Zeeuws symposium. Redactioneel. Inhoudsopgave Zeepal JAARGANG 3, NR. 12, DECEMBER 2012

JAARGANG 3, NR. 12, DECEMBER 2012

Redactioneel Hierbij de twaalfde uitgave van Zeepal, de Zeeuwse nieuwsbrief over palliatieve zorg. Heeft u opmerkingen, tips of iets anders dat u graag aan de redactie zou willen melden, stuurt u dan een e-mail aan de eindredacteur Marian van der Hooft- Bimmel: [email protected] NPZZ; veel leesgenoegen gewenst! De redactie wenst u goede kerstdagen en een voorspoedig 2013

Inhoudsopgave Zeepal 1. Zeepal

• Terugblik refereeravond • Wat is Zeepal?

• Zeeuws

• Ingezonden brief

• Website-bibliotheek

2. Dienstverlening en consultatie

symposium

5. Nieuws uit de regio

• CPT en palliafoon

• Zeeuws Vlaanderen

• Zorgpad Stervensfase

• Oosterschelderegio

• Casusbespreking 3. Informatievoorziening

• Walcheren 6. Digitaal; diverse websites mbt palliatieve zorg

• IDPZ

7. Agenda met activiteiten in 2013

• ‘Pal voor U’

8. NAW- gegevens

• ‘Goede Voorbeelden’ palliatieve zorg 4. Deskundigheidsbevordering • Jaaroverzicht activiteiten 2012/ 2013 Zeepal, Nieuwsbrief van het Netwerk palliatieve zorg Zeeland 1

Wat is Zeepal? Een Zeeuwse nieuwsbrief over palliatieve zorg met nieuws voor ieder die in Zeeland woont en werkt. Het Netwerk Palliatieve Zorg Zeeland kent drie regio’s met elk een eigen regiocoördinator.

Wat kunt u in Zeepal verwachten? Inhoudelijke zaken met betrekking tot palliatieve zorg: een casus, een verpleegtechnisch nieuwtje, etc.. Maar ook informatie over Zeeuwse bijscholingen, informatie over interessante websites, nieuwe medewerkers binnen de palliatieve zorg, ingekomen stukken, over rouwverwerking of over pijnbestrijding, over palliatieve zorg in het ziekenhuis en ga zo maar door…. Uw kopij of opmerkingen kunt u mailen naar: [email protected]

Ingezonden brief Naar aanleiding van de laatste Zeepal rees bij mij een aantal vragen wat betreft de beschreven casus. Het betrof een casus over palliatieve sedatie. Het sterven van de patiënt liep op alle fronten anders dan de betreffende verpleegkundigen hadden verwacht. Terecht hadden zij hier best moeite mee. Wat mij echter vooral opviel, was het feit dat de casus voor iedereen die de patiënt verpleegd had, zo herkenbaar was. Althans, dat dacht ik. Ik had er daarom kritiek op. Wij als redactie van Zeepal hanteren het standpunt, dat er nooit een casus gepubliceerd mag worden, die herleidbaar zou kunnen zijn voor betrokkenen. Hoewel ik de casus zelf niet kende, leek het me reëel dat alle betrokkenen deze zouden herkennen. Daarom heb ik dit tijdens een redactievergadering van Zeepal persoonlijk nagevraagd bij de auteur. Zeer verrast was ik toen ze aangaf dat de casus die werd beschreven uit verschillende andere casus bestond en er zoveel verschillende aspecten werden gebruikt, dat het totaal niet meer leek op het oorspronkelijke en werkelijke stervensproces. Soms lijken dingen inderdaad anders dan ze zijn. Janetta Kodde, oncologie-verpleegkundige ADRZ

