Zandschrift. Verder in dit nummer: Paulien Sissingh pag 8. Erik Verheijen pag 16 LEIDERSCHAP. Pastor als leider pag 12. Chris Stroo pag 21

Zandschrift Jaargang 10 | nummer 3 | oktober 2005

MAGAZINE

Paulien Sissingh pag 8

Erik Verheijen pag 16

LEIDERSCHAP Pastor als leider pag 12

Chris Stroo pag 21

Verder in dit nummer: Behoefte aan moslims geestelijke verzorging het grootst __________________________________ pag 6 Vreemdelingenbewaring drijft op religie _________________________________________________ pag 22 Ken je zaakje, relevante jurisprudentie ___________________________________________________ pag 25 Baas in de bajes, bericht van een gedetineerde __________________________________________ pag 26 EXPO, gevangen verlangen ______________________________________________________________ pag 35

Zandschrift Jaargang 10 | nummer 3 | oktober 2005

MAGAZINE

Zandschrift Magazine verschijnt vier keer per jaar, in de maanden maart, juni, oktober en december. De redactie stelt zich ten doel om binnen en buiten justitie het denken over vraagstukken van recht, ethiek, justitie en pastoraat levend te houden, en waar nodig te versterken, en de meningsvorming op deze gebieden te stimuleren. Meewerkende auteurs verlenen impliciet

Overzicht van de auteurs René ten Bos

is hoogleraar filosofie en organisatiekunde aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Daarnaast is hij verbonden aan het bureau Schouten en Nelissen

Ben Bijker

is locatiedirecteur van Jeugd Inrichting ‘De Hartelborgt’ te Spijkenisse

Kick Bras

is predikant in Hilversum en docent Spiritualiteit aan de Theologische Universiteit te Kampen

Walther Burgering

is naast redactielid van Zandschrift Magazine werkzaam als r.k. justitiepastor in de P.I. Rijnmond, locatie Hoogvliet en in de P.I. Haaglanden, locatie Scheveningen

Maarten den Dulk

was tot 2001 hoogleraar Praktische Theologie aan de kerkelijke opleiding bij de Rijksuniversiteit van Leiden

Ryan van Eijk

is naast redactielid van Zandschrift Magazine werkzaam als r.k. justitiepastor in de R.I.J. De Hartelborgt te Spijkenisse en in de P.I. Vught

Jacqueline van Heel

is r.k. justitiepastor P.I. Breda, vrouwengevangenis

Willem den Hertog

is vrijwilliger, pastoraal assistent in Penitentiaire Inrichting Haaglanden, complex Scheveningen

Gerard Loman

is werkzaam als r.k. justitiepastor in de P.I. Almere

Peter Middelkoop

is naast redactielid van Zandschrift Magazine werkzaam als protestants geestelijk verzorger in P.I. De Achterhoek, locatie De Kruisberg te Doetinchem

Mirjam Sterk

is theologe en zit namens het CDA in de Tweede Kamer

toestemming voor openbaarmaking en verveelvoudiging van hun bijdrage in de uitgave van Zandschrift Magazine op de websites www.justitiepastoraat.nl en www.gevangenispastor.nl De deadline voor de volgende Zandschrift Magazine: 16 november 2005. Aanleveren van kopij kan tot aan die datum. De redactie behoudt zich het recht voor toegestuurde bijdragen niet te plaatsen of naar believen in te korten. Plaatsing van ingezonden brieven of artikelen wil niet zeggen dat de redactie de mening van de schrijver deelt. Zandschrift Magazine wordt uitgegeven onder verantwoordelijkheid van de bureaus Hoofdaalmoezenier en Hoofdpredikant bij justitie. Zandschrift Magazine geeft niet per definitie het standpunt van de hoofdbureaus weer. De redactie werkt op basis van een statuut en is achteraf verantwoording schuldig aan hoofdaalmoezenier en hoofdpredikant. Redactie: Walther Burgering Ryan van Eijk Peter Middelkoop ISBN 1386 – 1751 Nummer 3, jaargang 10, oktober 2004 Let op ! ! Vernieuwd Redactiesecretariaat: P. Middelkoop Penitentiaire Inrichting Achterhoek, locatie De Kruisberg Postbus 90, 7000 AB Doetinchem [email protected] Vormgeving en druk: 3is1Printplus Oranjestraat 38 2751 BH Moerkapelle

pagina 2 - Zandschrift Magazine - Oktober 2005

Bericht van de redactie Doordat Kees Vermeiden de redactie heeft verlaten, is Peter Middelkoop -tijdelijk- aangesteld als redactiesecretaris voor Zandschrift Magazine. Zijn gegevens staan hieronder: Redactiesecretariaat: P. Middelkoop Penitentiaire Inrichting Achterhoek, locatie De Kruisberg Postbus 90, 7000 AB Doetinchem [email protected] Wij willen Kees van harte bedanken voor de jarenlange, goede samenwerking. We hebben hem mogen ervaren als een consciëntieuze collega met veel hart voor de zaak en een kritische blik op de ontwikkelingen rondom Zandschrift Magazine. Zijn opvolg(st)er is bij het ter perse gaan van deze Zandschrift Magazine nog niet bekend.

INHOUD

Nooit leider geweest

10-12 Pastor in de politiek

Leiderschap houdt de gemoederen bezig, niet alleen in de modegevoelige wereld van managers, maar ook daarbuiten. Rene ten Bos kan daarvan getuigen: over geen onderwerp word hij zo vaak gevraagd te schrijven als over leiderschap.

BERICHTEN Gedetineerden hebben eigen bajesbijbel Of TBS werkt weet eigenlijk niemand WJD Keulen denkt aan jongeren in de gevangenis Behoefte aan moslim geestelijke verzorging is het grootst Kerk met Stip biedt bajesklant warm nest Sociaal Cultureel Planbureau becijfert ook criminaliteit Oranjefonds ondersteunt Exodus Nederland Grof geweld om de familie-eer is niet religieus Vredesweek ook in de gevangenis Vreemdelingenbewaring drijft op religie ITB in Veenhuizen stopt: Paulien Sissingh: ik eiste openheid van gedetineerden THEMA Leiderschap Weinig verstand van leiderschap De pastor als geestelijk leider Pastor Erik Verheijen (GroenLinks) pleit voor meer solidariteit Leiderschap: herstel van vertrouwen Leiderschap en dialoog: de chief luistert Chris Stroo (Exodus Utrecht): De belangrijkste inzet die ik pleeg is met het oog op de ontwikkeling van mijn mensen De genesis van pastoraal leiderschap Heeft onze tijd nieuwe leiders nodig?

16-17

Erik Verheijen is als justitiepastor ook één dag in de week fractieleider van GroenLinks in de gemeente De Wolden (Dr.). Wat leert hij over leiderschap van de politiek?

4 4 4 5 5 6 6 6 7 7 8

RUBRIEKEN Kunst in de kerkzaal; Sietse Visser over liturgisch vaatwerk Berichten Buitenland; VN-conferentie Bangkok INGEZONDEN Gedetineerd in 2005; Baas in de bajes Ken je zaakje; Relevante jurisprudentie Just Linked; Cyclus van zeven hoofdzonden Vrouwelijke gedetineerden geportretteerd met een stukje van haar dromen EXPO Gevangen verlangen RECENSIES Loverboys aan het woord Te eenzijdig eten is ook niet gezond

26 27 28 30 31 33 34 35

10 12 16 18 19 21 23 25

Zandschrift Magazine - Oktober 2005 - pagina 3

Gedetineerden hebben eigen bajesbijbel Zo’n zestig gasten zijn uitgenodigd in de kerkzaal van de Bijlmerbajes om de uitreiking van het eerste exemplaar van de Bajesbijbel bij te wonen. De Bajesbijbel is een uitgave van de International Bible Society (IBS), in samenwerking met het rooms-katholiek en protestants justitiepastoraat. De kosten van de vijfduizend bijbels, in totaal zo’n dertigduizend euro, zijn gedragen door de achterban van de IBS. De Bajesbijbel bevat in het Nederlands en Engels het volledige Nieuwe Testament en de oudtestamentische bijbelboeken Psalmen en Spreuken. Verder zijn er brieven, tekeningen, gedichten en gebeden van gedetineerden in opgenomen en informatie

Jan Otter (Directeur International Bible Society) overhandigt de eerste Bajesbijbel aan gedetineerde.

van organisaties die zich bezighouden met nazorg voor gedetineerden. De bijbels worden gratis in gevangenissen verspreid.

Tijdens de tweeënhalf uur durende presentatie spreekt o.a.oud-gedetineerde Edna. ,,In de gevangenis leer je de stilte kennen en word je gedwongen heel veel na te denken’’, vertelt ze. ,,De Bijbel heeft mij steun gegeven in een heel moeilijke tijd. Het heeft mij getroost dat God zegt dat hij van je houdt, ook als de hele wereld zich tegen je lijkt te keren’’. IBS-directeur Jan Otter spreekt de hoop uit dat de Bajesbijbel ook als spiegel zal gaan dienen. ,,Een spiegel waarin mensen zichzelf zien zoals God hén ziet. En dat zij van daaruit mogen gaan ervaren dat er hoop op nieuw leven mogelijk is.’’ Jan Otten geeft het eerste exemplaar van de Bajesbijbel

Behoefte aan moslim geestelijke verzorging is het grootst aan gedetineerde George, die vertelt dat hij, juist in de gevangenis, de Bijbel heeft leren lezen. ,,Ik weet dat veel mensen dat hypocriet vinden: buiten een boef, binnen bekeerd. Maar realiseert u zich dan dat het niet voor iedereen zo gemakkelijk is als voor u om buiten de gevangenis te geloven. Hier binnen heb je veel rust, en in die rust heb ik God leren kennen.’’ ■

duidelijk is aangetoond dat het wat doet.” Of de behandeling die de Pompekliniek zijn patiënten geeft effect heeft “weten we op dit moment strikt genomen niet”, aldus Philipse. Ook Corine de Ruiter, als professor forensische psychologie verbonden aan het Trimbosinstituut, stelt dat “we niet weten welke behandeling werkt”. De Ruiter zegt zich erover te verbazen dat, tachtig jaar na

de introductie van de TBS maatregel, het effect nog steeds niet is onderzocht. “Ik verbaas me daar al tien jaar over. Ik werk sinds 1995 in deze sector en toen ik daar kwam te werken verbaasde ik me erover dat er geen effect studies waren. Dus geen onderzoek waarbij gekeken wordt: hoe komt iemand binnen in de TBS, hoe komt ie eruit en hoe is daarna de relatie met recidive. Terwijl

dat laatste de enige bestaansgrond is van de maatregel!” De wetenschappers deden hun uitspraken in een uitzending van Profiel over Michel S. de TBS’er die in mei vorig jaar het zogenoemde meisje van Eibergen ontvoerde en verkrachtte. Het tv-programma wist de hand te leggen op het Pieter Baan Centrum rapport over S. Bron: KRO-reporter ■

WJD Keulen denkt aan jongeren in de gevangenis Vanuit de katholieke Wereldjongerendagen in Keulen is eind augustus een groet uitgesproken aan alle jongeren die in jeugdinrichtingen van Justitie verblijven. De tekst hiervan luidde: “Als katholieken die hier in Keulen bijeen zijn gekomen vanuit alle windstreken willen we graag onze gelovige inspiratie en hoop delen met alle jongeren die als pupillen in Nederland in jeugdinrichtingen van Justitie verblijven. Wij willen jullie graag laten weten dat we voor jullie bidden in verbondenheid , en dat wij jullie graag de hand willen reiken bij het zoeken een gezamenlijke toekomst voor iedereen in onze samenleving. Laten we samen de weg van Jezus Christus gaan.”


Bij een landelijke periodieke registratie in april 2005 kwamen de moslims voor het eerst als grootste groep naar voren. Van de 17.850 gedetineerden gaven er 3.608 aan moslims te zijn. De katholieken –in Nederland van oudsher de grootste groep- telden nog maar 3.289. De andere stromingen komen daar ver achter. De vraag die Ron Vermeulen, hoofd van de Dienst Geestelijke Verzorging, bezighoudt is: wie krijgt de grote groep (3.379 personen) die zich niet moslim, katholiek of christen noemt? Gaan die naar de humanisten of worden ze netjes verdeeld? Hij is er nog niet uit: “Elke groep maakt er aanspraak op”. (bron: Volkskrant Magazine, 29juni 2005) ■

Kerk met Stip biedt bajesklant warm nest

Of TBS werkt weet eigenlijk niemand Het effect van de behandelmethoden die in de TBS worden gebruikt, is volslagen onbekend. Dat zeiden twee hoogleraren en een medewerker van de grootste TBS kliniek van Nederland in het tvprogramma Profiel (KRO). Nederland kent 1400 TBS’ers, geesteszieke misdadigers die worden behandeld in beveiligde klinieken. Of hun behandeling werkt weet niemand, zegt Hjalmar van Marle, hoogleraar forensische psychiatrie aan het Erasmus Medisch Centrum. “Er komen mensen in, er komen mensen uit, maar wat er precies in de TBS klinieken gebeurt, en dus ook wat er met de individuele TBS-gestelden gebeurt, is in feite nooit onderzocht.” Van Marle krijgt bijval van Martien Philipse, als onderzoeker werkzaam in de Pompekliniek in Nijmegen, de grootste TBS instelling van Nederland. Philipse: “Als het gaat om dingen waarvan ècht in meerdere onderzoeken is aangetoond dat ze werken, houd je bijna niks over. Er is maar heel weinig waarvan

Binnen de muren van de gevangenis leeft de verzuiling. Justitie heeft een vast aantal arbeidsplaatsen voor geestelijke verzorgers, die verdeeld worden naar de behoefte van de gedetineerden. Met de opkomst van de moslims en de imams moeten vooral de dominees dit jaar inleveren. De katholieken houden nog stand, mede dankzij de aanwas van Zuid-Amerikaanse en Joegoslavische criminelen. Voor de landelijke Dienst Geestelijke Verzorging werken nu bijna vijftig imams, en hun aantal zal nog fors toenemen. Naar aanleiding van een onderzoek in 2003 naar de behoefte aan geestelijke verzorging onder gedetineerden – waaruit bleek dat er een tekort aan imams was- wordt het aantal inzetbare uren van de imams dit jaar bijna verdubbeld.

In verschillende vieringen in de jeugdinrichtingen werd als reactie de volgende voorbede worden uitgesproken: “Laten we bidden voor alle jongeren die op deze dagen in Keulen bijeen zijn in de Wereldjongerendagen, die samen met Paus Benedictus XVI deze zondag eucharistie vieren, dat zij door het geloof en de hoop geïnspireerd mogen worden om zich in kerk en samenleving in te zetten voor mensen in de knel, dat zij met ons de hoop op een samenleving blijven delen die in het teken staat van Gods liefde voor alle mensen.” ■

Gevangenen stuiten na hun detentie op een cultuurkloof bij het zoeken van een kerkelijke gemeente. Kerken met Stip heet ze hartelijk welkom. Het project kent twee loten aan de stam: de H. Theresiaparochie in Hoogkerk (Gr.) en de Silogemeente in Utrecht. Het hoopt van het katholieke en protestantse justitiepastoraat hoopt landelijke dekking te krijgen zodat in elke stad een Kerk met Stip te vinden is. Voorzichtig prevelt Kees een gebed in de Utrechtse Silokerk. Zijn grote handen liggen gevouwen in zijn schoot. Hij komt sinds 5 jaar in deze baptistengemeente, nadat hij jarenlang was opgesloten voor een misdaad waar hij liever niet over praat. Kees kijkt naar de toekomst. “In de gevangenis wilde ik iets kwijt aan God. Dat moest gewoon. Ik wist wel iets van God, ben katholiek opgevoed, maar dat was niks. Zeven uur op, een uur fietsen naar de mis en pas om kwart voor negen ontbijten. Toen ik vast zat, heb ik God leren kennen”. Na zijn detentie besloot Kees een kerk te zoeken. “Op een dag liep ik hier binnen, in Silo. Ik ging daar aan een tafeltje zitten, in dat hoekje. Ik kende niemand. Ineens voelde ik een arm om me heen. Er zat iemand naast me met twee koppen koffie”.

Paul Oskamp, initiatiefnemer van Kerken met Stip beschrijft hoe de gevangene eerst moet inzien dat hij moet boeten voor zijn daad, voor hij geheeld kan worden. Pas dan krijgt hij vrede met zijn opsluiting. Makkelijk is dat niet. De sfeer in de bajes is er een van ontkennen en bagatelliseren. “Het doel van geestelijke verzorging is: gevangenen laten zien wat ze hebben aangericht. Dat maakt bajeskerkdiensten zo ingrijpend. De voorganger draait niet om het delict heen. Hij confronteert de toehoorders, via een bijbelverhaal, met schuld en boete. Dat doet pijn, maar het raakt de gedetineerden diep. Juist die confrontatie kan hen helen. Dat weten ze”. Oskamp zegt dat gevestigde kerken ambivalent zijn als het om zonde gaat. “We belijden de vergeving maar raken in diepe verlegenheid als iemand in eigen kring in de fout gaat. Kerkgangers hangen de vuile was niet buiten. Ze zijn geneigd hun stand op te houden als geslaagd burger. Gedetineerden kunnen dat niet meer. Die zijn al door de mand gevallen, Maar moet de kerk juist niet deze mensen een perspectief bieden?” Silo Voorganger Arjan Noordhoek, tevens justitiepredikant: “Silo werkt ook maatjes, mensen die openstaan voor herstartende ex-gedetineerden

en een band met ze ontwikkelen. Ze houden ook een oogje in het zeil. Is iemand eenzaam? Zijn er geldproblemen? Haalt iemand duistere types over de vloer?”. Niet iedereen in de gemeente is blij met de komst van ex-gedetineerden. Voor een deel is het angst voor het onbekende. Mensen willen hun jas veilig kunnen ophangen. Maar Silo zit in hartje Utrecht en de deur staat open, dus dat kan toch al niet. Silo wil zich niet afschermen voor de buitenwereld, maar open gemeenschap zijn. Noordhoek: “We lopen ook risico en hebben dus banden met ex-gedetineerden doorgeknipt die stalen uit de kerk of iemands privacy niet respecteerden. We geven iemand een bepaald vertrouwen. Dat kan iemand stimuleren om zich waar te maken, maar het is ook te misbruiken.

