Zet de microben schaakmat in de winter!

November-December 2015

GEZONDHEIDSMAGAZINE

In de winter naar de zon en niet naar de sneeuw?

Spataders: blijf er niet mee zitten!

Zet de microben schaakmat in de winter! Wintertijd: eenzaamheid SANA nr 51

1

CO

Bestellen? www.nutribell.be

2

SANA nr 51

COLOFON I-SANA MAGAZINE Web-en Gezondheidsmagazine Uitgeverij:ADVIES MEDIA vzw [email protected] www.isana.be Redactieadres: Wegvoeringstraat 66a B-9230 Wetteren [email protected] Uitgave: Tweemaandelijks elektronisch nummer

(behalve de maanden juli en augustus)

Verantwoordelijk uitgever: Monique Kmita Gedelegeerd bestuurder: Danny Zeegers Verantwoordelijke marketing, promotie en advertenties België: [email protected] Verantwoordelijke regie Nederland: Kees Martens Hoofdredacteur: Jan van Bercken Art-Director: Ellen Drenth Artistiek advies: Alvin Bamps Documentatie & secretariaat: Klaudia Pauwels Abonnementen: Losse nummers : € 3,20 Jaarabonnement: € 24,95 Copyright 2015 Alle in de advertenties en redactionele stukken opgenomen gegevens, alsook foto’s door derden aangeleverd, vallen onder verantwoordelijkheid van het betrokken bedrijf, instelling of dienst die aanlevert aan Advies Media vzw. Voor de juistheid, de aard en de rechten van die gegevens kan de uitgever niet aansprakelijk worden gesteld. Advertenties kunnen zonder enige motivering worden geweigerd. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, door middel van druk, fotokopie of welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De inhoud (teksten en advertenties) van I-sana is geen medisch advies en kan een consult bij een arts niet vervangen. Bij medische problemen of twijfel moet altijd een geneesheer worden geraadpleegd.

i-sana een uitgave van Advies Media

D

Voorwoord De natuur heeft altijd gelijk

e wereld krijgt het de laatste tijd erg te verduren. Catastrofes met het klimaat hebben zelfs in onze omgeving honderden mensen in de problemen gebracht: in Zuid-Frankrijk zijn steden waar men het nooit verwacht had, ondergelopen. Tientallen mensen verloren het leven, honderden zijn hun bezittingen kwijt, terwijl rovers van de chaos gebruik maakten om mensen die al in de problemen zaten te beroven en te plunderen. Waar men zich veilig waande, op plaatsen waar amper een paar emmers regen per jaar valt, kreeg men de zondvloed over zich: op één uur tijd, meer dan in twee maanden. Sommigen zijn alles kwijt, waar ze een leven lang voor gewerkt hebben. In sommige gezinnen is het leed nog groter: bijna twintig mensen kwamen om in de vloed. Overal ter wereld is het leed hetzelfde. Het is vreselijk om zijn eigendom op zo’n korte tijd aan de wilde woestheid en de onvoorspelbaarheid van de natuur te moeten afgeven. En toch neemt niemand het de natuur kwalijk. Zolang men maar gezond is en werk heeft, kan men weer hopen en bouwen. Pas als men zijn gezin of zijn gezondheid verliest, is de wonde vaak moeilijk te helen en de schade onherstelbaar. Dat hebben bijvoorbeeld de miljoenen families die in rouw gedompeld zijn door de gebeurtenissen in het Midden Oosten ondervonden. De brutaliteit waarmee blinde haat toeslaat, is niet te

verontschuldigen en wat men de natuur nooit kwalijk neemt, gebeurt des te meer met de mensen. Van anderen verdragen we niet dat ons onrecht wordt aangedaan, vooral niet als er berekening in het spel is. Een ongeval door de hand van de andere is al erg genoeg, maar met planning anderen kwaad berokkenen, gaat in tegen de integriteit van elk persoon, tegen het menselijk hart, tegen het verlangen om in vrede en zekerheid te leven. De onbetrouwbaarheid van de maatschappij, de veranderende normen, de ondoorzichtige hand van de overheid, de machinatie van het geld, de manipulatie van alles door „het systeem”, maakt dat de mens zich meer en meer onbehaaglijk voelt. Het is niet meer op mensenmaat. Het “systeem” heeft de hartslag van de maatschappij overgenomen, alles wat organisch gegroeid is, heeft een kunstmatige „boost” gekregen. Zelfs de gezondheid van de maatschappij wordt verschalkt: door gewetenloze fabrikanten die middelen produceren en de bijwerkingen verzwijgen, voedsel manipuleren, ziekten creëren. Waar kunnen we dan wel op rekenen en betrouwen? Zoals Mességué destijds zei: “De natuur heeft altijd gelijk”. Zolang ze die met rust laten, kunnen we daarop nog steunen. Leef natuurlijk, denk natuurlijk, eet natuurlijk en verzorg U natuurlijk, dat is het zekerst en duurt het langst!

Jan van Bercken Hoofdredacteur SANA nr 51

3

nhoud

06

06

In de winter naar de zon en niet naar de sneeuw? Hoe gezond is zon in de winter?

08

Winterdip van het gemoed

Creatief bezig blijven, ook in de winter

10

KOORTS: de natuurlijke dokter

Bij koorts veel drinken...

26

14

i-Sana interviewde de auteur van de bestseller “De voedselzandloper”

Hoe kunnen we zeer oud worden? Deel 4 (Slot)

20

Zet de microben schaakmat in de winter!

Verhoog je weerstand met Echinacea, e.a...

24

Aloë Vera:

Balsem voor de gevoelige huid

10

26

Wintertijd: eenzaamheid

Veel ouderen voelen zich vereenzaamd

30

Weetjes

Stress, Blaasontsteking, Ontbijten, e.a...

4

SANA nr 51

20

33

33

Zijn je handen een kweekschool van bacteriën?

Probiotische handgel kan ellende voorkomen

34

34

Levensgevaarlijk!

Multi-tasken in de auto

36

SPATADERS: blijf er niet mee zitten!

Driekwart van de vrouwen heeft er last van

36

40

Brievenbus

Mijn darmproblemen zijn voorbij, e.a...

42

Heilzame planten en hun toepassing

Huislook: de bezem voor de lever

48

08

44

De groene vingers van Ivo Pauwels

Pecannoot: Even lekker als de okkernoot

46

Tuinsprokkels

Pistachenoot & Papaja

48

Winterkost, gezonde kost?

Hoe moet je gezond eten tijdens de feestweken?

SANA nr 51

5

Hoe gezond is zon in de winter?

In de winter naar de zon en niet naar de sneeuw?

H

et koude seizoen staat voor de deur en het lijkt erop dat het dit jaar wel vroeger komt dan normaal en zich ook strenger aankondigt. Dus zullen de sneeuwvakanties vroeger beginnen en zelfs in eigen land verheugt men er zich op dat de Ardense hoogten vroeg met een laag sneeuw zullen bedekt zijn. Niet iedereen is dol op sneeuw- en wintervakanties. Een groot aantal landgenoten verkiest de zon en wil ook in de winter een zonvakantie boeken. Niets is gemakkelijker dan dat: een paar uur vliegen en je zit in een lente- of zomerklimaat. Heerlijk toch? Tot ze weer naar huis komen en een paar weken ziek in bed belanden. Is ons lichaam gemaakt om zulke grote tegenstellingen op zo’n korte tijd te overbruggen? Je kan in elk geval je voorzorgen nemen.

Idyllische, zonnige, verre vliegvakanties zijn ook in de winter enorm populair geworden. Men neemt tegenwoordig het vliegtuig zoals vroeger de autobus of de trein. Reizen naar tropische vakantieoor-

6

SANA nr 51

den zijn haast even betaalbaar als hier te blijven zitten in ons regenlandje en zelfs goedkoper dan een sneeuwvakantie in Zwitserland, Oostenrijk of Frankrijk. Een paar uur vliegen en ze zitten in de

zon, tussen de wuivende palmen en... de risico’s, want met de verre reizen zijn ook de risico’s enorm toegenomen. Veel toeristen hebben er geen idee van dat ze op een vakantie van een paar weken, de rest van hun leven kunnen verbrodden. Je moet echt op erg veel dingen letten als je gezond wil terugkeren en de herinneringen aan de tropische reis even romantisch wil houden als de kleurrijke folders beloofden. Ons lichaam waardeert regelmaat Zonnige vakanties in de winter vind je niet in Zuid-Europa, maar daarvoor moet je naar de andere kant van de wereld of toch naar een tropisch gebied. Ons lichaam is aan een bepaalde

regelmaat gewend. Wordt die in de war gestuurd, dan is het niet te verbazen dat de organen niet meer precies functioneren als in rustige geregelde tijden. Afhankelijk van onze conditie is dit al het geval bij een wisseling van hoogte, als ons lichaam zich niet gemakkelijk aan de veranderde druk kan aanpassen. Maar nog ernstiger dan enkel maar het hoogteverschil, is het omgegooid bioritme. De Chinezen hebben aangetoond dat er een bioritme bestaat in ons lichaam waarbij sommige organen een dagritme en andere een nachtritme hebben. Door zo’n vliegreis wordt de zaak omgegooid”. Vliegen met grote snelheid kan het bio-

ritme verstoren. Zelfs de trillingen van de motoren hebben een sterke invloed op het zenuwstelsel. Van belang is dat men een reis nooit oververmoeid begint. Hoe gezonder men is vooraleer men aan een grote reis begint, des te gemakkelijker zal het lichaam zich aanpassen. De grootste hinder bij vliegreizen vindt plaats als we van oost naar west vliegen. Van noord naar zuid en omgekeerd is niet zo erg, men blijft in dezelfde tijdsgordel. Zo is een vakantie naar Egypte minder stresserend, dan een vakantie naar het Caraïbisch gebied. Van groot belang is wel dat men het lichaam telkens voldoende tijd geeft om te recupereren. Een zonvakantie komt de gezondheid

ten goede: het is goed voor de bloeddruk, de bloedsomloop, het hart, het humeur, tegen de winterdip, maar het houdt ook gevaren in. Uiteraard moet men in de winter eveneens beducht zijn op dezelfde gevaren als een zonvakantie in de zomer hier bij ons: verbranding, buikgriep, vergiftigingen, maar er komt nog een groot aantal risico’s bij van tropische ziekten: bilharzia, teken, protozoa, gele koorts, hepatitis, malaria, enz. Het is dus echt belangrijk goed uit te kijken waar men op vakantie gaat en bij zijn terugkeer rekening te houden met een enorme klimaat wissel. Jos van Landuyt

SANA nr 51

7

winterdip van het gemoed

Lichamelijke en geestelijke fitheid verbeteren met vitamine D

N

ooit hebben er zoveel mensen tegelijk op de wereld geleefd en nooit is er tegelijk zoveel eenzaamheid onder de mensen geweest. Vooral in het moderne Westen heeft de eenzaamheid zich geïnstalleerd. We leven naast elkaar en niet met elkaar en zeker niet meer voor elkaar. Er zijn duizend manieren om elkaar te belagen, vijandschap te tonen, gevaarlijk te zijn voor elkaar. Daardoor verbergen zich steeds meer mensen, leven ze opgesloten in hun weelde, tussen de vier muren van hun eenzaamheid. Ze zijn ook erg eenzaam, kunnen hun vreugde niet meer delen, maar ook hun zorgen niet. En dat is erg. Amerikaans onderzoek toonde aan dat eenzaamheid de moderne kanker geworden is en even nadelig voor de gezondheid als roken en obesitas. Vooral in de winter, als het openbaar leven in de natuur stilvalt, is de eenzaamheid groot, zeker onder ouderen. Ze zien nog weinig mensen, tenzij bij het boodschappen doen. En waar vroeger het buurtwinkeltje nog een sociale functie had, al was het maar om over het weer te kletsen, komt men nu enkel in de supermarkt om aan de kassa afgesnauwd te worden. De eenzaamheid maakt ziek, maar de omstandigheden die de maatschappij gecreëerd heeft ook. Daar moet je iets aan doen, of je gaat er aan ten onder.