2. DIENSTVERLENING EN CONSULTATIE

Het CPT Het Consultatieteam palliatieve zorg bestaat uit in Zeeland werkzame artsen en verpleegkundigen die hun kennis en ervaring over palliatieve zorg willen delen. Het CPT is al ruim 10 jaar actief om de zorgverlener van gevraagd advies te voorzien. Iedere zorgverlener kan vragen stellen vragen over palliatieve zorgsituaties. Dit kan gaan over psychosociale zorg, over medicatie, over beleid van zorg, etc. U krijgt dan één van de coördinatoren of consulenten aan de telefoon, die u verder zullen helpen en verwijzen naar de

dienstdoend consulent uit betreffende regio. Ook is het mogelijk dat een arts of verpleegkundige een ‘bedside’consultatie doet. In sommige gevallen kan dit wenselijk of nodig zijn. Palliafoon op werkdagen: 06- 51034283 Palliafoon in weekenden: 0113- 315300

Zorgpad

Stervensfase

ADRZ

Als oncologieverpleegkundige ben ik werkzaam op de palliatieve afdeling van het ADRZ. Hoewel men zou verwachten dat er veel patiënten zouden overlijden op onze afdeling, blijkt dat in de praktijk niet zo te zijn. Het was voordien al duidelijk dat deze behandelafdeling niet de intentie had om de functie van het hospice of palliatieve unit over te nemen en dat blijkt gelukkig te kloppen. Onze patiënten hebben overwegend symptoombeheersing als opname-indicatie. Het instellen op pijnmedicatie bijvoorbeeld, maar ook het tegelijkertijd krijgen van chemo- en radiotherapie. Toch hebben we laatst het Zorgpad Sstervensfase bij een patiënt opgestart. Mijn collega die het als eerste startte had met al het invullen van de papieren wel even werk gehad. Echter, na het starten, bleek het toch grote voordelen te hebben. Omdat het heel schematisch is opgezet, kunnen – bij bereiken van gewenst resultaat- alle problemen stuk voor stuk worden afgevinkt. Er is een eerste algemeen gedeelte. Hierin staan alle afspraken gemeld. Bijvoorbeeld of de informatie duidelijk voor bij patiënt en familie, of de pastor moet worden ingelicht, etc. Daarna is er een tweede gedeelte. Hierin staan alle specifieke zorgaspecten beschreven. Alle zorgaspecten die belangrijk zijn in de laatste levensfase worden hier benoemd. Op deze wijze wordt niets vergeten of over het hoofd gezien. Het Zorgpad Stervensfase levert veel tijd op, want er hoeft in het reguliere zorgdossier niet meergerapporteerd te worden. Deze vrijgekomen tijd kan besteed worden aan zorg voor de patiënt en diens naasten. Concluderend heeft de patiënt er dus baat bij, omdat het Zorgpad Stervensfase heel doelmatig werkt. Hierdoor blijft er dus meer effectieve tijd over voor de patiënt. Voor de verpleegkundigen werkt het ook heel erg prettig, juist omdat het zo overzichtelijk is. Janetta Kodde, oncologieverpleegkundige ADRZ

Casus Mevrouw Janse (naam is gefingeerd). Mevr Janse is sinds 2009 bekend met slokdarmca. Mevr werd hiervoor in 2010 en 2011 behandeld d.m.v. bestraling in een ziekenhuis in Rotterdam. Mevr woont alleen, is weduwe en heeft 2 zoons. Mevr heeft een moeizaam leven achter de rug. Haar zoons hebben de nodige problematiek en kunnen weinig steun bieden tijdens het ziekteproces. Mevr stelt zich afhankelijk op ten opzichte van de zorgverleners. Sinds 2010 gebruikt mevr sondevoeding via een PEG-catheter. Daarnaast mocht mevr nog

