Zevenwouden 192

BESTUUR Voorzitter Secretaris/ Ledenadministratie

Gerko Lieftink 030-2881494

[email protected] Zevenwouden 192 3524CX Utrecht

Penningmeester

Tonny Antheunisse Meekrapstraat 19a 3073 DL Rotterdam

[email protected] 010-4865613

2e Penningmeester

Fred Pronk

[email protected]

Aad Kuik Jan Witkam

078-6156615 0111-414610

[email protected] [email protected]

COMMISSIES Beurzen/Braderieën Cursussen Excursies Jeugd Micromount

Aad Kuik Bernard Hollestein Vacant Henk Verhoeckx Dirk Slijkhuis

078-6156615 0180-422488

[email protected] [email protected]

0182-538539 078-6162705

[email protected] [email protected]

DIENSTEN Bibliotheek Catering services Internet Ledenbijeenkomst Materiaalbeheer Publiciteit Redactie Maandblad

Chris Antheunisse Aad Kuik Fred Pronk Gerko Lieftink Chris Antheunisse Dick Apon Leo Hemmes

010-4865613 078-6156615 010-4193458 030-2881494 010-4865613 078-6174225 010-2025454

1

[email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected] [email protected]

VERENIGING VAN VERZAMELAARS EN VERWERKERS VAN MINERALEN EN FOSSIELEN GEODE BIJEENKOMSTEN GEODE De bijeenkomsten van Geode worden gehouden op elke 3e woensdag van de maand (m.u.v. de maanden juni, juli en augustus): in december de 2e woensdag van de maand, in het Develsteincollege, Develsingel 5, Zwijndrecht. Aanvang 20.00 uur. BIJEENKOMSTEN JEUGD De bijeenkomsten van de jeugd worden in principe gehouden op elke 3e zaterdagmorgen van de maand (m.u.v. de maanden juni, juli en augustus) in ’t Weetpunt Zwijndrecht, Develpad 169, 3335 AR Zwijndrecht. Voor de juiste datum, zie het hoofdstuk VOOR DE JEUGD in het Geodeblad. Aanvang 09.30 uur. IEDERE WEEK SLIJPEN EN EDELSMEDEN IN HET GEODROOM Even week edelsmeden. Oneven week siersteen slijpen. Plaats: Kinderboerderij De Kooi, Maeterlinckweg 85, Rotterdam. Info: Bernhard Hollestein tel. 0180 – 41123 of na 18.00 h tel. 0180 – 422488. BIJEENKOMSTEN MICROMOUNT De bijeenkomsten Micromount worden gehouden op elke 2e woensdag van de maand (m.u.v. de maanden juni, juli en augustus), in december de 3e woensdag van de maand, in het ’t Weetpunt Zwijndrecht, Develpad 169, 3335 AR Zwijndrecht. Aanvang 19.30 u. KOSTEN LIDMAATSCHAP Volwassen leden Lid+huisgenoot lid Volledig gezin Jeugd tot 18 jaar Eenmalig inschrijfgeld

(BEDRAGEN PER KALENDERJAAR) Euro 20.00 Euro 28.50 Euro 30.00 Euro 14.00 Euro 2.25 p.p.

Het Geode-boekjaar loopt van 1 januari t/m 31 december. Oprichtingsdatum Geode: 14 februari 1974. Gironummer: 3238146, t.n.v. Geode Zwijndrecht GEODE NU OOK OP INTERNET: www.geodezwijndrecht.nl [email protected] 2

37E JAARGANG NR 4

SEPTEMBER-OKTOBER 2012

Op 26 mei is Mevrouw ten Hove overleden op de leeftijd van 82 jaar. Vele jaren heeft zij met haar man Jan de stenenhobby mogen beoefenen waarbij ze heel wat vindplaatsen bezocht hebben, o.m. in Portugal. Sinds september vorig jaar werd Mevrouw ten Hove verzorgd in een verpleeghuis, waardoor ze de verenigingsavonden niet meer kon bezoeken. Wij wensen Jan en zijn dochter, aan wie hij veel steun heeft, veel sterkte toe.