Hoeveel ruimte moet je geven? Laat geen tasjes slingeren, leen niet te snel je sleutels uit. Dat is uitlokken. De rest blijft hopen. Geen populaire waarde tegenwoordig, maar hoop behoort tot de basis van het christelijk geloof. Geloof, hoop en liefde”. “We moeten niet te ambitieus zijn. Denken dat we met onze weldaden mensen op het rechte pad houden zou zelfoverschatting zijn. We geloven simpelweg dat iedere mens het waard is om mee om te gaan. God verwerpt ons ook niet. Christenen zijn niet beter dan andere mensen, maar zijn wel ergens op aanspreekbaar. Jezus gaf ons een voorbeeld, iemand die de verworpene langs de kant van de weg verzorgde zoals wij dat moeten doen. De ‘warmhartige’ Samaritaan”. Bron: Trouw ■


Oranjefonds ondersteunt Exodus Nederland

Vreemdelingenbewaring drijft op religie

Het Oranje Fonds heeft in totaal € 270.000 subsidie toegekend aan Stichting Exodus Nederland. De bijdragen zijn bedoeld voor de verdere professionalisering van het vrijwilligerswerk (€140.000), en voor de uitvoering van een opleidingsplan voor alle betaalde medewerkers (€130.000). De ondersteuning betreft een periode van twee jaar. Het Oranje Fonds ziet de toekenning als een begin van een mogelijke intensieve samenwerking met Exodus. Het Oranje Fonds heeft de resocialisatie van (ex)gedetineerden tot thema benoemd van het beleid van

Op 29 september gaven r.k. justitiepastor Sjef Jansen en imam Ikar Aways voor het laatst invulling aan het thema ‘Geloven in de vreemdelingenbewaring’. Twee geestelijke verzorgers, die gedurende vele jaren deel uitmaakten van het team geestelijke verzorging in de Penitentiaire Inrichting Tilburg, kregen ten afscheid een mini-symposium aangeboden. Pastor Jansen heeft de pensioengerechtigde leeftijd bereikt, imam Aways zet zijn activiteiten op andere locaties van justitie voort. Vanuit verschillende invalshoeken werd de geestelijke verzorging centraal gesteld. De hoofdmoot was toebedeeld aan ds. Ferdinand van Melle, protestants geestelijke verzorger in het Grenshospitium. Verder waren er bijdragen van het management, van de scheidende geestelijke verzorgers zelf en van een terugkeerfunctionaris Geestelijke verzorging in de Vreemdelingenbewaring van Penitentiaire Inrichting Tilburg kenmerkte zich sinds 1999 als een gezamenlijk optrekken van pastor, dominee en imam. Teamwork is essentieel in een Penitentiaire Inrichting die mensen herbergt, die geen delict hebben gepleegd, maar wél zijn opgesloten als gedetineerden. “Het geloof in deze mensen is een belangrijk gebeuren”, aldus pastor Jansen. “De vreemdelingenbewaring drijft op religie. Vreemdelingen kunnen door deze detentie heenkomen, ómdat ze geloof hebben. De vraag is bij iedere mens die hier komt: Kun je het hem aandoen dat hij zonder delict toch gedetineerd is? Gelukkig heeft de directie van P.I. Tilburg voor veel faciliteiten gezorgd, zodat de atmosfeer mild is”. Het symposium ging ook over of je nog wel geloof in het systeem kunt hebben. Pastor Jansen: “De terugkeerfunctie

de komende jaren. Het Oranje Fonds is het grootste, nationale fonds op sociaal gebied. Per jaar keert het ongeveer 15 miljoen euro uit aan organisaties en projecten in Nederland en op de Nederlandse Antillen en Aruba. Hierdoor bevordert het Oranje Fonds sociale cohesie, participatie, integratie en sociale veiligheid en vermindert het sociale uitsluiting. Ronald Van der Giessen,

Grof geweld om de familie-eer is niet religieus Allochtone vrouwen die niet uitgehuwelijkt willen worden, vreemdgaan of scheiden, schenden de eer. Ook als ze vluchten, kan één moment van heimwee hun fataal worden. Een vrouw wordt bedreigd en mishandeld door haar man. Ze vlucht en belandt in een opvanghuis. De hulpverleners realiseren zich niet dat zij slachtoffer is van eerwraak. Door haar vlucht van huis wordt ze bedreigd met moord. Niet naar huis bellen, is het algemene advies, maar dat is veel te karig voor deze vrouwen. De vrouw krijgt het gevoel dat zij niet wordt begrepen, ze is eenzaam en komt daardoor in de verleiding toch contact te zoeken met familie. Haar dood is vaak het gevolg. Er is veel onduidelijk over dit type geweld, zegt TransAct, het landelijk expertisecentrum voor huiselijke geweld. Vrouwen geven het te weinig aan, bovendien is er verwarring over de begrippen. Er wordt te vaak gedacht dat het geweld alleen bestaat uit doodsbedreiging.

Afgelopen juni kwam de politie Haaglanden voor het eerst met een telling van slachtoffers van eerwraak: in de regio waren in een half jaar tijd 79 zaken gemeld waarbij de familie-eer een belangrijke rol speelde. Er vielen elf doden. “Eerwraak is een vorm van geweld tegen vrouwen. Het is niet alleen een migrantenprobleem, maar en wereldwijd probleem. Het is de manier waarop mannen vrouwen als hun bezit beschouwen en ze onderdrukken”, aldus Hilde Bakker van TransAct. Voor preventie-werk wordt gekeken naar scholen, maar ook multiculturele organisaties en moskeeën kunnen een belangrijke rol spelen. Dit geweld heeft geen religieuze grondslag, maar is cultuurgebonden. Bakker: “Eerwraak mag niet van de islam, maar het wordt in bepaalde kringen wel getolereerd en toegelaten. De islam en het christendom hebben eeuwenlang het klimaat geschapen waarbinnen deze onderdrukking van vrouwen door blijft gaan”. Bron: de Volkskrant ■


Werken aan een succesvolle terugkeer van ex-gedetineerden naar de samenleving is zó complex: het is van het grootste belang dat onze medewerkers goed zijn directeur: ‘Het Oranje Fonds toegerust en professioneel te wil graag op een duurzame werk kunnen gaan. Het Oranje manier de sociale kant van de Fonds stelt ons in staat om die samenleving stimuleren. Onze professionaliteit verder te bijdrage aan deze bijzondere laten groeien’. projecten is daarvan een In het decembernummer van uitwerking. We verwachten het kwartaalblad Exodus Info dat, mede door onze steun, licht Van der Giessen het deze projecten succesvol besluit van het Oranje Fonds zullen zijn en de lokale verder toe: ‘Je ziet al een tijd samenleving leefbaarder lang dat de overheid zich zullen maken’. terugtrekt uit de opvang van Voor Stichting Exodus ex-gedetineerden. Mensen die Nederland is de steun van het uit de gevangenis komen, vallen dus in een zwart gat.(....) Oranje Fonds een welkome aanvulling op de gelden die de Aan dat zwarte gat moeten we stichting van de overheid wat doen. Exodus heeft een ontvangt, maar die lang niet prominente rol in het vullen kostendekkend zijn. Rien van die leemte. Wij willen Timmer, directeur van Exodus: Exodus daarbij naar een hoger ‘Juist door substantiële steun plan tillen’. zoals van het Oranje Fonds Bron: www.stichtingexodus.nl zijn wij in staat om meer te ■ doen dan het minimale.

Sociaal Cultureel Planbureau becijfert ook de criminaliteit De criminaliteit is de afgelopen tien jaar tamelijk stabiel geweest, en de laatste jaren – met alle aandacht ervoorzelfs iets afgenomen. Vorig jaar werden 4,7 miljoen delicten gepleegd, zo blijkt uit slachtofferenquetes van het SCP. Het aantal onopgehelderde misdrijven daalde aanvankelijk van 255 duizend in het begin van de jaren negentig naar 190 duizend in 2000. In de daaropvolgende jaren is de politie een stuk succesvoller geweest, met 276 duizend ópgeloste misdrijven in 2003. Er wordt zwaarder gestraft en het Openbaar Ministerie doet minder zaken zelf af. De rechter legt steeds minder boetes op, terwijl de hoogte van de opgelegde straffen is gestegen. Jaarlijks wordt 1,5 procent van de bevolking van 12 jaar en ouder verdacht van een misdrijf. Van 1,3 miljoen delicten is in 2004 aangifte gedaan. Dat is een daling na een lichte stijging in het begin van deze eeuw. Een kwart van de bevolking voelt zich onveilig. Dat is iets minder dan in de voorafgaande jaren, zoals ook het oordeel over de politie positiever is geworden. Bron: de Volkskrant ■

betekent ‘mensen naar buiten gooien’, terwijl het jodendom, het christendom en de islam aangeven dat je de vreemdeling gastvrij dient te ontvangen. Deze mensen komen ‘zonder papieren’ uit een andere cultuur, een cultuur die gewend is vreemdelingen in hun samenleving gastvrij op te nemen. Denk maar aan de woestijnvolkeren, die bij een oase komen. Ze rekenen op de gastvrijheid van de bewoners van de oase, dat is grond van hun bestaan. En hier in Nederland worden ze in de

gevangenis gegooid. Een groot contrast”. Het thema ‘Geloven in de vreemdelingenbewaring’ wilde ook aangeven dat er veel verschillende religies binnen de Penitentiaire Inrichting voorkomen. Dat heeft effect op de wijze van werken van de geestelijke verzorgers. Strikt denominatief werken is “de dood in de pot” , zegt de 65jarige justitiepastor. De bijdrage van de geestelijke verzorging is het luisteren naar de schrijnende verhalen van vreemdelingen. Opdat zij weer

vooruit kunnen. Jansen: “Wij moeten mensen er doorheen halen, gastvrij blijven, de geest blijven voeden. Rituelen zijn daarbij belangrijk. Zij hoeven niet zozeer hun verhaal te vertellen. Het is veel meer een op adem komen. Hoe vaak ze niet vragen: pastor, heeft u voor mij een psalm om te bidden of een lied om te zingen? Hier tref je de kracht van rituelen in combinatie met authenticiteit. Een prachtige vorm van pastoraat. Ik zal het zeker missen”. ■

Vredesweek ook in de gevangenis De Hoofdaalmoezenier voor de rk geestelijke verzorging in de gevangenissen, Fred van Iersel, wil de Vredesweek samen met Pax Christi in de Nederlandse gevangenissen vorm geven. Dit heeft hij in een brief aan de 80 katholieke gevangenispastores geschreven. De Liturgiekkrant voor de Vredesweek, waarin een column van Van Iersel is opgenomen, was meegestuurd. Van Iersel doet het “uitdrukkelijke verzoek”, om in de vieringen inhoudelijke aandacht aan het Vredesweekthema te geven en hierbij van het door Pax Christi ontwikkelde materiaal gebruik te maken. Van Iersel mikt op een aantal pilot-projecten in de Vredesweek en wil samen met de geestelijke verzorgers van andere stromingen gespreksgroepen vormen waarin interreligieuze dialoog tussen gedetineerden mogelijk wordt. Dit jaar is er bijzondere aandacht voor de dialoog met moslims. “Ook een teamgesprek over interreligieuze dialoog binnen uw inrichting juich ik in dit verband toe, en ik zou u willen vragen hiertoe het initiatief te nemen in uw inrichting.” Inmiddels heeft bisschop Van Luyn als

voorzitter van Pax Christi toegezegd om in de Vredesweek deel te nemen aan zo’n kringgesprek met jeugdige gedetineerden in de jeugdgevangenis in Spijkenisse. Maar liefst 35 procent van de ongeveer 30.000 gedetineerden in Nederland is katholiek. Van hen is 28 procent zelfs kerkgaand. Onder hen relatief veel buitenlanders. In de

Nederlandse gevangenissen is als gevolg van bezuinigingen en de extra problemen die de multiculturaliteit met zich meebrengt, de laatste jaren steeds vaker sprake van spanningen tussen gedetineerden en bewakers en tussen gedetineerden onderling. Bron: paxchristi.nl ■


Individuele Traject Begeleiding in Veenhuizen stopt

Paulien Sissingh: Ik eiste openheid van gedetineerden Tekst en foto’s: Walther Burgering - In

april ging ze voor het laatst de poort uit van Groot Bankenbosch Veenhuizen, om aan de slag te gaan bij een reïntegratiebureau. Jarenlang was ze het gezicht van de Individuele Traject Begeleiding (ITB) van deze Beperkt Beveiligde Inrichting in Drenthe. Na zeven jaar gaf ze er de brui aan. We spraken met haar over het ITB in Bankenbosch. En de effecten die dat heeft op gedetineerden én op de organisatie van Justitie. “Je moet zo je best doen om gedetineerden op een goede manier terug te krijgen in de samenleving. Door hen serieus te nemen, neem je ook de samenleving serieus. De maatschappij zit niet te wachten om een gefrustreerde man of vrouw terug te krijgen. Helaas is dit niet het algemene gevoel van mensen die in de gevangenis werken”.

I

n 1996 is ITB in Bankenbosch gestart naar aanleiding van het verschijnen van het Kosto-rapport “Werkzame Detentie”. Landelijk werd dat aangestuurd, de gevangenissen moesten er zelf mee aan de slag. Dit werd in eerste instantie niet gecoördineerd, waardoor in iedere Penitentiaire Inrichting het wiel opnieuw werd uitgevonden. Paulien Sissingh, toen der tijd onderwijscoördinatrice, nam het roer in 1997 over van haar voorganger. Als onderwijscoordinatrice was ze al veel bezig met de trajectbegeleider om het interne onderwijs aan te passen aan de wensen en mogelijkheden van gedetineerden die in een traject kwamen. Welk type onderwijs past erbij? Hoe werkt dat? Ze had veel contact met de Regionale Opleidingscentra (ROC), met MBO-opleidingen en met de Arbeidsvoorziening in Drenthe. “Twee vragen waren belangrijk: waar haal ik de benodigde opleidingen, en wie gaat het betalen? De studierichtingen lagen in de buurt en de arbeidsvoorziening betaalde toen best wel veel. De Centra vakopleidingen hadden soms plekken vacant, waar wij gebruik van konden maken. Gedetineerden kwamen dan vooral terecht in de technische hoek en in de horeca, maar ook administratief was soms mogelijk”.

“Al heel snel had ik het idee: hier geloof ik in! Per individu aan de slag én vraaggericht gaan werken. Wat zijn de problemen met iemand? Wat moet je ervoor doen dat iemand het niet meer nodig heeft om het slechte pad op te gaan? Op zoek gaan naar de arbeidsmogelijkheden rekening houdend met het delict. Natuurlijk ook kijken waar hij kan wonen. Dat is een goede manier van werken”. Zij deed dat niet in haar eentje. De nieuwe aanpak vereiste veel overleg met verschillende disciplines binnen de Half Open Inrichting. “Over de multidisciplinaire aanpak was ik enthousiast. Het was een nieuwe manier van werken om de voortgang van het traject met elkaar te bespreken. Vanuit verschillende kanten zou er een bijdrage zijn om de voorgestelde kandidaat opleiding of werk te bespreken... Alleen in de praktijk werkte dat niet zo. Ik had wel heel wat plannen met iemand, maar de behoudende cultuur, die Justitie blijkbaar eigen is, zorgde voor heel wat blokkades. Daarbij was ik vaak de enige die zich in de gedetineerde had verdiept. Het Maatschappelijk Integratie (MI)-beraad, waar BSD, afdelingshoofd, mentor-PIWers en reclassering bij elkaar kwamen, luisterde naar het verslag van mijn intakegesprek met de nieuwe MI-klant.


Daarna kreeg ik reacties die ongefundeerd waren, of vanuit een emotie die niets met feitelijkheden te maken had. Dat is wel lastig werken. Veel informatie van mentor-PIWers was ontoereikend, omdat het meer op emotie gebaseerd was dan op feitelijke beschrijving van gedrag. De interpretatie kunnen we beter aan de gedragswetenschappers of de psycholoog overlaten. Veel PIW-ers zijn onmachtig om informatie over te brengen en hebben weinig vermogen te reflecteren op hun functie en hun (mentor)taken. Ze hebben ook wel een moeilijke positie, want enerzijds vragen ze aan de gedetineerde om hem te vertrouwen, en anderzijds is hij of zij dezelfde die hem ook moet straffen daar waar nodig. Dat is een tegenstrijdig gebeuren”.

Intuïtie en goede gesprekstechniek De tweede of derde keer dat iemand op de agenda stond

kon iedereen voorbereid zijn, maar helaas was dat negen van de tien keer niet zo. Daarmee viel het multidisciplinair werken voor Paulien Sissingh als steun of als verrijking wel weg. Welke criteria hanteerde ze om een gedetineerde wel of niet toe te laten tot een traject? “Er waren zogeheten harde en zachte criteria. De harde criteria hadden te maken met wel/ geen verslaving, boetes, open staande zaken en een einddatum die bekend was. De zachte criteria waren een kwestie van intuïtie en een goede gesprekstechniek. Dat was bitter nodig om erachter te komen waar bij iemand de hiaten zaten in zijn manier van leven... en of een assessment nodig zou zijn, of een speciale begeleiding c.q. therapie naast het buiten werken, stage lopen of opleiding volgen”. Als ITB-er moet je van goede huize komen om gedetineerden te selecteren én goed te

begeleiden. Sissingh: “Een gedetineerde moet wel begeleidbaar zijn om voor een traject in aanmerking te komen. Daarnaast dient hij gemotiveerd te zijn. Maar motivatie is een rekbaar en dynamisch begrip. Aan het begin kan de motivatie erg groot zijn, maar gaandeweg kunnen tegenslagen niet goed verwerkt worden waardoor de motivatie zakt. Of externe factoren als ziekte en/of dood van een dierbare kunnen inhakken op de motivatie. In die dynamiek moet je als ITBster behoorlijk goed contact hebben en houden met een MI-gedetineerde. Ik eiste ook altijd eerlijkheid en openheid, en dat is lang niet makkelijk voor iedere gedetineerde. Maar zonder die belangrijke informatie kan ik iemand in die bijzondere omstandigheden niet goed door een traject heen krijgen”. “Een andere zacht criterium is dat de vraag om een opleiding absoluut relevant voor de markt moet zijn en er geen relatie met het delict is. Soms is het ook een kwestie van kiezen voor een eigenschap die goed ontwikkeld is, en waar iemand zeker in is. Als iemand echt wil kun je zijn sterke kanten gebruiken zonder dat de kat op het spek gebonden wordt. Hij zal dan ook zelf allerlei zaken regelen en naar opleidingen of bedrijven gaan bellen om er terecht te kunnen. Daar blijkt natuurlijk ook veel motivatie uit”. Als iemand op een werk- of opleidingsplek terechtgekomen is, is het altijd verrassend wat daarna gebeurt. “Gedetineerden kunnen van heel goede wil zijn als ze binnen zijn. Als ze buiten de muren komen, spelen er zoveel andere zaken. Het gezin, de partner, de kinderen en de

sociaal-culturele woonomgeving. Het legt allemaal druk op iemands schouders. Opeens blijkt hij dan toch wel erg weinig geld te hebben. Hij wist dat van tevoren, maar vrouw en kinderen trekken aan hem (vroeger had hij toch altijd veel geld?) en hij is niet altijd sterk genoeg om “nee” te zeggen of ‘nu nog niet’. Dat maakt het extra lastig voor hem”.

begeleidbaar”. “Misschien moet je ook wel een beetje idealist zijn om dit werk zolang te doen. Ik geloof in de mogelijkheden om iemand goed terecht te laten komen. Ik heb ook een groot respect voor een mens en een sterk ontwikkeld gevoel voor rechtvaardigheid. Dat is ook een soort drive voor mij. Het slachtoffer in het hele verhaal is dan ook best ver weg; gedetineerden staan voor mij toch in een underdogpositie. Als iemand gemotiveerd is, dan gá ik er helemaal voor. Iedereen verdient op zo’n manier een tweede kans.