Zeepal, Nieuwsbrief van het Netwerk palliatieve zorg Zeeland 2

lange tijd proberen te eten en te drinken. Dit gaat echter zeer moeizaam. Sinds november 2011 lukt het eten en drinken helemaal niet meer. De pijnklachten in de keel nemen toe. Mevr start met fentanylpleisters en 4x daags paracetamol sup. De keelpijn bleek afkomstig te zijn van een zweertje in de keel en mevr. startte met een zuurstofbehandeling in een zuurstoftank. Na deze behandeling namen de klachten toe en lange tijd blijft de oorzaak en behandeling onduidelijk. Uiteindelijk werd er nogmaals een tumor achter in de keel ontdekt. Mevr vroeg zich af of dat door de zuurstoftherapie kwam. Tot op de dag van vandaag is dit niet bekend. We kregen tegenstrijdige berichten: de huisarts gaf aan dat mevr uitbehandeld was, terwijl mevr na een controle in het ziekenhuis in Rotterdam vertelde dat er toch nog onderzoek en behandeling zou volgen. De sondevoeding werd begeleid door een diëtiste in Rotterdam, maar mevr had ook contact over de voeding in Vlissingen. Een duidelijke lijn in de communicatie tussen de hulpverleners werd gemist, daarnaast kon mevr het zelf onvoldoende terugkoppelen. Dit was verwarrend voor de betrokkenen. Uiteindelijk kwamen we er achter dat mevr ook bekend was bij een senior verpleegkundig consulent van de KNO hoofd/hals chirurgie, die zeer bereid was tot overleg en advies. In overleg met de huisarts werd begin november 2012 afgesproken dat er een palliatieve zorgvraag was waarvoor een indicatie werd aangevraagd. De mogelijkheden van morfinepomp, palliatieve sedatie en euthanasie werden besproken. Intussen bleef de tumor groeien en daardoor kreeg mevrouw benauwdheidklachten door slijmvorming en was er toename van de pijn. Er werd een morfinepomp geplaatst. Inmiddels was mevr ook gestart met haldol i.v.m. hallucinaties. Mevr was erg gevoelig voor de dosering van de morfine (hallucinaties, eufoor gedrag); de pijnklachten konden niet geheel weggenomen worden. Mevr is uiteindelijk opgenomen in het ziekenhuis om dat angst voor verslikken en erge benauwdheid beangstigend waren voor mevr en familie. Zorgproblemen: •

•

•

De communicatie tussen de verschillende zorgverleners verliep moeizaam. De wijkverpleging heeft steeds gecommuniceerd met de huisarts, maar doordat er meerdere zorgverleners buiten de regio betrokken waren, bleven voor ons vaak dingen onduidelijk. Mw wilde zelf de regie graag houden maar had hiervoor soms onvoldoende ziekte-inzicht. De pijnstilling: Mevr had vanaf september veel pijn in kaak, keel en mond. Mevr is altijd pijn blijven houden ondanks verschillende medicatie zoals morfinepomp, amitriptyline, oramorf en fentanyl pleisters. Mevr was erg gevoelig voor hallucinaties. Mevr was wisselend in haar pijnervaring, het was voor haar moeilijk aan te geven welke vorm van pijn

ze had. Soms leek ze andere klachten te vertalen naar pijn. Uit deze casus blijkt weer hoe belangrijk communicatie tussen verschillende disciplines is, zeker als het complexe zorg betreft waar veel zorgverleners bij betrokken zijn. Wijkverpleegkundige Walcheren.

3. INFORMATIEVOORZIENING

IDPZ- Internationale Dag van de Palliatieve Zorg. Meer informatie over deze dag kunt u terug lezen bij het regionale nieuws verderop in deze Zeepal. Het magazine ‘Pal

voor U’ zal in december worden verspreid.

Een verzoek om extra exemplaren kunt u melden bij uw regiocoördinator. Zie op de laatste pagina van Zeepal alle gegevens van de coördinator uit uw regio.