8

SANA nr 51

Creatief bezig blijven, ook in de winter De winter heeft een dubbel nadeel: je komt minder buiten, ademt minder gezonde lucht in, je krijgt minder zonbestraling en dus ook minder vitamine D, waardoor de immuniteit erop achteruit gaat. Amerikaans onderzoek heeft ook aangetoond dat eenzaamheid invloed heeft op het hormonaal systeem van het lichaam. Bij eenzame mensen wordt een hoger cortisolgehalte gemeten in het bloed. Dat betekent dat de bijnieren meer werken en dat doen ze onder invloed van stress. Eenzaamheid komt daarmee op hetzelfde schadelijke niveau als stress. Prof. Dr. Giatto spreekt van een verontrustende evolutie. “We maken ons zorgen over de schadelijkheid van tabak en obesitas waardoor hart- en vaatziekten toenemen, maar tot onze verbazing doet eenzaamheid het niveau van stresshormonen toenemen in het bloed, waardoor hetzelfde negatieve effect wordt bereikt. Iemand die eenzaam is, heeft een slechtere gezondheid dan iemand die vaak in gezelschap vertoeft, een gezin heeft, werk heeft, jong is, zich kan uiten en uitleven.” Zoetigheid als surrogaat Mensen die eenzaam zijn, zoeken vaak compensatie in zoet en vettig eten. Ze snoepen een hele dag “om zich te troosten” en hun welbehagen kunstmatig te bevredigen. Door de onnatuurlijke geraffineerde suikers neemt het risico op diabetes toe, maar ook hun zwaarlijvigheid, wat daarmee ook de kans op harten vaatziekten en kanker vergroot. Eenzaamheid laat zich extra voelen in de “beschaafde wereld”. Er zijn meer en meer eenoudergezinnen, gescheiden

mensen kunnen zich ook geen gezelschapsleven meer veroorloven uit financiële beperkingen (een scheiding kost geld) en bovendien zijn de gezinnen ook dunner bevolkt: één of twee kinderen, of helemaal geen kinderen, terwijl vroeger grote gezinnen meer de regel was. Daardoor was het sociaal contact ook groter, brachten kinderen hun vrienden mee naar huis, terwijl nu het plezier meestal buitenshuis wordt gezocht en het gezin geen centrale functie meer heeft. Gevolg: vereenzaming. Men ziet trouwens dat als euthanasie wordt aangevraagd, het meestal gaat om zieke of vereenzaamde mensen. Hogere bloeddruk Nog een andere reden waarom eenzaamheid moet worden tegengegaan: niet alleen het cortisolniveau stijgt, maar ook de bloeddruk. Vooral de systolische bloeddruk kan zelfs tot 3 waarden (30 punten) hoger liggen bij eenzamen. Prof. Giatto onderzocht het effect bij een 300-tal mensen tussen de 50 en de 70 jaar. Ze moeten hun eenzaamheid actief bekampen: activiteiten zoeken, stappen, erop uit trekken en gezond leven. Hypericum is daarvoor een geschikte plant: ze brengt het zonnetje in de ziel ook in putje winter. En dat is al een begin om de eenzaamheid te kunnen bekampen. Jos van Landuyt SANA nr 51

9

Bij koorts veel drinken om via nieren gifstoffen te verwijderen

Slik niet meteen koortswerende middelen, zo vernietig je de signalen van het lichaam

KOORTS: de natuurlijke dokter

10

SANA nr 51

K

oorts is een teken dat het lichaam ziek is. Een enkele keer kan verhoogde temperatuur ook wel veroorzaakt worden door oververmoeidheid en verzwakking van het organisme, of een tumor of probleem in de hersenen, maar meestal ligt een ontstekingsproces, een infectieuze aandoening er aan de basis van: griep, verkoudheid, ontsteking van de luchtwegen of een of ander infectieus proces in het lichaam, zoals nier- en leverontsteking, keelontsteking, darmontsteking, appendicitis enz... Daardoor wordt het duidelijk dat eenvoudige koortsbestrijding als therapie, na het optreden van temperatuursverhoging in het lichaam, helemaal verkeerd is. Als je huis in brand staat trek je ook geen isolerend pak aan om de hitte niet te voelen, maar ga je gewoon het vuur aan de basis te lijf. Hetzelfde met koorts. Je moet de oorzaak opsporen en daar naar handelen. Dat is de enige goede methode.

Veel patiënten voelen zich niet gerust van zodra ze vaststellen dat ze koorts hebben. Ze willen zo snel mogelijk van die koorts verlost zijn, slikken zonder nadenken koortsdalende middelen, voelen zich een stuk geruster en denken dat daarmee het probleem van de baan is. Niets is minder waar. Daardoor zijn ze niet alleen een belangrijk deel van hun informatie over de toestand van het lichaam kwijt, maar hebben ze ook de natuurlijke verdedigingsreflex van het lichaam de pas afgesneden. Koorts is een signaal, een soort verkeerslicht. Het geeft de patiënt de raad iets te doen opdat het lichaam zich zou kunnen herstellen, waar het trouwens al mee begonnen is. De natuur heeft gelijk De natuur heeft altijd alles voorzien. Het lichaam probeert eerst zelf over te schakelen op een „reddingsplan”. Dat wil zeggen: het probeert de middelen die het zelf heeft, te benutten, een natuurlijke reflex. Die hulpmiddelen de pas afsnijden met koortswerende middelen, of toch blijven doorwerken met koorts, is niet verstandig. Het lichaam vraagt om rust. Als de koorts wordt veroorzaakt door een infectie, is dit het gevolg van een aanval door bacteriën en virussen in het organisme. Griep, verkoudheid, sinusitis

zijn daar de voorbeelden van. Wat doet het intelligente lichaam? Het weet dat veel bacteriën en virussen niet bestand zijn tegen een hogere temperatuur. Het lichaam verhoogt daarom spontaan zijn temperatuur om het de microben extra moeilijk te maken en ze op die manier op te ruimen. Daarvoor dient de koorts. Dat de patiënt zich daarbij niet prettig voelt, ziek en moe is, is normaal. Daarom is het beter het lichaam zijn werk te laten doen en het niet extra te belasten. Staak het werk, ga in bed, rust tot zolang de temperatuur verhoogd is en vooral ook tot u zich weer wat fitter voelt en in staat om te gaan werken. Forceer niets, maar geef het lichaam de kans zichzelf te genezen. Help het lichaam door te vasten of lichte kost te gebruiken en voldoende te drinken. Rusten, vasten en veel drinken Als je koorts hebt, moet de oorzaak worden opgespoord. Bijkomende informatie is belangrijk: buikpijn, keelpijn, hartkloppingen, ademnood, het kunnen allemaal aanwijzingen zijn waar het probleem vandaan komt. Bij kinderen kan je daar best snel mee zijn en naar een arts gaan. Koorts kan bijvoorbeeld een bedreigende appendicitis onthullen. Volwassenen kunnen wat meer geduld oefenen. Duurt de koorts langer dan SANA nr 51

11

een paar dagen, of als ze snel zeer hoog klimt, haal je er de arts bij. In andere gevallen moet je maar wat geduld hebben en eventueel de natuur wat helpen met eenvoudige natuurlijke, doeltreffende middelen. Je mag bij koorts niet te rap in paniek slaan. Je mag ook niet te laks zijn. Bij kinderen kan plotse hoge koorts samen met nekstijfheid een signaal zijn van hersenvliesontsteking. Maar je merkt toch snel bij een kind of de koorts of de problemen zeer ernstig zijn of niet. Een kind maakt heel gemakkelijk koorts, zelfs na een dagje buiten spelen kan het met koorts binnenkomen. Deze kan na een paar uur slapen weer helemaal spontaan verdwenen zijn. Hoe koorts meten? Je kan de lichaamstemperatuur op verschillende manieren vaststellen. Je moet om te beginnen een goede thermometer hebben. Als je de temperatuur in de okselholte meet, moet je een aflezing vanaf 37 graden als koorts beschouwen. Meet je de temperatuur in de mond, dan mag je dat pas vanaf 37,2 tot 37,5 als koorts rekenen. Bij metingen in de anus moet je er eerst 0,5 tot 0,8 graden bijtellen. Pas als een patiënt 37,8 heeft bij

12

SANA nr 51

meting in de darm, mag dit als koorts worden beschouwd. Je moet natuurlijk de thermometer goed hanteren. Is het een kwikthermometer dan moet het kwik in de kolom eerst naar beneden geschud worden vooraleer je aan een meting kan beginnen. De thermometer moet ook lang genoeg in de okselholte, de lies of de mond aanwezig blijven om een juiste meting te kunnen geven. Als je de temperatuur neemt doe het dan nadat de kinderen eerst een vijftal minuutjes tot bedaren zijn gekomen als ze eerst gespeeld of rondgelopen hebben. Laat ze eerst tot rust komen. Volwassenen ook trouwens: niet meteen als je van je werk komt, ga eerst vijf minuutjes zitten. Daarentegen moet je koorts niet nemen onmiddellijk nadat je wakker wordt. Dan is de temperatuur niet als de normale lichaamstemperatuur te beschouwen. Sta eerst op, ga eventueel naar het toilet, loop een paar minuutjes rond, ga dan weer in bed en neem nu je temperatuur. Dan krijg je een exacte meting. Moderne metingen gebeuren in het oor. Natuurlijke middelen Je hoeft geen voorhamer te nemen om een mug te treffen. Dat doe je ook niet

bij koorts. Met andere woorden niet meteen de grove middelen gebruiken. Laat koorts gewoon zijn gang gaan en geef het lichaam de gelegenheid zichzelf te genezen. Hoewel het soms nodig zal zijn medicijnen te gebruiken, moet je dit alleen maar overlaten aan de echt grote-nood-gevallen en aan de wijsheid van een ervaren arts, die de problemen onderzoekt. Meestal zullen een paar natuurlijke maatregelen volstaan om het lichaam te helpen in zijn verdedigingswerk. Bij koorts kan je best een dagje of zelfs langer vasten en geen vast voedsel gebruiken, het lichaam heeft het al lastig genoeg.

zweet. Aan het badwater kan je tijm toevoegen. Je kan daarbij ook een ongezoete hete lindethee drinken, wat de zweetsecretie zal bevorderen. Gewoon licht afdeppen, het lichaam in een laken en nadien nog in een paar dekens wikkelen en in bed nog een paar uur gaan doorzweten. Op die manier veroorzaak je een soort “kunstmatige koorts” die het lichaam nog wat zal helpen in zijn oorlog tegen de schadelijke indringers. Is er daarentegen te veel last van koorts, wat bij kinderen al eens het geval kan zijn, dan kan je die onder controle krijgen en de temperatuur zelfs wat verlagen door koude kompressen op de kuiten, of door ze azijnsokken te

Wel moet je veel drinken, vooral om de stofwisseling zijn gang te laten gaan en het lichaam te helpen bij het detoxifiëren. Een thee die de nieren stimuleert is hier op zijn plaats. Daarvoor kan je een warme guldenroededrank gebruiken. Ook de darmen moeten worden gestimuleerd. Dat kan je doen door vruchten- en groentesappen rauw te nuttigen. Van zodra het hitte-koude-gevoel optreedt, dat zo typisch is voor een naderende koortsaanval is het goed een heet opstijgend bad te nemen, waarbij de temperatuur van het water langzaam moet verhoogd worden tot je heel goed

laten aantrekken. Echinacea zal het zelfverdedigingsmechanisme ook helpen. Het zal nodig zijn om zelfs als de koorts voorbij is, het lichaam nog gedurende een week te ontzien, zodat het helemaal kan herstellen. Dus veel drinken bij voorkeur een thee die de nieren stimuleert, zoals guldenroede. Vergeet vooral niet dat koorts een nuttig en natuurlijk hulpmiddel is dat het lichaam beter kan maken. Koorts is geen ziekte, maar een symptoom. Je moet het respecteren. Hans de Groot

SANA nr 51

13

Deel 4 (slot) Dr. Kris Verburgh bestudeerde invloed van voeding op veroudering

Hoe kunnen we zeer oud worden? “Bypass 80 percent overbodig als hartpatiënten gezonder gaan leven”

D

e gemiddelde leeftijd van de mens schuift op: we worden ouder. Althans, sommigen worden ouder, terwijl er steeds meer problemen komen door beschavingsziekten: hart- en vaataandoeningen, kanker, diabetes, obesitas. Besmettelijke ziekten zijn zelden nog dodelijk, maar de welvaart heeft andere problemen gecreëerd. Dat maakt dat we eigenlijk veel ouder zouden kunnen worden dan de gemiddelde leeftijd. We moeten er wel iets aan doen. Dokter Kris Verburgh, auteur van de “Voedselzandloper”, bestudeerde de nutri-gerontologie, of de wetenschap van de relatie tussen voeding en veroudering. Conclusie: we hebben beslist invloed op onze leeftijd door ons eetgedrag. In de drie vorige afleveringen in het exclusieve interview dat hij toestond aan i-Sana werd er al over uitgeweid en in deze laatste aflevering geeft hij nog praktische raadgevingen.