Thuisgevoel

De functie ITB is bij de reorganisatie van de Penitentiaire Inrichting Veenhuizen opgeheven. Ze was het niet eens met de motivatie voor het wegstrepen van deze belangrijke job. Voor Paulien Sissingh wel reden om buiten justitie te solliciteren. Eind april begon ze bij een particulier reïntegratiebureau. Het is anders werken dan bij justitie, maar Idealistisch ook wel weer vergelijkbaar. Soms heeft ze wel eens Het meest moet ze nog gedacht: “Eigenlijk doet het er wennen aan het feit dat ze niet zoveel toe of ik hem aan ‘haar kantoor’ moet delen met een baan kan helpen of niet. 15 collega’s. Maar waarschijnWant door écht te luisteren lijk zal ze zich snel thuis was ik bezig met het vergroten voelen tussen de nieuwe van het zelfinzicht en respect Niet alleen gezien vanuit de mensen. voor zichzelf. Ik merkte dat ik gedetineerde, maar ook gezien “Bij mijn afscheid van het een sterke overtuiging heb, dat vanuit de samenleving. Als werk kwam ik twee PIW-ers mensen écht iets waard zijn. iemand zijn best doet om op tegen. Ik deelde mijn gevoel Als je daar samen op komt, een goede manier terug te dat ik een beetje van ‘thuis’ dan blijken gedetineerde keren in de samenleving, dan wegging. Ik bedoelde daarmee mijn verbondenheid met de organisatie en de mensen die er werken en gedetineerd zitten. Zonder betrokkenheid heb ik nooit kunnen werken. Eén van de twee begon zowat te kotsen en liep weg. Hij kon zich er totaal niet in herkennen. Ik vind het triest dat je op zo’n manier op je eigen werkplek reageert”. Na bijna tien jaar weet ik van dit Veenhuizense justitiebedrijf wel alle ins and outs. Ik “Als iemand zich aan mij wil láten kennen, is hij begeleidbaar” weet waar ik aan toe ben. Ik mannen ook écht in staat tot neemt hij zichzelf serieus én kon er goed functioneren, goede stappen vooruit. De de samenleving. Het is nooit maar het is ook een ziekmahulp en de (zelf)waardering verstandig om een gefrustreer- kend bedrijf. Dat is misschien die ze daarbij krijgen, is wel de man of vrouw terug te inherent aan de opeenstapenodig. En ik ben ervan krijgen in de maatschappij. ling van negatieve verhalen, overtuigd dat dat uiteindelijk Helaas is het niet het algemehoewel ikzelf in mijn functie tot minder recidive leidt”. ne gevoel en de algemene toch heel wat succesjes heb Dat heeft ook wel te maken mentaliteit van personeel, geboekt. Onlangs kwam ik een met haar specifieke wijze van werkzaam in de gevangenis, paar keer dezelfde ex-gedetiwerken; dat doen niet alle ITB- om gemotiveerde, gedetineer- neerde tegen in een autorijlesers op dezelfde manier. “Nee, de mensen helpen om goed wagen. De derde keer draaide dat klopt. Ik wil dichtbij terug te komen. Dat is jamhij het raampje open en mensen staan, openheid mer, want daar zou je je trots vertelde trots dat hij geslaagd bewerkstelligen om risico’s te als PIW-er uit kunnen halen. was voor zijn examen en nu voorkomen in het verdere En de detentieschade voor zelf rij-instructeur was met traject. Als iemand zich aan gedetineerden zou zo goed een eigen auto. Kijk, daar knap mij wil laten kénnen, is hij beperkt blijven”. je van op”. ■


Thema: leiderschap

Weinig verstand van leiderschap door René ten Bos - Leiderschap

blijft de gemoederen bezighouden, niet alleen in de modegevoelige wereld van managers en adviseurs, maar ook daarbuiten. Ik kan daarvan getuigen: over geen onderwerp word ik zo vaak gevraagd te schrijven als over leiderschap. Het is mijn eigen schuld. Ik had er misschien nooit over moeten beginnen. Maar wie er over begint te schrijven, moet net doen alsof hij er verstand van heeft. Ik ben nooit leider geweest en ik ben ook niet van zins dat te worden. Ik heb er dus hoegenaamd geen verstand van, net als alle andere mensen die erover schrijven. Ik doe alsof. We zijn trouwens allemaal toneelspelers als het om dit hersenbrekende onderwerp gaat.

I

k begin maar meteen met een belangrijke oorzaak voor de moeilijkheden waartoe het onderwerp aanleiding geeft: leiders zelf schrijven bijna nooit en, als ze al schrijven, dan gaat het zelden over leiderschap. Dat is wat mij eigenlijk het meest frappeert in echte leiders: hun aanhoudende zwijgzaamheid over precies datgene waarom we ze zo interessant vinden. Dat wil niet zeggen dat leiders niet spreken, maar dat ze zelden spreken over leiderschap. Er wordt vaak gezegd dat leiders goede en vlammende toespraken moeten kunnen houden, mooie gloedvolle betogen vol van visionaire landschappen en fijngevoelige geestigheden, maar de alledaagse werkelijkheid leert ons anders. Er is in de moderne kapitalistische wereld een enorm regiment aan duurbetaalde en pseudointellectuele tekstschrijvers actief die tal van toespraken voor bazen uit bedrijfsleven en politiek schrijven. Zij verhinderen zo dat de baas per ongeluk iets doms of iets ondiplomatieks zegt. Daardoor vermijd je vervelende incidenten, waarvan de badinerende maar rake opmerkingen van een Belgische minister over onze minister-president maar een onschuldig voorbeeld zijn. Een serieuze studie over leiders en hun noodgedwongen stupiditeit moet nog worden geschreven.

De vermoorde onschuld Als per ongeluk een enkele CEO of politicus zichzelf toch uit over leiderschap, meestal na afsluiting van een meer dan glorieuze en door en door masculiene carrière, dan kenmerkt het zich door een enorme zelfingenomenheid en geborneerdheid. Dat komt tot uiting in een oneindige behoefte aan explicatie: ze geven maar al te graag uitleg over duistere zaken die zich rondom hen hebben afgespeeld of willen duidelijk maken wat hun eigenlijke bedoelingen waren en hoe die bedoelingen vanzelfsprekend werden gefrustreerd door de eindeloze domkoppigheid en middelmatigheid van machtswellustelingen en regelneven, dat wil zeggen: van andere mensen. Leiders zijn, anders gezegd, doorgewinterde specialisten in het schoonvegen van eigen straatjes. Daar heb ik op conferenties,

vertrouwen hebben in de ratachtige anderen om je heen: dat zien ze meestal als bron van alle ellende. Dit motief – je zou het kunnen omschrijven als kinderlijkheid die de bijkans criminele energie moet versluieren die noodzakelijk is voor overleven in het turbokapitalistische tijdperk – kom je ook voortdurend tegen in boeken die gewezen bonzen schrijven. In gewone taal: leiders zijn er goed in om de vermoorde onschuld te spelen en dat spel wordt alleen maar makkelijker naarmate meer personen bij bepaalde beslissingen betrokken zijn. Ethici weten al langer dan vandaag dat de dubbelzinnigheid van beslislijnen en de versplintering van verantwoordelijkheid die daar het gevolg van is buitengewoon problematisch zijn. Zie hier ook één van de redenen waarom het straffen van wetsovertreders altijd mild

Leiders zijn doorgewinterde specialisten in het schoonvegen van eigen straatjes luisterend naar voormalige hotemetoten uit de zakenwereld of elders, regelmatig mooie voorbeelden van gezien. Dat bedrijf X uiteindelijk wegzakte in een moeras van corruptie of megalomanie – die twee gaan bijna altijd samen – lag vanzelfsprekend niet aan de bazen zelf. Als ze al een fout maakten, dan was het dat ze te naïef waren. Teveel


uitpakt: je komt er gewoon niet achter wie wat waar hoe en waarom de mist in heeft laten gaan. Daarmee ben ik weer beland bij mijn eerste claim: we weten zo weinig. We hebben er geen verstand van.

Leiderschap en lijden Nu zult u denken: is dit geklets over onwetendheid en criminele energie niet alle-

maal een beetje te zwartgallig? Ik geef toe: het lijdt geen twijfel dat leiders ook fijne en aardige mensen kunnen zijn. En ik wil ook niet suggereren dat leiderschap iets is wat alleen maar toegankelijk is voor mensen met duistere trekjes. Niettemin is het van groot belang om leiderschap ook eens een keer in een minder vrolijk daglicht te plaatsen. Als we de managementliteratuur mogen geloven, dan gaat het bij leiders bijna altijd om mensen, meestal mannen, met mooie visies en dito karaktereigenschappen die tot uiting komen in morele robuustheid en krachtdadigheid. Virtu – het oude begrip waar Machiavelli weg van was en dat een mengeling van deugdzaamheid en mannelijkheid impliceert – is nooit helemaal uit de mode geraakt. Het bouwen van een stabiel karakter hoort hier ook bij. Levenservaring, desnoods in de vorm van een tragedie in de familie of een ramp in de omgeving, is daarvoor noodzakelijk. Leiders worden, anders gezegd misschien gelukkig, maar hun vertrekpunt is nooit gelukkig. Iets van een trauma moet er zijn. Een ondergaan overgangsritueel is de brandstof die nodig is om de wereld te veranderen of om de volgers – dat zijn de mensen die dansen naar het pijpen van de leider – uit het moeras der vertwijfeling weer op het heroïsche droge te trekken. Ik hoorde niet lang geleden op de radio iemand uit Zuid-Afrika doodleuk beweren dat Blair, Bush and Balkenende gemankeerde leiders zijn – het woord dat hij gebruikte was harder: ‘mietjes’ – omdat ze niet besneden zouden zijn. De grote ZuidAfrikaanse leiders uit het tijdperk na de apartheid – Mandela en Mbeki – komen beiden uit de Oost-Kaap, een

moeten we daar niet om rouwen: als leiderschap echt eenvoudig toegankelijk zou zijn dan verdwijnt het aantrekkelijke en geheimzinnige aspect ervan en bovendien: niet ieder besneden jongetje uit de Oost-Kaap schopt het zover als Mandela en Mbeki.

Discontinuïteiten

Rene ten Bos: “Leiders spreken zelden over leiderschap” provincie waar jongetjes van een jaar of vijftien al sinds mensenheugenis een pijnlijke circumcisie dienen te ondergaan. Als je sommige politici, in navolging van medici, mag geloven, gaat een dergelijke ingreep bij jongemannen ten koste van hun seksleven, maar in ruil krijgen ze er ongeëvenaarde leiderschapskwaliteiten voor terug.

“Catastrofilie” Onzinnig? Oordeel niet te snel. De meneer die deze uitspraak over de relatie tussen besnijdenis en leiderschap deed, sluit aan bij een lange traditie die leiderschap in verband brengt met serieuze beproevingen. Dat is ook wat de volgers het meest interesseert: je kunt geen leider zijn als je niets hebt doorstaan. De noodzaak van een beproeving is voor hen belangrijker dan de uitgedragen ethische visie of politieke inhoud. In de populistische managementliteratuur zie je dit ook voortdurend terug: zakelijke rampen, persoonlijke catastrofes, criminele handelingen – alles wordt uit de kast gehaald om

de lezende volger ervan te overtuigen dat het hier gaat om voorbeelden van waarachtig leiderschap. Naast het schoonvegen van het eigen straatje is dit een tweede functie van de talloze catastrofegeschiedenissen die managers geacht worden te lezen en waar mooie eufemismen voor zijn bedacht als ‘foutentolerantie’ en ‘leervermogen’. Men zou hier ook kunnen spreken van ‘catastrofilie’: zonder een liefde voor rampen kan de gemiddelde volger het vergeten voor wat betreft zijn ambities om in het voetspoor van zijn voorbeeld te treden.

zelf niet snel kan overkomen. Transgressie, losmaking en boven de groep staan in plaats van er middenin – dat, zo leerden de grote denkers over het onderwerp ons, zijn de ware kenmerken van de leider. Ze gehoorzamen niet aan wetten, schrijft Plato 375 voor Christus, maar maken wetten waar anderen zich aan hebben te houden. De grote Duitse socioloog Max Weber zou dat

Laten we er niet langer omheen draaien: ethiek, overtuiging en dergelijke meer zijn niet doorslaggevend. Weliswaar kunnen visies ons inspireren en kunnen we grote waarde hechten aan iemands politieke of zelfs godsdienstige overtuiging, maar de meeste volgers gedragen zich toch eclectisch: mensen die eerst Kok stemden, stemmen dan Fortuin en gaan dan weer op Bos stemmen. Daarnaast moeten we niet vergeten dat leiders zelf ook voortdurend van visie en overtuiging veranderen: Fortuin droeg in de jaren tachtig toch heel andere opvattingen uit dan vlak voor zijn tragische dood. Ik wil daarmee niet suggereren dat er geen enkele continuïteit bestaat tussen, laten we zeggen, de vroege en de late Fortuin, maar de gedachte dat er bij leiders een mooie heldere en niet-ambivalente lijn van vroeg naar laat loopt is

Leiders schrijven bijna nooit, en al zelden over leiderschap

zo’n 2300 jaar later nog eens fijntjes herhalen. Met leiders heb je, anders dan met Leiders en leidinggevenden ‘managers’, ‘afdelingschefs’ of Nu moet men zich goed ‘sectiehoofden’, een heel realiseren dat ik het over ander slag mensen. Maar leiders heb en niet over de helaas voor degenen die functionarissen in organisaties zweren bij visionair en die we doorgaans aanduiden charismatisch leiderschap met de misleidende term betreft het ook een vrij ‘leidinggevenden’. Het verschil uitzonderlijke mensensoort. Al tussen ‘leiders’ en ‘leidinggete veel mensen kun je deze venden’ is, heel simpel gezegd, onthechting of deze ongedat je de laatsten kunt remdheid niet gunnen, omdat benoemen en de eersten niet. dan een aantal pijlers onder Als zodanig maken leidinggeonze beschaving – conventie, venden ook deel uit van de voorzichtigheid en domesticaorganisatie, iets wat leiders tie – wegvalt. Misschien

onzin: ook hun leven gaat gepaard met discontinuïteiten. Sterker nog, veel van die discontinuïteiten zijn precies een reactie op het wispelturige karakter van de volgers die nu eens dit en dan eens dat willen. In die discontinuïteiten ligt ook de diepere betekenis van de catastrofe, het trauma, de beproeving en de explicatie. Wie nooit eens een straatje heeft schoon te vegen, kan het wat betreft charisma wel schudden.

Gebeurtenisjes Je kunt het ook anders zeggen:


leiders dienen veel gebeurtenissen mee te maken om zo gestaald door het leven te kunnen. Het gaat dus niet langer om een enkele gebeurtenis, dat wil zeggen: een soort Paulinisch moment dat jou voor de rest van je leven verandert, precies omdat zo’n moment als een niet te relativeren waarheid over je leven blijft hangen en de weg opent voor drastische daden. In het geval van Paulus was dat het moment van de wederopstanding: toen wist hij dat de rest van zijn leven in dienst stond van deze ene, in zekere zin dus universele gebeurtenis. Ik heb een vermoeden dat tegenwoordig de meeste mensen de schaduw van zo’n doorslaggevende gebeurtenis niet langer wenselijk vinden en misschien zelfs griezelig. Als je je zo laat deformeren door een moment, dan liggen fanatisme en intolerantie al snel op de loer. Daarom dient het eerder te gaan om relatief kleine, makkelijk te overwinnen en uiteindelijk ook te relativeren ‘gebeurtenisjes’. Wie een te heftige gebeurtenis meemaakt, kan geen straatje meer schoonvegen en heeft niets anders dan een loden verantwoordelijkheid: voor Mohammed B, die in sommige kringen ook als een leider zal worden beschouwd, is een beroep op foutentolerantie niet langer geloofwaardig. Na zo’n daad kun je niet langer de vermoorde onschuld spelen. Dat kunnen de meeste andere leiders zich niet veroorloven. Het is maar een vermoeden. Ik weet het niet zeker. Maar ik zei het al helemaal in het begin: ik heb eigenlijk weinig verstand van mijn onderwerp. ■


De pastor als geestelijk leider door Kick Bras - Enige

tijd geleden was ik te gast in een klooster van Benedictinessen. Eén van die dagen was de dag, waarop Benedictus herdacht werd. In alle getijdenvieringen van die dag klonk als een refrein deze woorden uit het evangelie: ‘Laat niemand van u zich meester noemen, want Eén is uw meester’. Dit lijkt mij een uitdagend uitgangspunt voor een christelijke mystagogie.

D

e tekst komt uit een waarschuwing van Jezus voor de schriftgeleerden en Farizeeën en staat in Matteüs 23. We lezen daar: 8 Jullie moeten je niet rabbi laten noemen, want jullie hebben maar één meester, en jullie zijn elkaars broeders en zusters. 9 En noem niemand op aarde vader, want jullie hebben maar één vader, de Vader in de hemel. 10 Laat je ook niet leraar noemen, want jullie hebben maar één leraar, de messias.

uiteengezet: het inwijdende en inleidende werk geschiedt door de Geest, die de ‘verborgen wijsheid van God’ openbaart en het vertrouwen erop wekt in de harten van mensen. Het eigenlijke werk doet de Geest, en de Geest alleen. Dit basisgegeven relativeert alle menselijke inspanning die daarbij ook nodig is.

Kennis van het Geheimenis

Het maakt bovendien duidelijk, dat God zich wel openbaart, maar dat hij zich openbaart als Geheimenis. De kennis die In de geloofsgemeenschap die Jezus voor mensen in dit proces van God ontvangen, ogen staat is er slechts één leraar, de is niet een objectiverende kennis, messias. En hij verricht dit werk door de waardoor mensen God kunnen analyseren of manipuleren, maar is een vorm van Geest, zoals we keer op keer lezen in de afscheidsrede uit het evangelie van ervaringskennis, die gekenmerkt wordt Johannes. De Geest die, zoals Paulus door eerbied en verwondering. God is en schreef, ‘alles doorgrondt, zelfs de diepten blijft mysterie. Daarom spreken we in dit van God’(1 Kor. 2: 10). Al is Jezus dan niet verband terecht van mystagogie. Een meer lichamelijk aanwezig om zijn mysterie is iets anders dan een raadsel. volgelingen te leiden, door de Geest is Een raadsel is iets dat mensen met veel hijzelf geestelijk aanwezig. Door de Geest intelligentie kunnen oplossen. Maar een woont hij in de harten van de gelovigen mysterie is iets dat ons verstand ten enen en maakt hen één met zichzelf zoals hij male te boven gaat, omdat het de één is met de Vader (Joh. 14: 18-23) De categorieën van ons denken overstijgt. Geest is de mystagoog. In zijn mystagogi- Daarom wordt het geheimenis vaak beter sche dienst maakt hij mensen tot volgelin- verstaan door kinderen en armen dan gen van Jezus en maakt duidelijk wat door wijzen en verstandigen, zoals Jezus Jezus’ boodschap voor hen betekent: en Paulus nadrukkelijk stellen. De wijze 13 De Geest van de waarheid zal jullie, waarop God zijn bevrijdende aanwezigwanneer hij komt, de weg wijzen naar de heid doet kennen is contrair aan de volle waarheid. Hij zal niet namens verwachtingen van de wereldwijzen, hij zichzelf spreken, maar hij zal zeggen wat openbaart zich sub contrario, in lijden, hij hoort en jullie bekendmaken wat sterven en opstanding van de Gezalfde. komen gaat. Het mysterie heeft dus niet alleen te maken met Gods transcendentie, zodat De Geest brengt geen nieuwe leer, maar hij principieel het menselijk verstand put uit de leer van Christus, die deze weer overstijgt, maar ook met zijn condescenvan de Vader heeft. Doordat de Geest de dentie, in de wijze waarop hij zich volle implicaties van de boodschap van openbaart in zijn volk Israël, een klein, Christus duidelijk maakt, zet hij het werk machteloos volk en in Christus, de van Christus voort en leidt hij de gelovilijdende, de verachte, in nederigheid en gen naar eenheid met God. ontlediging. Dat juist deze weg de weg is naar het heil voor alle volkeren, dat is het Hiermee is één van de centrale uitgangs- mysterie, waarvoor alleen de Geest geloof punten van een christelijke mystagogie kan wekken. Dit mysterie kan niet

begrepen worden, maar wordt geloofd, en geleefd! Om die weg van geloof, van geloofsleven te gaan heeft men de Geest nodig als Lebemeister.