Goede voorbeelden van Palliatieve zorg Vanaf 2006 voert ZonMw, in opdracht van het ministerie van VWS, het Verbeterprogramma Palliatieve Zorg uit. Een onderzoeksprogramma dat gericht is op het verwerven van kennis over goede palliatieve zorg. Het Verbeterprogramma Palliatieve Zorg, dat is gestart in 2012, wil de palliatieve zorg verbeteren door het toepassen van bestaande kennis en inzichten in de praktijk. Door kennis, opgebouwd en ontwikkeld in het onderzoeksprogramma toe te passen in de praktijk via het verbeterprogramma, slaat ZonMw de brug tussen het onderzoek en de praktijk van de Palliatieve zorg. Een van de manieren is bijvoorbeeld de ontwikkeling en toepassing van Goede Voorbeelden van Palliatieve zorg. In het onderzoeksprogramma zijn negen goed voorbeelden van palliatieve zorg, afkomstig uit het veld beter beschreven en onderbouwd. Dit resulteert in inzichten en methodieken die gereed zijn om door het veld in de praktijk te worden ingevoerd. Ze zijn dus geschikt om te implementeren in de zorgpraktijk. e Tijdens het 4 Nationaal Congres Palliatieve Zorg werden een aantal van deze Goede Voorbeelden voor het Verbeterprogramma Palliatieve Zorg gepresenteerd. Hieronder zal ik een tweetal Goede Voorbeelden nader toelichten: De Informare: De “Informare” is een informatiedrager die patiënten en naasten overzicht en regie geeft op alle informatie rond Palliatieve zorg en helpt bij het nemen van beslissingen. De Informare is persoonlijk en wordt op vraag van de patiënt en naaste gevuld met de informatie waaraan behoefte is. De Informare bevat bij uitreiking basisinformatie, zoals een verslag van het slechtnieuws gesprek. Alle overige onderwerpen zijn niet gevuld maar wel zichtbaar. De onderwerpen in de Informare zijn gerelateerd aan Netwerkzorg Op Maat ( NOM) van het IKNL. De informatiedrager is zo ontworpen dat zowel patiënten, mantelzorgen als hulpverleners er maximaal door

Zeepal, Nieuwsbrief van het Netwerk palliatieve zorg Zeeland 3

worden ondersteund: •

•

•

Voor patiënten bevat de Informare relevante thema’s in de palliatieve fase; verdeel over drie verzamelbladen: algemene zaken, veranderingen en het afscheid. Bij uitreiking is de Informare voorzien van een verslag van het slecht-nieuwsgesprek, basisinformatie ( o.a. sociale kaart) en gegeven van de zorgcoördinator. Al naar gelang de behoefte van patiënt en mantelzorger vindt verder aanvulling plaats. Mantelzorgers ontvangen, in een apart, deelbaar katern informatie over onderwerpen als: steunpunt mantelzorg Aan de hulpverleners geeft De Informare zicht op de informatie die er is rond Palliatieve zorg. Het helpt bij het “timen” en doseren daarvan

Het structureel verbinden en duurzaam samenbrengen van professionals, managers en bestuurders om samenwerking te bevorderen De musical is gebaseerd op de eigen ervaringen en het werk van de zorgverleners werkzaam in de Palliatieve zorg. Op creatieve wijze kwamen thema’s binnen de Palliatieve zorg aan de orde. Boodschappen die de musical uitdraagt betreffen het belang van goed luisteren en niet doorbehandelen ten koste van alles. Er is inmiddels een voorstel gedaan om de opgedane ervaringen met deze musical in kaart te brengen en overdraagbaar te maken naar andere netwerken die een dergelijk initiatief willen ontplooien. Voor een korte impressie van dit creatieve initiatief: http://www.youtube.com/watch?v=btTvA65idtQ Petra van den Akker, regiocoördinator Zeeuws Vlaanderen •

4. DESKUNDIGHEIDSBEVORDERING Waarom de Informare? Uit onderzoek blijkt dat juist deze communicatie en informatie in veel gevallen niet optimaal is. Op enkele onderwerpen ontbreekt informatie, terwijl op andere thema’s patiënten en mantelzorgers zich overladen voelen. Er is een gebrek aan regie in communicatie en informatie. En de huidige informatie houdt nog te weinig rekening met het specifieke profiel van de patiënt en de mantelzorger ( denk aan persoonlijke kenmerken, het type aandoening en de levensverwachting. Het Netwerk Palliatieve Zorg N/O Flevoland heeft met de Informare een probaat middel gevonden om de informatievoorziening voor Palliatieve patiënten en hun mantelzorgers te optimaliseren. Musical Eeuwig Leven: Goede samenwerking tussen verschillende zorgverleners is essentieel in de Palliatieve zorg en leidt tot meer continuïteit en kwaliteit van zorg voor mensen die ongeneeslijk ziek zijn. Het Netwerk Palliatieve Zorg Noord-Kennemerland heeft een initiatief ontplooid om in de regio de samenwerking en uitwisseling tussen netwerkpartners te bevorderen middels het gezamenlijk organiseren van de musical “Eeuwig Leven”. De musical is uitgevoerd in het voorjaar van 2011. Een belangrijk doel van de musical was enerzijds: Het verbeteren van de samenwerking en afstemming tussen zorgverleners en anderzijds een bijdrage leveren aan de maatschappelijke discussie over de zorg rond het levenseinde. Deze doelen sluiten aan bij het beleid van VWS waarin twee belangrijke functies van een netwerk worden beschreven: •