Er komen gelukkig steeds meer oudere mensen. De maatschappij vergrijst wel, maar leeft ze ook beter, gezonder en gelukkiger? Ziekte en ouderdom Wat is volgens U de comfortabele leeftijd van de mens? Dr. Verburgh: “De gemiddelde levensduur ligt rond de tachtig jaar. We zien

14

SANA nr 51

dat de levensverwachting elke dag met zes uur toeneemt. Na ongeveer een week krijg je er een weekend bij. Dat wil dus zeggen dat de eerste mensen die 135 zullen worden, nu al geboren zijn. We weten nu ook al dat één op de drie baby’s die nu geboren worden, honderd jaar zullen worden omdat de levensverwachting altijd toeneemt. Maar tegelijk zien we ook dat de ongezonde levens-

duur stijgt. We zien b.v. dat mensen nu al chronisch ziek zijn als ze nog maar in de veertig zijn. Ze hoeven zich nog niet echt ziek te voelen, maar ze hebben bijvoorbeeld al een verhoogde bloeddruk, of verhoogde vetwaarden, of pre-diabetes. 25 jaar geleden werden mensen pas chronisch ziek als ze al in de vijftig waren dat is dus tien jaar later. Dat komt natuurlijk door onze ongezonde voedingswijze, snelle koolhydraten, veel dierlijke eiwitten, en ongezonde vetten zoals transvetten. Door gezonder te eten kan je de kans op verouderingsziekten drastisch verminderen. - Als mensen gezonder gaan leven hebben ze 80 percent minder kans op een hartaanval en 90 percent minder kans op diabetes. - Zo is thee en koffie een gezonde drank. Vroeger werd gezegd dat koffie slecht was, nu zien we dat koffie verschillende verouderingsziekten vermindert! Ook groene thee en zwarte thee en zeker ook witte thee. - Zo mag je gerust cholesterolrijke voeding gebruiken. - Ik ben ook voorstander van vitamine C, curcumine, maar niet omwille van de

anti-oxidantenactiviteit maar ook omwille van een heel andere redenen. - Vaccins hebben hun nut. Dankzij pokkenvaccinatie hebben we pokken uitgeroeid. Hetzelfde voor polio. Vroeger zat er in elke klas wel iemand met een verlamd been en dat is nu uitgeroeid. Ook mazelen: hersenontsteking of mentale handicap kan het kind doen overlijden. Voordelen wegen veel meer op dan de nadelen. De relatie tussen vaccin en autisme is niet wetenschappelijk bewezen. Honderd jaar geleden stierf één op drie aan pokken. Ze vergeten vaak dat de groep gevaccineerd is en dat zij daardoor veilig zijn. Maar als heel de groep niet meer gevaccineerd is krijgen we weer polio enz...” Magnetron U raadt aan om voldoende havervlokkenpap klaar te maken, op te slaan in de koelkast en nadien op te warmen in de magnetron. Is magnetron dan niet gevaarlijk? “Natuurlijk worden er veranderingen in de eiwitstructuur waargenomen en worden er vitamines vernietigd, maar dat is SANA nr 51

15

hetzelfde als je iets klassiek opwarmt. Zolang ik geen overtuigende studies zie, dat eten uit een magnetron gevaarlijk is, kan ik er geen oordeel over vellen.” U zegt niets over honing? “Er zitten ongetwijfeld gezonde stoffen in honing, maar het blijven suikers. Ik denk dat er gezondere suikervervangers zijn zoals stevia en tagatose die weinig suikerpieken veroorzaken of ook suikeralcoholen zoals erytritol, dat weinig wordt opgenomen door de darmen en amper suikerpieken veroorzaakt, terwijl je toch een zoete smaak in de mond krijgt en gezonder is dan honing.” U bent absoluut tegenstander van zuivelproducten, en yoghurt behalve kaas? “Niet alle zuivel is hetzelfde. Melk raad ik inderdaad niet aan, want die is bedoeld om kalveren te laten groeien. Melk bevat allerlei groeihormoonachtige stoffen en die kunnen veroudering versnellen. Bekende artsen in de VS raden daarom ook melk af. Kaas is een ander verhaal omdat het een super gefermenteerd melkpreparaat is, waar ook nog eens spijsverteringsenzymen zijn aan toegevoegd. We zien ook dat kaas in tegenstelling tot melk veel vitamine K bevat, wat gezond is voor hart en bloedvaten en ook de botten. Melk kan wel het risico op hart- en vaatziekten verhogen, terwijl kaas dat risico kan verlagen, dat blijkt uit studies. Het gaat vooral over kaas die lang gefermenteerd is en veel vitamine K bevat en ook prebiotische bacteriën. Yoghurt is een beetje een tussenin-vorm en zit in de schemerzone. Als men dat toch moet kiezen kan men beter plantaardige sojayoghurt kiezen. Vijf maatregelen om gezonder te leven en veroudering te vertragen: 1. Vervang brood, aardappelen, pasta en rijst door groenten, peulvruchten en paddenstoelen. 2. Vervang rood vlees meer door wit

16

SANA nr 51

vlees en vette vis. 3. Eet meer gezonde vetten afkomstig van noten, avocado’s, olijven en vette vis. 4. Meer gezonde dranken: water, groene thee en koffie en elke dag groenten- en fruitsmoothies. 5. Eet regelmatig wat noten en zwarte chocolade. We zien dat die zaken veroudering kunnen afremmen en het risico op verouderingsziekten verminderen. Ik doe daarover onderzoek en heb daarover ook gepubliceerd in een toonaangevend blad op het vlak van veroudering “Aging cell”. En toch stijgt kanker en diabetes? “Dat klopt. Vroeger was de incidentie van borstkanker 1 op veertien. Tegenwoordig is dat al 1 op 7 tot 8. Dat is een element van veroudering gerelateerd aan overgewicht en ook aan voeding. Lichaamsbeweging kan ook helpen om kanker te voorkomen en recidief

beperken. Ook overgewicht speelt een belangrijke rol in kanker. Men schat dat voeding meer dan 40 percent van uw risico op kanker bepaalt. Kanker is dan nog maar één voorbeeld van al die beschavingsziekten. Ik weet dat een prof van Harvard recent beweerde dat kanker gewoon bad luck was en niets te maken had met voeding, maar eerder het gevolg was van celdeling. Welnu die studie heeft veel kritiek gehad, omdat niet in beschouwing werd genomen dat door bepaalde voeding de cellen ook gemakkelijker kunnen delen. Als je groenten en fruit eet kan dat mutaties verminderen en het DNA beschermen. Ongezond eten zal dat de epigenetische factoren beïnvloeden die ook mutaties beïnvloeden. Als twee derde van uw risico op kanker een kwestie van geluk zou zijn, kan je gewoon blijven roken. Larie dus! Journalisten springen op zo’n nieuwtjes. Maar je moet de studie lezen om te weten waarover het gaat.”

SANA nr 51

17

Je schrijft ook in je boek dat omwille van de groeifactor grote mensen minder lang leven dan kleine mensen? Dr. Verburgh: “Dat klopt. Het is het resultaat van een studie onder een miljoen personen.” Maar je bent zelf behoorlijk groot. “Inderdaad, mocht ik wat kleiner geweest zijn, ik zou wat geruster zijn. Het zijn natuurlijk gemiddelden. Want er zijn grote mensen die perfect honderd jaar worden en kleine die jong sterven. Denk aan generaal De Gaulle. Kleine mensen verouderen minder snel. Er is trouwens een dwergstam in Ecuador die quasi immuun is voor kanker en diabetes omdat ze minder groeihormoon aanmaken. En als je heel veel voeding gebruikt met dierlijke eiwitten en suikers, ga je heel veel IGF en veel insuline aanmaken. Gezondere eiwitbronnen, gezondere vetbronnen, gezondere koolhydraatbronnen kunnen al veel doen. Ik heb trouwens vastgesteld dat mensen die naar aanleiding van mijn boek anders zijn gaan leven en vroeger spuitjes tegen diabetes moesten gebruiken, die nu niet meer moeten gebruiken. Voor mij is dat prachtig nieuws. Mensen die zich beter voelen, gezonder zijn en langer leven: dat is de bedoeling van mijn boek.” Bypass overbodig “Uit studies is gebleken dat mensen die op de wachtlijst stonden voor een bypass, na een paar maanden gezonde voeding, geen bypass meer nodig hadden: bijna 80 percent. De plaques in de bloedvaten zijn voor een belangrijk

18

SANA nr 51

deel zelfs reversibel. Bijna 80 percent kon van de wachtlijst voor een operatie geschrapt worden. Hetzelfde met prostaatkanker. Men heeft twee groepen onderzocht: mensen die een voorloper van prostaatkanker hadden, een soort van benigne hyperplasie, waarvan men weet dat één op drie daarvan na een jaar prostaatkanker krijgt. Men heeft die personen catechines gegeven, dat zijn stoffen uit groene thee. Twee groepen: de ene groep kreeg groene thee-extract, de andere groep niets. Na een jaar kreeg in de groep die niets kreeg één derde prostaatkanker. In de groep die groene thee nam: tienmaal minder prostaatkanker. Dat zijn duidelijke interventiestudies wat de kracht van voeding bewijst. Daarom heb ik het boek ook geschreven. Het is absurd dat we mensen een hoop medicatie laten nemen, terwijl ze eigenlijk hetzelfde of nog beter kunnen bereiken met voeding. Mochten mensen gezonder leven, er zouden een hoop middelen geschrapt kunnen worden: bloeddrukverlagers, maagzuurremmers, diabetespillen enz... Ook voorzichtig zijn met hormonen!!! En het krioelt van de hormoonverstoorders in ons milieu en onze voeding. We zien dat eunuchen gemiddeld veertien jaar langer leven omdat ze geen testosteron meer aanmaken. Als katten en honden gecastreerd worden, leven ze ook veel langer. Dus pas op met hormonen! Vandaar dat we vanwege de hormonen als man zes jaar minder lang leven. We hebben ook geen back-up van ons X-chromosoom. Maar daar kunnen we niets aan veranderen, wel aan onze voeding en dat is al heel wat! Jan van Bercken

Advertentie

Uw online gezondheidsadviseur

Boverte.com

Voor al uw online bestellingen. • Snelle levering • Prima service • Vriendelijk geprijsd • Informatief • Overzichtelijk • Veilig winkelen • Waar u altijd terecht kunt voor al uw vragen

Kortingscode: sana-11/12 voor uw extra GRATIS verrassing! uuu www.boverte.com

PRODUCT IN DE KIJKER GEWRICHTSPROBLEMEN?

Naarmate de jaren vorderen, vermindert de soepelheid van spieren en gewrichten en krijgen de meeste ook last van stramheid en gevoeligheid. Onder andere glucosamine, chondroïtine en MSM verbeteren de stofwisseling in spieren en gewrichten en brengen soelaas voor sleet op het kraakbeenweefsel. De onderlinge samenwerking van deze zeer belangrijke stoffen met planten die specifiek bij gewrichtsproblemen hun diensten hebben bewezen, zorgt ervoor dat het lichaam weer soepel wordt en sport en beweging minder problematisch worden. In Glucobell van Fytobell zijn ze allemaal samengebracht. De samenstelling in het product heeft een gunstig effect op de opbouw en het onderhoud van het gewrichtskraakbeen, gewrichtskapsel, botweefsel, pezen en andere bindweefsels, en voor het in stand houden van de gewrichtsvloeistof, het smeermiddel tussen de gewrichten en in de peesscheden. Glucobell is een goed middel voor het dagelijks onderhoud ervan.

20% korting bij aankoop van 2 verpakkingen Glucobell. Gebruik de kortingscode sana11/12 voor een EXTRA GRATIS VERRASSINGSPRODUCT. uuu Plaats nu uw bestelling op www.boverte.com Onze gezondheidsproducten: De beste zorgen uit de natuur!

SBS

Neem contact op met één van onze adviseurs, elke werkdag tussen 9u en 17u op het nummer: SANA nr 51 19 00/31 (0)40 254 30 48 of stel uw vraag per e-mail: [email protected]

Zet de microben schaakmat in de winter! 20

SANA nr 51

Verhoog je weerstand met Echinacea, vlier, katsklauw en bèta-glucaan

D

e eerste kou heeft zich al laten voelen, zelfs vroeger dan andere jaren. Van in oktober was het al kouder en was het weer aan het kwakkelen. Dat is precies de ideale atmosfeer voor virussen en bacteriën. Die voelen zich happy met droog en koud weer. Temperatuur en luchtvochtigheid spelen een belangrijke rol in de kansen op griep en verkoudheden. Rond de vijf graden is de beste kraamkamer voor microben. Door de lage temperaturen worden de luchtwegen onder druk gezet zodat virussen en bacteriën die vooral door persoonlijk contact worden overgebracht, vrij spel krijgen. Zich goed voorbereiden op de winter is van cruciaal belang. Daar spelen de juiste voeding, hygiëne en vooral ook beschermende middelen zoals Echinacea, vlier, katsklauw, bèta-glucaan enz… tegelijk met gezonde darmflora een eersterangs rol in.

