheemse factoren weinig te maken hebben met de situatie. Pekelharing is van mening dat de inheemse factoren wel degelijk deel uitmaken van de situatie, en is daarom sceptisch over de gemakkelijkheid, waarmee we het probleem kunnen oplossen wat Pogge veronderstelt. Pekelharing richt zich op de inheemse factoren die een rol spelen, en daarbij duidt hij niet op de corrupte regimes en staatsgrepen, want op dat opzicht is hij het eens met Pogge, maar hij duidt op inwoners van een ontwikkelingsland, die volgens Pogge buiten beschouwing worden gehouden. Pekelharing beschrijft armoede als een cultuur (2007, blz 39)6. Daarmee wil hij zeggen dat de bevolking van arme landen op zo’n manier leeft, waardoor het lijkt dat ze niet heel geneigd zijn naar verbetering van hun situatie. Een voorbeeld hiervan is de vele bordelen en kroegen in Congo waar al het geld van sommige bewoners verdwijnt of dat vrouwen van een hulporganisatie gekregen medicijnen weggooien, omdat ze het niet kennen. De gedachtes en levenswijzen van de lokale bevolking dient ook aangepast te worden, en dat is een lastig karwei. Volgens Pekelharing spelen de inheemse factoren wel degelijk een rol in het proces waarin we de wereld willen beteren, hier ben ik het met Pekelharing eens. Het is naar mijn mening belangrijk dat zowel de interne als externe factoren worden aangepakt. En dit proces zal langer duren dan dat Pogge verwacht, aangezien het niet alleen maar om het aanpassen van wetten gaat, maar ook om het aanpassen van mensen, en dat is waar veel tijd in gaat zitten. Pekelharing is dus sceptisch over de gemakkelijke manier waarop Pogge denkt. Pogge wil namelijk de hele wereldorde veranderen, en gaat ervan uit dat dit vrij gemakkelijk en effectief zal verlopen. Maar Pekelharing is terughoudend als het gaat over experimenteren met de wereldorde, aangezien er maar één wereldorde is. Je weet niet van tevoren hoe Pogge’s model in de werkelijkheid uitpakt, en Pekelharing verwijt Pogge dat hij te weinig ingaat op de mogelijke onbedoelde gevolgen of averechtse effecten. Ik vind dat Pekelharing terecht zijn bedenkingen heeft bij de aanpak van Pogge, en ik vind dat er ook zeker meer onderzoek gedaan moet worden voordat de hele wereldorde wordt aangepast. Echter ben ik wel van mening dat er drastische veranderingen moeten plaatsvinden om de huidige situatie te verbeteren. En dat we niet voor altijd vast moeten houden aan het verouderde systeem en dat we risico’s moeten durven nemen. De huidige situatie is namelijk te veel gericht op het ingrijpen bij problemen en deze aanpakken op de korte termijn. En dat is wat er mis is met het huidige politieke systeem; politici zijn bang geworden. Zoals de cabaretier Theo Maassen, in zijn show ‘met alle respect’, zo mooi verwoordde: ‘vroeger schetste politici een droom, en een plan om die droom te 6 Krisis, P.Pekelharing, Globalisering en verantwoordelijkheid
5
verwezenlijken. Nu schetsen politici een nachtmerrie, en een plan om deze te voorkomen’. Dit verwoord precies wat er momenteel aan de hand is. Pekelharing is een van de vele die bang is voor de verandering en zoekt manieren om deze te voorkomen, terwijl wij eigenlijk de droom van een wereld zonder armoede moeten schetsen en een plan bedenken om deze droom te verwezenlijken, zoals Pogge doet. Gijs Verhoef 5VA
6
Bronvermelding Gabriëls, R. (Issue 1, 2007). Mondiale rechtvaardigheid, een inleiding op de special over Pogge. http://krisis.eu/content/2007-1/2007-1-01-gabriels.pdf Pekelharing, P. (Issue 1, 2007). Globalisering en verantwoordelijkheid. http://krisis.eu/content/2007-1/2007-1-03-pekelharing.pdf Pogge, T.W. (Issue 1, 2007). ‘Hulp verlenen’ aan de armen in de wereld. http://krisis.eu/content/2007-1/2007-1-02-pogge.pdf Tinnevelt, R. (Issue 1, 2007). Mondiale democratie en de plicht tot onderlinge hulpverlening. http://krisis.eu/content/2007-1/2007-1-05-tinnevelt.pdf
7