Het samenbrengen van relevante partijen rondom concrete thema’s en het zorgdragen voor een effectief en efficiënt zorgproces

Activiteiten mbt Deskundigheidsbevordering in 2012-2013 Door de werkgroep Deskundigheidsbevordering werd een visie en plan gemaakt hoe het netwerk de komende jaren wil gaan werken aan deskundigheidsbevordering van artsen, verpleegkundigen en verzorgenden en vrijwilligers. In dit masterplan is uitgelegd wat de verschillende mogelijkheden zijn aan scholingsaanbod; tevens worden in het masterplan de visie en achtergronden van deskundigheidsbevordering toegelicht. Een activiteitenoverzicht van de scholingen is terug te vinden via NPZZ

Terugblik refereeravond De refereeravond die op 27 november werd gehouden in de aula van het ADRZ is bezocht door ongeveer 30 verpleegkundigen en 4 artsen. Diverse thema’s kwam aan de orde, zoals ‘reutelen in de palliatieve fase’, een update-delirium, uikomst van een onderzoek rondom de palliatieve richtlijnen voor de praktijk, nieuws mbt medicatie tegen doorbraakpijn, schikbrekers in communicatie, pacemakers en ICD’s, etc.. Deze presentaties zijn terug te vinden opde website onder de pagina ‘bibliotheek’ en ‘rpesentaties divers’.

Zeeuws Symposium palliatieve zorg op 3- 4 april 2013 Graag wil de redactie van Zeepal reeds een tweede vooraankondiging maken voor een Zeeuws symposium over palliatieve zorg in het Arsenaaltheater te Vlissingen. Op woensdag 3 april 2013 wordt van 19.30- 22 uur een symposium gehouden voor verzorgenden. Op donderdag 4 april 2013 tussen 16 en 21 uur zal het symposium worden gehouden voor verpleegkundigen en artsen. Thema: ‘Rondom het levenseinde’. Vanuit verschillende invalshoeken wordt palliatieve zorg benaderd. De volgende onderwerpen zullen aan de orde komen: communicatie, revalidatie, IC, levenseindevragen vanuit diverse religieuze perspectieven, palliatieve sedatie,

Zeepal, Nieuwsbrief van het Netwerk palliatieve zorg Zeeland 4

euthanasie. Noteert u de datum alvast? U wordt verder op de hoogte gehouden in de volgende uitgaven van Zeepal en via de website.

Bibliotheek via NPZZ Bent u geïnteresseerd in reeds eerder uitgegeven versies van ons digitale vakblad E-pal? Alle verschenen versies zijn nu in te zien via de website; zie hiervoor de pagina ‘Bibliotheek’.

5. NIEUWS UIT DE REGIO

Nieuws uit Zeeuws Vlaanderen Basisscholing voorjaar 2013 De basisscholing ‘Voorjaar 2013’ is volgeboekt. Meer informatie kunt u opvragen bij de regiocoördinator van Zeeuws Vlaanderen Petra van den Akker