Het kwakkelweer maakt nogal wat zieken. Bovendien kost dit het lichaam nogal wat energie en voeg daar de nonchalante levensstijl bij, net voor de feestweken: meer werken, minder slapen, inkopen doen, de nodige stress... en alles is aanwezig om ziek te worden. En toch kan u dat grotendeels vermijden, door de natuurlijke weerstand van het lichaam te versterken. Er bestaan eenvoudige, maar doeltreffende middelen voor. Wie daar op tijd aan denkt, hoeft de winter helemaal niet te vrezen. Sommige patiënten zijn er veel gevoeliger voor dan andere. Er zijn er die elke winter weer wekenlang geplaagd worden door verkoudheden, bronchitis, sinusitis. Een gezond lichaam is bij machte zijn eigen afweer te organiseren. Bij sommigen is die afweer goed geregeld. Maar toch kan iedereen zijn weerstand verbeteren met eenvoudige middelen en kleine trucjes. U zal op die manier veel gezonder door de winter komen. Niet enkel antibiotica Wie een ontsteking heeft, verwacht daar meteen antibiotica voor als afdoende remedie. Sommigen slikken het op eigen houtje, omdat ze nog pillen over hebben van de vorige keer. Die handelwijze is niet zonder gevaar, omdat op die wijze

de natuurlijke weerstand gevaar loopt en bovendien antibiotica niets uithalen tegen virussen. Enkel wanneer bacteriën in het spel zijn kunnen antibiotica nuttig zijn, maar ook enkel en alleen als de arts dat noodzakelijk vindt. Bovendien zijn er zoveel andere ongevaarlijke en doeltreffende methodes en bovendien is het beter de eigen lichaamsafweer te stimuleren waardoor sterke medicijnen overbodig worden. Op den duur worden bacteriën resistent waardoor het leven van veel mensen in gevaar kan komen. Bacteriën of virussen? Om te weten of er nu virussen dan wel bacteriën verantwoordelijk zijn voor een ontsteking, moet u zichzelf leren observeren. Bij een ontsteking van de luchtwegen bijvoorbeeld is dat heel gemakkelijk vast te stellen. Een virale ontsteking is gekenmerkt door een heldere, waterachtige afscheiding. Bij een bacteriële infectie daarentegen is de slijmvliesafscheiding, bijvoorbeeld bij hoesten of snuiten, eerder geelgroen en etterig. Bovendien is de koorts door bacteriële infecties gewoonlijk hoger dan bij een virale aandoening. Reactie van het lichaam Als ergens een ontsteking of infectie SANA nr 51

21

optreedt, vindt in het lichaam een aantal reacties plaats. Om te beginnen zullen de bloedvaten in de omgeving van het probleem zich gaan verwijden, zodat een sterke doorbloeding kan plaats vinden. De kwestieuze plaats voelt warmer aan en begint rood te kleuren, meestal ontstaat een zwelling, daardoor vergroot de druk op de weefsels in de buurt, wat als een pijnreactie wordt ervaren. De patiënt voelt zich moe worden, krijgt het lastig om te werken en zich te concentreren, het lichaam verplicht hem als het ware om op een rustprogramma over te schakelen. Al naargelang de ernst van de ontsteking treedt een gevoel van algemene malaise op, de patiënt voelt zich ziek. De eetlust valt weg en het is onverstandig om daartegen in te gaan. Als het reactievermogen van het lichaam nog vitaal is, zal door temperatuursverhoging of koorts, het lichaam proberen op eigen kracht de indringer te liquideren. Virussen zijn bijvoorbeeld temperatuurgevoelig, zodat koorts afrekent met de schadelijke indringers. Het is derhalve niet wijs om door kunstmatige middelen de koorts proberen te onderdrukken, omdat zo het lichaam zijn wapens wordt afgenomen. Tegelijk zullen ook de witte bloedlichaampjes, of het aantal leukocyten in het bloed toenemen. Dat zijn eigenlijk de soldaten van het organisme die schadelijke indringers proberen te neutraliseren.

22

SANA nr 51

Hoe infecties voorkomen? Infecties zullen minder gemakkelijk optreden in een organisme dat in goede conditie verkeert. Het moet regel zijn bij elke patiënt zorg te dragen voor zijn lichaam, zijn geest zodanig te oriënteren dat die het lichaam niet ziek kan piekeren of kan maken en er vooral voor te zorgen dat de afweerkrachten vitaal genoeg zijn om in geval van nood de ziekteverwekkers op eigen houtje te liquideren. Het lichaam kan best in goede conditie worden gehouden door algemene hygiënische maatregelen: beweging in de frisse lucht, ontspanning en gezonde voeding met fruit, groenten, vezels en weinig of geen geraffineerde kost, suiker, snoep, alcohol of tabak. Voldoende rust en slaap zijn even belangrijk. Gelukkig heeft de natuur ook interessante hulpmiddelen: Echinacea is uitstekend en heeft bewezen op een natuurlijke manier de lichaamseigen afweer te mobiliseren. Zelfs als de ontsteking al is geïnstalleerd is het gebruik ervan nog nuttig. Samen met vlier, katsklauw, lapacho en bèta-glucaan versterkt het niet alleen de weerstand, maar zelfs als je het zitten hebt, zijn deze extracten nuttig om het probleem te bekorten! Dan is ook rust de boodschap. Met een goed Echinaceapreparaat, loop je ook veel minder kans op een bijkomende infectie. Laat de winter maar komen: je bent er klaar voor. Jan van Bercken

Advertentie

4

Winterkwalen effectief aanpakken

max Echinacea Viervoudige krachtpatser voor uw weerstand l Met vier verschillende extracten, dus viermaal sterker. l De superbooster voor uw immuniteit in elk seizoen. l Bij winterse indringers, bij zomerse aanvallen: EchinaceaMax4 helpt u er zo weer bovenop! Dosering: 3 x 1 capsule per dag EchinaceaMax4 van AlkPharma is enkel verkrijgbaar bij uw apotheker met CNK bestelcode: 3139-581 PET-verpakking van 60 capsules. Prijs € 24,95 PL nr. van de Belgische Eetwareninspectie: 34/158

www.alkpharma.be SANA nr 51

23

Aloë Vera: Balsem voor de gevoelige huid De huid is het grootste orgaan van het lichaam. Een gedeelte daarvan is dagelijks blootgesteld aan de omgeving: hoofd, gezicht, hals, armen, handen. Op vakantie is die blootstelling vaak meer: echte zonnekloppers willen zoveel mogelijk en zo snel mogelijk een mooi getint kleurtje verwerven. Gevolg: de huid wordt mishandeld omwille van het cosmetisch effect dat trouwens mode gebonden is. Een gave witte huid is gezonder dan een gebruinde huid, omdat de bruine kleur een verdedigingsreflex van de huid is tegen agressieve zonnestralen. Daar komt ook nog bij dat we de huid schoon maken met allerhande kunstmatige middelen, synthetische zepen, shampoos, verzorgingsmiddelen. De huid is op die manier gevoelig geworden en ook kwetsbaarder. Hoe minder onnatuurlijke behandelingen je toepast, hoe mooier de huid blijft en des te minder kans is er op vroegtijdige veroudering, rimpelvorming enz.

24

SANA nr 51

Hydrateren en verzachten Vooral vrouwen hebben een gevoelige huid. In de periode van de maandstonden is de huid van de vrouw ook meer kwetsbaar en gevoeliger. Belangrijk is dat de huid goed gehydrateerd blijft en dat schadelijke producten geweerd worden. Voldoende water drinken, weinig of geen alcohol, niet roken, voldoende fruit en groenten eten en weinig suiker zullen ook invloed hebben op de gezondheid van de huid. Voor een droge en gevoelige huid is Aloë Vera het best geschikt: het houdt vocht vast, maakt dat droge huid beter gehydrateerd wordt en verzacht de huid dankzij de optimale vochtbalans. Ook bij mishandeling in de zon en beschadiging door veroudering is Aloë Vera bijzonder geschikt. Denk aan de Aloë Vera crème van Ellen Dee. Dan straalt je huid weer van gezondheid. Monique van Hasselt

Advertentie

Aloë Vera Crème Bij droge en gevoelige huid De unieke formule van deze crème met de natuurlijke en waardevolle actieve bestanddelen van aloë vera is uitermate geschikt voor dagelijks gebruik, in het bijzonder bij de droge en gevoelige huid. De crème verzacht en zorgt voor een optimale vochtbalans, waardoor de huid een frisse en gezonde uitstraling krijgt. Bovendien wordt ze toegepast bij een door de zon beschadigde huid, striae en littekens.

Potje 100 ml -

Prijs

€ 5,95

Verkrijgbaar bij uw apotheek met cnk-bestelcode 2885-390. Neem deze code mee, zo zal uw apotheker u sneller en beter kunnen helpen.

Voor meer info: www.ellendee.be SANA nr 51

25

Veel ouderen voelen zich vereenzaamd en worden ziek!

Wintertijd: eenzaamheid 26

SANA nr 51

V

eel mensen voelen zich onbeschrijfelijk eenzaam. Ze hebben geen zusterziel, kunnen met niemand over hun problemen praten, hebben geen vooruitzichten, geen doel, geen zin in hun leven. Waar dient het allemaal voor? Dit probleem verergert met ouder worden en vooral in de winter, als men opgesloten zit in zijn huis. Het mag nog een gouden kooi zijn, het blijft een kooi. Een mens is per definitie een sociaal wezen. Als de relatie met anderen wegvalt of vertroebelt, knaagt de eenzaamheid aan de ziel. En dat is vooral zo nu de winter er aankomt. Eenzaamheid is de kanker van de ziel die ook het lichaam aanvalt. De winterdip is er een logisch gevolg van: tekort aan contacten, tekort aan vitamines en mineralen, wordt een tekort aan gezondheid. Hoe kan je de duivelskring doorbreken? Niet alleen ouderen, maar ook veel jonge mensen voelen zich eenzaam. Vooral als ze werkloos zijn, of geen vrienden hebben, wordt dit als onrechtvaardig beschouwd. Nutteloosheid en eenzaamheid zijn heel agressief en vreten aan je gezondheid. Ook als je een dagje ouder wordt en je meer op je gezondheid moet letten kan eenzaamheid elk probleem vergroten.

Geld Een van de oorzaken van eenzaamheid is voor ouderen o.m. een veranderde financiële situatie. Als ze met pensioen gaan of werkloos worden, ziet hun financieel plaatje er heel anders uit. Ze kunnen zich minder veroorloven en dus wordt bespaard op sociale activiteiten: vakantie, restaurantbezoek, hobby’s beoefenen in clubverband, uitstappen enz… Ze moeten met een kleiner

SANA nr 51

27

salaris of steungeld rond komen, hun vriendenkring brokkelt af, want de actieve collega’s beschouwen hen vlug als bejaarden. Op plaatsen waar ze verantwoordelijkheid hadden, verliezen ze contacten en ook in het sociale leven verliezen ze aanzien, omdat hun actieve positie hen geen mogelijkheden meer geeft om „diensten” te bewijzen. Gevolg: velen voelen zich als uitgerangeerde parasieten die nog mogen leven bij de gratie van de sociale uitkeringen. Ze vereenzamen, voelen hun interesses wegglijden, verliezen hun aandacht en pit, verliezen hun contacten, zelfs met familie en buren, want ze schamen zich voor hun situatie, waardoor ze in zichzelf opgesloten gaan leven. Ze zijn ook niet meer de toevlucht voor hun huisgenoten, want ze zijn blijkbaar niet in staat enig licht in hun eigen duistere situatie te brengen. Ze worden uiteindelijk ziek door stress, door verwaarlozing van hun gezondheid, ze leven niet graag meer, ze worden zeurkousen, waardoor nog meer mensen hen gaan mijden zodat ze uiteindelijk totaal geïsoleerd geraken. Hun probleem zit in een steeds nauwer wordende spiraal. Blijf niet eenzaam Toch zijn er mogelijkheden. Je mag natuurlijk niet vast roesten in de luie stoel van kniezen en zeuren. Natuurlijk is het normaal dat je bij het begin van zo’n situatie aardig geschrokken bent, dat je het onrechtvaardig vindt, dat je je opwindt. Dat is zelfs een goede reactie, dat bewijst dat je nog positieve en actieve energie hebt. Het zou niet normaal zijn dat je meteen bij de pakken gaat zitten, want dat is het begin van het einde. Het is duidelijk dat je aan gezondheid moet werken, die is niet het resultaat van het toeval. Om te beginnen moet je je interesses ten volle ontwikkelen en er voluit van genieten. Als je belangstelling had voor muziek, probeer daar documentatie over te verzamelen, ga weer naar lezingen, volg muziekles, loop de concerten af, maar geniet er van. Op die manier bouw je weer een nieuwe vriendenkring op. Misschien kan je je wel verdienstelijk