VAN HET BESTUUR Het nieuwe seizoen staat weer voor de deur. We hopen, dat iedereen een goede vakantie achter de rug heeft en dat er mooie mineralen en fossielen zijn gevonden. Neemt u ze mee op de septemberavond? Het bestuur is al weer druk bezig om alles in goede banen te leiden. We zijn blij dat het al weer veel beter gaat met Nico Kuik. Het bestuur is altijd op zoek naar goede ideeën voor de vereniging. Mogen we weer op uw inbreng rekenen?

WOENSDAG 19 SEPTEMBER 2012 Op de septemberavond is er gelegenheid om de vakantievondsten te laten zien en elkaar de belevenissen te vertellen van de afgelopen maanden. Jan en Fran Langendoen en Gerko Lieftink zijn in mei naar Griekenland geweest. Jan Langendoen heeft een DVD gemaakt met beelden van wat er allemaal te zien was. Deze DVD zal worden vertoond met een inleiding van Gerko Lieftink. Indien er leden zijn die ook iets over hun vakantievondsten willen vertellen dan is er daar eveneens een mogelijkheid voor. Laat het uiterlijk een week van tevoren (12 september) weten aan Gerko Lieftink op [email protected]

3

WOENSDAG 17 OKTOBER 2012 Op de oktoberavond komt Rik Dillen, bekend van de MKA in Antwerpen, vertellen over het schoonmaken van mineralen. De titel van zijn lezing zal zijn:

Goede reinigingstechieken voor mineralen. De lenteschoonmaak is al lang achter de rug, en de lange winteravonden komen eraan. Tijd dus voor het meer gedetailleerde werk : je mineralenverzameling. Alle denkbare methodes voor het reinigen van mineralen passeren de revue, inclusief een paar eerder exotische en/of onorthodoxe methodes. Rik zal je haarfijn uitleggen hoe je je specimens veel beter tot hun recht kunt laten komen door ze grondig maar toch voorzichtig te reinigen, maar hij waarschuwt ook voor een paar dingen die je beter niet doet ! Rik heeft ondertussen al zo’n 40 jaar ervaring met het verzamelen (en dus ook het reinigen) van mineralen, met een extra toegevoegde waarde omdat hij chemicus is.

VOOR DE JEUGD. De bijeenkomsten van de jeugd op zaterdag in het Weetpunt in Zwijndrecht. 15 september 2012 27 oktober 2012 24 november 2012 15 december 2012

3e zaterdag van de maand 4e zaterdag van de maand 4e zaterdag van de maand 3e zaterdag van de maand

INLEVEREN KOPIJ De kopij voor het november/decemberrnummer 2012 dient uiterlijk vrijdag 19 oktober 2012 bij het redactieadres te zijn ingeleverd. Wilt u er rekening mee houden dat mijn e-mailadres is veranderd in [email protected]

4

CURSUS SLIJPEN en/of DETERMINEREN O.H. Bruins Vlaamsestraat 221, 3332 ES Zwijndrecht Tel: 078 - 6123764

BIJEENKOMSTEN MICROMOUNT Op woensdag 12 september 2012 houden wij weer onze micromountavond. Deze avond staat in het teken van eventuele vakantievondsten. Ook alle andere interessante micro’s kunnen uiteraard worden mee gebracht. We starten weer om 19.30 uur. Tot ziens in het Weetpunt.

Op woensdag 10 oktober 2012 houden wij onze micromountavond. Op deze avond willen wij ons bezighouden met diverse vindplaatsen. Bijv. uit de Eifel. Op de septemberavond spreken we elkaar hier nader over. We doen dit weer in groepjes. Een ieder kan aansluiten bij wat hem interessant lijkt. We starten weer om 19.30 uur. Tot ziens in het Weetpunt. Tel. Dirk Slijkhuis 078-6162705.

5

MARDI’s Mineralen & Sieraden Grote sortering mineralen en fossielen uit de gehele wereld Exclusieve sieraden van edel- en natuurstenen uit eigen atelier Carvings, geschenkartikelen, bollen, eieren, lampen en kaarsenhouders Esoterische artikelen, massagesticks, piramides, obelisken, gezondheidsstenen en -hangers Koopjescorner met leuke mineralen Alles vervaardigd van mineralen en gesteenten.