De geloofsgemeenschap als het mystagogische krachtenveld Het is dus de Geest die handelt, maar hij gebruikt daarbij mensen. De Geest doet zijn mystagogische werk door mensen heen, zonder dat mensen daarmee het eigenlijke werk van de Geest overnemen. In de eigenlijke zin zijn pastores geen mystagogen. Want zij kunnen niemand

sche krachtenveld verricht de Geest zijn mystagogische werk niet alleen door de ambten, laat staan alleen door het ambt van predikant, maar door de dienst die elk lid verricht in een klimaat van onderlinge liefde en verbondenheid. Dit klimaat is, zoals in de afscheidsrede keer op keer gezegd wordt, de sfeer waarin de Geest wil en kan werken en ook in Kolossenzen 2: 3 wordt de liefdevolle eenheid als doel van het mystagogische werk van de apostel genoemd. De ambtsdragers vervullen in dit werk wel een bijzondere rol, maar ze doen dit toch

De pastor is herder die troost en bemoedigt, én profeet die oproept tot dagelijkse bekering het geloof geven, zij kunnen niemand de gelovige ervaring van eenheid met God geven. Maar de geloofsgemeenschap leeft van het geheim, dat Christus in haar midden is, en dat hij door zijn Geest werkt in hun midden. In dit mystagogi-

in nauwe samenwerking met andere ambten en bedieningen. Ook pastores in een justitiële inrichting werken, dunkt mij, niet als geïsoleerde individuen op eigen gezag. Zij vertegenwoordigen een geloofstraditie, en op

gezette tijden zijn er ook vertegenwoordigers van de geloofsgemeenschap aanwezig, die hun werk ondersteunen. En een gespreksgroep in de gevangenis kan zomaar ineens een soort geloofsgemeenschap zijn, waar niet alleen de pastor een stimulerende rol speelt, maar mensen elkaar verder helpen.

De pastor als deelnemer in de mystagogische dienst van de Geest Als de pastor leiding geeft, doet hij of zij dat als iemand die zelf ook leiding ontvangt, door de Geest, die in de gemeenschap werkt. Als de pastor spreekt, doet hij of zij dat ‘als een leerling’ (Jesaja 50:4, vertaling 1951). Als de pastor anderen inwijdt, doet hij of zij dat als iemand die zelf ook steeds opnieuw ingewijd moet worden, die zelf ook ontvangt, deel heeft aan het mystagogische werk dat de Geest in de gemeente doet. En juist het besef, dat het de Geest is die het eigenlijke werk verricht, geeft


pastores competenties moeten verwerven en onderhouden. Om welke competenties gaat het dan? Ik zou er drie willen noemen: het vermogen tot contemplatie, het vermogen tot onderscheiding en het vermogen tot transformatie. En het gaat er dan steeds om dat zij deze vermogens bezitten ten aanzien van hun eigen spiritualiteit als ook dat zij in staat zijn bij anderen deze vermogens te stimuleren.

Het vermogen tot contemplatie

aan het werk van de menselijke ‘mystagoog’ een eigen karakter. Want als de Geest de mystagoog is, die werkt in het krachtenveld van de gemeente en trouwens waait waarheen hij wil, dan zullen pastores er van uit moeten gaan dat zij altijd te maken hebben met mensen die op enigerlei wijze door die Geest zijn aangeraakt. Dat God zich op enigerlei wijze in hun leven present heeft gesteld. Dat hun leven een proces geweest is, waarin al veel gebeurd is, al veel ervaring opgedaan is, en waarin de Geest zelf zijn werk van omvorming bezig is te voltrekken. En het is daarom van eminent belang, dat de pastor gevoelig is voor het mystagogische proces waar deze mens al volop in betrokken is. Zeker, daarin kan nog veel verhelderd worden, en uitgezuiverd, en gestimuleerd en aangereikt. Daarin spelen de liturgie, de catechese, het pastoraat, de medemenselijke ontmoeting, de diaconale dienst een grote rol. Daarin liggen ook de opdrachten en mogelijkheden van de pastor, om

Onder contemplatie versta ik aandacht hebben voor de diepte van het bestaan, een open oog hebben voor de sporen van God in het leven van jezelf en van anderen. Aandacht, ontvankelijk, open, dat zijn de kernwoorden van deze competentie. Contemplatie is vooral een verlangen naar deze aandacht, een streven ernaar, het steeds weer zoeken, in het besef dat het zo eenvoudig en elementair is, dat men het niet kan verwerven, maar dat het geschonken wordt door die gratuïte en genadige werkelijkheid die wij God noemen. Contemplatie is daarom ook het vermogen om te ontvangen, om blij en dank-


een mysterie blijft en dat God liefde is, die uit is op welzijn van alle mensen. Onder ethische criteria versta ik het bijbelse gegeven dat men de boom herkent aan de vruchten. Of een bepaalde ervaring of boodschap uit de Geest van God komt of uit de geest van de afgrond blijkt uit wat de uitwerking ervan is. Is het effect vrede, liefde, gerechtigheid, mededogen, of hoogmoed, haat, onvrede, hardheid? Onder het gebruik van psychologische criteria versta ik, dat men enig inzicht heeft in iemands geestelijke gezondheid en kan constateren of bij iemand pathologische vormen van religie een rol

Het vermogen tot onderscheiding

spelen. Zo kan er een ongezond schuldgevoel aanwezig zijn, of een hysterisch verlangen naar gemeenschap met God.

Mensen hebben vele ervaringen. Niet alle zijn uit een zuivere bron, ze leiden niet alle tot wijsheid en mededogen, niet altijd bevorderen ze geestelijke groei. Alle menselijke fenomenen zijn ambivalent. Ook diepe religieuze ervaringen, hoe zuiver hun bron ook is, worden mede

Als de pastor anderen inwijdt, doet hij of zij dat als iemand die zelf ook steeds opnieuw ingewijd wordt baar te kunnen zijn. Om dit vermogen te ontplooien en te versterken oefent men zich in stil en aandachtig zijn, in onthaasting, zoekt men momenten van meditatie en gebed. Ook in tijden van geconcentreerd werk, in de hectiek van het moderne bestaan, zoekt men innerlijke vrede temidden van de haast. Onder de druk van vele verantwoordelijkheden oefent men zich in vertrouwen in Gods wijsheid, ontwikkelt men een intuïtie om met de stroom van het leven mee te bewegen. Daardoor wordt het leven

Transformatie is gave van de Geest, maar vraagt van de mens ook de wil tot overgave mystagogisch te werken, inleidend en inwijdend, maar vooral ook receptief, aandachtig horend en ziend welke weg de Eeuwige gaat met deze mens, met deze gemeente en daarop dan inspelend. Maar om zuiver te kunnen waarnemen welke weg God met deze mens gaat en om daarbij de groeimogelijkheden en blokkades, de goede Geest en kwade geesten te onderscheiden, moeten pastores ervaring hebben met waarnemen en onderscheiden in de weg die God met hen zelf gaat. Om deze taak te kunnen vervullen zullen

zijn ook voorbereid om anderen in te leiden en in te wijden in dit vermogen. Zij helpen anderen om hun levenservaringen te zien als ontmoetingen met het mysterie, hun levensvragen te ervaren als heenwijzingen naar de transcendente grond van het bestaan. Zij begeleiden hen in het inoefenen van stilte, innerlijke openheid, aandachtig leven. Zij leren hen om de religieuze teksten en verhalen uit hun traditie te lezen en te verstaan als beelden van hun eigen leven, als symbolen van de godsontmoeting. Niemand kan bij een ander het vermogen tot contemplatie wekken. Hier geldt: slechts één is uw meester. Dat is de innerlijke meester, dat is de Geest. Maar wel kan men het verlangen wekken, door een goed voorbeeld te geven.

transparant, doorzichtig tot op God. Dat wil zeggen: het leven krijgt de smaak van het mysterie. Welnu, dit vermogen tot contemplatie is een geschenk van boven, dat vraagt om aanvaarding in geloof, oefening in hoop, voltooiing in liefde. De pastor die mystagoog wil zijn zal zich oefenen in dit vermogen, dag in dag uit, een leven lang. Zo zal h(z)ij ingewijd worden in het mysterie van het bestaan, in de verworteling van dit bestaan in de genade van God. Pastores die zich hierin oefenen,

bepaald door het tijden cultuurgebonden kenvermogen van de mens die ze ontvangt. We staan daarnaast voortdurend bloot aan allerlei boodschappen die ons bepaalde waarden en normen voorhouden, maar waarachter vaak ook allerlei beperkte belangen schuilgaan. De tijdgeest kan het mensen moeilijk maken om hun eigen ervaringen serieus te nemen. Wij, die leven in het tijdperk van het rationalisme, hebben vaak de grootste moeite om onze levenservaringen te doorgronden tot op hun goddelijke bezieling, en niet alles te reduceren tot een profane reeks van oorzaken en gevolgen. Daarom is onderscheiding nodig. Van pastores mag men verwachten dat hun in de opleiding minstens inzicht is gegeven in de criteria die men bij de geestelijke onderscheiding hanteert en dat zij zich in deze kunst en kunde voortdurend bijscholen. Bij de onderscheiding maakt men gebruik van theologische, ethische en psychologische criteria. Bij theologisch denk ik aan het criterium, dat persoonlijke ervaringen van mensen gemeten worden aan de grondnoties van de bijbelse boodschap, zoals het besef dat God altijd groter is dan ons hart en dus

matie hier op aarde nooit voltooid zou worden, dat de spanning tussen het reeds en het nog niet, de paradox van simul iustus et peccator in deze aardse bedeling overeind blijft. Maar daarmee wilde men niet de mogelijkheid tot geestelijke groei ontkennen. Hoog stond de heiliging van het dagelijkse leven aangeschreven. De heiliging van de persoonlijke gelovige stond daarbij in verband met de opbouw van de kerk van Christus en de kerstening van de samenleving. De pastor werd niet alleen gezien als een herder die troost en bemoedigt, maar ook als een profeet die oproept tot dagelijkse bekering. Wij zullen in deze tijd bepaalde accenten

gische proces in de gemeenschap, dan vraagt dat om de contemplatieve blik en de geestelijke onderscheiding, waarmee men inzicht krijgt in het werk van de Geest. Want het gaat er niet om dat wij verandering bij onszelf of anderen afdwingen, maar dat wij stimuleren wat

Loslaten van het eigen ‘ik’ wordt van hen gevraagd die anderen begeleiden in het geestelijk proces

Dit vermogen tot onderscheiding dienen pastores ook te hanteren ten aanzien van hun eigen spiritualiteit. Alleen dan zullen zij in staat zijn anderen te helpen om dit vermogen tot onderscheiding te ontwikkelen. Dit is niet alleen een zaak van intellectuele eerlijkheid en zorgvuldige rationele doordenking, maar ook een zaak van zich gelovig en onvoorwaardelijk openstellen voor het oordeel van de Geest. Met andere woorden dit vraagt spirituele oprechtheid en authenticiteit.

Het vermogen tot transformatie Het geestelijk leven is een omvormingsproces. Men sprak vroeger over de heiliging als een sterven aan de oude mens en een opstaan van de nieuwe mens, over navolging van Christus en zo, naar zijn beeld, omgevormd worden tot heerlijkheid. Men was zich er daarbij wel van bewust, dat deze weg van transfor-

anders leggen, en in andere bewoordingen over deze dingen spreken, maar ik denk dat er wat de zaak betreft grote continuïteit met het voorgeslacht zal zijn. De Geest brengt mensen en samenlevingen in een proces van transformatie, in de richting van meer rechtvaardigheid, meer vredelievendheid, grotere authenticiteit, en nog zoveel meer. Religieuze ervaringen veranderen, als het goed is, mensen. Het vermogen tot contemplatie zet aan tot meer mededogen. De geestelijke onderscheiding is gericht op het nemen van de juiste beslissingen en het trekken van de juiste consequenties. Pastores die geestelijk leiding willen geven en mensen begeleiden mogen in dit transformatieproces zullen aandacht moeten geven aan hun eigen geestelijke groei. Een geloof dat alleen dient als intellectuele levensbeschouwing of als emotionele geruststelling komt niet tot zijn doel: de hele mens in de sociale context betrekken in het transformatieve werk van de Geest. Het vermogen tot transformatie is weliswaar een gave van diezelfde Geest, maar vraagt van de mens de wil tot overgave. Zolang het eigen ego op de troon zit, gebeurt er niets. Loslaten van het eigen ‘ik’, zonder dat dit betekent dat men zichzelf geweld aandoet, maar wel met de moed van een grote liefde, dat wordt gevraagd van hen die anderen begeleiden in het geestelijk proces. Wanneer men een rol vervult in het mystago-

er aan groeikansen aanwezig is en helder maken wat groei in de weg staat, en op die manier voorwaarden scheppen waarop de Geest zijn werk kan doen. Soms zal een duidelijk appèl op zijn plaats zijn, een andere keer een voorzichtige suggestie. In persoonlijke begeleiding kan men mensen vragen welke stappen zij zelf willen zetten. Men kan hun zelfs voorstellen om bepaalde mogelijkheden te onderzoeken. Het vermogen tot transformatie wordt versterkt als mensen zich aanvaard weten, aanvaard zoals ze zijn. Als de begeleider hun fouten en tekortkomingen niet veroordeelt, ook niet bagatelliseert, maar gelegenheid geeft tot uitspreken en uitzicht biedt op vergeving. En tegelijk wel de mogelijkheden verkent van verandering, van een nieuw begin soms. De begeleider ontleent het gezag daartoe niet aan zijn status, of aan het feit dat hij het burgerlijk fatsoen vertegenwoordigt, of de vertegenwoordiger is van een eisende God, maar zij krijgt gezag als zij zich vanuit haar contemplatieve en onderscheidende competentie laat leiden door wat zij aan geestelijke mogelijkheden in de ander waarneemt en hem daarmee confronteert én bemoedigt. Zo werken de drie hier genoemde competenties nauw samen om ruimte te scheppen voor de ene meester, de ene wijsheid en liefde en kracht, die mensen transformeren kan: de Geest van God. ■


Erik Verheijen (Groen Links) pleit voor meer solidariteit

Gemeente heeft ook voorbeeldfunctie

Pastor in de politiek De pastor zit voorbereid achter zijn werktafel. Voor hem liggen enkele boekwerkjes op een stapeltje. We treffen elkaar in zijn werkkamer van de Rijks TBS-kliniek Veldzicht te Balkbrug (Dr.). Erik Verheijen slaat pagina 22 open van het boekje Pastorale Competentie en zegt: “De tragiek van de katholieke kerk is dat zij leiderschap definieert als ambtelijk omschreven volmachten. De pastoraaltheologische, communicatieve en personale competentie zijn daarvan losgesneden. Als pastoraal werkenden lijden wij aan dat exclusieve accent op de volmachtcompetenties. Zo’n definitie doet tekort aan de andere (bekwaamheids) aspecten van leiderschap, die net zo belangrijk zijn”. Deze justitiepastor is ook één dag in de week fractieleider van GroenLinks in de gemeente De Wolden. Wat leert hij over leiderschap van de politiek? door Walther Burgering -

V

erheijen: “Leiderschap in de katholieke kerk is niet onomstreden. Paus Benedictus XVI heeft net van zich doen spreken op de Wereld Jongeren Dagen in Keulen. Er wordt gezegd dat we heden ten dage in een evenementencultuur leven, dus als paus moet je daar bij zijn. Los van de inhoud, is het instituut paus een fenomeen geworden met het pontificaat van Johannes Paulus II. Die wist als geen ander de media te gebruiken om leiderschap tot uitdrukking te brengen”. De pastor: Geestelijke verzorgers in de bajes ontberen nogal eens een teamleider. Pastor, dominee, humanist en imam geven ieder afzonderlijk invulling aan geestelijke verzorging binnen de inrichting. Eric Verheijen is voor-

stander dat geestelijke verzorgers zich meer als team, met een teamleider, manifesteren: “Een teamleider geeft gezicht naar de inrichting toe. Hij is iemand die de kar trekt en die het team geestelijke verzorging leidt. Meer nog dan de vergaderingen voorzitten, zal hij de voortgang van processen bewaken door middel van bijvoorbeeld jaarplannen waarin het team geestelijke verzorging haar voornemens heeft neergelegd en de teamleider het team bevraagt of de voornemens van de grond zijn gekomen”. Duidelijkheid troef, zowel naar het team toe als naar de inrichting, die weet wat ze van het team geestelijke verzorging kan verwachten. Nieuwe zaken kunnen ook zo door één mond worden gecommuniceerd. Dat werkt goed en is helder.

Individueel en algemeen belang De politicus: “Politiek gezien is er op dit moment geen aansprekende, politiek charismatische leider. Een leider met een visie die nodig is. Kijk bijvoorbeeld naar de milieuproblematiek, de natuurlijke omgeving en het energieverbruik. Dat


is moeilijke materie, en we weten niet goed hoe we het moeten verpakken? Milieuproblematiek verkoopt niet echt lekker. Toch bestaan er al doemscenario’s over hoe het binnen een aantal jaren zal zijn. Een uitgesproken visie van de (groene) politiek is nodig”. “Charismatische leiders zijn noodzakelijk om sterke geluiden te laten horen, maar het draait natuurlijk ook om de inhoud. Zo’n leider heeft diverse soorten mensen achter zich nodig voor voldoende feedback. Charisma is: tot de verbeelding

precies het algemeen belang is. In De Wolden zijn er belangen van boeren, van bewoners en van toeristen. Die botsen regelmatig. Daarom is GroenLinks medeinitiatiefnemer geweest bij het formuleren van een toekomstvisie van de gemeente: hoe willen wij dat de gemeente er over 20-25 jaar uitziet. Dat is ons visioen. In de regel is er weinig visioen in de politiek, ook landelijk niet. Voor Den Haag is het algemeen belang veel te beperkt tot Nederland alleen. Weinig aandacht voor Europa of de wereld, terwijl je niet blind kunt zijn voor die

In de politiek gaat het om de spanning individueel-algemeen belang spreken, juist ook voor de lange termijn. Zomaar behoefte aan een sterke leider en de inhoud van wat hij zegt niet bekijken, dat kan niet”, aldus het GroenLinksgemeenteraadslid. Gemeente De Wolden is een plattelandsgemeente. Verheijen: “In de politiek gaat het altijd om de spanning tussen het individueel belang en het algemeen belang. Dat moet je in de gemeenteraad sámen uitdiscussiëren, om het algemeen belang te dienen. Een goed debat gaat erover om het individueel belang af te zetten tegen dat algemeen belang. Daardoor denken we gezamenlijk na over wát

context. Dan heb je nog het heilige geloof in de privatisering en de marktwerking, terwijl de spoorwegen laten zien dat het niet gewerkt heeft, gooit men nu weer het zorgstelsel op de schop en holt de sociale woningbouw uit. Het woord solidariteit komt niet meer voor in de Haagse politiek. Daar wreekt zich ook dat een regering voor 4 jaar wordt aangesteld. Dan begint het korte termijndenken, haakt men in op hypes en dient men nu al weer zich veilig te stellen voor de nieuwe verkiezingen. Politiek is vaak snel en makkelijk scoren, doordachte inhoud ontbreekt in de politiek”.

