PROJECTEN
E H & I APRIL 2013
Tussen de poldersloten Domein van de architect
Inspiratie uit Nieuw-Zeeland Vakantiehuis aan het water
4
Projecten van Gerard Rijnsdorp Gerard Rijnsdorp is expert in het ontwerpen van lichte huizen voor drassige gebieden, maar hij heeft ook tien moskeeën op zijn naam staan. Duurzaamheid staat hoog in het vaandel bij deze architect uit Reeuwijk, die dit jaar viert dat hij een kwart eeuw zelfstandig werkt. Productie Rob Jansen / Fotografie Dennis Brandsma / Tekst Rens Groenendijk
Ruimte voor zilverkunst Stadsvilla annex galerie
173
Uitzicht op de plassen Buitenhuis in Reeuwijk
Favorieten
Z
ijn vader Joop Rijnsdorp was vennoot in het vermaarde architectenbureau Van den Broek en Bakema en gaf leiding aan een groot aantal mensen. Zoon Gerard Rijnsdorp (59) ontdekte na zijn studie bouwkunde aan de TU Delft dat hij liever ‘klein’ bezig is, met een eenmansbureau. Waarom spreekt u toch dikwijls in de wij-vorm? ‘Omdat ik het niet alleen doe. Ik ben de chef-kok die iets lekkers maakt met ingrediënten die van de opdrachtgever komen. Het bouwen doe je samen met de aannemer en verschillende partijen. Ik vind het belangrijk dat alles in harmonie gebeurt, dan kom je het verst. Ik ga niet vertellen hoe het moet worden, maar probeer van de opdrachtgever ook een beetje een architect te maken, zodat we samen het huis ontwerpen.’ Hoe komt u aan opdrachten? ‘Ik doe niet aan acquisitie. Van het een komt eenvoudigweg het ander. In het begin van mijn
loopbaan heb ik met anderen de tweede prijs gewonnen bij een Europese ontwerpwedstrijd voor jonge architecten. Dat opende deuren bij de gemeente Rotterdam, waarvoor ik kiosken en een gebouw bij een speeltuin ontwierp. Een publicatie daarover leverde weer een opdracht uit Almere op.’ Waaraan herken je een Rijnsdorp? ‘Elk ontwerp is custom made, maar er zijn zeker overeenkomsten. De hoofdvorm is eenvoudig, soms vervormd om deze naar de omgeving te voegen. Kenmerkend zijn ook de ruimtelijke opbouw, met ruimtes die in elkaar door- en overlopen, en de verbinding tussen binnen en buiten. De sanitaire ruimtes, keuken en technische installatie voeg ik graag samen. Het liefst gebruik ik materialen zoals ze zijn, zonder verf of coating. Mijn favoriete houtsoorten zijn iroko en western red cedar. Ik werk graag met geanodiseerd aluminium, verzinkt staal, ongevoegde baksteen en beton in de natuurlijke kleuren, met accenten in oranjerood, groen, geel en hemelsblauw.’