U bent van harte welkom in onze winkel in de Julianastraat 100 in Alphen aan den Rijn (t.o. de Rabobank en ANWB). Wij zijn geopend dinsdag t/m vrijdag van 09.30-17.30 uur en op zaterdag van 09.30 tot 17.00 uur. Telefoon 06-14884985 / 06-14598199, fax: 0172-432289, e-mail: [email protected]

6

VAN DE LEESTAFEL Lapis, mei 2012. De Steckbrief is augiet, een bekend mineraal dat behoort tot de groep van de pyroxenen. Bekende vindplaatsen zijn de Eifel en de Kaiselstuhl. De geschiedenis van de vindplaats Hamre in Slowakije. Al 1000 jaar wordt hier gezocht naar goud en zilver. Maar ook wonderlijke aragonietvormen zijn (waren) er te vinden. Digitale fotografie, een interessante hobby waaraan veel technische aspecten zitten. Hyalosideriet en augiet van Sasbach in de Kaiserstuhl. De augiet komt veel in meerlingen voor, waarbij men drie typen tweelingen kan onderscheiden. Uitstekende kristallen van goldichiet uit Peru. Augiet uit Gomera, Canarische eilanden Edele stenen uit Eronga in Namibië. Lapis, juni 2012. De Steckbrief is dawsoniet, een naaldvormig carbonaat, dat nogal eens verwisseld wordt met natroliet. Er zijn heel wat vindplaatsen van dawsoniet, maar slechts een tiental levert attractieve kristallen. Mineralen uit het Alpsteingebied in Zwitserland, vindplaats van de öhrli-diamanten, een variant op de Herkimerdiamanten. De kristalholte Kobelwald, in het Rheintal van St.Gallen, Zwitserland. Deze met calciet gevulde holte is te bezoeken. Wolkenagaat uit Weierbach bij Idar-Oberstein. Antimonietmineralen uit het Saksische Vogtland. Rhodochrosiet (foto) en fosfaatmineralen uit de groeve Fritz bij Essershausen. Mineralen zoeken in Andalusië: blauwe kwarts en spinel. Mineralen verzamelen met behulp van een cirkelzaag, die aangedreven wordt door een motortje. Op die manier kan men de beste stukken zagen uit een brok basalt, zonder allerlei kleine kristalletjes te beschadigen. 7

Fossilien, mei, juni 2012. Fossiele vleermuizen zijn zeldzaam, dat heeft te maken met hun weke lichaam. Fossiele jachtbuit van de Neandertaler in de OostEifel. Muschelkalk in het oostelijk deel van het Zwarte Woud. Het GeoCentrum Gams bij Hieflau in Steiermark, een tentoonstellingsruimte met veel fossielen uit het Krijt. De Hunsrückschiefer bergt veel fossielen uit het Devoon. Allerlei sporen wijzen op een grote variëteit aan levensvormen. Een liparoceras van de kust bij Dorset. Fossielen verzamelen in de Provence: veel Brachiopoden en Belemnieten. Fossilien, juli, augustus 2012. Veel stekelhuidigen vallen na hun dood in allerlei delen uiteen en voor de paleontoloog is het vaak moeilijk daarvan weer een heel dier in elkaar te knutselen. Jachtscènes in een Jurameer; zeldzame fossielen waarin de strijd op leven en dood zichtbaar is van reeds lang uitgestorven dieren. Een coproliet onder de CT-scanner: uitwerpselen worden gescand en soms vindt men daarin onverteerde resten, zoals visgraten. Muschelkalk in het oostelijk deel van het Zwarte Woud. Fossielen uit het Saksische Ertsgebergte. Meestal denkt men bij dat vindgebied alleen aan mineralen. Verkiezelde boomresten in Zuid-Duitsland. Zeldzaamheden: loofboombladeren in het Bovenkrijt bij Aken. Mineralienwelt, mei, juni 2012. Garpenberg Norra, Dalarna, een van de oudste mijnbouwgebieden in Zweden. Al in de 13e eeuw werd daar lood-, zink- en kopererts gevonden. Vooral gedegen lood, dat niet veel voorkomt in de wereld. Kobaltsumcoriet uit Obersdorf bij Siegen. De Mineralienwelt staat stil bij de 100ste geboortedag van Gerhard 8