probeert een individueel verhaal te laten klinken, en dat Erik Verheijen probeert in de in de lijn te leggen van de gemeenteraad het kleine dorp grotere verhalen. Dat is een te verbinden met de grote groot goed. De behoefte aan wereld. Bijvoorbeeld, toen het nieuwe vormen van gemeennieuwe gemeentehuis er schap neemt toe. Juist wij, kwam. “Wij hebben toen pastores en politieke leiders, voorgesteld om zuivere koffie moeten verbindingen leggen te schenken. Die discussie was en de wereld groter maken verbredend en verdiepend. De voor het individu. De ervaring: aandacht vragen voor de “er zijn er meer die dit hebben kleine keutelboeren in Latijns meegemaakt”, dat schept Amerika, maakt je wereld als gemeenschap”. agrarische gemeente in Het schrikt de pastor-politicus Europa wel wat groter. wel af dat charisma voor een Onvoorstelbaar was het dat aantal leiders ook dodelijk is alle kozijnen van het nieuwe geweest. Frere Roger, maar gemeentehuis van tropisch ook met Rabbin, Maarten hardhout waren. Daar was niet Luther King, Kennedy, Ghandi over nagedacht. Hier hebben en Fortuyn. “Triest is dat. we als gemeente toch ook een Misschien verdragen we het voorbeeldfunctie ! Een keer niet dat we charismatische per jaar proberen we bij de leiders hebben, dat het algemene beschouwingen een werkelijk ergens over gaat... ietwat ander verhaal in te Blijkbaar loop je dan wel een brengen, moties met een risico. De andere kant is dat kritische instelling, lijntjes als het volk geen visioen meer trekken die wat verdergaan heeft, ze droog komt te staan. dan het plaatselijk belang. En Wij hebben wél visioenen dat lukt, met wisselend succes. nodig. In pastoraat én in Natuurlijk heb ik er geen trek politiek”. in om iedere keer in de hoek “Nelson Mandela is zo iemand van de betweterige te worden met een aansprekende visie, gezet, maar het gebeurt wel hij staat voor wijsheid. Na 27 eens. En dan ben ik nog niet jaar gevangenschap een land eens een radicale GroenLinkse gaan besturen en kiezen voor milieuactivist. Daar heb ik ook het toewerken naar verzoeniet zoveel mee“. ning getuigt van wijsheid. Als hij naar de Nederlandse Weten dat er maar één samenleving kijkt, dan hoopt oplossing is voor het diepgehij dat de wal het schip keert. wortelde Zuid Afrikaanse Politicus-pastor Verheijen: probleem: verzoening tussen “De platheid, de holheid, de zwart en blank. Toewerken platvloersheid en het ontbrenaar verzoening, en niet naar ken van inhoud... wanneer wraak. En dat nadat hij nogal zoeken we nog naar gemeenwat heeft doorstaan”. schap? Zijn we meer dan consument alleen? Vinden we Solidariteit nog iets van spiritualiteit, In zijn politieke inzet wil Erik normen en waarden? JongeVerheijen vooral niet alles ren, maar ook anderen, zeggen overlaten aan de marktwerop een gegeven moment: wat king. Hij wil ook serieus werk doet ons toch leven? Daardoor maken van christelijke groeit het verlangen naar ideaalbeelden als opkomen inzicht en leiders kunnen dan voor de zwakkeren, en dus niet leiding geven op een spirituele alles enkel en alleen overlaten manier. Zoals Frere Roger van aan de eigen verantwoordeTaizé bijvoorbeeld”. lijkheid. Daarnaast heeft hij Ik heb eens gehoord dat het een rotsvast vertrouwen en kenmerk van de levensbegeloof in de multiculturele schouwelijke programma’s samenleving. Het opnemen van Leo Fijen (KRO) is, dat hij van de vreemdeling in de

samenleving is en blijft een opdracht vanuit de Tora. Verheijen: “Het begrip solidariteit trek ik regelmatig uit de kast, in de preek én in de politiek. Waarom? Omdat we mensen veel te vaak stevig op het alleen dragen van hun eigen verantwoordelijkheid drukken. We moeten allemaal voor onszelf zorgen, maar velen kunnen dat niet. Dat zijn mensen die door de bomen het bos niet meer zien. Wij zijn nog bestudeerd, maar als je dat niet hebt gedaan en je krijgt al deze omwentelingen in de energie-, woon en zorgsector, dan snap ik wel dat mensen het niet meer kunnen volgen en de moed verliezen.

Het wordt al moeilijker en moeilijker en ook al heb je gestudeerd, het kost mij zelf steeds meer moeite om een beetje greep te houden op je eigen leven en de maatschappelijke ontwikkelingen. Hoe kun je dan verwachten dat mensen met iets minder bagage en ontwikkeling wel hun eigen verantwoordelijkheid voor hun leven honderd procent moeten dragen en maar moeten zien hoe ze door de bomen het bos blijven zien?”. Pastorale Competentie, mogelijkheden en moeilijkheden van het pastor-zijn. Een poimenisch collegeboek, A.M.J.M. Herman van de Spijker, Heerlen, Poimen, 1984 ■

De Paus op de Wereldjongerendagen Donderdagmiddag zal de paus arriveren. De hele dag hoor je groepen scanderen: “Be-ne-det-to!”. Veel pelgrims zeggen alleen voor de paus te komen, zelfs mensen uit Afrika en Azië. Overal zie je shirtjes die sprekend lijken op voetbalshirtjes met op de achterkant ‘Benedetto 16’. De paus als voetbalidool, of als wereldberoemde popster, met de jongeren als zijn fans. Om tien voor half acht is het dan eindelijk zover: Benedictus XVI komt voorbij. Het publiek gilt, juicht en zwaait. Tussen alle hoofden, armen en camera’s door is hij moeilijk te zien. Een halve minuut, en dan is het voorbij. Naderhand is de sfeer uitgelaten. Her en der wordt nog gescandeerd ‘Be-ne-det-to! “ Zaterdag – start van de grote finale op het Mariënfeld... Hier komt iedereen voor hetzelfde optreden: dat van de paus... Dan is er op de grote filmschermen, die overal zijn opgesteld, te zien dat de paus eraan komt in zijn pausmobiel. De onrust neemt toe.. met het blote oog is hij nauwelijks te zien. Op de schermen in het veld wel. In verschillende talen spreekt hij de menigte toe ...De boodschap van de paus lijkt er weinig toe te doen. Het gaat erom dat je ‘de paus’ ziet, ongeacht wat de man te melden heeft. Kunnen zeggen dat je hem gezien hebt, dat hij naar je heeft gezwaaid. Dat is wat telt. Cultuur- en godsdienstpsychologe Judith Tonnaer in VolZin jg. 4, nr.17


Leiderschap: herstel van vertrouwen door Mirjam Sterk - De

samenleving is in beweging. Dat is niet nieuw, maar er lijken de afgelopen jaren toch een aantal essentiële veranderingen te hebben plaatsgevonden.

mij: hoe krijgen we meer binding tussen mensen. Daar zijn leiders voor nodig. Dat is een vraagstuk dat in eerste plaats op politiek niveau speelt, maar ook aan de orde is n de eerste plaats kener ook op spiritueel vlak veel in binnen het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties, merkt zich de tweede helft beweging. De ontkerkelijking van de vorige eeuw door neemt toe, maar de spirituali- waaronder ik ook kerken een toenemende individualiteit, zo blijkt ook uit diverse versta. sering en secularisering. onderzoeken, neemt niet af. Maar hoe staat het met het Vroeger werd je als GereforVragen over zingeving zijn leiderschap? Leiderschap is meerd, Katholiek of socialist inherent aan het menselijk niet meer iets wat je vanzelfgeboren. Daarbij hoorde een bestaan. Dit speelt ook in de sprekend hebt vanwege je heel eigen wereld met een nieuwe gemeenschappen. Dit positie omdat je bijvoorbeeld eigen krant, kerk en vereniis bijvoorbeeld sterk terug te schooldirecteur bent of ging. Deze zuilen stonden voor zien onder de moslimjongeren minister-president. De een heel eigen waardenoriën- op dit moment. Daar is een individualisering heeft tatie. Vanaf de zestiger jaren is enorme spirituele honger, mondige burgers voortgede ontzuiling in gang gezet. maar men weet niet goed waar bracht. Burgers die zich niet Mensen ontworstelden zich men daarmee terecht moet. meer zo maar wat laten aan de vanzelfsprekendheden vertellen. In de politiek is dat die bij hun zuil hoorden. Niet Negatieve gevolgen van zichtbaar geworden tijdens de langer was de preek op zondag individualisering verkiezingen in 2002, maar richtinggevend voor het Deze ontwikkelingen hebben ook recent nog tijdens het gedrag gedurende de week. tot gevolg dat er minder dan Europees Referendum. Een Voor gezagshuishoudens waar voorheen vanzelfsprekendhe- ruime meerderheid van vaders woord wet was, den in onze samenleving zijn. politiek Den Haag gaf aan te kwamen onderhandelingsMensen zijn zoekende. willen kiezen voor de Eurohuishoudens. Deze individua- Zingevingen die vroeger een pese Grondwet, maar de lisering en secularisering vanzelfsprekend houvast meerderheid in Nederland leverden belangrijke vrijheden boden moeten vervangen stemde desondanks ‘nee’. Niet op, niet in de laatste plaats worden voor nieuwe zingevin- alleen in de politiek is dat voor de vrouw. Maar heeft ook gen. Plekken waar men eerder zichtbaar. Veel leraren op zijn negatieve kanten. Ik kom antwoorden kon vinden scholen klagen over de daar zo op terug. bestaan niet meer. Dat is niet mondige ouders. Na een Een tweede ontwikkeling de voor iedereen even gemakkeberisping van zoon of dochter afgelopen vijftig jaar betreft de lijk. Er ontstaat vervreemding. komt één van de ouders, komst van vele migranten naar Mensen voelen zich ontheemd desnoods met een honkbalNederland uit landen met voor en niet meer verbonden met knuppel, wel even vertellen ons min of meer vreemde de samenleving. Een onderwie het voor het zeggen heeft. culturen: De Molukken, zoek van het SCP concludeer- Dat verlies van het vanzelfSuriname, Marokko en Turkije de dat mensen gelukkig zijn sprekende gezag, een van de om een paar belangrijke te binnen hun eigen gezin, maar gevolgen van de individualisenoemen. Deze gemeenschap- dat men zich niet verbonden ring maakt het voor leiders pen hebben in de loop der voelt met de rest van de niet eenvoudig om leiding te jaren een plaats verworven in samenleving. Een schokkende geven. Daarnaast zijn we de Nederlandse samenleving conclusie die aantoont wat de opgeschrikt door boekhouden daarop een stempel negatieve gevolgen zijn van schandalen en de exorbitante gedrukt. Vooral in de grote individualisering. De cultuur- inkomens van topmanagers in filosoof Ad Verbrugge noemt steden is deze veranderde het bedrijfsleven. samenleving zichtbaar. We deze tijd in zijn boek een ‘Tijd Om dit vertrouwen te herwinkregen te maken met het van onbehagen’. Volgens hem nen worden democratische fenomeen ‘zwarte’ scholen, loopt de moderne mens tegen structuurvernieuwingen moskeeën en vrouwen met de vraag aan waar hij de voorgesteld in de politiek en hoofddoeken. Dat deze bezieling moet vinden van een nieuwe regels voor corporate inpassing niet altijd zonder gemeenschap die eenheid, governance of goed bestuur in horten of stoten gaat is richting en samenhang geeft het bedrijfsleven en maatminzaam bekend. in het leven en handelen. schappelijke organisaties. Ik Door de secularisatie en de Het grote vraagstuk voor de denk niet dat dit voldoende komst van nieuwe culturen is komende jaren is dus volgens passende antwoorden zijn op

I


de leiderschapscrisis waar we mee te maken hebben.

Moreel, dienend en authentiek leiderschap Een autoritaire leiderschapstijl past niet meer bij deze tijd van mondige burgers. Ik pleit daarom voor een type leiderschap waarbij drie begrippen centraal staan. Het nieuwe leiderschap kenmerkt zich door moreel dienend en authentiek leiderschap. Bij moreel leiderschap hoort het aangaan van het debat over de richting van de samenleving. Hierboven beschreef ik de ontwikkelingen van de afgelopen jaren. Mensen zijn op zoek naar een nieuwe oriëntatie: waar staan wij voor als samenleving. Het afkeuren van de Europese Grondwet was mijns inziens ook de angst op te gaan in een groter onbekend geheel. Daarachter zie ik een identiteitscrisis. Als je zelf niet weet wie je bent en waar je voor staat dan is dat een slechte basis om die stap te (durven) zetten. Nodig is dus een leiderschap waarbij opnieuw verkend wordt wie we zijn en waar we voor staan. Dat is ook de terechte vraag die veel migranten aan mij stellen. Inburgeren oké, maar waarin dan? Daarbij hoort ook een debat over waarden en normen, dat verder gaat dan alleen fatsoensnormen. En dat blijkt nog steeds een lastig debat. Daarbij horen dus ook

leiders in overheid, bedrijfsleven of organisaties die voorleven wat die waarden inhouden. Daarnaast zou het leiderschap dienend moeten zijn. Dienend leiderschap betekent dienstbaar zijn. Het gaat om een gerichtheid op de ander in plaats van op de eigen positie of vermogen. Luisteren in plaats van horen en spreken. Uit onderzoeken blijkt dat de best presterende bedrijven in de wereld geleid worden door mensen die bescheiden en dienstbaar zijn. Dit type leiderschap neemt mensen serieus in hun vragen, maar ook in hun kunnen. Dus in hun beroepseer. We hebben het over een leider die mensen en organisaties ook verantwoordelijkheid durft te geven, hen in hun kracht durft te zetten. Een leider die mensen en organisaties de ruimte durft te geven hun talenten te ontplooien. Maar wel in de gaten houdt, waar mensen overvraagd worden of alleen op zichzelf zijn gericht. Ruimte is immers altijd begrensde ruimte. Tenslotte draait het bij leiderschap ook om authenticiteit. Alleen een leider wiens gedrag in overeenstemming is met zijn of haar eigen waarden is authentiek en dwingt respect en vertrouwen af. Zo’n leider kan mensen binden. Ik denk dat alleen zo’n vorm van leiderschap bij draagt aan een herstel van vertrouwen van mensen in politiek, maar ook in het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Een leiderschap dat mensen serieus neemt als individu, maar ook een antwoord geeft op het zoeken naar verbondenheid. Een leiderschap dat Nederlanders met nieuwe Nederlanders bindt en ruimte geeft aan minderheden. Dit is een opdracht aan ons allemaal. Waar we ons ook bewegen, of dat nu in de politiek is of in het justitiepastoraat. ■

Leiderschap en dialoog: de Chief luistert “We denken graag dat wij ons werk gekozen hebben, maar we zouden beter kunnen zeggen dat ons werk ons gevonden heeft.” – Thomas Moore door Ben Bijker - Toen

ik begon met werken heb ik altijd bewust gekozen voor het werken mét mensen. Nooit had ik gedacht dat ik een leider zou worden. Eerst ook helemaal niet gewild. Mijn plezier zat vooral in inhoud geven aan het vormingsen ontwikkelingswerk. Met gedetineerden, vrouwen en volwassen mannen. Later buiten Justitie in de opvang van jeugd en nog later weer terug bij Justitie.

I

n mijn werk wilde ik graag grenzen verleggen. Het werd een rode draad in mijn werk. Niet kiezen voor wat altijd al was, maar verkennen wat óók zou kunnen. Vooral binnen de traditionele en hiërarchische organisatie van het gevangeniswezen was dit telkens een boeiende uitdaging en strijd. Juist door soms een andere benadering of het scheppen van andere mogelijkheden, zag ik dat er meer kon met gedetineerden dan vaak werd gedacht. Maar daar liep ik ook veel teleurstellingen in op. Soms omdat ik moest erkennen dat gedetineerden niet anders wilden, vaak omdat de organisatie de mogelijkheden niet zag. De gebrekkige bereidheid om iets te willen proberen. Het meestal moeten horen van “het kan niet” zonder argumenten. Dat gebrek aan veranderingsgezindheid constateerde ik vooral bij leidinggevenden en directeuren. Toen dit besef tot mij doordrong, rijpte het streven om ervoor te zorgen dat ik zo min

rekenen en erop vertrouwen dat je zo deskundig bent dat het goed komt met het geld, het halen van de doelen en dat je goed voor de mensen bent. Want als jij als leider niet deugt hebben daar veel mensen last van. Poeh..!

Liefde en bezieling Er wordt veel over leiderschap geschreven. Er zijn theorieën en methoden om leiderschap te analyseren en te verbeteren. Competenties worden benoemd. Sterkte en zwakte wordt in kaart gebracht, al dan niet met kleuren. En als je dan trainingen bijwoont om je leiderschapskwaliteiten te verbeteren, dan is het allemaal een fluitje van een cent: hier wat meer van, daarvan wat minder, nog wat scholing links en wat coaching rechts: een kwalitatief goede leider lijkt maakbaar. Maar het blijft behelpen omdat leiders net zo goed mensen zijn als degenen aan wie zij leidinggeven. Dat besef maakt bescheiden. Vooral als je je dan ook nog

Niet kiezen voor wat altijd al was, maar verkennen wat óók zou kunnen mogelijk leidinggevenden boven mij zou moeten hebben. Dan zou ik in staat zijn om betere voorwaarden te creëren voor wat ik voor ogen had. Dan zou het allemaal wel lukken. Dus werd ik leidinggevende en later een nog invloedrijkere leidinggevende en een nóg invloedrijkere leidinggevende en nu ben ik algemeen directeur. Leidinggeven valt niet mee. Wat eenvoudig lijkt, blijkt in de dagelijkse praktijk erg moeilijk. Je bent verantwoordelijk. Niet alleen meer voor jezelf, maar ook voor anderen. Die moeten op je kunnen

realiseert dat veel mensen afhankelijk zijn van het functioneren van een leider die net zo goed mens is als jij en ik. In mijn weg om te ontdekken wie ik als leider wil zijn en hoe ik mijn verantwoordelijkheid als leider wil nemen heb ik mij vooral laten inspireren door liefde en bezieling. Ik heb in de loop van de tijd gemerkt dat ik enthousiast word en dat het beste in mij naar boven komt als ik mij verbonden voel met de mensen en me verantwoordelijk kan voelen voor de doelen die de organisatie moet bereiken. Vaak bleek dat een wonderlijk samengaan tussen wat er


op mijn weg kwam en waar ik zelf aan toe was. Koos ik het werk of koos het werk mij? Misschien mag je wel zeggen dat er sprake is van een roeping. Een gevaarlijk woord, omdat daar in onze cultuur allerlei betekenissen aan vastgeplakt zijn die ik hier niet bedoel. Bij roeping wordt al snel gedacht aan uitverkoren zijn, meestal in religieuze betekenis. Iets dat van buitenaf komt, iets dat voor je wordt

meestal de grote mond regeert. Dat vraagt om dialoog met alle mensen die iets willen zeggen over de belangrijke dingen die in de organisatie spelen. In het zoeken naar hoe je met de medewerkers, en in mijn huidige situatie ook met de gedetineerde jeugdigen, in gesprek kunt komen heb ik mij laten inspireren door de Kgotla. In Botswana is dat het woord voor de ontmoetingsplaats waar de Chief de mensen spreekt en tevens is dit het

Als alles over het thema is gezegd, neemt de Chief ter plekke een besluit bepaald, worden wat je nog niet bent. Ik bedoel roeping in de betekenis die Lenette Schuijt eraan geeft: “Werken vanuit een roeping is werk doen dat past bij je aard, je persoonlijkheid en unieke kwaliteiten. Het houdt in dat je ontvankelijk bent voor je talenten en voor de uitdagingen die het leven biedt om die talenten vruchtbaar te maken”. In deze omschrijving heb ik mij heel erg herkend. Zó ben ik. Altijd op zoek naar de uitdaging om iets van betekenis te kunnen toevoegen aan dat wat ik dagelijks doe. Voor mij is dat werken met bezieling, omdat het met mijn wezen te maken heeft. En dat is heel concreet.

woord voor dialoog. In de Kgotlabijeenkomsten worden alle belangrijke thema’s besproken. En een belangrijke regel is dat iedereen die iets te zeggen heeft dat ook mag doen, zonder dat dit gevolgen heeft voor zijn of haar positie of functioneren. Iedereen luistert en reageert niet op wie iets zegt of wat er gezegd wordt. Wie het woord wil nemen, spreekt zijn of haar eigen idee van de werkelijkheid uit en draagt zo bij aan de verkenning en

Leiding geven is de baas spelen Ik verbind mij aan een organisatie, aan de doelen die daar bereikt moeten worden en aan de mensen die daar ook willen werken om samen die doelen te realiseren. Dat is werken met jaarplannen, projecten organiseren, personeelsbeleid inhoud geven, zorgen dat je uitkomt met de financiële kaders, organisatieproblemen oplossen. De manier waarop ik daarmee bezig ben, is met mijn hart. Een collega van vroeger noemde dat: hard voor de inhoud en zacht voor de mensen. Leiding geven is de baas spelen. Maar omdat de mensen over wie je de baas speelt afhankelijk zijn van jouw kwaliteiten, mogen ze er ook iets van vinden. Je kunt alleen maar de baas spelen als de mensen in de organisatie jou die ruimte geven. Ze moeten je kunnen vertrouwen en ze moeten vinden dat jij op dat moment degene bent die op die stoel mag zitten. Daarom hoor je als leidinggevende dan ook altijd stinkend je best te doen en alles te geven. Met minder mag je geen baas spelen. Je staat in dienst van de organisatie en de mensen daarin. Dit vraagt om een intensief contact tussen jou en de organisatie. Tussen jou en de mensen. En dan niet in de vorm van de gebruikelijke overlegstructuur waar


verdieping van het thema. De Chief luistert, stelt hooguit vragen om wat gezegd wordt beter te begrijpen en staat oprecht open voor alles wat er wordt gezegd. Geen instemmend gehum of knikje, geen fronsende wenkbrauw of afwijzende blik. Horen en luisteren! Wanneer alles over het thema is gezegd en niemand meer iets toe wil voegen, neemt de Chief ter plekke een besluit over het thema. In het besluit motiveert de Chief zijn overwegingen. Het genomen besluit staat niet meer ter discussie, is bindend en wordt onmiddellijk na de bijeenkomst uitgevoerd.

