Zelfredzaamheid en burgerhulp Nancy Oberijé
2 oktober 2014
1
Doel 1. Bewustwording en kennis opdoen van fenomeen zelfredzaamheid/burgerhulp 2. Meningsvorming over mogelijkheid benutten zelfredzaamheid/burgerhulp
Inhoud 1. Begripsafbakening 2. Presentatie onderzoeksresultaten 3. Discussie aan de hand van stellingen
Zelfredzaamheid, burgerhulp en burgerparticipatie Begrippen
Zelfredzaamheid volgens Van Dale • Het vermogen het leven in te richten zonder dat hulp van anderen nodig is.
5
Definitie zelfredzaamheid (POC)
• Zelfredzaamheid heeft betrekking op: – vermogens en handelingen van burgers om incidenten te voorkomen of beheersen, om zichzelf én anderen te kunnen helpen de gevolgen van het incident, de ramp of de crisis te beperken; – de eigen verantwoordelijkheid van burgers in relatie tot de overheid(szorg) ten behoeve van de fysieke veiligheid.
Definitie burgerhulp (POC) • Met burgerhulp wordt het verschijnsel bedoeld dat: – mensen die officieel geen deel uitmaken van de professionele rampenbestrijdingsorganisaties, tijdens en direct na een incident/ramp/crisis allerlei acties ontplooien om de gevolgen van dat incident zo beperkt mogelijk te houden en daarmee zichzelf en anderen te helpen.
Definitie burgerparticipatie (POC) • Burgerparticipatie betreft: – alle handelingen van burgers al dan niet op verzoek van en onder coördinatie/regie van hulpverleners verricht voor, tijdens en na incidenten, ramp- en crisissituaties.
Onderzoeksresultaten
3-11-2014
9
Wat doen mensen bij rampen en zware ongevallen?
Onderzoek • 10 Rampen/incidenten – – – – – – – – – –
Bijlmer 1992 Hoog water 1995 Enschede 2000 Volendam 2001 Dijkdoorbraak Wilnis 2003 Stroomstoring Haaksbergen 2005 Nijmeegse Vierdaagse 2006 Stroomstoring Bommeler- en Tielerwaard 2007 Koninginnedagdrama Apeldoorn 2009 Natuurbranden Schoorl en Bergen 2009 en 2010
• Literatuurstudie en interviews (totaal 79 hulpverleners en 73 burgers)
Onderzoek • Aanvullend (CBRN) – Internationaal
• Aanvullend (met name geneeskundig) – Treinincident Amsterdam 2012 – Schietincident Alphen aan den Rijn 2011 – Poldercrash 2009
Gevonden praktijkvoorbeelden
Analyse • • • • • • • • • • • •
Uitgevoerde handelingen Mythes: paniek, apathisch gedrag, asociaal gedrag, plunderen Achtergrond Reactie hulpverleners Bereidwilligheid / motivatie Selectie Materiaal Tijdsduur Samenwerking Coördinatie Meningsverschillen en knelpunten Nazorg 3-11-2014
14
Mythes • Plunderen/asociaal gedrag komt nagenoeg niet voor en wordt opgelost door burgers zelf • Paniek en apathisch gedrag (shock) komt soms voor en dan vooral onder slachtoffers en direct betrokkenen bij slachtoffers
Uitgevoerde handelingen • Vele en zeer diverse handelingen • Naar tevredenheid van hulpdiensten én burgers uitgevoerd
Achtergrond • Betrokken bij de situatie • Mensen uit directe omgeving • Specifieke achtergrond • nevenfuncties • EHBO/BHV
• Persoonskenmerken?
Bereidwilligheid/motivatie • Bereidwilligheid groot: – Sociale norm/burgerlijke plicht: ik moet iets doen – Handelingsperspectief: ik kan iets doen – Saamhorigheidsgevoel
Tijdsduur/aflossing • Burgers helpen zo lang mogelijk: – Totdat incident bestreden is – Totdat ze uitgeput zijn
• Aflossing – Door burgers komt niet vaak voor
Materiaal
• Meestal zelf verzorgd door burgers/bedrijven – Vooral in beginfase of bij specifieke materialen
• Soms gebruikt van hulpdiensten – Aanvullend op burgers en bij specifieke materialen
Reactie hulpverleners • • • • •
Tekort aan hulpverleners direct na incident Meerwaarde burgerhulp Verlichting taken hulpverleners Positief Burgers laten helpen
• Coordinatieprobleem • Eigen veiligheid!
Selectie • Soms wel soms niet – Wel: • bij bekendheid met achtergrond • bij benodigde specifieke capaciteiten
– Niet: • bij snelle inzet nodig • bij algemene taken
• Burgers melden zelf welke capaciteiten zij hebben en welke taken zij kunnen uitvoeren – Zij zijn daarin eerlijk
Instructie • Burgers volgen instructies hulpdiensten netjes op • Burgers hebben behoefte aan instructie van (semi)professionele hulpverleners
Samenwerking • Soms wel, soms niet • Mensen met specifieke achtergrond werken wel samen • Nadere studie nodig naar achterliggende redenen
Coördinatie • Over het algemeen werd de burgerhulp niet gecoördineerd • Bij nazorg vaak coördinatie door burgers • Werd soms overgenomen door overheid
Nazorg • Registratie burgers die geholpen hebben ontbreekt • Idee van overheid en burgers over nazorg verschilt: – Door overheid aangegeven dat dit aangeboden is. – Door burgers aangegeven dat dit niet aangeboden is door overheid. • Burgers hebben behoefte aan geïntegreerde nazorg. • Burgers hebben behoefte aan laagdrempelige nazorg door familie, vrienden etc.
Concrete knelpunten en meningsverschillen • Wijze van nazorg verstrekken (kerk-GHOR) • Redden mensen uit brandend gebouw (burger-brandweer) • Bestrijden brand in onveilig gebied • Insmeren brandwonden met tandpasta (burgers-GHOR)
Uitgangspunten • Burgers willen en kunnen helpen: – – – –
Burgers Burgers Burgers Burgers
zijn direct ter plaatse leveren (specifieke) kennis leveren capaciteit leveren materiaal
• Burgers geven zelf aan welke taken zij kunnen uitvoeren • Burgers volgen instructies van de hulpdiensten goed op • Burgers hebben behoefte aan feedback van de hulpdiensten • Burgers hebben behoefte aan erkenning en waardering door de hulpdiensten/overheid • Burgers hebben behoefte aan nazorg 3-11-2014
28
Conclusie • Burgers waardevolle hulpverleners bij rampen: – betrokken – beschikbaar – bekwaam
En wat betekent dit voor uw organisatie?
Stellingen
Stelling 1 • Zelfredzaamheid van burgers moet het uitgangspunt zijn bij beleid op het gebied van incidentbestrijding.
Stelling 2 • Zelfredzaamheid van burgers moet het uitgangspunt zijn bij beleid op het gebied van preventie en risicobeheersing.
Stelling 3 • De BHV moet burgerhulp benutten bij de ontruiming van een gebouw.
Stelling 4 • Het benutten van burgers bij de rampenbestrijding brengt te veel risico’s met zich mee.
Stelling 5 • Je mag in de preparatiefase geen rekening houden met de inzet van burgers.
Stelling 5 • Het gebruik van social media is noodzakelijk om zelfredzaamheid, burgerhulp en burgerparticipatie mogelijk te maken.
Meer info over zelfredzaamheid en burgerhulp bij rampen? • www.infopuntzelfredzaamheid.nl
• Impact, HKV, TNO, Crisislab, 2BSafe, IFV – Netwerk – Virtueel kantoor – Dossier 41