Schweisfurth, blijkbaar is mineralen zoeken een gezonde hobby. De groeve Schöne Aussicht bij Dernbach in het Westerwald. Niet meer dan een paar hopen stenen in een uitgestrekt bos, maar nog steeds worden hier leuke vondsten gedaan. Het artikel gaat vergezeld van een aantal mooie foto’s in groot formaat. Wil men daar zoeken, pas dan op voor de boswachter. Tennantiet (foto) en tiroliet uit het Weserbergland. Strahler-legende: Alfons Schmet. Nieuwe mineralen. Zeolieten uit Fitta bij Soava in de provincie Verona. Agaatvindplaatsen in Marokko. Vooral de kleur geel is spectaculair. Mineralienwelt, juli, augustus 2012. De Morra da Mina, een mangaanvindplaats in Brazilië die mooie rhodoniet en rhodochrosiet levert. Het Mineralogisch Museum van de Universiteit in Keulen. Iedere woensdagmiddag geopend, gratis entree. Met mooie foto’s op groot formaat (dat vult lekker). Het Iberg-Winterberg Massief bij Bad Grund, een beroemde vindplaats in de Harz, waar jammer genoeg niet meer gewerkt wordt: veel bariet en azuriet, maar ook gebogen calcieten. In Winterberg kan ook een druipsteengrot bezocht worden. Portret van een verzamelaar. Nieuwe mineralen. Nieuws uit Namibië. AgaatMagazin, waarin het slijpen van cabochons behandeld wordt. Geonieuws, mei 2012. Verslag van een mineralenreis naar Arkansas. Het mineraal van de maand is petaliet, een bladsilikaat, met kristallen die soms een meter lang kunnen worden. Geonieuws, juni 2012. Bezoek aan de Boomse kleilagen, maar wel op een diepte van 225 meter. 100 jaar x-stralendiffractie. Het is precies 100 jaar geleden dat Max von Laue ontdekte dat x-stralen (Röntgenstralen) door kristallen verstrooid worden. X-stralen-poederdiffractometrie. Voor de kenners!

9

Gea, maart 2012. De geschiedenis van de geologie, deel 1. hoe onze moderne geologie langzaam vorm kreeg. Krakend Eurazië. Recente ontwikkelingen in onderzoek naar platentektoniek. De slakkenmineralen van Laurion. Ontwikkelingen na 1996, inclusief een archeologische ontdekking. Na het bekende boek van Van Kalmthout en Gelaude, zijn er heel wat nieuwe vondsten gedaan, vooral, omdat veel mee naar huis werd genomen om daar nauwkeurig te onderzoeken, Onder de nieuwe vondsten zien we bekenden als acanthiet, pyriet en elyiet. De Zuid-Limburgse fossielen van Gerard van de Velde. Onderzoek naar delfstoffen in Nederland in de 19e eeuw. Meteorietkraters in Noorwegen en de rest van Europa, zoals de bekende Rieskrater. 10

Gea, juni 2012. Zeeschildpad uit de Maastrichtse Krijtzee. Apatiet, de mooie bedrieger: kleur, vorm en chemie naar aanleiding van vondsten in het Binntal. Het woord bedrieger slaat op de eigenschap van apatiet (foto) om op andere mineralen te lijken waardoor vergissing wel eens mogelijk is. De geschiedenis van de geologie, deel 2, van drijvende continenten en wegzinkende geosynclinaten. Schaliegas in Nederland. Schaliegas is aardgas dat opgesloten zit in kleisteenlagen. Door verbeterde technieken is de productie hiervan economisch rendabel geworden. Mineralenliefde in de Utrechtsestraat, Amsterdam. In het souterrain van een schoenreparatiewinkel is een permanente tentoonstelling geopend van prachtige mineralen. Nog een tentoonstelling: En toen kwam de mens, in het Geologisch Museum Hofland in Laren.