Welke rol speelt duurzaamheid in uw werk? ‘Omdat ik vaak in een omgeving werk waar geen aardgas beschikbaar is, ben ik al vijftien jaar geleden met warmtepompen begonnen. Die vorm van milieuvriendelijke verwarming is voor mij nu bijna standaard. Mijn projecten zijn altijd beter geïsoleerd dan het Bouwbesluit voorschrijft. Ook de toepassing van onbehandelde materialen heeft invloed op de duurzaamheid. Met collega-architect René Onsia heb ik G-House opgezet, een project waarvoor we een goedkoop te bouwen huis ontwikkelden dat energie oplevert. Het prototype wordt binnenkort gebouwd in de Rotterdamse wijk Heijplaat. De Hogeschool Rotterdam en TU Delft zijn er nauw bij betrokken, die koppelen er onderzoeksprojecten van studenten aan. Wij proberen er een nieuwe standaard mee neer te zetten.’ » www.rijnsdorp.nl
Restaurant ‘Agro Turismo van Alfredo De Lotto in Berkel en Rodenrijs.’ Museum ‘Gemeentemuseum Den Haag, het gebouw van Berlage.’ Designwinkel ‘Manufactum in Keulen.’ Reisbestemming ‘Cali in Colombia, want onze zoon woont daar.’ Film ‘Being John Malkovich.’ Boek ‘The Shipping News van E. Annie Proulx.’ Bezit ‘Boeken over kunst en architectuur, romans.’ Kunstenaar ‘Gordon Matta-Clark vind ik heel inspirerend.’ Fotograaf ‘Sebastian Schutyser, zijn landschappen, met name in het boek Banco, Adobe Mosques of the Inner Niger Delta.’ Gadget ‘Franse Paraboot-schoenen, de dichtstbijzijnde winkel zit in Antwerpen.’ Grootste aankoop ‘Afgezien van huis en auto, een maquette van het Maasbeeld van Auke de Vries.’ Wil altijd nog... ‘Naar Japan, voor de moderne architectuur.’
174
PROJECTEN
APRIL 2013 E H & I DE EETTAFEL IS EEN ONTWERP VAN GERARD RIJNSDORP, DE STANDARD CHAIRS ZIJN VAN JEAN PROUVÉ VOOR VITRA, HANGLAMP FRISBI IS EEN ONTWERP VAN ACHILLE CASTIGLIONI VOOR FLOS. LINKERPAGINA, LINKS DE ACHTERGEVEL. RECHTS DOORKIJK VIA DE DOOR RIJNSDORP ONTWORPEN KEUKEN NAAR DE WOONKAMER.
Domein van de architect Als er een tegenligger nadert op het smalle weggetje langs de Reeuwijkse Plassen moet een van de twee auto’s achteruit. En om de parkeerplaats van het langgerekte huis van architect Gerard Rijnsdorp te bereiken, moet de auto achterwaarts worden ingestoken. Maar de voordeur – met een reeks spionnetjes en de namen van de bewoners – laat er geen twijfel over bestaan. We zijn aan het goede adres. In 1999 kochten Rijnsdorp en zijn vrouw de kavel van 1.700 vierkante meter in het Zuid-Hollandse Reeuwijk. ‘Er stond een houten huisje dat permanent was bewoond. Dat was belangrijk, zonder dat was het uitgesloten dat de gemeente
een bouwvergunning voor een woonhuis zou verlenen.’ In het Italiaanse stadje San Gimignano had Rijnsdorp al een type huis gezien dat hem aansprak. ‘Een langgerekte vorm met een pannendak. Ik heb er op z’n Hollands grote ramenstroken in gezet, met dragende kozijnen op de eerste verdieping. Het is een sober huis dat past in de omgeving: een oud polderlandschap met smalle kaveltjes in dezelfde richting, daarom is het zo lang en smal. Ik vond het leuk om één ding te maken dat eruit knalt: de voordeur. De spionnetjes zijn een knipoog naar mijn moskeeën, waarvoor ik met spijkers uit »
Project 1 Type huis Woonhuis/kantoor Opdracht Bouw die past in het landschap Woonoppervlak 200 m²
E H & I APRIL 2013
PROJECTEN
177