28

SANA nr 51

maken in een plaatselijke muziekvereniging, misschien kan je wel bij een koor aansluiten, of ga je nu eindelijk die pianoles of orgelles volgen waar je al zo lang van droomde. Misschien wil je leren aquarelleren, of tekenen, of een vreemde taal leren. Misschien kost het in het begin moeite, want in de luie stoel blijven zitten is natuurlijk gemakkelijker. Maar als je van je leven iets wil maken, er plezier aan beleven en vooral gezond blijven van lichaam en geest is een creatieve bezigheid absoluut noodzakelijk. Of je reist graag? Er zijn tegenwoordig voldoende aanbiedingen om dat met een lowbudget te doen. Of je wil leren koken, of je kan je huis herinrichten? Ook als vrouw kun je je ongelooflijk verdienstelijk maken. Sommigen volgen een cursus decoreren, of tekenen, of musiceren, of koken en bakken. Er zijn er die het nog drukker hebben dan als ze een vaste baan hadden. Nog anderen gaan tuinieren, scheppen vreugde in het kweken van hun eigen groenten en vruchten, experimenteren met biologische teeltmethodes, worden er zelfs gezonder van. Uiteraard zijn er bij de kinderen of kleinkinderen ook wel klussen te klaren, maar veelzijdigheid en variatie in het creatieve programma houden je jong en gelukkig. In elk geval is het verkeerd om de eenzaamheid op te zoeken en ze te koesteren. Men vereenzaamt dan ook, men verliest zijn interesses, men wordt een kniezer, waardoor anderen u nog meer zullen mijden en de eenzaamheid enkel maar groter wordt. Gezondheid primeert Wie boven de veertig is, mag zich eigenlijk niet meer permitteren wat iemand van twintig doet. Maar wie boven de vijftig is, moet er rekening mee houden dat de levensprocessen allemaal wat langzamer en delicater verlopen. Voldoende rust is wel belangrijk, maar geen paniek als je eens een nachtje minder gemakkelijk slaapt, of eerder wakker wordt. Je kan die vroege ochtenduren heel goed gebruiken om creatief werk te doen. Dan is de geest nog fris. Maar ook kan je dan een fikse wandeling maken, een rondje

gaan fietsen, of wat in de natuur bezig zijn. Lezen, schrijven, administratie, het zijn allemaal mogelijkheden. De ochtend is prachtig. De dag zien geboren worden is telkens weer een wonder. Leren genieten van kleine, pure dingen, de essentie van het leven proeven en graag leren leven. En naar de andere mensen lachen en vreugde brengen. Het verkwikt het eigen hart. Gezond eten en vitamines Op deze leeftijd is het vooral belangrijk dat je al wat voorzichtiger eet en drinkt. Met het ouder worden vermindert vaak het vochtgehalte in de cellen. Dus meer water drinken. Voldoende vitamines en mineralen gebruiken, is eveneens een must. Vruchten zijn het allerbelangrijkste voor iedereen die gezond wil blijven. Als ontbijt enkel verse vruchten eten, is een prima idee, want vruchten zijn langzame energieleveranciers, die de pancreas niet overbelasten. Meer vitamines is wel een must om gezond ouder te worden en gezonde eiwitten: liefst vis, rijk aan Omega-3. Geraffineerde producten zijn helemaal te mijden.

Zorg er voor dat je dagelijks een flinke tijd in de natuur vertoeft. Wie binnen blijft, ademt voortdurend dezelfde ziekmakende lucht in. Je mag niet vergeten dat alles in je woning vluchtige stoffen afgeeft: solventen van verven, lijmmiddelen van houten meubelen, tapijten van de kleurstoffen, enz... ze maken op de duur een giftige cocktail van de lucht. Zelfs in putje winter af en toe ramen open, de deur uit, stappen, ademen, bewegen en als de zon er is: je handen en gezicht laten beschijnen door de zon. Dat is een bron van vitamine D: heel belangrijk voor het humeur, tegen depressie, tegen beenderbroosheid, tegen besmettingen. Bij een tekort aan vitamine D worden we ziek. Vooral ouderen in de winter hebben er een gebrek aan: meer kans op griep, verkoudheid, rugpijn, spierletsels, breuken, humeurigheid en depressie. Het is een heel programma, maar het zal je leven veranderen, verbeteren, aangenamer maken en vooral… de eenzaamheid doorbreken. Jan van Bercken

SANA nr 51

29

Weetjes

30

Stress en dieet vergroten kans op hartziekten bij vrouwen Het was al langer bekend dat een vermindering van oestrogeen in het bloed van pre-menopauzale vrouwen, het risico op hart- en vaatziekten op latere leeftijd verhoogde. Nu blijkt uit een studie van het Wake Forest University Baptist Medical Center in de Verenigde Staten, dat stress hetzelfde effect heeft. Deze studie gebeurde op vrouwelijke apen die onder stress werden gebracht. Het gevolg was dat het oestrogeenniveau in het bloed gevoelig daalde. Daaruit concludeerde men dat vele jaren voor de menopauze inzet, de kwalijke

gevolgen van stress via het oestrogeenpatroon van de vrouw al verantwoordelijk kan zijn voor hartinfarct en ischemische doorbloedingsziekten. Alles wat oestrogeen in het bloed vermindert, bv. stress, te veel lichaamsbeweging zoals fanatieke jogging en te streng dieet, heeft een invloed op het ontstaan van hartziekten bij vrouwen, ook lang voor de menopauze. De vrouw werd in haar vruchtbare periode vroeger als immuun voor hartziekten beschouwd, maar haar nieuwe levensstijl heeft die illusie voorgoed weggenomen. Stress is de hoofdoorzaak van deze problemen. Roken ook natuurlijk!

Ziekenhuizen maken veel fouten met geneesmiddelen Ziekenhuizen maken veel fouten bij het voorschrijven en toedienen van geneesmiddelen. Dit concludeert P. van den Bemt van de Rijksuniversiteit Groningen. Uit haar onderzoek blijkt dat op de intensieve zorg-afdeling bij het toedienen van medicijnen in 45 procent van de gevallen fouten worden gemaakt. Voorschrijffouten komt in tien procent van de

onderzochte recepten voor. Niet alle vergissingen zijn even ernstig, maar een aantal kan grote en kostbare gevolgen hebben. „Apothekers halen normaal gesproken de voorschrijffouten er bijna allemaal uit”, schetst ze. „Tussen de toedienende verpleger en de patiënt in het ziekenhuis zit echter geen buffer meer, er is niemand die daar op toeziet.” Er zijn geen redenen om aan te nemen dat het in ons land beter is.

SANA nr 51

Ontbijt overslaan: slecht voor de gezondheid Veel mensen slaan het ontbijt over. Ze staan te laat op, hebben amper de tijd te douchen en in de kleren te schieten om dan naar kantoor te hollen. Ze nemen de tijd niet meer om rustig en uitgebreid te ontbijten. Ongelijk! Een goed ontbijt betekent een goede start van de dag! Eet ’s morgens als een koning, ’s middags als een edelman en ’s avonds als een bedelaar. Een voedingsadvies in een notendop, maar met een grote kern van waarheid: zorg voor een stevig ontbijt, maak de lunch niet te zwaar en kies voor een warme maaltijd die zo licht mogelijk is. Met drie gezonde maaltijden per dag

kunnen we ervoor zorgen dat we alle voedingsstoffen binnenkrijgen die ons lichaam dagelijks nodig heeft. Maar wie het ontbijt overslaat en dat vervangt door een paar koppen koffie krijgt in de voormiddag een dip als gevolg van een tekort aan bloedsuiker in het bloed, veroorzaakt door gebrek aan ontbijt en de koffie die de pancreas een tik geeft. Ontbijten met langzaam absorbeerbare suikers, zoals fruit en volkorenbrood is van belang om voldoende betrouwbare energie te krijgen om stress en activiteit aan te kunnen. Wie het ontbijt overslaat begaat een grote fout en berokkent zijn gezondheid schade!

Hoe blaasontsteking voorkomen? Blaasontsteking komt veel voor, vooral onder vrouwen. Ze drinken meestal te weinig en houden hun plas te lang op. Het is wel geen erge ziekte, maar wel knap vervelend. Maar preventie helpt. Daarom hier doeltreffende tips: * Ga direct naar het toilet als je moet plassen. * Zorg voor een goede hygiëne van het onderlichaam, maar niet overdreven. Hierbij is het verstandig geen zeep, sprays of vaginale douches te gebruiken. Deze vormen een aanval op de zuurgraad van de vagina waardoor bacteriën makkelijker kunnen uitgroeien. * Veeg met het toiletpapier in de goede richting (naar achteren toe). * Na geslachtsgemeenschap is het belangrijk dat je plast. Hierdoor voorkom je dat bacteriën in de urinebuis opklimmen naar de blaas toe.

* Douchen in plaats van een bad nemen. * Plas zeker voordat je gaat slapen, op die manier is de blaas ledig en kunnen bacteriën zich niet vermenigvuldigen. * Drink tijdens de zwangerschap extra veel. * Draag geen strak gespannen broeken of slipjes. Synthetisch ondergoed zorgt voor een broeierig klimaat waar bacteriën goed in gedijen. * Drink minstens twee liter per dag. Als de blaas regelmatig gevuld en geleegd wordt, krijgen de bacteriën geen kans zich aan de blaaswand te hechten. Bij het plassen worden ze gewoon weggespoeld. * Als je koorts hebt, pijn in de rug of lenden, bloed in de urine of verscheidene blaasinfecties achter elkaar, raadpleeg dan de huisarts.

SANA nr 51

31

Advertentie

PROBIOTICA

zetten bacteriën schaakmat

Probiotische zuiverende handgel Verkrijgbaar in de apotheek met cnk-bestelcode: 3311-909 voor 30ml en 3311-917 voor 100ml.

32

Meer informatie? Tel. 011/371924 of e-mail: [email protected]

SANA nr 51

Advertentie

e

Probiotische handgel kan veel ellende voorkomen

Zijn je handen een kweekschool van bacteriën? Terecht is iedereen een beetje bang van de ziekenhuisbacterie. Die gedijt trouwens niet enkel in ziekenhuizen, maar zit zowat overal. De Nottingham University heeft gewaarschuwd dat kinderen ook zwakke personen zijn, evenals gezonde bejaarden die niet in een instelling verblijven. Als je dan bedenkt dat een gemiddelde auto bulkt van de bacteriën en dat klinken van deuren en handvaten van winkelkarretjes krioelen van ziekmakende bacteriën is het wijs daar voorzichtig mee om te gaan, de handen vaak te wassen en dit zeker te doen bij elk verdacht contact. MRSA of bacteriën die immuun zijn geworden aan antibiotica zijn verantwoordelijk voor de dood van talrijke patiënten. Er wordt terecht gewaarschuwd om niet zelf voor doktertje te spelen en antibiotica te pas en te onpas te gebruiken. Voor griep en verkoudheid helpt het al zeker niet, maar het ondermijnt wel het immuunsysteem. Het was wel een verrassing dat de Nottingham University cijfers bekend maakte van onderzoek dat gevoerd werd naar bacteriën op voorwerpen die we dagelijks gebruik. Het was ontzettend te vernemen dat er meer bacteriën op het

stuur van de auto, het babystoeltje in de auto, het handschoenkastje zitten, dan op het toilet. Het waren vooral bacteriën van het type E coli. Ze kunnen diarree veroorzaken, vergiftigingen, krampen en zelfs ernstige ziekten. Prof. Nigel Brown vond paniek overbodig, maar voorzorgsmaatregelen zijn wel op hun plaats. Daarom: - geregeld de auto stofzuigen. - niet eten in de auto. - kinderzitjes geregeld schoonmaken - stuurwiel, handvaten van het portier en handschoenkastjes geregeld poetsen met een detergent. - ook klavieren van computers regelmatig schoonmaken. Van het grootste belang is het om na elk contact en zeker na elk toiletbezoek de handen te wassen met veel water en zeep. Een goede ontsmettende handgel is handig om in de wagen te hebben, want er is niet altijd water ter beschikking, telkens je mensen hebt ontmoet. Vandaar een probiotische handgel dat de bacteriën verhindert en de handen zuiver houdt. Zo krijg je veel minder kans op besmettingen. Monique van Hasselt

SANA nr 51

33

Multi-tasken in de auto: levensgevaarlijk!