BOEKAANKONDIGING Opnieuw is Lapis met een extranummer uitgekomen, dit keer over Marokko. Dit land staat vooral bekend om vanadiniet uit Mibladen en erythrien uit Bou Azzer, maar er is veel meer. De schrijver heeft allerlei raadgevingen, o.a. warme kleding, hij zat twee maal in een sneeuwstorm. In Marokko is steeds iets nieuws te ontdekken en niet alleen op het gebied van mineralen. Hij zegt uit volle overtuiging dat Marokko een veilig land is om te reizen, al moet men, net als in Amsterdam, goed oppassen voor zakkenrollers. De woestijn is een ongelofelijke ervaring. Voorzichtigheid is ook geboden op het gebied van de gezondheidszorg. Na deze leerzame inleiding volgt een bespreking van de geolo11

gie. En dan volgen de vindplaatsen. Veel agaten in allerlei kleuren en vormen. Esthetische handstukken met fluoriet in violette, groene en gele kleuren. Op naar Mibladen om vanadiniet te kopen. Zeldzame zilvermineralen, waaronder proustiet en polybasiet. Verslag van een bezoek aan de zilvermijn van Imiter. Wind, zand en meteorieten in de West-Sahara. Door het droge klimaat blijven meteorieten tienduizenden jaren later nog gemakkelijk te vinden. De aldaar wonende bevolking houdt zich intensief bezig met het zoeken naar meteorieten om een centje bij te verdienen. Toch blijkt vindersgeluk een belangrijke factor. Kobaltmineralen uit Bou Azzer, waaronder de prachtige erythrien. (foto). Het boek eindigt met een rij van belangrijke vindplaatsen.

NOG EEN BOEKAANKONDIGING De heer G.A. Ruig, van de eerste Geodeleden, heeft een boek doen uitkomen. De titel is: Edelstenen, vindplaatsen en Chakra’s. Hij schrijft: Ik ben er van overtuigd dat het verzamelen en verwerken van mineralen en fossielen voor veel mensen een goede tijdbesteding is. Vooral het in de natuur zijn is goed in deze jachtige maatschappij. Als je vindplaatsen weet, kun je gericht gaan zoeken. Deze vindplaatsen kunnen in Nederland liggen, maar ook daarbuiten. Voor de gevorderden heeft hij een hoofdstuk geschreven over punten waaraan men moet denken bij de verkoop van geslepen stenen aan gevorderden. In het boek worden veel edelstenen beschreven en vooral ook waar ze goed voor zijn. Hieronder staat de wijze waarop het boek kan besteld worden.

12

BEURZEN Zaterdag 8 en zondag 9 september: MTN-Giethoorn Lapidari-Weekend, Kanaaldijk 18, Giethoorn. Zaterdag 15 en zondag 16 september: Internationale Mineralen en Fossielenbeurs, Brabanthallen, Diezekade 2, Den Bosch. Zondag 30 september: Mineralenbeurs NLC-Midden-Nederland, Cult.-en Vergadercentrum Witte, Henri Dunantplein 4, De Bilt. Zaterdag 6 en zondag 7 oktober: Expo Rijswijk, Volmerlaan 12, Rijswijk. Zondag 14 oktober: Cult. Centrum De Helftheuvel, Helftheuvelpassage 115, Den Bosch. Zondag 21 oktober: Geologisch Evenement Amsterdam, Borchlandhal, borchlandweg 6 -12, Amsterdam-Duivendrecht. Zaterdag 3 november: Partycentrum Concordia, Koemarkt 45, Purmerend. Zondag 4 november: Philips van Horne Scholengemeenschap, Wertastraat 1, 6004 XG Weert. 13