‘Het huis staat in een polderlandschap met smalle kavels, daarom is het zo lang’ Marokko een soortgelijk patroon heb gemaakt.’ De keuken, wc, technische ruimte en badkamer zijn in de kern van het huis bij elkaar geplaatst. ‘Het is eigenlijk een huisje in een huis, want je kunt eromheen lopen. De hele organisatie wordt erdoor bepaald. Ook het interieur, waarvoor veel okumé multiplex is gebruikt, is een eigen ontwerp. Rijnsdorp is een man van details. Ook de
kastknopjes in de keuken, in de vorm van appels, peren en bananen, zijn door hem bedacht. Op tafel ligt een boek over de Franse architect Jean Prouvé, in wiens werk Rijnsdorp veel inspiratie vindt. ‘In het begin van mijn loopbaan heb ik bij architectenbureau OD205 gewerkt, dat betrokken was bij het ontwerp van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam. Daar maakte ik kennis met
het vakmanschap van Prouvé, die de revolutionaire gevel van metalen panelen ontwierp. Wat me bij hem onder meer fascineert, is het ambacht. Dat is ook de reden dat ik zelf graag detailleer. Ik vraag me af hoe ik een kozijn in de gevel wil zetten en wat voor expressie ik ermee wil bereiken. Zijn meubelontwerpen spreken me ook erg aan. Aan onze eettafel staan bijvoorbeeld zijn prachtige Standard Chairs.’ »
LINKSONDER LIGBAD OVAL IS VAN PHILIPPE STARCK VOOR HOESCH. OOK DE HANSGROHE-ARMATUREN ZIJN DOOR STARCK ONTWORPEN. DE KLAPSTOEL IS VINTAGE. RECHTSONDER HET BED IS EEN ONTWERP VAN RIJNSDORP. HET KARPET IS VAN IKEA, STOEL REVOLT VAN FRISO KRAMER. DE HANGLAMP MET STRUISVOGELEIEREN KWAM ALS BOUWPAKKET. TEKENING BERGWANDELING IS VAN MARJOLEIN VAN DEN ASSEM. LINKERPAGINA DE ORANGE SLICE CHAIRS ZIJN VAN PIERRE PAULIN VOOR ARTIFORT, DE RODE STOELTJES EN HET TAFELTJE ZIJN VAN WIM RIETVELD. RECHTS LAMP POTENCE VAN JEAN PROUVÉ VOOR VITRA, DE PLAFONDLAMP IS VAN JIELDÉ. AAN DE WAND SCHILDERIJ HOLLYWOOD VAN WILLEM GOEDEGEBUURE. HET KARPET KOMT VAN BRINK & CAMPMAN.
178
PROJECTEN
APRIL 2013 E H & I
LINKS BANKEN KLIPPAN EN HET SISAL VLOERKLEED KOMEN VAN IKEA. LEREN FAUTEUIL FELLINI IS EEN ONTWERP VAN GERARD VAN DEN BERG VOOR LABEL. RECHTS DE GEVEL VAN HET DOOR GERARD RIJNSDORP ONTWORPEN WEEKENDHUISJE IS VAN WESTERN RED CEDAR DAT LANGZAAM VERGRIJST. HET GEBOGEN DAK IS BEDEKT MET ZINK. DE STOELEN ZIJN VAN IKEA.
Vakantieparadijsje aan het water De Reeuwijkse Plassen bestaan uit dertien meren bij Gouda en Reeuwijk, met namen als Klein Elfhoeven en Groot Vogelenzang. Ze zijn ooit ontstaan door turfwinning. Het gebied van 735 hectare is nooit ingepolderd en is daarom een gatenkaas van smalle weggetjes langs rechthoekige plassen en plasjes met eilanden, vlieten, sloten en vaarten. En met (vakantie)huizen op verrassende plaatsen. Op een van de schiereilandjes staat een door Gerard Rijnsdorp ontworpen vakantiehuis dat zich duidelijk onderscheidt van de gangbare recreatiewoningen. ‘De opdrachtgevers waren een half jaar in Nieuw-Zeeland geweest en hadden daar inspiratie voor de bouwstijl opgedaan. Ze hadden een mood-
board gemaakt met foto’s van hutjes van ongeverfd hout en metaal die wel iets weg hadden van een gebogen Romney-loods. Met dat gegeven ben ik aan de slag gegaan.’ Gemeentelijke bouwregels legden de beperking op dat het huisje maar veertig vierkante meter mocht beslaan. Een verdieping was wel toegestaan. Onder de grond werd extra ruimte gemaakt. ‘Centraal onder het huis ligt nu een prefab voorraadkelder. Deze was te zwaar om over de weg te vervoeren en is daarom met een sleepboot naar de locatie gebracht.’ Door een haventje te graven en de plas verder uit te diepen kon de kelder naar de juiste plek worden gevaren. Eenmaal » met water gevuld, zakte de kelderbak. Daarna is het huis erbovenop gebouwd.