J

e hoort, leest of ziet het om de haverklap: zware verkeersongevallen met kop-staartaanrijdingen. Geen week gaat voorbij of het is weer “prijs”. Voornaamste oorzaak: multi-tasken in de auto.

Oorzaak van veel ongevallen: wegwerkzaamheden, de staat van het wegdek, de slechte zichtbaarheid, maar vooral het niet respecteren van de afstand en uiteraard ook het gebrek aan aandacht, alertheid en verantwoordelijkheidszin van heel wat chauffeurs. Ofwel zitten ze te telefoneren, ofwel stellen ze hun GPS in, ofwel krijgen ze een oproep op de GSM, ofwel sturen ze een berichtje door via SMS ofwel kregen ze net een bericht. In elk geval ze zijn niet voldoende gefocust, zodat ongevallen onvermijdelijk zijn: de stilstaande file niet op tijd opgemerkt. De taak en de plicht van een chauffeur is gewoon zijn aandacht op de weg te houden, maar ze zijn ,meestal aan het “multi-tasken” oftewel meerdere dingen tegelijk aan het doen. Je kan niet tegelijk de aandacht op de weg houden en met andere dingen bezig zijn. Gevolg: vaak zeer zware verkeersongevallen, dikwijls ook met dodelijke afloop. Als je sommige filmpjes van vaak

34

SANA nr 51

buitenlandse vrachtwagenchauffeurs bekijkt, dan lijkt het er allerminst op dat ze hun job als chauffeur ernstig nemen: kaart lezen, koffie zetten, bellen, foto’s nemen van de omgeving of een ander ongeval… Gelukkig treedt de overheid er van langsom meer streng tegen op. Je kan niet zomaar het leven van weggebruikers in gevaar brengen. Eén seconde afleiding of verstrooidheid kan een leven kosten. Het verkeer is zo druk, zo nerveus, zo hels, dat niemand het zich kan veroorloven om niet de volle aandacht bij het sturen te houden. Herinner U een tijdje geleden toen in Sint-Truiden een motorrijder om het leven kwam toen hij voor de rode lichten stond te wachten. Een jongedame reed er knal tegenaan, omdat ze een SMS aan het versturen was: multi-tasking! Eén goede raad: hou u op de weg gefocust op de weg, en laat multi-tasken over aan de poetsvrouw. Monique van Hasselt

‘t Vlierhof

Hasseltsestraat 57A 3740 Bilzen Tel. 089 41 44 18 GSM 0478 61 33 02

[email protected]

Advertentie

restaurant

natuurlijk smakelijk

Bezoek onze website:

www.vlierhof.be Dominique Vreven

Advertentie

50 net.be www.50net.be

De portaalsite voor de dynamische

50-plusser!

Schrijf je nu in op onze Nieuwsflash

www.50net.be 35 SANA nr 51

Driekwart van de vrouwen heeft er last van

36

SANA nr 51

SPATADERS: blijf er niet mee zitten!

H

et is niet te schatten hoeveel vrouwen last krijgen van spataders. Maar ook mannen kunnen er door getroffen worden en steeds meer! Vaak denken patiënten dat spataders alleen maar een ontsierend probleem vormen op de benen. Vandaar dat ook weinig aan preventie wordt gedaan. Bij vrouwen komt de kwaal driemaal zo vaak voor als bij mannen. Toch zijn deze blauwe, koordachtige verdikkingen in de benen niet alleen ontsierend, ze kunnen ook een zwaar en moe gevoel geven, pijn veroorzaken en gevaarlijk worden.

Voldoende bewegen! Vermijd geraffineerd voedsel en gebruik Hamamelis en Aesculus

Een operatie is niet altijd de goede remedie. Slechts in een klein aantal gevallen brengt dat de oplossing. Met natuurlijke middelen kan je meestal goede verbetering en in een behoorlijk aantal gevallen zelfs complete genezing verkrijgen. Een oud beproefd middel op basis van Aesculus hippocastanum (paardenkastanje) en vooral Hamamelis virginiana (toverhazelaar) geeft gewoonlijk heel goede resultaten.

Defect in de bloedsomloop Te weinig mensen staan stil bij de ernstige problemen, die spataders kunnen opleveren. Toch wijzen spataders op een verzwakking, een defect in de bloedsomloop. De arteriën of slagaders voeren zuurstofrijk en voedselrijk bloed naar de cellen van het lichaam, terwijl de venen het zuurstofarme bloed weer naar het hart brengen. De arteriën hebben een eigen spierwand, waardoor ze als een SANA nr 51

37

soort minipomp het bloed een eigen voortstuwing kunnen geven. Venen kunnen dat niet. Wel maken de venen gebruik van de omliggende spieren om het bloed terug te voeren. Daarenboven zitten in de venen kleppen die moeten beletten dat het bloed weer naar beneden stroomt. Hoe ontstaan spataders? In het venenstelsel heb je een oppervlakkig en een diep gedeelte, waarbij het oppervlakkige gedeelte net onder de huid ligt. Het diepe gedeelte vervoert het meeste bloed. Via de knieholte en de lies krijgt die bloed aangeboden. Het diepe en oppervlakkige gedeelte zijn via een soort sporten van een ladder, met elkaar verbonden. Als de venen verwijden, kunnen er knobbelvormige verdikkingen, verwijdingen ontstaan. Er zijn evenwel primaire en secundaire varices of spataderen. Secundaire varices ontstaan na een afsluiting bv. na trombose,

38

SANA nr 51

in het diepe veneuze systeem. Meestal zijn het de primaire varices die opduiken. Er is vaak een erfelijke factor, maar toch is er altijd het verlies van elasticiteit van het bindweefsel in de aderwand. Als er bindweefselvezels verloren zijn gegaan, heeft de vene ook haar elasticiteit voor een deel verloren. Na het passeren van een grote hoeveelheid bloed, kan de vene zich na uitzetting niet meer samentrekken. De vene blijft uitgerekt. Daardoor kunnen de randen van de kleppen elkaar niet meer raken, waardoor de kleppen niet goed meer sluiten. Het bloed vloeit terug, en men krijgt de koordachtige verdikkingen, door stagneren en terugvallen van grote hoeveelheden bloed. Er ontstaan bloedstuwing en een verdere oprekking van de venen: het wordt op die manier van kwaad tot erger. Bij spataders kan het vocht niet goed opgenomen worden in de vene, vanwege een verhoogde druk. Daardoor is vocht in het weefsel achtergebleven, wat oedeemvorming tot gevolg heeft. De lymfe probeert aanvankelijk dit overtollige vocht te liquideren, maar daar zijn ook grenzen aan, hoewel de lymfe die hoeveelheid afgevoerd vocht zelfs kan vertienvoudigen. De patiënt krijgt op een bepaald moment dikke enkels en dikke voeten. In vaktaal heet dat: chronische veneuze insufficiëntie. Er wordt fibrine in de weefsels afgezet, het weefsel wordt hard, het oedeem wordt vaster, je kan er minder gemakkelijk putjes indrukken en er treedt een bruine verkleuring van de huid op. De huid is daar zeer kwetsbaar, zodat de minste slag of stoot verantwoordelijk kan zijn voor het open gaan van de huid, met alle gevolgen vandien. Het open been is ontstaan, waarbij op die manier spataders een aderontsteking kunnen veroorzaken. Een andere en gevaarlijker complicatie van varices of spataderen is het optreden van trombose ofte bloedstolsels in de ader. Hoe merk je het? Spataders ontstaan niet van de ene op de andere dag. Je merkt heus wel dat er dingen gebeuren die niet normaal

zijn, vooraleer de koordachtige verdikkingen op de benen te bespeuren zijn. Eerst merkt men gewoonlijk een aantal klachten zoals een zwaar en moe gevoel in de benen of voeten. Lang stil zitten of langdurig rechtstaan geeft problemen en het zware gevoel in de benen verdwijnt meteen weer als de patiënt wat gaat bewegen of gaat lopen. Ook nachtelijke kuitkrampen en de benen in bed niet stil kunnen houden, is een mogelijke aanwijzing dat er spataders op komst zijn. Ook een stekend of branderig gevoel op de plaats van de vene is een mogelijke aanduiding. Als de benen of voeten ’s avonds verdikken kan dat eveneens wijzen op een premature spatader. Er zijn ook patiënten die van tevoren weinig of geen klachten ondervonden. Wel heeft men vastgesteld dat praktisch altijd een erfelijke gevoeligheid aanwezig is. Overgewicht is eveneens een erg nadelige factor, terwijl een paar zwangerschappen eveneens een zware aanslag op het venenstelsel schijnen te plegen. Mensen met een staand of zittend beroep krijgen het eerder dan wie veel beweging heeft, vooral stappend moet werken. Chronische verstopping moet eveneens worden vermeden, omdat het de stuwing in de venen lijkt te bevorderen. Tenslotte is te strakke kleding, ook onderkleding en het dragen van onjuist schoeisel, absoluut taboe. Kleding moet los om het lichaam zitten en mag geen bloedvaten afknellen. Oplossingen De vaatchirurg kan de venen verwijderen. Hij maakt daarvoor een incisie ter hoogte van de lies, ter hoogte van de knie en aan de enkel. Daarna wordt de hele vene er als het ware onderhuids uitgetrokken. Hij kan ook een afbinding realiseren, zodat de overgang tussen het oppervlakkige systeem en het diepe systeem wordt geblokkeerd. Daardoor wordt de druk op de spataders verminderd. De overige spataders zijn dan te behandelen met sclerotherapie. Deze methodes worden toegepast als er erg grote varices bestaan en als de kleppen

in de lies of de knieholte niet goed functioneren. Bij sclerotherapie worden injecties met een vloeistof in de spatader toegepast. Daarna wordt een drukverband aangelegd dat enkele dagen moet blijven zitten, om de beschadigde vaatwand tegen elkaar te drukken, zodat ze vergroeien. Er blijft van deze ader alleen een spoor over. De compressietherapie waarbij door middel van elastische kousen de venen worden geholpen dicht te blijven, zijn tijdelijke maatregelen die bijvoorbeeld kunnen helpen tijdens de zwangerschap. Algemene maatregelen Vroeg of laat krijgt 60 percent van de bevolking last van spataders. -Vermijd daarom alle geraffineerde producten en voedingsmiddelen waarin wit meel of witte suiker zijn gebruikt en die de kalkspiegel verlagen. -Vermijd alcoholhoudende dranken. -Eet niet te veel vlees en gebruik zo weinig mogelijk zout. -Intensieve ademhaling en flinke lichaamsbeweging zijn nodig. Zwemmen is uitstekend, en een dagelijkse wandeling van 20 minuten absoluut noodzakelijk. -Vermijd langdurig achtereen staan en leg de benen ’s nachts hoger. -Vermijd koude voeten. Draag schoeisel met voldoende dikke zolen. -Wisselbaden stimuleren de bloedsomloop. -Blootsvoets in het zand of op het gras lopen en op de tenen lopen zijn goede oefeningen. -Zijn er beginnende varices dan is het dragen van steunkousen verstandig. -Vermijd ook langdurige warmte en zonnebaden. Als je met deze elementen rekening houdt en een goed middel met o.m. op basis van Hamamelis en Aesculus zoals in Ruscubell van Fytobell inneemt, zal je het ergste bespaard worden en vooral in het begin kunnen voorkomen dat de ontsierende striemen ook jouw benen zullen tekenen. Jan van Bercken

SANA nr 51

39

Door Kees Martens Kruidenkundige

Heilzame plantenextracten en hun toepassing

Plant van de maand

Sempervivum tectorum L.

HUISLOOK: de bezem voor de lever

H

eel veel planten hebben een therapeutische werking. Huislook of daklook, niet te verwarren met daslook is er eentje van. Het heeft antiseptische kwaliteiten, reinigt de lever en is een sterke antioxidant, wat wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond. Ook bij wratten en ontstekingen op de huid is daklook of huislook nog altijd nuttig en veel minder gevaarlijk dan veel farmaceutische specialiteiten. Ook hier is de natuur weer de beste medicijn.