OP ZOEK NAAR EEN SCHAAKSPEL (ingezonden brief, ontvangen per e-mail) Geachte vereniging Geode Zwijndrecht, Graag stel ik mijzelf even voor. Mijn naam is Edwin Huisman en ik ben interieurontwerper. Waarom ik u aanschrijf is het volgende. Voor een klant van mij ben ik op zoek naar een schaakspel / schaakset gemaakt uit mineralen, bijvoorbeeld bergkristal en obsidiaan. Maar het mag ook mooie natuursteen zijn, zoals een combinatie van wit en zwart marmer. Of gepolijst zwart en helder glas o.i.d. Ik heb er zelf heel wat gevonden maar vaak zijn ze wat grof van kwaliteit. Omdat uzelf en uw vereniging uit leden bestaat met kennis over mineralen, vroeg ik mij af of u - of wellicht iemand uit uw vereniging - mij verder zou kunnen helpen? Hebt u zelf een schaakspel dat aan de omschrijving voldoet, dat u wilt verkopen? Of kent u verenigingslid die mij misschien verder kan helpen? Ik hoor het zeer graag van u. 14

Om u een indruk te geven van waar ik naar op zoek ben, heb ik enkele bijlagen toegevoegd aan deze mail. Het hoeft niet per definitie het standaard schaakspel te zijn. Bij voorkeur juist een beetje art deco, een beetje decadent of juist wat abstracter. Mocht u zo snel niemand weten, dan zou het wellicht een idee zijn om een schaakset uit bijvoorbeeld bergkristal te slijpen/zagen. Mocht u een ervaren ‘slijper’ weten die met zo’n opdracht uit de voeten kan, dan hoor ik dat graag. Ik kijk met belangstelling uit naar uw reactie. En nogmaals, als u de mail wilt doorsturen binnen uw vereniging, graag zelfs. Met vriendelijke groet, Edwin Huisman telefoon: +31 6 282 55 950

ZOOGDIEREN IN KRIJT TOCH GROTER DAN EEN RAT In Noordoost-China is een 130 miljoen jaar oud fossiel gevonden van een zoogdier met resten van een jonge dinosaurus in zijn maag. Het zoogdier was ruim een halve meter lang. Paleontologen verbazen zich in “Nature” hooglijk over deze vondst. En ook over een tweede fossiel van dezelfde vindplaats: een zoogdier dat minstens een meter lang is geweest. Men nam tot nu toe aan dat in deze periode van het Krijt, waarin grote landreptielen heersten, zoogdieren maar onderdeurtjes waren en het formaat rat niet overstegen. De paar botfragmenten van mogelijk grotere zoogdieren uit die tijd konden nooit overtuigen. De nu gevonden botten wel, want vooral het tweede fossiel is tamelijk compleet. Het dier ligt als een hond opgekruld te ‘slapen’, zou uitgerekt 1,05 meter lang zijn en ongeveer 14 kilo wegen. De botexperts zien er iets van de Tasmaanse duivel in, het grootste levende rootbuideldier. Het andere dier was kleiner van stuk. Beide behoren tot het zoogdierensoort Repenomamus. Wie joeg op wie in deze contreien, is nu de vraag. De dino’s waren de heersers in die dagen, maar de fossielen doken op in de provincie Liaoning, waar ook tal van sporen van kleine reptielen zijn gevonden, zoals de Psittacosaurus of Papagaaidino die in de maag van het kleinere 15

fossiel zat. Volwassen wordt dat reptiel wel 1.80 meter, maar dit slachtoffer was nog maar 12 cm. De Repenomamus kan met zijn lange, scherpe tanden en korte poten een geduchte opponent zijn geweest. Mogelijk kreeg het zoogdier in Liaoning de kans om, vanwege de aanwezigheid van veel kleinere reptielen, uit te dijen tot ‘bovenrats’ postuur. Die suggestie werkt ook de andere kant op, begrijpt een commentator in “Nature”: misschien hebben de grotere rovende zoogdieren er toen juist voor gezorgd dat reptielen daar weer moesten uitdijen tot grotere maten. Voor antwoorden op die vragen zal in Liaoning eerst de spade weer de grond in moeten.

Nog twee maanden en GEODE houdt weer een mineralen -en fossielen beurs. Op zaterdag 17 november, exact om 10.00 uur, zwaaien de deuren van het Develsteincollege weer OPEN.

Wij zien u met veel plezier tegemoet. 16