Project 2 Type huis Vakantiehuis Opdracht De stijl van Nieuw-Zeelandse hutten Woonoppervlak 80 m²
LINKS DE KINDERKAMER HEEFT DUBBELE STAPELBEDDEN WAARDOOR ER SLAAPRUIMTE IS VOOR VIER. RECHTS DE OUDERSLAAPKAMER OP DE BOVENSTE VERDIEPING.
‘Het gewicht van de woning zorgt dat de opwaartse druk van de kelder wordt gecompenseerd. Het huis staat op houten heipalen die met een lichte heistelling in de veengrond werden geslagen.’ De opdrachtgevers wilden de begane grond zo open mogelijk houden voor maximale leefruimte en een breed uitzicht op de plas. Het toilet verhuisde daarom naar boven. Om een optimale kijk op het water te hebben, heeft Rijnsdorp rondom veel glas toegepast: ‘De puien zijn helemaal weg te schuiven, waardoor een overdekte buitenruimte ontstaat. Het benodigde draagvermogen daarvoor komt van de hoeken van het huis, die uit stalen kolommen bestaan, maar dat zie je niet door de omkleding met hout.’ De kozijnen zijn van iroko en de gevel is van western red cedar, houtsoorten waar Rijnsdorp graag
mee werkt. Op de verdieping is de ouderslaapkamer. Zelfs vanuit hun bed kunnen zij over de plas kijken. Ook in de slaapkamer met dubbele stapelbedden voor vier kinderen kan op verschillende niveaus naar buiten worden gekeken. De raamstroken zijn een signatuur geworden voor Rijnsdorp, hoewel ze lastig waren in te passen in het gebogen zinken dak. Hij maakte het zich nog moeilijker door bovendien kleine ronde lichtvensters in het dak te maken. ‘Ik ben bevoorrecht dat hier in de Krimpenerwaard nog zo veel vakmanschap bij bedrijven zit, waardoor het construeren van dat lastige dak geen problemen gaf. De aannemer, de loodgieter en ik hebben er wel extra aandacht aan geschonken. Vooral de lange raamstroken waren lastig te maken, want die doorbreken de structuur van de dak-
banen. Boven de ramen is een zinken flap gemaakt om het allemaal goed waterdicht te krijgen. Maar dit soort details zijn geen zelfkwelling, ze zijn meer een uitdaging.’ Het huis wordt vooral in de zomer gebruikt en heeft daarom geen centrale verwarming. Wel is er elektrische vloerverwarming om het geheel in de winter vorstvrij te houden en is er een houtkachel. De keuken is eveneens door Rijnsdorp ontworpen en werd voorzien van een ter plekke gestort betonnen aanrechtblad. Voor het zonnescherm bedacht Rijnsdorp een budgetvriendelijke en praktische oplossing. ‘Bij de kampeerwinkel kun je caravanrail kopen voor een voortent en bij de zeilmaker kun je een koord in het doek laten naaien waardoor het in de rail schuift, dan ziet het er mooi strak uit. Gecombineerd met een paar paaltjes en scheerlijnen geeft dat een echt kampeergevoel.’ »
180
PROJECTEN
APRIL 2013 E H & I