Geschiedenis van de plant Huislook wordt ook wel donderkruid, donderblad, Wodansbaard en Donderbaert genoemd en is geen familie van de bieslook, daslook of knoflook maar van de roos. Deze namen zijn te danken aan het advies dat men in de middeleeuwen kreeg om enkele rozetten met huislook op het dak te leggen om zo het huis te beschermen tegen blikseminslag. Ook de Latijnse soortnaam ‘tectorum’ wijst in die richting, want het betekent “van de daken”. Beide namen geven echter ook aan dat de plant op een dak

40

SANA nr 51

groeit, waar ze zich op een dun laagje aarde en wat zonlicht in leven kan houden. Door de Romeinen en Grieken werd huislook als geneeskrachtige plant voornamelijk uitwendig gebruikt bij wratten, eksterogen en oogaandoeningen. In de volksgeneeskunde is de toepassing bij oogontstekingen, insectensteken, sproeten, kneuzingen, op (brand)wonden en als gorgelmiddel bij ontstekingen in de mond- en keelholte bekend. Inwendig wordt het sap of een aftreksel gebruikt tegen maagzweren en een te overvloe-

dige menstruatie. Sloveens onderzoek uit 2003 toont de antioxidantactiviteit van daklook wel degelijk aan. Hierdoor is bewezen dat de inzetbaarheid van daklook in de volksgeneeskunde niet berust op een fabeltje of inbeelding. De Sloveense wetenschappers konden een duidelijk merkbare vermindering van het aantal vrije radicalen zien als het sap werd ingezet. Hongaars onderzoek uit 2004 voegt daaraan toe dat de lever gereinigd wordt door daklook; dit orgaan wordt ontdaan van gifstoffen als men daklook gebruikt, zo bleek uit onderzoek op ratten. Hongaars onderzoek uit 2000 had al laten zien dat daklook goed was bij vervette lever of leververvetting. Eigenschappen en toepassingen Eigenschappen: Samentrekkend en krampopheffend. Verwerking: De bladeren worden vers verwerkt. Toepassing: Huislook vermindert de pijn, werkt ontstekingsremmend, en bevordert de doorbloeding en het herstel van weefsel.

Om zelf te doen Huislookomslag tegen wratten, eksterogen, insectensteken en kloven: Ontdoe enkele blaadjes aan één kant van hun dikke “huid” en leg ze met behulp van een omslag of hechtpleister met de open zijde op de te behandelen huid. Huislookthee bij maagpijn: Giet op 1015 gram gesneden blad een kwart liter kokend water en drink hiervan elke dag 1-2 kopjes. Huislookpasta bij kloven, insectenbeten, -steken, wonden: Meng 5 gekneusde huislookbladeren en eventueel een gehakte rauwe ui tot een fijne pasta. Breng de helft ‘s morgens op een linnen doek aan en de andere helft ‘s avonds. Herhaal dit voor de volgend dag met verse pasta. Oogblad bij ontstoken ooglid: snijd een huislookblad overlangs middendoor en leg een helft op het ontstoken ooglid. Bevestig dit met behulp van een doekje, watten en een oogband.

SANA nr 51

41

Brievenbus

Reacties van onze lezers In deze rubriek krijgen lezers de kans vragen te stellen, of reacties neer te pennen in verband met hun ervaringen over gezondheid.

Richt uw brieven aan [email protected]

Gestopt met roken dankzij Xantipex Mevrouw L.V. uit Dendermonde Ik had echt alles geprobeerd: acupunctuur, de bekende tabletten, nicotinepleisters en kauwgom. Niets mocht baten, ofwel werd ik depressief, kwam ik kilo’s aan of ergerde alles in mijn omgeving mij. Ik dacht dat het mij nooit zou lukken om te stoppen met roken. Tot ik op een dag voor de zoveelste hoestsiroop bij mijn apotheek binnenliep, want ik geraakte maar niet van die vervelende kriebelhoest af. Bij de kassa stond een flesje Xantipex, bedoeld om te helpen stoppen met roken. Op een kaartje stond de prijs aangegeven: € 6,25. Heel belangrijk, want ik had al geld genoeg uitgegeven aan allerlei lapmiddeltjes. De verkoopster gaf mij een foldertje mee. Ik dacht bij mezelf: “Als ik hier anderhalf pakje mee kan uitsparen, dan heb ik mijn geld terugverdiend, en als ik wat minder ga roken, kom ik misschien ook beter van die hoest af.” Ik ging een beetje experimenteren, in plaats van een sigaret gebruikte ik regelmatig de mondspray. Ik bleef nog wel roken maar het effect dat een sigaret aan je lichaam geeft, was niet meer wat

42

SANA nr 51

het voorheen was. Na een paar dagen stapte ik over op de allerlichtste sigaretten die er op de markt waren. Toen de wet op het rookverbod echt bleek door te gaan, had ik voor mezelf voorgenomen om vanaf die datum effectief te stoppen. En wonder boven wonder, dat lukte. Blijkbaar was mijn nicotineverslaving al sterk verminderd door de combinatie van Xantipex en lichte sigaretten. Ik moest nog wel een tijdlang die geestelijke ontwenning doorstaan. Maar door Xantipex nog een aantal weken door te blijven gebruiken op momenten waarop je normaal een sigaret zou nemen, kwam ik ook deze periode zonder ergernissen door. Ik rookte voorheen een pakje per dag en op dagen dat ik op stap ging, kwam ik daar zelfs niet mee toe. Nu 10 maanden later ben ik nog steeds een niet-roker en hinder niemand met ergerlijk gedrag. Wat ik mezelf wel heb voorgenomen, is dat wanneer ooit die trek naar een sigaret weer eens zou opkomen, ik niet naar de krantenwinkel ga om een pakje sigaretten te halen, maar XANTIPEX van Fytobell haal.

Mijn darmproblemen zijn voorbij Mevrouw K.M. uit Maaseik Graag wil ik u mijn ervaring met uw producten meedelen. Jarenlang was ik aan het sukkelen met de darmen. Hierdoor was ik vanaf de herfst tot het voorjaar verkouden, grieperig en voelde me gedurende de hele winterperiode onbehaaglijk. Nu neem ik geruime tijd uw product Digesbiose. Met mijn darmen gaat het nu een stuk beter en wat mij het meest is opgevallen is dat ik niet meer zo vaak verkouden ben. Zo ben ik het aflopen jaar maar drie dagen verkouden geweest. Mede dankzij de hulp van Echinabell was ik heel snel van mijn klachten af. Ik heb daarom de indruk dat mijn algehele toestand sterk verbeterd is dankzij Digesbiose. Ik heb laatst in een tijdschrift gelezen dat veel kwalen voortkomen uit een slechte werking van de darmen. Ik heb dat nu zelf ervaren. Ik hoop dat meer mensen gebaat zullen zijn met uw producten en ik wens u dan ook veel succes toe.

Chronische diarree verdween met Caruma Mevrouw M.L. uit Antwerpen In de hoop dat andere mensen geholpen kunnen worden met mijn ervaringen met het door u gefabriceerde middel Caruma, wil ik mijn verhaal delen. Vier jaar geleden werd bij mij bijna drie meter dunne darm verwijderd. De gevolgen waren een chronische, ernstige diarree en gasvorming. Vorig jaar kreeg ik door een fout tijdens een rugoperatie een dwarslaesie, waardoor ik onder meer incontinent ben geworden. U kunt zich voorstellen dat de combinatie van stoelgangin-

continentie, gasvorming en diarree grote maatschappelijke consequenties heeft. Uit gêne en omdat ik andere mensen niet wil lastigvallen met geuroverlast, ging ik de deur niet meer uit. Geloof me, ik heb alle mogelijke middelen geprobeerd en niets hielp. Toen ik hoorde dat er een nieuw middel was tegen winderigheid en gasvorming, n.l. Caruma van Fytobell, waren mijn verwachtingen dan ook niet erg hoog gespannen. Tot mijn grote verbazing blijkt dit middel echter wel te helpen. De winderigheid en de penetrante geur zijn verdwenen! De druppels hebben mijn leven een positieve wending gegeven. Ik durf weer weg, ben zelfs vorige maand naar een concert geweest en ga binnenkort naar een symposium. Zaken die ik voorheen beslist niet zou hebben gedaan. Ik hoop oprecht dat anderen met deze ervaring hun voordeel kunnen doen. En jullie, beste mensen van Fytobell: heel, heel hartelijk dank! U hebt mijn handicaps draaglijker gemaakt.

Betere doorbloeding en minder kou dankzij Ginkgosan De heer C.S, uit Hasselt Mijn ervaring met Ginkgosan is verbluffend. Deze neem ik driemaal per dag. Mijn bloedsomloop was niet optimaal waardoor ik ontzettend last had van koude vingers, ik bedoel dat ze helemaal wit werden en alle gevoel weg was. Van zodra er enig verschil van temperatuur kwam, was het probleem er ook. Toen ik startte met Ginkgosan merkte ik wel enige verandering, ik gaf niet op en bleef de druppels trouw nemen, met als resultaat dat het probleem na enige weken verdwenen was. Geloof me, ik vergeet mijn druppels niet te nemen tijdens de winterperiode.

SANA nr 51

43

De groene vingers van

Ivo Pauwels

Ivo Pauwels, een gerenommeerd natuurkenner, auteur en groen-journalist verzorgt elke maand een aantal schitterende rubrieken in i-Sana.

Pecannoot: Even lekker als de okkernoot De woudreus met pittige vruchten

P

ecannoten: Ze gelijken sterk op onze okkernoten, maar hun schaal is rood, langwerpig en dun. Ze zijn van Midden-Amerikaanse oorsprong en verschijnen aan een boom die Carya illinoensis heet. Ze smaken hetzelfde als okkernoten en bulken al evenzeer van het vet. Noten zijn calorieënbommen.

Bitternoten en hickorynoten Zoals de okkernoot zijn de pecannotenbomen snelle groeiers die echte woudreuzen kunnen worden. De pecannoot prefereert een heet klimaat, subtropisch en droger dan het onze. Het samengestelde blad is grijzig en harshoudend. In Noord-Amerika heeft de pecannoot twee zussen die eveneens eetbare noten geven, al levert één ervan, de bitternoot, Carya cordiformis, noten op met een uitgesproken bittere smaak. De hickorynoten daarentegen zijn even lekker als de 44

SANA nr 51

pecannoten. Ze lijken er gewoon een wat plattere uitvoering van. Het hout van de hickoryboom, Carya ovata, is geurig en levert de allerbeste houtskool voor de barbecue. Voedsel en geneesmiddel De duizenden indianenstammen die tot enkele eeuwen geleden over de grote vlakten rondzwierven, maakten intensief gebruik van de bomen die de natuur hen aanreikte. Zo legden de Comanches kompressen van versneden bladeren van de pecannotenboom op ringworm,

een typische huidaandoening. De noten zelf behoorden tot hun winterrantsoen. De Cherokee maakten pijlen van het hout van een andere Carya. De Delaware en de Cippewa-indianen gebruikten een infusie van de schors tegen vrouwenkwalen en de Omaha maakten sneeuwschoenen van repels hickoryschors. Ook bij ons, maar zeldzaam Een paar boomsoorten van het geslacht Carya zijn in ons land winterhard. Zo zijn er in botanische verzamelingen en parken exemplaren te vinden van de bitternoot, onder andere in het Rivierenhof in Antwerpen, waar je ook een mooi exemplaar vindt van Carya tomentosa. Het blad van deze bomen is mooi en fijngeveerd. Het gelijkt op dat van de es. In het stadspark van Tienen is een prachtexemplaar van Carya laciniosa te bewonderen, een boom met een merkwaardige geschubde bast. De hickorynoot, Carya ovata, komt vrij talrijk voor. In Leut en Quévy staan magnifieke bomen. Op www.wezooz.be kunt u Ivo Pauwels in zijn en vele andere tuinen aan het werk zien.

SANA nr 51

45

Tuin Pimpernoot of pistachenoot: peperduur

D

e pimpernotenboom, Pistacia vera, schenkt ons de pistachenoten die vooral in Iran op grote schaal geteeld worden. Een van de zusjes van de pimpernoot is de terebint of terpentijnboom, een andere, de Pistacia lentiscus, zou je de kauwgomboom kunnen noemen. De kauwgomboom uit de garrigue Wie tijdens de vakantie de kalkstreken van Zuid-Europa doorkruist, heeft ongetwijfeld oog in oog gestaan met een kleine boom of grote struik die door de Fransen pistachier wordt genoemd. De kleine ronde rode nootjes van de Pistacia lentiscus worden niet gegeten, maar leveren wel een eetbare olie op. De boom wordt echter ook om het hars geteeld, de zogenaamde mastic, dat verwerkt wordt in kauwgom en medicijnen. De terebint als bestuiver Er zijn verschillende redenen waarom de pistachenoot, Pistacia vera, tot het begin van deze eeuw haast uitsluitend in Iran en

46

SANA nr 51

van Ivo Pauwels

omstreken werd geteeld en zich tot dan toe maar beperkt heeft verspreid. Een ervan is dat de boom bij ons niet winterhard is, een andere heeft met de bestuiving te maken. Omdat het stuifmeel te vroeg rijp is om een voldoende hoge productie te verwekken, moet de later bloeiende terebint, Pistacia terebinthus, voor het nodige stuifmeel zorgen. Wanneer je pistachenoten zaait, groeien ze uit tot bastaardbomen met noten van inferieure kwaliteit. Ook in Amerika Toch slaagden enkele 19de eeuwse botanici erin het taaie Iraanse monopolie te breken. Ze wisten zaden te bemachtigen die door het stuifmeel van de pistacheboom zelf bestoven waren en zaaiden ze in 1854 in de zuidelijke staten van de VS uit, waar ze nu in grote hoeveelheden worden geteeld. De meeste pistachenoten die bij ons op de markt komen, zijn nog uit het traditionele productiegebied Iran afkomstig. Eerbiedwaardig oud Ondanks het doorbreken van het monopolie blijven de pimpernoten duur. Dat heeft alles te maken met de geringe opbrengst. Toch

is de boom ongetwijfeld een erg oud cultuurgewas en verwezen de bijbelse schrijvers geregeld naar deze bijzondere boom. De pimpernoot die in onze tuinen kan worden aangeplant is een sierstruik uit de Kaukasus met de wetenschappelijke naam Staphylea colchica.