Kgotla is een mooi instrument voor dialoog over onze organisatie In De Hartelborgt waar ik nu ruim een jaar directeur ben, werken we met deze vorm van dialoog tussen medewerkers en directeur. Na veel wisselingen in de directie in korte tijd, bleek er niet zoveel vertrouwen te zijn in de directie. De organisatie kende veel knelpunten en er is weinig continuïteit in beleid en uitvoering geweest. In de professionele omgeving van ketenpartners en bij de collega-instellingen binnen DJI stond de Hartelborgt slecht bekend. De Kgotla is voor mij een mooi en inspirerend instrument om met medewerkers en jeugdigen in dialoog te zijn over onze organisatie. Over wat goed is en wat niet. Over wat we willen behouden en wat we willen veranderen. Hoe we dingen uit het verleden die niet goed zijn achter ons kunnen laten en hoe de weg die vóór ons ligt eruit ziet. Als een Chief in Botswana veel slechte beslissingen neemt, dan keert de Kgotla tegen hem. Dan zal hij merken dat hij geen besluiten meer neemt ten dienste van de gemeenschap en dat hij dus dan ook niet meer de baas mag spelen. Zo hoort het. En zo wil ik baas spelen. Mijn hoogmoed uit het verleden om met zo min mogelijk bazen boven mij de wereld te kunnen verbeteren heb ik afgelegd. Dienstbaarheid aan de gemeenschap die nu voor mij De Hartelborgt heet is ervoor in de plaats gekomen. Met het besef dat je met elkaar zo’n werkgemeenschap bouwt. En dat is meer dan de som der delen. Het is samen de bezieling vormen en betekenis geven aan het gedwongen verblijf van de jeugdigen bij ons in De Hartelborgt. Ter inspiratie voor leiders: - De kracht van bezieling, Lenette Schuijt, uitg. Scriptum Management isbn 90 5594 147 6 - Het menselijk gezicht van werk, HenkJan Hoefman (red.), uitg. Asoka isbn 90 5670 105 3 - African tribal leadership, van dialoog tot besluit, Willem de Liefde, uitg. Kluwer isbn 90 1409 547 3 ■

Chris Stroo, manager Exodus Utrecht:

Waarschijnlijk ben ik van nature een leiderstype door Walther Burgering - Aan

de muur van zijn kantoor aan de Utrechtse Waalstraat hangt het gedicht van Hans Andreus: “je bent zo mooi, anders dan ik”. Het onderstreept de manier waarop Chris Stroo, manager van het daar gevestigde Exodushuis, tegen mensen in het algemeen aankijkt, en tegen zijn team en bewoners in het bijzonder.

E

en gesprek over leiderschap, dat al gauw uitmondt in een gesprek over de noodzaak om mensen bij hun betekenisbronnen te laten uitkomen. Niet zo gek als je weet dat Chris Stroo binnenkort afstudeert op een scriptie over de geestelijke zorg in een organisatie. “Ik weet niet of mensen in deze tijd zo’n behoefte hebben aan leiders. Ik denk wel dat ze behoefte hebben aan charismatische en inspirerende leiders. Visionaire personen die niet slechts naar de korte termijn kijken, maar ver weg durven te schouwen. Dat mis ik wel tegenwoordig”. “Het zijn ook spannende tijden. Er is een economische recessie gaande, met geen uitzicht op herstel. Wereldwijd is er de dreiging van achteruitgang in het milieu en de dreiging van terrorisme. De wereldleiders stralen geen uitzonderlijke kracht uit. We missen de échte leiders, terwijl het bij mensen is ingebakken dat ze de leider van ‘the rule’ achterna gaan. In deze verwarrende tijd beseffen mensen weer dat ze een ongelooflijk klein korreltje zijn en dat ze nagenoeg geen invloed kunnen uitoefenen op die grote ontwikkelingen. Men is onmachtig. We weten ons te klein met alle middelen die ons ten dienste staan”. Leiders in deze tijd? Chris Stroo noemt direct Bono, van de popgroep U2. “Je hoeft het

niet met hem eens te zijn, maar hij staat tenminste ergens voor. Hij schept vertrouwen. Hij maakt zich druk om de schuldenlast van de Derde Wereld en de armoede, los van het idool dat hij is. Hij zet zich hier voor in. Paus Johannes Paulus II was ook zo’n figuur. Je hoeft het niet met hem eens te zijn, maar hij had invloed. De huidige regeringsleiders zijn geen leiders. Als je leider wilt zijn, dan zorg je op z’n minst dat je verbinding hebt met je volk. Ongelooflijk hoe een land als Suriname, waar 75 % van de bevolking jong is, een oude man als Venetiaan wederom kiest...”. Bij leiders gaat het – wat Stroo betreft- eigenlijk altijd om presentatie, visie en inspiratie. Deze drie zaken zijn voor hem onlosmakelijk met elkaar verbonden. Daaraan gekoppeld is professionaliteit. “Huidige regeringsleiders worden niet geloofd, niet vertrouwd. Ze zijn mensen zoals jij en ik kwijtgeraakt, hebben vergeten af en toe achterom te kijken toen ze voor de troepen uit liepen... Deze tijd is de tijd waarin alles worden ver- en gekocht via de media en de plaatjes. Men is in verwarring. Hoewel, de jonge generatie (20-35 jaar), lijkt hier niet zo last van te hebben. Daar lijkt geen verwarring plaats te vinden. Die worden gedomineerd door het korte termijn denken. (Gechargeerd) Het lijkt alsof zij alleen maar

bezig zijn met de nieuwste ipod. Wat gebeurt er wanneer deze generatie wakker wordt? De 35-plussers kennen wel verwarring; zij zoeken naar nieuwe houvast voor aangetroffen leegte in zichzelf. Het gaat hier toch om vragen als: wie ben ik?”

Zingevingspoot is toch het moeilijkst Chris heeft naast het manager zijn bij Exodus Utrecht ook een pastoraal therapeutische praktijk en legt de laatste hand aan een eindscriptie over ‘geestelijke zorg in een organisatie’. In zijn praktijk gaat hij ‘vrijmoedig op zoek naar de betekenisbronnen in de mensen zelf’. Dat hoeven geen christelijke bronnen te zijn, veel mensen die bij hem komen hebben een aversie tegen te kerken. Het gaat vooral om betekenisbronnen die voor de individuele mens van belang zijn. Hij ziet het ook bij de bewoners van het Exodushuis. Als ze een baan en een huis hebben, en we hebben ze ook kunnen begeleiden in relaties, dan vraag ik me af of de meesten het hiermee redden. Een reflectie op de eigen betekenisbronnen en hoe ze daar op een gezonde manier mee om kunnen gaan, en hoe het hen sterkt in moeilijke tijden, daar komen we nog maar amper aan toe. Ex-gedetineerden stromen dus goed uit, maar we zouden ze in de zingeving nog beter kunnen verankeren. In zijn scriptie besteedt hij onder andere aandacht aan drie gebieden, die van belang zijn voor de zingeving bij mensen: de waarde van verhalen vertellen, het belang van rituelen en symbolen, en de rol van de biecht, vergeving en schuld. Stroo: “Ik hoop dat hieruit methoden naar voren komen die we ook in het

Exoduswerk zouden kunnen gebruiken om ex-gedetineerden nog beter en langer te kunnen helpen in de samenleving overeind te blijven. In de eerste drie sleutels van Exodus (wonen, werken en relaties) zijn we zeer ontwikkeld. De zingevingspoot is toch het meest moeilijke. Dat komt ook, omdat zingeving niet buiten de werkers-zelf kan omgaan. Je kunt wel een gedicht met Pinksteren voorlezen aan tafel, en vinden dat je daarmee iets aan dit christelijk feest hebt gedaan, maar dat heeft op zich te weinig met zingevingsvraagstukken te maken. Pas als ter sprake komt wat het jóu doet, wat het voor jóu betekent, kunnen bewoners reageren en aangeven wat het voor zin het voor hen heeft”. Een trainer heeft het team van Exodus wel eens voorgehouden dat ze een zingevingskast aan de bewoners ter beschikking zouden kunnen stellen. In die kast zou dan allemaal materiaal liggen waar bewoners iets mee zouden kunnen. Chris Stroo denkt niet dat dat werkt: “Zingeving gaat via mensen, bij voorbeeld via Exoduswerkers. Niet dat je als bewoner gedrag of denkbeelden van Exoduswerkers moet gaan kopiëren, maar je moet er door aan het denken gezet worden. Wie weet pik je er iets voor je zelf uit op, dat je houvast geeft. Daar gaat het om”.


Ik kan geen wonderen verrichten Chris Stroo is zelf ook leider. Toen hij solliciteerde bij Exodus wilde hij groepsleider worden. Hij had een leidinggevende functie gehad, en wilde weer eens tussen de bewoners staan. Hij kende de doelgroep ook niet. Echter, het bestuur wilde hem graag als manager, maar dat zag hij niet zitten. Toch, het bloed kruipt waar het niet gaan kan, en binnen een half jaar was hij manager van Exodus Utrecht. “Van kleins af aan liep ik al voor de troepen uit. Waarschijnlijk ben ik van nature een leiderstype. Dat is af en toe lastig. Soms ook eenzaam. Als je in een situatie komt, waarvan je denkt: dat kan zoveel beter, waarom ziet hij dat niet? Dan moet ik op mijn handen gaan zitten. En dat is niets voor mij”. “Ik ben niet bang om verantwoordelijkheid te nemen, en af te leggen. Dat hoort bij het leiderschap. Ik ga er voor staan, je kunt op me rekenen. Verantwoordelijkheid nemen is antwoord geven in deze situatie waar we nu staan. Dat neem ik op me, en zo gaan we verder. Achteraf kijken we wel of het de juiste beslissing is geweest, dan leg ik verantwoording af. Dan mag je me ook bevragen op waar ik eventueel een fout heb gemaakt. Ik ben een nauwgezet mens, dus ik leg gedegen verantwoording af aan mezelf, mijn team en mijn bestuur. Wat ik doe, wil ik ook goed doen, dat is mijn Zeeuwse DNA, denk ik. Ik zal mijn talenten niet in de grond stoppen, terwijl ik het niet altijd kan inzetten. Maar, als ik 5 talenten heb zal ik ook 5 talenten opbrengen. Zo zit ik in mekaar”.

De prunusboom: leven met gebrokenheid Vroeger liep Chris Stroo hard voor de troepen uit. Hij wilde zijn talenten overal laten gelden. Nu hij wat ouder is, dit jaar wordt hij 50 jaar, gaan

leeftijd en ervaring ook meespelen. Hij ziet nu ook de eigen beperkingen, de beperkingen van de context waarin iets plaatsvindt en de beperkingen van anderen. “Ik kan niet altijd van anderen vragen wat ik van mezelf vraag. Maar ik kan er wel met genade en mildheid naar kijken. Ik zie ook dat ik geen wonderen kan verrichten, maar wel kan ik doen wat in mijn vermogen ligt. Ik doe en beloof niets wat ik niet kan waar maken. Wat dat betreft ben ik een realist. Zo ook in de begeleiding van mensen. Het gaat heel vaak over de spanning tussen gebrokenheid en heelheid in iemands leven. In de reflectie over jezelf is het belangrijk dat je kunt blijven staan in die spanning van gebrokenheid en heelheid. Erken bij jezelf de scherven, de ellende... als het kan. En ga niet te snel op weg naar de heelheid”. “Ik geef wel eens het voorbeeld van de prunusboom bij ons thuis. De vorige bewoners vonden het mooi om er een conifeer naast te plaatsen. Die groeit lekker hard. De prunus kwam in de verdrukking en zocht z’n weg om de conifeer heen. Zijn stam maakt als het ware een soort S-bocht naar boven. Mensen zeggen vaak: hak ‘m om. Waarom? Het is een typerend beeld voor het leven. Leven is leven met gebrokenheid. Maar, er zijn altijd mogelijkheden om te groeien en te bloeien. En dat geldt ook voor leiderschap”.

Een realist met mildheid Stroo: “Leiding geven aan het team van Exodus... ik ben realist. Niet hard, maar duidelijk. Ik ben gecharmeerd door een vers in Johannes waar hij spreekt over Jezus als mens van genade en van waarheid. Ik zou zeggen: mildheid en duidelijkheid, begrip en consequent zijn. Ik ben absoluut geen mens die over lijken gaat. Bij mij is er altijd een context, een andere kant aan het verhaal, ik snap


dat wel. Samen zoeken we naar een derde weg, die wellicht oplossingen kan bieden. Managers die zogezegd ‘over lijken gaan’, zijn korte termijn denkend. Op de lange termijn hebben dit soort maatregelen geen zin en geen draagvlak meer”. Het meest moeilijke vindt hij onrechtvaardigheid. In het groot en in het klein. Laatst was zijn jongste zoon met vrienden uitgeweest en ‘s nachts om 2 uur waren ze een beetje aan het voetballen met een blikje of zo bij de bushalte. Blijkbaar hingen daar camera’s, want toen een van de jongens het blikje in de goot schoot, kwamen er politie-agenten met gierende banden toegesneld en werden deze jongemannen meegenomen naar het bureau. “Men dacht dat doelbewust een projectiel over een viaduct naar auto’s was geschopt. Het bleek een misverstand, en na drie kwartier stonden ze weer buiten. Geen nachtbus die meer reed. Toen mijn zoon vroeg hoe ze nu thuis moesten komen, was het antwoord: dat zoek je maar uit. Kijk, daar kan ik nu kwaad om worden. Geen sorry, of zo. Er is toch door hun een fout gemaakt! Uiteindelijk heeft een uit z’n bed gebelde vader de jongens opgehaald”.

Het vermogen om een spaatje dieper te gaan Bij Exodus werkt Chris Stroo volgens het principe van het participerend leiderschap. Dat betekent onderbouwde kritiek leveren en commentaar geven en vragen van elkaar. Veel van wat in de organisatie gebeurt, wordt geregeld gedeeld met anderen. Ieder lid van het team heeft een deel van de taart gekregen, ook bevoegdheden, waardoor hij of zij interesse blijft houden en waarde hecht aan de toegeschoven verantwoordelijkheid. Zo dragen wij samen deze organisatie. Daarmaast vindt hij een gedegen visie belangrijk. Op

personeel bijvoorbeeld: “De belangrijkste inzet die ík pleeg is met het oog op de ontwikkeling van mijn mensen. Dat betekent oog hebben voor deskundigheidsbevordering en opleidingsmogelijkheden, maar ook zorgen dat mensen goed in hun vel zitten en zo hun inzet optimaliseren”. Maar ook op ex-gedetineerden”: ”Wat is het hart van resocialisatie? Ex-gedetineerden gaan hier weg. Ze hebben dan een huis en een baan. Maar hebben zij daarmee voldoende in huis? Zijn hun betekenisbronnen geactiveerd? Ons afleverproduct op het gebied van wonen, werken, relaties is goed, maar die vierde competentie – zingeving- kan nog wel wat extra’s gebruiken. Daar zijn we met elkaar naar op zoek; er moeten veel meer mogelijkheden op dit terrein zijn om exgedetineerden te kunnen helpen. Dat moet ook vanuit het begeleidingsteam komen; daar moeten mensen in werken die het vermogen hebben om een spaatje dieper te gaan. Die over zichzelf en de verhouding tot zichzelf hebben nagedacht, en dat kunnen communiceren. En dat is ook het mooiste aan leidinggeven. Dat je met mensen werkt, dat je mensen zich mogen ontwikkelen in hun werk. Die zoektocht van iedere mens levert mij zoveel op ! “ ■ Je bent zo mooi, anders dan ..... ik Natuurlijk niet meer of minder, maar zo mooi anders Ik zou je nooit anders dan anders willen Hans Andreas

Uit de pastorale brieven van Paulus:

De genesis van pastoraal leiderschap Mannen zo goed als vrouwen hebben bij de schepping geen talent voor ondergeschiktheid meegekregen. Ze worden geacht op God te lijken. door Maarten den Dulk -

B

epaald geen onderkruipsels dus, maar ondernemende mensen, die het bewind kunnen voeren over de gang van zaken op aarde (Genesis 1:26). Ook toen die zaken door hun toedoen uiterst beroerd gingen zodat ze de neiging kregen weg te kruipen voor hun verantwoordelijkheid, bleef God hen door zijn woede héén herinneren aan hun oorspronkelijke roeping. Ze moesten er wel blijven uit zien als Gods evenbeeld. Daarom schonk hij hun vorstelijke gewaden van leer en bont en bekleedde hen zo met glans en glorie (Genesis 3:21; Psalm 8:6). Ze mochten er wezen en ze moesten er wezen tegen de verdrukking in. Vraag en antwoord één van de catechismus van Genesis: Waartoe ben je op aarde? Om daar leiding te geven aan de gang van zaken.