IDPZ in Zeeuws-Vlaanderen Op woensdag 10 oktober heeft ook het Netwerk Palliatieve Zorg binnen ZeeuwsVlaanderen aandacht geschonken aan de Internationale Dag van de Palliatieve Zorg. Er waren informatiestands te bezoeken in ziekenhuis De Honte te Terneuzen en verpleeghuis De Stelle te Oostburg. De stands werden voorzien van allerlei informatie m.b.t. palliaitieve zorg binnen Zeeuws-Vlaanderen. Zo had Stichting Hospice Zeeuws-Vlaanderen een mooie informatiestand gemaakt die zeker de aandacht trok van allerlei bezoekers van het ziekenhuis. Bezoekers werden persoonlijk te woord gestaan door de vrijwilligers van het hospice en door medewerkers van Zorgsaam Thuis die werkzaam zijn in het hospice. Er kon informatie opgevraagd worden over het verblijf maar er kon ook aangemeld worden om als vrijwilliger een steentje bij te dragen. Stichting Woonzorg West Zeeuws-Vlaanderen had een stand in verpleeghuis De Stelle opgezet. Deze stand was voornamelijk gericht op algemene informatie mbt palliatieve zorg. Een consulente van het NPZZ stond alle geïnteresseerden te woord. Ook waren er veel folders, films, boeken en andere informatiematerialen beschikbaar voor de bezoekers. Daarnaast werden er door het NPZZ in ZeeuwsVlaanderen 2 avonden georganiseerd voor de professionals op het gebied van Palliatieve zorg. Dit in de vorm van een casuïstiekbespreking met als thema ‘palliatieve sedatie’. Beide avonden werden redelijk goed bezocht en zijn vooral als zeer positief en nuttig ervaren.

Nieuws uit de Oosterschelderegio Basisscholing voorjaar 2013. Deze basisscholing is volgeboekt. Meer informatie kunt u opvragen regiocoördinator Oosterschelde: Carine Jongepier

bij

Evaluatie Symposium RST Zorgverleners: ‘Jouw zorg, vertrouwd en professioneel’ Op 25 oktober 2012 werd vanuit deze thuiszorgorganisatie een symposium gehouden voor alle medewerkers in de regio Zeeland en Flakkee die werkzaam zijn in de Thuiszorg en Kraamzorg. Het symposium vond plaats in Goes. Er was een groot aanbod van workshops o.a.: communicatie en collegialiteit, zorg voor de kwetsbare oudere, COPD en inhalatie-instructie, wondzorg en informatie over palliatieve zorg in Zeeland. Carina Jongepier van het Netwerk Palliatieve Zorg Zeeland verzorgde de laatst genoemde workshop voor een groep enthousiaste verpleegkundigen en verzorgenden die onlangs geschoold zijn in het Zorgpad Stervensfase. Naast de workshops was er een informatiemarkt waar leveranciers en fabrikanten zich presenteerden met oa wondmateriaal, hulpmiddelen, sondevoeding en een kantelauto van Veilig Verkeer Nederland. Het symposium werd bezocht door circa 130 deelnemers.

Internationale dag van de palliatieve zorg/ IDPZ De werkgroep Informatievoorziening maakte al in 2011 een draaiboek voor de IDPZ. Dit draaiboek werd ook in 2012 weer gehanteerd. Dit jaren werden in de drie Zeeuwse regio’s casuïstiekbesprekingen gehouden voor verzorgenden en verpleegkundigen. In de Zeeuwse ziekenhuizen presenteerden de zorgaanbieders van het NPZZ zich d.m.v. informatiestands. Deze stands waren zowel toegankelijk voor het algemene publiek als voor zorgverleners. Regio Oosterschelde Op 10 oktober 2012 werd in Goes vormgegeven aan de IDPZ. Tussen 10.00 en 15.00 uur waren vrijwel alle bij het NPZZ aangesloten zorgaanbieders vertegenwoordigd. Iedere organisatie bemenste een stand met diverse informatie over palliatieve zorg. Door de afdeling Communicatie van het ADRZ was dit goed georganiseerd. Zorgaanbieders die zich presenteerden waren de SVRZ (palliatieve unit van Ter Valcke), hospice het Kaaskenhuis en hospice het Clarahofje. Van de thuiszorgorganisaties waren alle leden van het NPZZ aanwezig: Allévo, Allerzorg van der Bijl, Curadomi, RST Zorgverleners en Iriz (voorheen ABTZ). Ook de VPTZ was vertegenwoordigd en het palliatieve team van het ADRZ. Het was een zinvolle dag met redelijk tot goede belangstelling. Vermelding van de activiteiten op enkele website – NPZZ en IDPZ- bleek zinvol en leverde een aantal gerichte bezoekers op. Het was daarnaast ook een fijne dag in de zin van ontmoeting.