Stadsvilla annex zilvergalerie Dikke vestingmuren konden niet verhinderen dat de Spanjaarden in 1575 Schoonhoven veroverden. Een deel van de muur is bewaard gebleven. Zilversmid Jan van Nouhuys sloeg zijn slag toen juist daar een stuk grond beschikbaar kwam waarop hij een huis annex galerie kon laten bouwen. Hij benaderde Gerard Rijnsdorp, die zich door de historische context liet inspireren en een hoekpand ontwierp dat aan de straatkant vrij gesloten is: een stadsmuur als het ware. ‘Dat heeft ook een praktische reden. In de galerie worden objecten geëxposeerd die door zonlicht verkleuren.’ De entree van het pand is in het midden, op de hoek. Binnen gaan zakelijk en privé hand in hand. De opgang naar de trap en de vide naar de verdieping bevinden zich in de galerie. Het toilet is in de hal, zodat ook
bezoekers er gebruik van kunnen maken. Bij exposities worden soms ook de woonkamer en tuin bij de galerie betrokken. De sfeer in de expositieruimte is theatraal door de witte muren, het hemelsblauwe plafond, de cementvloer met zwart pigment en de lichtstrip. De achterkant van het pand sluit aan op de monumentale tuinmuren van de naastgelegen huizen. Het zijn ruwe muren: van oudsher groeiden er mossen op. De stenen van het nieuwe pand zijn daarop uitgezocht. ‘Ze zijn niet gevoegd. Dat is ook niet nodig. Sterker: dat is zelfs beter omdat dan minder kans is op witte uitslag.’ Voor de tuinmuurtjes die later door de opdrachtgever zelf zijn toegevoegd, zijn restpartijen stenen gemengd. Rijnsdorp: ‘Nog een gebaar naar de historische omgeving.’ »
Project 3 Type huis Stadsvilla/galerie Opdracht Combinatie galerie en woonhuis Woonoppervlak 140 m² (galerie 70 m²)
GALERIE STUDIO 925 VAN ZILVERKUNSTENAAR JAN VAN NOUHUYS. DE LICHTSTRIP IN HET DAK ZORGT ERVOOR DAT DE WAND GOED WORDT AANGELICHT WAARDOOR DE COLLECTIE OPTIMAAL TOT HAAR RECHT KOMT. LINKERPAGINA, LINKS DRAAIBARE HOUTEN LAMELLEN ZORGEN DESGEWENST VOOR MEER OF MINDER NATUURLIJK LICHT. DE OPDRACHTGEVER MAAKTE HET MECHANIEK ZELF. RECHTS OP DE TAFEL VAN ZANOTTA STAAN OBJECTEN VAN COLLEGA-ZILVERSMEDEN.
PROJECTEN
182
APRIL 2013 E H & I
VANUIT DE WOONKAMER HEB JE EEN FANTASTISCH UITZICHT OVER DE PLAS. ROND DE ANTIEKE EETTAFEL STAAN PLASTIC SIDE CHAIRS VAN EAMES VOOR VITRA. LINKERPAGINA DE VILLA MET KARAKTERISTIEK DUBBEL DAK BESCHIKT OVER EEN RIANTE ACHTERTUIN.
Buitenhuis aan de Reeuwijkse Plassen Op een oude topografische kaart van de Lecksdijk in Reeuwijk, een smalle weg tussen twee plassen, stonden bij één eilandje twee namen: Luchtbal en Kijkover. De eigenaren van de villa die Gerard Rijnsdorp op dat eilandje ontwierp, vonden dat zo leuk, dat deze namen nu op de gevel prijken. ‘Luchtbal was de naam die veenwerkers gaven aan een plek waar geen turf te steken viel, Kijkover verwijst waarschijnlijk naar een locatie met mooi uitzicht,’ vermoedt Rijnsdorp. Met dat panorama zit het nog steeds goed, want de bewoners genieten van een riant zicht over de plas Broekvelden/ Vettenbroek.