Papaja of waterkersvijg

D

e papaja of boommeloen, Carica papaya, is een merkwaardige plant met grote vruchten. De bladeren bezitten een vreemde eigenschap en de zaden van de papaja hebben de pikante smaak van waterkers. Daarom noemden de Spanjaarden de papaja ooit mastuerzo, waterkersvijg. Een grote plant of een boom? We hebben een beetje fantasie nodig om Carica papaya een boom te noemen. Vaak lijkt hij eerder een vlezige stengel dan een stam te bezitten. Met de grote pruik geveerde bladeren boven aan de stengelachtige groene stam en de vruchten die soms met een tiental tegelijk rond de stam hangen, is het hoe dan ook een intrigerende exotische verschijning. Toch dragen niet alle papajabomen vrucht. Er bestaan immers ook mannelijke exemplaren.

mals en gaat na enkele uren tot ontbinding over. Een aftreksel van de bladeren helpt astmalijders en het melksap dat de plant in alle delen bezit, heeft wormdrijvende eigenschappen en bezit een enzym dat bloedklonters oplost en maaglijden verzacht. Het hout van de ‘boom’ is minderwaardig en wordt haast uitsluitend als brandhout gebruikt. Mexicaans en fel De papaja met zijn grote vruchten die als ze rijp zijn op gele meloenen gelijken en dan oranje vruchtvlees bezitten en purperzwarte zaden, is van Mexicaanse origine. In Cuba, waar deze nuttige boom en vrucht erg gesmaakt wordt, spreekt met van fruta bomba, bomfruit, omdat papaja in het Cubaans de onbeschaamde naam is voor de vrouwelijke genitaliën. Kleinere vruchten, grotere afzet Meestal komen bij ons kleinvruchtige rassen in de handel. Die zijn handzamer. Er is een aparte soort, de zogenaamde bergpapaja, Carica candamarcensis, die lagere temperaturen verdraagt en daarom ook bij ons in een vorstvrij gehouden kas geribde vruchten kan schenken. Ze zijn zurig met een appelaroma en heel geschikt voor jam. Papaja’s zijn gemakkelijk uit zaad te telen en elke vrucht bevat vele tientallen donkere zaden.

Straffe bladeren De bladeren van de papaja zijn erg ornamenteel en gelijken op die van de acanthus, de plant die zijn blad leende voor het kapiteel van de Corinthische zuil. Ze hebben een vreemde kracht. Taai vlees dat in het blad wordt gewikkeld wordt SANA nr 51

47

Lekker eten zonder last

Winterkost, gezonde kost? Hoe moet je gezond eten tijdens de feestweken? 48

SANA nr 51

H

et is geen geheim: in de zomer eten we gezonder dan in de winter. Dat is begrijpelijk: er is meer vers voedsel, meer verse groenten, er worden meer slaa tjes klaar gemaakt, terwijl in de winter meer geconserveerd voedsel wordt gebruikt en ook vetter en zoeter wordt gekookt en gegeten. Er zijn de feestweken waarop we van het klassieke patroon willen afwijken en daar worden vaak fouten tegen de gezondheid gemaakt: we eten voor de gezelligheid en omdat het lekker smaakt en bepaalde gerechten nu eenmaal mode gebonden zijn, maar eigenlijk doet onze gezondheid er zich geen voordeel mee. Gelukkig zijn er in de winter andere groenten die heel lekker en gezond zijn: noten, koolsoorten, bonen. In ziekenhuizen kennen ze het fenomeen: indigesties komen meer voor in de winter dan in de zomer, omdat het eetpatroon verandert.

In deze periode van het jaar wordt vaak op ongewone wijze gekookt en voedsel gebruikt waar men niet mee vertrouwd is. Ofwel worden de porties en de combinaties op niet gebruikelijke manier opgedreven. Het aantal leverziekten en indigesties gaat naar omhoog. Maar je kan ook feesten en ’s winters lekker eten en toch gezond blijven. Eten: een feest We eten niet meer zoals vroeger en we feesten niet meer zoals vroeger. Eten kan op zichzelf een feest zijn, daar zorgt de omgeving. Maar in de winter en vooral tijdens de feestperiode eten we ongewone dingen, iets waar ons lichaam niet mee vertrouwd is of niet gewend aan is. Dikwijls worden ook kant-en-klare maaltijden gekocht die enkel nog moeten opgewarmd worden. Daardoor heeft men helemaal geen kijk meer op de ingrediënten en op de wijze van voorbereiden, noch op de manier waarop het bewaard werd, welke conserveringsmiddelen werden gebruikt, of er toevoegingen zijn gebeurd en wat deze cocktail allemaal voor de gezondheid te betekenen heeft. Uiteraard moet het comfort voor de gastvrouw ook worden bekeken en de verleiding is dan ook groot dat men een gespecialiseerd bedrijf zoals traiteurs die voor speciale feestmenu’s kunnen zorgen, inschakelt. Het is dan ook moeilijk voor mensen die allergisch zijn precies uit te maken wat

hen problemen heeft bezorgd of nog kan bezorgen, want veel traiteurs werken ook met confectiesausen en ingrediënten die buiten hun eigen instelling werden voorbereid. Ziek worden aan tafel Nieuwe ziekten ontstaan: feestziekten en ook de klassieke kwalen die samen gaan met uitbundig feestvieren en bovenmatig drinken komen in deze periode van het jaar veel voor. Lever- en maagaandoeningen, diarree, hoofdpijn, kater, het zijn nog eenvoudige problemen die na een paar dagen of soms sneller kunnen worden opgelost. Erger is het als ook ernstige accidenten optreden als gevolg van een feestmaaltijd en de ambiance die er mee samenhangt. De intensieve diensten van ziekenhuiSANA nr 51

49

een drankje is dat vaak getrukeerd is en ook een last legt op het hart en op de zenuwen. Kun je er niet buiten, beperk het tot één enkel glaasje, maar zeker niet meer. Doe geen bier op wijn, geen pousse-cafés, hou het bij champagne en rode wijn. Door de rode wijn profiteert het lichaam ook van de terpenen en de bio-flavonoïden en zal op termijn de bloedsomloop en het hart er wel bij varen. zen zijn elk jaar weer voorbereid op een grotere opvang van zieken als gevolg van het feestvieren, niet enkel ongevallen in het verkeer naar aanleiding van drankmisbruik. Telkens weer ziet men het gebeuren: wat oudere mensen die al een cardiovasculair risico hebben, die ongewoon voedsel naar binnen werken in veel te grote hoeveelheden, te vet en te zout eten, te veel alcohol gebruiken, daar nog koffie bovenop en... dan gebeurt het. Door alcohol en koffie ontstaat dehydratatie, ze drinken te weinig water, de bloeddruk stijgt, er is al een verminderde doorbloeding van de hersenen als gevolg van een appèl van bloed in het gastro-intestinaal systeem en dan... beginnen ze nog te dansen en te swingen, vaak uren aan een stuk... als er dan een beroerte optreedt of een hartinfarct, is dat niet verwonderlijk. Het was te voorkomen. Niet extreem doen, ook niet tijdens de feesten is nog altijd het meest verstandige als preventieve maatregel.” Een goede raad: „Wijk niet te veel af van je klassieke dieet, spreid het eten wat over de hele avond, verminder de volumes, maar eet liever wat meer schoteltjes en overgiet het niet te veel met alcohol. Hou je liever aan één enkele soort, bijvoorbeeld champagne. Dat is een zuur reagerende antioxiderende drank. Gezond en lekker ook. Bovendien houdt het de bloedvaten open, zal minder gauw ziek maken en heeft niet het hoge alcoholgehalte zoals sommige cocktails. Die cocktails die bestaan uit verschillende soms niet na te speuren soorten dranken zijn te mijden. Ook porto is voor veel mensen geen goede zaak. Vergeet niet dat het alcoholgehalte hoger is, maar dat het bovendien

50

SANA nr 51

Vette borrelhapjes en gevaarlijke ganzenlever Met borrelhapjes moet men ook voorzichtig zijn. Ze zijn heel calorierijk, bevatten verzadigd vet die de smaak verbeteren, want vetten transporteren de smaakstoffen beter dan wat ook. Ze worden vaak te lang van te voren klaar gemaakt omdat zoiets vers en vlak voor de consumptie klaarmaken haast niet te doen is in restaurants en hotels. Beter is het om rauwe cocktailsticks te gebruiken en af te blijven van kleurrijke en pikante sausjes die geen voedingswaarde hebben, enkel smaak en vet leveren en soms boordevol bacteriën zitten vooral als ze er al een tijdje hebben gestaan en iedereen er zijn stick en zijn vingers al heeft in gedoopt. Salmonellavergiftigingen zijn dan ook niet zeldzaam tijdens de feestweken. De echte feesthapjes zoals ganzenleverpastei doen je meer kwaad dan goed. Eigenlijk zou zo’n voedsel al op ethische gronden moeten worden verboden. Het is niet onbegrijpelijk dat dierenrechtenorganisaties zich tegen een dergelijk

sch

ook ge

dills

®

voedsel kanten. Natuurlijk zullen heel veel mensen dat uitzonderlijk lekker vinden, maar je kan toch niet ontkennen dat de wijze waarop ganzen worden gegaveerd, met een trechter koolhydraatrijke granen worden opgelepeld, erg belastend is voor de gezondheid. De lever zowel van mens als dier is een scheikundige fabriek voor het organisme. Elke overdaad of schadelijk element moet in de lever terechtkomen en daar blijven hangen. Als een lever opzwelt, is hij ziek, denk aan de lever van een drankzuchtige. Maar een diertje zoals een gans dat echt geforceerd wordt om zoveel koolhydraten te verwerken op een beestachtige manier, krijgt onvermijdelijk een vetlever, een zieke lever. Dat is dan het edel orgaan dat wordt opgegeten aan de feestdis, een vervette, zieke, ontplofte lever van een ongezond dier. Smakelijk! Zo zijn er nog meer voedingselementen die onze smaak bedriegen en onze gezondheid bedreigen: zalm die in kwekerijen wordt opgefokt met tweederangsvoedsel en... antibiotica, kalmeermiddelen voor varkens, dierlijke eiwitten voor melkvee, legmeel voor pluimvee, eierdooiers waar geen levenskracht meer in zit, gekweekt met granen waar alle kiemkracht uit verdwenen is. In brouwerijen zou dat graan geweigerd worden gewoon omdat er geen mout meer van te maken is, het graan dood is, het kiemt niet meer, maar het is wel nog geschikt voor dieren en... voor mensen. Moesten veel feestvierders weten wat er allemaal voor dode en schadelijke materie op hun bord ligt, dan vergaat hen de lust tot vieren. Je kan in de winter gezellig tafelen, maar hou het bij gezonde natuurlijke kost: verse groenten, noten, vruchten, volkorenproducten. Mijd te veel zoetigheid en te veel vet. Uw gezondheid zal de winter gezond overleven! Jos van Landuyt

Advertentie

VRIJiabetici SUIKikEt R voor d

digestive mints Zachtverfrissende muntjes met essentiële oliën uit kruiden en vruchten.

Verkrijgbaar in de apotheek met CNK-bestelcode: 2161-149

dills digestive mint ®

Maakt de dingen verteerbaar! voor meer info:

SANA nr 51 51 www.dills.be

Advertentie

Met vitamine C

Voor een ijzersterke weerstand

• Ondersteunt het immuunsysteem • Gemakkelijk in te nemen 180 tabletten Verkrijgbaar bij de apotheek met CNK bestelcode: 2595-791. Of vraag ernaar in de betere natuurwinkel.

www. 52

SANA nr 51

.be