Stichting Ouderenzorg Kapelle, zorgcentrum en thuiszorg Cederhof is dit jaar lid geworden van het Netwerk palliatieve zorg Zeeland. In samenwerking met het NPZZ is er een visie op palliatieve zorg geformuleerd en zijn er plannen gemaakt om de palliatieve zorg intramuraal en extramuraal te verbeteren. Kort samengevat: zorgverleners van het zorgcentrum en de thuiszorg gaan verdere scholing volgen in

Zeepal, Nieuwsbrief van het Netwerk palliatieve zorg Zeeland 5

palliatieve zorg. Er is een ‘vakgroep palliatieve zorg’ die het Zorgpad Stervensfase gaat implementeren. Daarnaast worden palliatieve richtlijnen en werkmethoden voor verzorgenden geïmplementeerd; het doel hiervan is om problemen in de palliatieve fase tijdig kunnen observeren en signaleren om er vervolgens verder op in te spelen. Bij het verlenen van palliatieve zorg en stervensbegeleiding willen we ons naar beste vermogen laten leiden door: respect voor de menswaardigheid van leven en sterven; • respect voor de eigen verantwoordelijkheid en het geweten van de cliënt ten aanzien van leven en sterven; • respect voor cliënten met welke levensovertuiging dan ook; • de overtuiging dat geestelijke verzorging een wezenlijk onderdeel van de zorg is; • respect voor het eigen geweten van iedere hulpverlener; • respect voor de wet, inclusief de jurisprudentie eromheen. Het bieden van de mogelijkheid dat mensen praten over hun wensen en verwachtingen rond het levenseinde, is belangrijk voor een goed afgestemde palliatieve en terminale zorg. Een gesprek met de huisarts en de cliënt, en/of een naaste die beslissingen neemt over de behandeling als de cliënt dit niet meer kan, geeft duidelijkheid wat wel en niet in overeenstemming is met de wensen van de cliënt. Tijdens de laatste levensfase zijn partners, familie en goede vrienden belangrijk. Zij zijn vaak de mensen die de cliënt om zich heen wil hebben. Ze kunnen nabij zijn in het vormen van gedachten over wat de cliënt nog wel wil, niet meer wil, over de dood en de uitvaart. Het is goed om rust en gelegenheid te creëren om samen met de naasten terug te kijken naar bijzondere momenten in het leven en afscheid te nemen. Belangrijk is dat de betrokkenen goed op de hoogte gehouden worden van de situatie rondom de cliënt. In het kader van nabijheid is in het zorgcentrum ook de mogelijkheid om een bed op het appartement van de cliënt te plaatsen, zodat familie kan waken. Ook kan er gebruik worden gemaakt van de logeermogelijkheid op de logeerkamer. Ook kunnen er maaltijden geleverd worden voor de betrokkenen. Belangrijke taken van de verzorgende zijn: het ondersteunen van de partner of familie, het signaleren van overbelasting en het adviseren om afspraken te maken voor het waken. Wanneer een cliënt is overleden wordt gehandeld volgens de daarvoor geldende procedure. Vanuit de organisatie is, indien gewenst, aandacht voor de ondersteuning van betrokkenen. •