Voor de stijl van de villa liet Rijnsdorp zich ditmaal door de Australische architect Glenn Murcutt inspireren. Murcutt, die in 2002 met de prestigieuze Pritzker Architecture Prize werd bekroond, onderscheidt zich met milieuvriendelijke en modernistische huizen, aangepast aan de omgeving en het klimaat. ‘De opdrachtgevers gaven aan dat zij een huis wilden dat zich voegt naar de omgeving, gebouwd uit natuurlijke materialen en dat open zicht biedt op de plas.’ Kenmerkend zijn de gebogen daken van aluminium golfplaat, die de vleugels van watervogels verbeelden. ‘Aluminium is een duurzaam materiaal. Er is weliswaar veel »
Project 4 Type huis Villa Opdracht Een huis dat zich voegt in de omgeving Woonoppervlak 200 m²
E H & I APRIL 2013
PROJECTEN
185
LINKS DE KEUKEN IS OP MAAT GEMAAKT NAAR EEN ONTWERP VAN GILLES DE JONGE. MIDDEN DE ZIJKANT VAN HET HUIS. RECHTS DE BADKAMER BEVINDT ZICH IN EEN UITSTULPING AAN DE ZIJKANT. VANUIT LIGBAD OVAL VAN PHILIPPE STARCK VOOR HOESCH KIJK JE UIT OVER DE PLAS. LINKERPAGINA DE TRAP, EEN ONTWERP VAN GILLES DE JONGE, IS EEN ECHTE EYECATCHER.
Met het panorama zit het goed. ‘Zelfs vanuit bad heb je zicht op de plas’ energie nodig om het te maken, maar daarna is het oneindig te recyclen. Vanwege de instabiele ondergrond moest er bovendien zo licht mogelijk worden gebouwd, op basis van een staalskelet. Een dak van aluminium weegt minder dan daken van ander materiaal.’ Het was nog een hele toer om een leverancier te vinden voor de dakplaten. ‘Aluminium wordt zelden als dakbedekking gebruikt en ik wilde het ook nog machinaal laten buigen en anodiseren.’ Ook een deel van de stalen spanten is machinaal gebogen. ‘Dat is heel gewoon in staalconstructies. Bij grote overspanningen worden de balken een beetje voorgebogen. Als de belasting er dan op komt, is de balk gewoon recht.’ Rijnsdorp heeft bijpassende aluminium regenpijpen laten maken. ‘Ook die heb ik laten anodiseren, dan wordt het mooi mat.’ Het dak is dubbel, zoals Rijndorps grote favoriet, de Franse architect Jean Prouvé
ook wel toepaste. ‘Het is eigenlijk een tropendak. Onder de aluminium golfplaten zit een waterkerende laag. Doordat de tussenliggende ruimte natuurlijk wordt geventileerd, blijft het in huis in de zomer koeler.’ Ook de verwarming is ecovriendelijk. ‘Omdat aardgasleidingen in dit gebied ontbreken, was de keuze voor een warmtepomp met een gesloten systeem snel gemaakt.’ Voor een breed uitzicht over het water is veel glas aangebracht. ‘De schuifpui van de woonkamer is tweeënhalve meter breed en vier meter hoog, de maximale maat die de kozijnenfabriek kon leveren. Groter kan ook niet, want dan wordt het gewicht zo zwaar dat de deur niet meer door één persoon is te openen.’ Er zit HR++ glas met een hoge isolatiewaarde in alle kozijnen. Ook bij dit project zijn de gevels bekleed met onbehandeld western red cedar en zijn de
kozijnen gemaakt van iroko, favoriete bouwmaterialen van de architect. De masterbedroom op de begane grond grenst aan een badkamer met uitzicht rondom én een glazen dak. Zelfs vanuit het bad is er zicht op de plas. Wie zich bespied voelt, kan de jaloezieën tussen het glas laten zakken. Voor gasten is er een aparte badkamer. Op de verdieping bevindt zich verder nog een studeer/tv-kamer, die bereikbaar is via een stalen trap. Rijnsdorp heeft meerdere huizen ontworpen in het Reeuwijkse Plassengebied. Ze staan allemaal op houten heipalen. ‘De benodigde heistelling voor betonnen palen is te zwaar voor deze drassige veenbodem. En als hout onder de waterspiegel blijft, rot het niet.’ Ook het terras is gefundeerd. ‘Anders zakt het weg. Alles met een beetje gewicht verdwijnt hier na enige tijd in de bodem als je het niet onderheit.’