‘Als iemand opziener wil worden, is dat een eerzaam streven’ Wanneer voorgangers zich inzetten voor pastoraat of liturgie kunnen ze dit alleen goed doen als ze zich bewust zijn van hun leiderschap. Men verschuile zich niet achter christelijke ‘dienstbaarheid’ en men kruipe ook niet weg in de ‘hiërarchie’ van de inrichting. Het gaat om optreden met gezag. Dat is een goed ding. In de Pastorale Brieven uit de school van Paulus wordt dat nadrukkelijk geponeerd: ‘Het is een waar woord: als iemand opziener wil worden, is dat een eerzaam streven’ (1 Timoteüs 3:1). Het uitoefenen van gezag is eerlijke arbeid. Maar hoe gedragen voorgangers zich als ze zelfbewust en met gezag optreden? Heinrich Heine heeft ons op onvergetelijke wijze de spiegel voorgehouden: ‘Want het is een bekend gezegde dat alle papen in de wereld, rabbijnen, moefti’s, dominicanen, kerkeraadsleden, popes, bonzen, kortom, het hele corps diplomatique van God, qua uiterlijk een zekere familiegelijkenis vertonen, zoals je die aantreft bij lieden die hetzelfde beroep uitoefenen... Door de wijze waarop ze hun handel drijven, ontstaan er nochtans enige nuances. De katholieke paap gedraagt zich meer als een handelsbediende die in een grote zaak is aangesteld...De

protestantse paap daarentegen ...drijft geen groothandel, zoals zijn katholieke vakgenoot, maar slechts een detailhandel; en daar hij die alleen moet leiden, mag hij niet laks zijn, hij moet zijn geloofsartikelen bij de mensen aanprijzen, de artikelen van zijn concurrenten in diskrediet brengen, en als echte detaillist staat hij in zijn kleine kraam, vol broodnijd tegen alle grote firma’s, en dan vooral tegen de grote firma in Rome, die vele duizenden boekhouders en pakknechten bezoldigt en in alle vier de werelddelen haar factorijen heeft.’ 1 Ik vrees dat we dit imago van neringdoende middenstand ook in deze eeuw niet kwijt zullen raken. De vraag is of we daarvoor erg ons best moeten doen. Het beeld schept in ieder geval saamhorigheid tussen het beroep van de godsdienstige voorganger en andere beroepen in de samenleving. Het onderscheid tussen ‘religieuze’ en ‘seculiere’ beroepen wordt in zekere zin opgeheven. En dat heeft een voordeel. Hierdoor wordt immers duidelijk, dat pastorale of liturgische voorgangers geen gezag kunnen ontlenen aan de bijzonderheid van hun functie, maar slechts aan de wijze waarop ze hun functie uitoefenen.

wanneer ze voldoen aan dezelfde criteria, die hier voor voorgangers worden aangegeven. Het gaat in deze criteria om de integriteit van leiderschap als zodanig! Leiderschap in de samenleving is van belang voor het welzijn van veel mensen. Het is een zaak waarin dus ook de gemeente van Christus grote interesse heeft. Daarom zijn de criteria voor het leiderschap van de pastor en de liturg niet alleen voor hen van toepassing, maar gaan ze alle leidinggevenden aan. Voorgangers delen in de zorg om de uitoefening van macht in het geheel van de samenleving. Dat is het belang van deze kleine spiegel. Zeker, een kleine spiegel en het gaat zo op het oog ook nog eens om kleine dingen. Maar wie weet hoe het werkt, beseft dat juist deze kleine dingen grote gevolgen hebben voor de gemeenschap.

De Pastorale Brieven als leiderschapsspiegel Dat brengt ons terug bij een andere leiderschapspiegel, de spiegel die ons wordt voorgehouden in de Pastorale Brieven. Men leze aandachtig wat er in 1 Timoteüs 3:1-7 over het gewenste optreden van de voorganger wordt geschreven. Probeer de ergernis over het burgerlijke vernis dat over deze bepalingen ligt te overwinnen. Veel interessanter is dit: er worden daar enkele criteria voor kerkelijk leiderschap gegeven, die niet specifiek zijn voor ‘geestelijken’, maar die kunnen gelden voor elke leidinggevende in de samenleving. Lees daar niet over heen, want dat is nu juist de clou! Voorgangers van de christelijke gemeente kunnen alleen op respect rekenen, wanneer ze hun werk net zo zorgvuldig en toegewijd doen als men van leiders in de samenleving mag verwachten. En omgekeerd, leiders in de samenleving kunnen alleen op respect rekenen

Timoteüs en integer leiderschap Ik vat de criteria voor integer leiderschap uit de brief aan Timoteüs onder enkele gezichtspunten samen: 1. Niet chantabel De reeks criteria wordt ingeleid en afgesloten met één en dezelfde bepaling: ‘een opziener moet onberispelijk zijn ...en buiten de gemeente een goede reputatie hebben zodat hij niet in opspraak komt...’. De tendens van deze bepaling is niet zozeer dat leidinggevenden geacht worden correct gedrag te vertonen. Het gaat erom dat ze niet chantabel zullen zijn. Ze zijn chantabel, wanneer er op hun persoonlijke levensstijl en op hun professioneel gedrag aanmerkingen


gemaakt kunnen worden, waardoor ze hun geloofwaardigheid als leider verliezen. Leiders verliezen hun gezag, wanneer men kan aantonen dat ze niet integer zijn. Dat drama voltrekt zich des te sneller in een samenleving waar de communicatielijnen kort zijn. Elk jaar biedt grotere en kleinere schandalen op dit gebied. Er is natuurlijk het één en ander aan te merken op de media die bij zulke ontluisteringprocessen graag een handje helpen en niet vies zijn van dubbele moraal. Er is zeker ook sprake van moedwillige beschadigingsacties, waartegen de betrokkenen zich niet of nauwelijks kunnen verdedigen. Maar de eerste verantwoordelijkheid ligt bij de gezagsdragers in kwestie. Zij worden niet automatisch beschermd door hun functie. Gezag moeten ze zelf opbouwen en dat gebeurt niet alleen met retoriek en charisma, maar ook met persoonlijke integriteit. Daarin moeten ze veel investeren en ze zullen met harde kritiek moeten kunnen omgaan, anders maken ze als leiders op den duur niets klaar. 2. Betrouwbaar in intieme relaties Bij de beoordeling van de integriteit wordt heimelijk of openlijk gekeken naar de manier waarop men omgaat met seksuele relaties. In de bewuste brief gaat het wel heel kort door de bocht: ‘Hij kan slechts de man van één vrouw zijn...’ De monogame hetero als ideaal? Nou ja. Laten we zeggen, dat de tendens van deze opmerking is, dat van de betrokkene verwacht wordt dat hij of zij betrouwbaar is in intieme relaties. Steeds weer wordt geprobeerd om werk en privé-leven op dit punt te scheiden en steeds mislukt dat weer. Het beroep op privacy is blijkbaar geen excuus voor onbetrouwbaarheid. Als dat al geldt voor relaties buiten het werk, dan geldt het uiteraard binnen de werkverhoudingen. Het is een zaak waarop ieder die leiding geeft zich zelf moet bevragen. Wie op enigerlei wijze macht heeft in een organisatie is als zodanig de eerste die de grenzen van de intimiteit dient te bewaken en die moet zorgen voor voldoende veiligheid. De pastor en de docent weten hoezeer van hen een dubbele verantwoordelijkheid wordt gevraagd, zowel naar zich zelf als jegens de ander. Ze weten ook dat hun dat moeite genoeg kost. Integer leiderschap toont zich in de dagelijkse omgang tussen mannen en vrouwen. 3. De aard van het beestje Leiderschap wordt op allerlei manieren


4. Zich onderscheiden van anderen Een leider is het hoofd van een min of meer georganiseerde groep mensen, die het beleid op een overtuigende manier duidelijk kan maken en die de uitvoering daarvan weet door te zetten tegen allerlei weerstanden in. De leider durft zich te onderscheiden van de anderen. Hoe gaat dat toe? In de brief aan Timoteüs wordt onverhoeds een vergelijking getrokken tussen het aansturen van een gemeente en van een gezin: ‘Als iemand geen leiding kan geven aan zijn huisgezin, hoe zou hij dan voor de gemeente van God kunnen zorgen?’ Dat gaat wat snel en de zwaartekracht van het patriarchale denken laat zich terdege voelen. Maar op een ander niveau gebracht is het de moeite van de overweging waard. Hier wordt namelijk het criterium voor leiderschap niet ontleend aan een theorie over de organisatie van een bedrijf, een kantoor, een inrichting, een staat of een leger. Hier wordt de functie van het leiderschap ontwikkeld in het krachtveld van de emotioneel geladen relaties tussen ouderen en kinderen, mannen en vrouwen, die van huis uit wat met elkaar hebben en die samen optrekken, groeien, existentiële relaties aangaan of juist elkaar negeren, ouder worden en met erop aan, dat men in de omgang met elkaar mee gaan van geboorte tot dood of anderen zich zelf is. Daarin treedt de inte- elkaar voorgoed verliezen. Het zijn griteit aan het licht. In het lijstje van de mensen die elkaar veel te danken hebben brief aan Timoteüs komen daarbij drie en elkaar veel verschuldigd zijn, maar aspecten aan de orde. Typisch van die waarbij de afweging van die belangen dingen die bij elk sollicitatiegesprek een regelmatig in het honderd loopt. Wie rol spelen, maar die feitelijk in elke ervaring heeft in dit krachtveld van het ontmoeting bewust of onbewust genogezin weet hoe moeilijk het is om teerd worden. Er wordt in de eerste plaats beslissingen te nemen, waardoor alle op gelet of de kandidaat zich zelf in de betrokkenen echt verder geholpen hand heeft en dus ‘sober, bezonnen, worden. Wie zal als het hoog loopt de gematigd’ overkomt, of dat die een koppigheid en de hoge pijngrens kunnen ongericht projectiel is in de zin van opbrengen om op te staan en leiding te ‘teveel drinken of driftig’? Er wordt geven? Je bent toch zelf deel van het vervolgens op gelet of de kandidaat van probleem? Hoe onderscheid je jezelf van zich uit open staat vóór anderen: ‘gastvrij de anderen en maak je glashelder en een goede leraar...vredelievend en duidelijk wat je zelf wilt in een bepaalde vriendelijk’? En er wordt uiteraard ook op situatie en hoe blijf je tegelijk in open gelet of de kandidaat gevoelig is voor contact met de anderen? Met deze manipulatie dóór anderen en dus problematiek voor ogen is de vergelijking omkoopbaar of in rond Hollands: ‘... geld- van het leiderschap van een gemeente en zuchtig’? Deze drie aspecten worden bij van een gezin verre van soft. In deze elke nieuwe ontmoeting in elke nieuwe vergelijking kon wel eens een bron van situatie beproefd. En in die toetsing valt bestuurlijke wijsheid liggen. Leiderschap de beslissing of het leiderschap als begint dicht bij huis, bij de wortels van integer wordt ervaren. Zo simpel is dat. het bestaan. En zo eindigt dit verhaal Als de proef negatief uitvalt wordt het pas waar het begon: bij Genesis. ■ goed ingewikkeld. Uiteraard wordt het 1 ingewikkeld voor de omgeving, maar op H. Heine, Reistaferelen, vert. W. Oranje, den duur blijft ook de persoon in kwestie comm. M.Pütz, Amsterdam/Antwerpen niet onbeschadigd overeind. 2003, 455-456. ingevuld. Het hangt van de betreffende persoonlijkheid af. Waar het bij de één formeel toegaat, daar werkt de ander bevlogen, waar de één op afstand bestuurt, daar wil de ander nadrukkelijk de eigen deskundigheid inbrengen. Er kan verschillend gedacht worden over deze stijlen van leiderschap, maar de éne manier is niet per definitie beter dan de andere. Bovendien is het meestal niet mogelijk iemand te verleiden om van stijl te wisselen. Het zit in de aard van het beestje. En om die aard gaat het. Bij het toetsen van het leiderschap komt het

Heeft onze tijd nieuwe leiders nodig? door W.A. den Hertog – Eerst

de vraag: wat verstaan ik onder een leider? Een leider is een persoon die werkelijk leiding kan geven aan mensen en allerlei processen. Een goede, echte leider heeft verschillende eigenschappen nodig. Het is een persoon met karakter, hij/zij is vooral mens en kan luisteren, is transparant, is vastberaden, stelt doelen, inspireert, motiveert, beschikt over een praktisch denkvermogen, overziet het geheel, en straalt rust en vertrouwen uit.

A

ls ik dit zo zit op te schrijven, komt dit uit mijn eigen ex-ondernemershart. Ruim 30 jaar gaf ik aan honderden mensen leiding en heb ik tal van seminars over leidinggeven gevolgd, maar kwam ik steeds weer tot deze simpele conclusie: je wordt als leider geboren en hebt de gave van leidinggeven in je bloed of je bezit aanleg om leiding te geven en laat je bijscholen. Een slechte leider is volgens mij iemand die uit is op macht, niet op de werkvloer komt om te luisteren naar de uitvoerende mensen. Hij/zij zit in een ivoren toren zichzelf te kietelen met allerlei rekenmodellen en staat ver van de werkelijkheid af. Een voorbeeld van een goed leider op financieel en economisch gebied is voor mij wijlen Wim Duisenberg. Zulke mensen hebben inzicht en overzicht en weten war ze op uit willen komen, verzamelen de juiste feiten en koersen met een vastberaden beleid daar op aan ! ! Toen ik vorig jaar een lang gesprek had met de heer H. Wijffels, voorzitter van de Sociaal Economische Raad, verbaasde ik me erover hoe geïnteresseerd deze hooggeplaatste, intelligente man was in mijn visie op een “betere en mensen resultaatgerichte gevangenis”. Wat was zijn kracht? 1. luisteren 2. échte

Zijn leiders noodzakelijk voor mulier, hoe dan? geloof, kerk en religie? Ja, Wel, net zoals je in het leiding is nodig ook binnen bedrijfsleven een goed het kerkelijk leven. Alleen mag managementteam om je heen deze niet op macht of bij één hebt, zo zijn er broeders en persoon berusten. Machtswel- zusters om de dominee heen, lust, het koesteren van eigen ik die daarin helpen. Zo is dat in zie je ook veel in kerkelijke de Protestantse kerk. Ouderstructuren. Dit is fout en niet lingen, diakenen en overige naar Gods woord. Jezus zegt gemeenteleden zijn bedoeld zelf: “IK ben gekomen om te met het ambt der gelovigen. dienen en niet om gediend te Men controleert en stimuleert worden”. Jezus gaf duidelijk elkaar, vult elkaar aan. De leiding aan de twaalf aposteleider opent en een ander sluit len, maar .... nam water en een de vergadering. De leider doek en ging hun voeten stuurt de gesprekken en zorgt interesse en 3. geven van wassen ! Wat een voorbeeld dat het proces aan zijn doel goede adviezen ! Je voelde: van ‘ootmoedig leidinggeven’. niet voorbij schiet. Het gaat deze man meent wat hij zegt. Ik denk dat dit het kernwoord niet op de eerste plaats om het Terug naar de vraag: heeft is voor een geestelijk leider: leiden van de vergadering, onze tijd nieuwe leiders nodig? ootmoed. Het tegenovergemaar om de zondaren te Mijn antwoord: wij hebben stelde van hoogmoed, die leiden naar Jezus, zoals we dat échte leiders nodig, zoals ik voortkomt uit heersende zien in Johannes 1. die omschreef. De samenlemacht. Een geestelijk leider We lezen in de bijbel van ving heeft behoefte aan heeft ook verschillende verschillende gaven, Efeze 4, vertrouwde leiders die wat zij eigenschappen nodig die 11-12: “En Dezelfde heeft zeggen ook doen en voor de wereldse leiders nodig gegeven sommigen tot economie zou het heel goed hebben: betrouwbaar, niet apostelen, en sommigen tot zijn als er een paar door het boven mensen staan maar er profeten, en sommigen tot leven gelouterde ondernemers Jezus is hét voorbeeld van in onze regering zouden komen. ootmoedig leidinggeven In het bedrijfsleven geldt hetzelfde: leidinggeven of tussenin. Zijn doel moet zijn: herders en leraars. Tot de besturen kan alleen succesvol delen en dienen. Een uitdeler, volmaking der heiligen, tot het zijn als je sterke, wijze mensen zegt de bijbel, van de genade werk der bediening, tot om je heen vergadert, die met en de gave van God. opbouwing des lichaams van jou ‘de markt’ kennen en zicht Luisteren is een belangrijke en Christus”. Hier zien we in twee hebben op ‘de processen’ en onmisbare eigenschap. Hij verzen hoe de apostel Paulus zorgen dat je de juiste informoet vooral een herder zijn, dit uitlegt aan de gemeente matie op je bureau krijgt. Deze om zijn kudde te weiden. Hij is van Efeze. Hoe geef ik leiding informatie, gecombineerd met bewogen en vol innerlijke aan het geloofsleven van de visie en intuïtie van de ontferming over dat ene anderen ? ! Door eerst te luisteren naar hun vragen, hun leider wordt vergeleken met verloren schaap. Hij rust niet voordat het gevonden is. Daarhet beleid wat is uitgezet. verhaal, hun boosheid, hun Vóórdat er bepaald wordt of om werkt hij zo graag met verdriet enzovoorts. we nog in de goede richting gedetineerden. Het is goed dat varen, luisteren we naar de iedere geestelijke verzorger zo Gespreksgroep op de BIBA praktijk en bepalen dan of we af en toe eens voor de spiegel “En Willem, waar is God dan op koers zijn. En het is aan de staat en zichzelf in de ogen voor mij?” Dat is voor mij het stuurman of leider om de kijkt en enkele vragen stelt. moment waar ik de leiding van koers bij te stellen zodat we Welke? Verzin er zelf maar het gesprek overneem en een onze doelen halen, wat en op eens wat. Ja, er moet binnen dialoog probeer op te bouwen welk gebied dat dan ook mag een geloofsgemeenschap met een open bijbel. Binnen zijn. leiding zijn zoals overal en op mijn gespreksgroepen wil men alle vlakken van het leven. duidelijk dat ik de leiding Leider in het geloofsleven Maar, “als dat niet bij éénneem. Een goed voorbeeld is Welke uitgangspunten zijn van alleen moet zijn, opdat hij/zij de BIBA of zoals we hem belang om een goede leider te niet over de ander heerse”, vroeger noemden: de Bunker zijn binnen het geloofsleven? zegt een oud bevestigingsforin Scheveningen.


Berichten uit het Buitenland Woensdag 10.15 uur, geestelijke verzorging. We zijn pas gestart met een bijbelgespreksgroep. Er komen acht van de twaalf mannen rond de tafel zitten. De acht bijbeltjes gaan open en ze kijken me aan. Willem, zeg het maar ! Vanaf dat moment heb ik de leiding, maar zij de inbreng. Ik vraag wie het stukje uit de bijbel wil lezen, wat we met elkaar gaan bekijken. Iemand leest voor, eenieder is stil. Ja, er is eerbied voor het Woord. Ik leg uit, pas toe op het leven en tussendoor stellen zij vragen. Orde? Ja. Leiding? Ja. Dat verwachten zij en willen dat ook. Interesse? Ja. Samenspraak? Ja. Iedereen doet mee. Sommigen maken aantekeningen.