Nieuws uit Walcheren

het starten van palliatieve behandeling, zijn we vervolgens in de zomer gestart met het MDO (Multi Disciplinair Overleg). Omdat we de zorg voor de patiënten zo goed mogelijk wilden uitvoeren, bleek er aan een dergelijk overleg behoefte te zijn. Als oncologische en palliatieve verpleegkundigen hebben we vooraf met elkaar besproken van welke disciplines de aanwezigheid gewenst zou zijn. Ook in de Oncologiecommissie is dit uitvoerig besproken. Inmiddels wordt elke dinsdagmorgen op onze verpleegafdeling MDO gehouden. De volgende disciplines zijn hierbij aanwezig: twee oncologen, twee nurse practicioners, de afdelingsverpleegkundige, de psycholoog, de fysiotherapeut, de diëtiste, de transferverpleegkundige. Alle aanwezigen zien een grote meerwaarde van dit overleg. De patiënten die op dat moment zijn opgenomen worden besproken. Omdat alle disciplines op dat moment aanwezig zijn, werkt het MDO heel prettig. Casuïstiek wordt uitvoerig besproken en er kunnen direct afspraken worden gemaakt. De afdelingsverpleegkundige rapporteert uitvoerig in het dossier. Zodoende is iedereen op de hoogte van het beleid; ook degene die niet bij het overleg aanwezig is, blijft zo op de hoogte. Er wordt ’s morgens om 8 uur gestart met het overleg. Omdat de poli’s van de artsen tot 9 uur geblokkeerd zijn, is er een vol uur de tijd voor het MDO. Ook dit is heel prettig, want juist omdat er voldoende tijd is, wordt de kwaliteit van het MDO gewaarborgd. Het voelt voor ons als afdelingsverpleegkundigen goed, dat we de patiëntenzorg op een zo hoog mogelijk peil hebben en houden! Janetta Kodde, oncologieverpleegkundige ADRZ.

Basisscholing voorjaar 2013 Voor deze basisscholing kunt u zich aanmelden bij de Netwerkcoördinator. Data: ’s avonds op 21-03, 09-04, 23-04, 07-05 en 04-06. Meer informatie vindt u op de website NPZZ

IDPZ Regio Walcheren Op 9 oktober werd de IDPZ in het ADRZ Vlissingen vormgegeven. De volgende organisaties waren vertegenwoordigd in de diverse stands: hospice De Casembroot, hospice Ter Reede, Manteling Walcheren, RST Zorgverleners en Privazorg Midden Zeeland. Het bleek een zinvolle dag met ruime belangstelling.

6. DIGITAAL In deze rubriek worden interessante websites weergegeven. We zijn hierin natuurlijk niet volledig maar geven u slechts enkele suggesties. Het zijn websites waarvan de redactie denkt dat ze zinvol voor u kunnen zijn. Wanneer u zelf een goede website kent of door wilt geven; aarzel niet en laat het ons weten.

MDO palliatieve afdeling ADRZ Sinds begin april zijn er op afdeling Oncologie zes palliatieve behandelbedden. Na Zeepal, Nieuwsbrief van het Netwerk palliatieve zorg Zeeland 6

Links: • • • • • • • •

expertisecentrum palliatieve zorg VUMC www.kankerwiehelpt.nl brochure palliatieve sedatie feiten en fabels over morfine AGORA, ondersteuningspunt verzamelgids palliatieve zorg zorg kiezen Pallialine (voor richtlijnen over palliatieve zorg)

7. AGENDA
Zeeuws Symposium palliatieve zorg op 3 en 4 april 2013 in het Arsenaaltheater Vlissingen
EAPC-congres van 30 mei t/m 2 juni in Praag www.eapc-2013.org
Voor meer themabijeenkomsten: www.palliatief.nl

8. NAW- GEGEVENS Voor informatie over (regionale) activiteiten mbt palliatieve zorg, kunt u een informatie vinden via de website NPZZ en d.m.v. het sturen van een e-mail aan betreffende coördinator: Marian van der Hooft- Bimmel [email protected] Netwerkcoördinator Palliatieve Zorg Zeeland Carine Jongepier [email protected] Beleidsmedewerker en coördinator Oosterschelderegio en voor Walcheren de onderdelen hospices, ziekenhuis ADRZ en vrijwilligers Petra van den Akker [email protected] Regiocoördinator Zeeuws Vlaanderen Marian van der Hooft- Bimmel [email protected] Regiocoördinator Walcheren (voor het onderdeel thuiszorg en verzorgings- en verpleeghuizen)

Zeepal, Nieuwsbrief van het Netwerk palliatieve zorg Zeeland 7