Na vijf kwartier, inclusief koffie drinken, danken we God en bidden we voor deze mannen! Toen zij met hun bijbeltjes terugliepen naar de cel, dacht ik: “Deze mannen hebben allen de voorpagina’s van de kranten gehaald en hebben, naar ik schat, met z’n achten ongeveer 125 jaar gevangenisstraf, maar zij kunnen gereinigd worden van hun zonden”. Het bloed van Jezus Christus reinigt van alle zonden ! Wat een heerlijk werk om zo leiding te mogen geven aan geestelijke processen ! Veel sterkte eenieder in zijn taak en roeping. ■

VN Conferentie in Bangkok over mensenrechten en gevangenen

Leidinggeven Het woord heeft oorspronkelijk de betekenis van ‘doen gaan’: gaan mogelijk maken. ‘Gaan’ gaat over ‘weggaan van’ en het woord ‘beroofd’ klinkt er oorspronkelijk in mee; ook ‘doorwaadbare plaats’. Ieder die in welke vorm dan ook leiding geeft, herkent dit wel. Leiding is een min of meer methodische vorm van mogelijk maken dat de ander of de anderen haar/zijn weg kunnen gaan. Het gaan moet de ander zelf doen; dat kan niemand overnemen. Dit gaan zelf is een geheimzinnige werkelijkheid. Want, waar begint ons gaan? En wat doet ons gaan? Geen enkele begeleider of begeleidster kan dit ‘maken’. Het is een vooronderstelling, een úitgangspunt’ voor het ‘be-weg-en’ dat alle leiding beoogt, met het oog op de weg van de ander. Deze weg is in eerste instantie altijd een imaginaire weg, geen feitelijke en evenmin een blauwdruk. Kenmerkend voor een weg is niet dat hij er ligt, of is uitgetekend van A naar B, van de onwennige situatie naar de vertrouwdheid van het gaan... Kenmerkend is dat de mogelijkheid wordt doorschouwd om van het uitgangspunt naar het –altijd voorlopige- doel te komen. Degene die begeleidt, meent iets van deze mogelijkheid te zien en biedt hulp aan; hij of zij wil ‘doen gaan’, wil het gaan mede mogelijk maken. Het is de ander die moet gaan. ■

Kunst in de kerkzaal

Het nieuwe Avondmaalsstel in Nieuwegein

T

oen de inrichting in Nieuwegein werd gebouwd, werd er door de toenmalige betrokken geestelijke verzorgers al opgemerkt dat de kerk wel wat erg klein leek te gaan worden. Dat bleek geheel waar te zijn; de belangstelling van de kant van de gedetineerden om naar de kerk te gaan is immers onveranderd groot: één derde van de mensen gaat ruwweg geschat naar de kerk, met of zonder algemeen en ongetwijfeld christelijk geloof. In ons geval betekent dat 4 kerkdiensten in een weekend met een opkomst van ongeveer 55 a 60 mensen per twee diensten. Omdat de vorige directeur John ter Beek, ons inzicht in 2004 deelde dat de kerk nodig aan een opknapbeurt toe was, is kunstenaar Alphons van Leeuwen uit Bodegraven in de arm genomen om een artistieke renovatie en

herinrichting van de kerkruimte mogelijk te maken. De kerk zelf kon niet worden vergroot maar wel optisch worden verruimd, naar zijn inzicht. Het concept luidde, na gesprekken met de toen aanwezige geestelijke verzorgers, een atmosfeer van vrijheid en ruimte, horizon. En zo heeft de kunstenaar allerlei meubelstukken gemaakt, handgemaakt, van messing, een tafel in de vorm van de ark van het verbond, met streepjes die de dagen tellen, een kruisbeeld aan de wand met een kaalhoofdige


Christus, die de doornenkroon als een krans om zijn arm draagt en zo meer van die dingen; dit alles geplaatst in een ruimte die als achterwand een strandgezicht biedt, met koperen vogeltjes op de blauwe muur en een koperen huisje op het strand, in de verte als een herinnering aan het huis dat elk mens nodig heeft. En toen was er de gift van de protestantse gemeente Nieuwegein noord en zuid: 1250 euro, te besteden aan een avondmaalsstel. Dit is nu ook vervaardigd door van Leeuwen in samenhang met de ruimte. Een kelk voor het brood, een beker voor de wijn en een karaf om te schenken. Robuust en krachtig, passend bij de uitstraling van de kerkruimte, in bijna keltisch aandoende vormen, eveneens handgemaakt. Het handelsmerk van Alphons van Leeuwen zoals ik dat van hem ken is goed terug

te zien in het feit dat de kelken als het ware zijn gedragen in een aantal armen met handjes: wij mensen, daar gaat het om, de armen omhoog, om te dragen, om te juichen, om te roepen om ontferming, dat alles. We vieren er maandelijks de dienst van de tafel mee in protestantse zin, aangezien de RK geestelijke verzorgers geen ambtelijke bevoegdheid hebben om dat ook te doen. Wel houdt één van hen, wanneer hij dienst heeft, een dienst van woord en communie. We zijn er samen blij mee en vieren als het kan met mensen uit de gemeente, als vrijwilliger, als ambtsdrager, in de protestantse diensten. Want de diaken is er altijd bij. We willen het graag doen zoals het hoort, niet omdat het moet, maar omdat het goed is. Sietse Visser

■

Making Standards Work door Gerard Loman - Een paar duizend mensen van over de hele wereld waren van 18-25 april 2005 bijeen in een grote Jaarbeurshal in Bangkok, de plaats waar het elfde Verenigde Naties Congres over misdaadpreventie en strafrechtontwikkelingen plaatsvindt.

slachtoffers bij betrokken. In de vorige congressen werd uitgebreid aandacht besteed aan zaken die met mensenrechten en gevangenen van doen hadden. De laatste vijftien jaar zijn er allerlei vormen van grensoverschrijdende misdaad en financiële misdrijven ontstaan. Onze wereld wordt meer ertegenwoordigers van 135 landen globaal, ook misdrijven krijgen meer en namen deel, tal van internationale meer een internationaal karakter, landen organisaties, een 30-tal Non hebben meer van elkaar te leren en Gouvernemental Organisations (waaron- moeten meer afspraken met elkaar der de ICCPPC) en meer dan 1000 experts maken. Terrorisme beperkt zich niet tot op deelgebieden. In grote bijeenkomsten een land, mensenhandel, prostitutie en worden de officiële standpunten en drugshandel zijn internationaal geworresultaten meegedeeld en uitgewisseld, in den, witwaspraktijken kunnen juist workshops met enige honderden mensen gemakkelijk plaats hebben op een worden nieuwe mogelijkheden gepresen- internationaal speelveld. Zeker de teerd en in ancillary meetings proberen dreiging van terrorisme vraagt om een NGO’s (waaronder de International internationale aanpak. Commission of Catholic Prison Pastoral Op het congres vertellen de landen hun Care, ICCPPC) aandacht te krijgen voor succesverhalen (tot welke verdragen ze specifieke onderdelen, die zij van veel toegetreden zijn, de voortgang die er belang achten. gemaakt is), maar ook welke nieuwe De titel van het congres luidde: Synerbedreigingen ze zien. Ik noemde al gieën en antwoorden: strategische mensenhandel, witwassen, corruptie en allianties in misdaadpreventie en justitie. georganiseerde misdaad. Relatief nieuw Men zoekt duidelijk samen naar mogeis de zogenaamde cybercrime. Nieuwe lijkheden om over de hele wereld met technologie geeft niet alleen kansen voor elkaar te werken aan misdaadpreventie een betere wereld, maar ook voor minder en –bestrijding. Samenwerking lijkt het gewenste praktijken. toverwoord. De twee organisaties die er tot nu toe waren op het gebied van International Commission of Catholic misdaad en drugs zijn samengevoegd tot Prison Pastoral Care een geheel: United Nations Office on De ICCPPC organiseerde samen met Drugs and Crime (UNODC). De grote Penal Reform International (PRI) een thema’s van het congres waren: bestrijbijeenkomst over het waarborgen van ding van terrorisme, internationale fundamentele rechten voor gevangenen. georganiseerde misdaad, corruptie, Daar werden onder andere de resultaten economische en financiële misdrijven, van de bijeenkomst met Justitia et Pax in mensenhandel. Belangrijk was de zorg het voorjaar in Rome naar voren gedat de algemene afspraken ook toegepast bracht. Ook werd een bijeenkomst belegd over mensenrechten en terrorisme gaan worden, 50 jaar afspraken over misdaadpreventie en justitie. Respect Andere bijeenkomsten gingen over voor mensenrechten en goed bestuur zijn rechten van slachtoffers, financieel basisingrediënten voor elke samenleving, voordeel door verminderen van gevangevooral wanneer mensen gevangen gehou- nisstraffen, aids en gevangenissen, den worden restorative justice , buurtveiligheid. De ICCPPC werkt al een aantal jaren Cybercrime nauw samen met PRI in situaties die Al meer dan vijftig jaar wordt door de VN direct de zorg voor gevangenen betreffen. eens per vijf jaar een Congres georganiPRI maakt vaak gebruik van informatie seerd over misdaadpreventie, misdaad en van justitiepastores in de verschillende de gevolgen ervan. Gevolgen onder landen om verder onderzoek te doen andere voor de staten die de straffen naar knelpunten in de behandeling van moeten opleggen en executeren, maar gevangenen en te zoeken naar mogelijkook voor degenen die gevangen gezet heden om de situatie van de gevangenen worden en hun familie. In de laatste jaren te verbeteren. Zo heeft men handleidinis daar uitdrukkelijk ook de plaats van gen gemaakt voor verbeteringen van de

V

opleiding van gevangenispersoneel, voor de verbetering van administratieve procedures en beter gevangenismanagement, en is er een audit-instrument voor gevangenen en staf ontwikkeld. Daarnaast maakte de ICCPPC de productie van een DVD mogelijk, met als titel Making Standards Work, waar in een kort bestek 8 fundamentele rechten van gevangenen worden gekarakteriseerd en zichtbaar gemaakt. Deze 8 rechten worden opgesomd in het “Charter van fundamentele rechten voor gevangenen”. Een vertaling van deze 8 rechten staat al afgedrukt in het vorige nummer van Zandschrift. Deze DVD is gedistribueerd naar het (katholiek) justitiepastoraat in meer dan 100 landen. In Nederland hebben alle katholieke justitiepastores een exemplaar ontvangen om te gebruiken bij verschillende bijeenkomsten ter promotie van de rechten van gevangenen.

In de inrichting of internationaal? Men kan zich afvragen wat een dergelijk congres oplevert en of het de moeite waard is daar veel aandacht aan te besteden als pastores. Is ons werk in de inrichting niet veel belangrijker en meer ‘to the point’? Ik denk dat ons werk in de inrichtingen de prioriteit moet blijven houden. Maar er is meer. Als we willen weten hoe we ons moeten voorbereiden op mensen die vanwege nieuwe vormen van criminaliteit in onze inrichtingen zullen komen, kunnen we veel van anderen leren. Ook van andere vormen van ten uitvoerlegging van straffen, zoals restorative justice, kunnen we leren. Als we invloed willen uitoefenen op de situatie van gedetineerden, zullen we dat op de juiste plaats moeten doen. Onze invloed in de inrichtingen was vroeger groot, omdat het om plaatselijke situaties ging. Nu wordt het leven binnen de inrichting steeds meer bepaald door allerlei landelijke , maar ook internationale, wetten en regelingen. We zullen aandacht moeten vragen voor de waardigheid van de mens in detentie op die plaatsen, waar daarover beslist wordt. Ik denk dat een congres als dit de juiste plaats is om te laten horen en zien hoe mensonwaardig de situatie in detentie kan zijn en hoe we met elkaar, staten en NGO’s, willen en kunnen werken aan betere condities voor hen die in detentie zitten. Het is van belang dat dit gezamenlijk gebeurt, want het gaat om mensen. Het volledige rapport van Bangkok is te downloaden op www.un.org ■


Gedetineerd in 2005 Ben J. over het leven in een Huis van Bewaring

bepraten, te waarschuwen, te confronteren met het gevolg/de effecten van hun handelen. De enige sanctie, die je als

Alvorens in te gaan op de titel “Baas in de Bajes” lijkt het mij raadzaam om eerst een stukje voorgeschiedenis te beschrijven.

mensen. Enkele voorbeelden hiervan: Categorie I: Dit zijn mensen, die je toch wel volgen, accepteren e.d., omdat ze je nodig hebben of niets anders kunnen. Ze hebben je o.a. nodig voor of bij: Slecht functioneren, niet voldoen aan de vereiste arbeidsprestaties, verzoeken om ander werk, overplaatsing andere k ben 35 jaar werkzaam geweest bij de afdeling en/of eenheid, bij beoordelinRijksoverheid. De laatste 20 jaar heb gen, salarisverhoging, promotie e.d. en ik een leidinggevende functie vervuld. uiteraard de categorie “meelopers” In die 20 jaar leidinggeven heb ik diverse Categorie II: Dit zijn mensen, die je managementstijlen de revue zien volgen en/of accepteren omdat ze zien, passeren. Van ‘chef’ naar ‘Human dat je je best voor hun doet; je staat voor Resourcemanagement’ naar ‘situationeel zowel het individuele als het groepsbeleidinggeven’ en naar de ‘coachende stijl lang, je gaat niet voor eigen eer en glorie. van leidinggeven’. Bij de rol/stijl van Dat je mensen probeert mee te krijgen leidinggeven m.b.t. “chef” was de met de voor- en nadelen te bespreken, te aandacht eigenlijk alleen gericht op de komen met redelijke argumenten, het arbeidsprestaties, weinig aandacht voor afwegen van zakelijk en persoonlijke de mens. Er werd leiding gegeven met de belangen, het plezier/arbeidsvreugde in gedachten: de chef heeft altijd gelijk, ben het werk probeert te scheppen, dat de je het er niet mee eens dan rot je toch op, boog niet altijd gespannen kan zijn, bij voor jou tien anderen e.d. Bij de stijl van problemen/knelpunten met snelle en leidinggeven van “Human Resourcemaaanvaardbare adequate oplossingen en/ nagement” stond de mens behoorlijk of beslissingen te komen e.d. centraal, veel aandacht voor de medewer- Categorie III: Deze categorie van mensen ker, op elke situatie werd geprobeerd is de moeilijkste categorie om leiding aan adequaat te reageren. te geven. Deze mensen presteren meestal Bij de “coachende” stijl van leidinggeven heel weinig, behalen niet de afgesproken is sprake van een mix. Deze stijl van doelstellingen, hebben dikwijls lak aan leidinggeven heeft mij altijd persoonlijk regels, het in acht nemen van bepaalde het meest gelegen, deze stijl wordt nu ook en dikwijls van te voren afgesproken als wenselijk beschouwd. De coachende gedragsregels met betrekking tot normen, stijl van leidinggeven behapt zowel de waarden en fatsoen. Als je bij deze menselijke als de zakelijke aspecten. Veel categorie mensen, welke je intensief en aandacht voor de mens o.a. door middel langdurig probeert te begeleiden en te

I

delijk en zelfs daadwerkelijk ontslag. Het nemen van zulke sancties geeft mij altijd een verliesgevoel, mede gezien het feit, dat ik niet in straffen alleen geloof. Dit is in grote lijnen mijn voorgeschiedenis. In de Bajes werkt het haast precies hetzelfde. Ook daar heb je dezelfde leiderschapsstijlen (reeds hiervoor beschreven) en dezelfde categorieën mensen (nu echter medegedetineerden). Eigenlijk vind ik het woord “baas”een rot woord. Het gezegde is ook niet voor niks, dat alleen honden een baas hebben. In dit geval praat ik liever over vertegenwoordiger, aanvoerder, aanspreekpunt, aanstuurder en soms de bewaker van ten toon gespreid gedrag met betrekking tot normen, waarden en fatsoensregels. De zogenaamde coach-stijl van leidinggeven. Ook in de gevangenis behartig ik de belangen van (mede-)gedetineerden. Ik ben de ‘Gedeco’ (= GeDetineerdenCommissie), dat wil zeggen vertegenwoordiger van de afdeling en neem deel in het overleg met andere Gedeco’s, afdelingshoofd(en) en soms de directie. Ook hier spreek ik bewaarders en medegedetineerden aan op hun houding en gedrag met betrekking tot normen, waarden en fatsoenregels en confronteer ik hen met de effecten van hun handelen.

Recht van de sterkste

Ook in de Bajes heb je diverse categorieën van mensen/gedetineerden. Categorie I: Mensen, die je nodig hebben bij het verkrijgen van tabak, etenswaar, Bij sommige mede-gedetineerden wordt je beschouwd telefoonkaarten of andere goederen en gunsten. als een ‘baasje speler’ Categorie II: Mensen, die je nodig van persoonlijke begeleiding, ondersteu- ondersteunen, geen positieve veranderin- hebben, omdat je voor hun belangen ning, aansturing van medewerkers, het gen en verbeteringen op langer termijn opkomt, hun met goede en redelijke ontwikkelen van zelfontplooiing en kan constateren, dan zal je noodgedwon- argumenten kan overtuigen, hun kan zelfsturing, het laten beseffen van je eigen gen moeten terugvallen op het nemen helpen bij verzoeken o.a. met betrekking aandeel in het geheel, maar ook aanspre- van sancties. tot overplaatsing, schorsing e.d. Maar dat ken en confronteren met het effect van Persoonlijk vind ik het nemen van je ook laat zien, dat je voor het individu hun handelen (bijvoorbeeld het niet sancties een laatste redmiddel en deze en/of de groep staat en dat je zeker niet halen van afgesproken arbeidsprestaties, alleen toegepast als ik al het andere al uit bent op persoonlijke eer, glorie of het niet in acht nemen van bepaalde, geprobeerd heb. Het is me dan dus niet roem. Dit laatste (eer/glorie) is nooit mijn afgesproken, normen/waarden/fatsoenop een normale wijze gelukt om deze doel geweest. regels of ambtelijke integriteit). mensen weer in het gareel te krijgen c.q. Categorie III: dit zijn mensen, die het niet Op al deze aspecten werden mensen te corrigeren. met je eens zijn, je niet mogen, die lak aangesproken en/of werd dit in hun Ik kon dan over diverse sancties beschik- hebben aan gemaakte afspraken en/of beoordeling meegenomen. In grote lijnen ken: mondelinge of schriftelijke waarregels, die niet bepaalde normen, waren dit de managementstijlen. schuwing of berisping, het tegenhouden waarden en fatsoenregels in acht nemen. van uitloop naar een salarisschaal en/of Bij deze categorie van mensen beschik je Als je praat over medewerkers, dan heb je bevordering, het inhouden van verlof en/ niet over de eerder genoemde sancties. Je daarbij ook diverse soorten categorieën of salaris, (straf)overplaatsing, voorwaar- probeert deze mensen continue te


Dikwijls bekruipt me het gevoel van : “waarom heb je je hiermee weer bemoeid?” laatste redmiddel kan toepassen is lichamelijk geweld. Ook hier krijg ik weer een verliesgevoel en baal ik, dat ik deze mensen niet op een normale manier kan bereiken. Dit middel, lichamelijk geweld, heb ik helaas al 4x moeten toepassen. Ik schaam me ook enigszins hiervoor. Dit gebeurde in de volgende gevallen: • Onteigening/vervreemding van mijn persoonlijke eigendommen of van andere gedetineerden (diefstal). • Zeer asociaal gedrag • Het uiten van openlijke bedreigingen • Het behoorlijk schenden van normale, algemeen aanvaardbare normen, waarden en fatsoenregels. Toepassing van dit laatste redmiddel vervult mij zeker niet met trots en achteraf baal ik ook als een stekker, dat ik me tot zoiets heb moeten verlagen en laten verleiden.

een einde maken aan diefstal, bedreigingen, asociaal gedrag, dan is dit het laatste redmiddel. Het werkt echter wel! In de Bajes is dan ook in diverse gevallen sprake van het recht van de sterkste. Het is helaas niet anders.

je dit nu weer zo gedaan? Waarom heb je je hiermede weer bemoeid? Kon dit niet anders? Denk toch eens meer aan jezelf! Laat anderen toch gaan! Laten zij zelf maar hun zaakjes regelen e.d.! Helaas, zo zit ik niet in elkaar. Gezien mijn achtergrond, dat wil zeggen, mijn opvoeding, het zijn van 35 jaar een Rijksambtenaar, het 20 jaar lang vervullen van een leidinggevende functie (voorbeeldfunctie!), uiteraard diverse karaktereigenschappen, het hoog in het vaandel houden van diverse principes, normen, waarden en fatsoenregels.

Bemoeial Gezien het bovenstaande besef ik dikwijls, dat ik het niet makkelijk voor mezelf maak gedurende mijn detentietijd. Je wordt door o.a. de bewaarders als lastig, een bemoeial, een zeurder ervaren. Bij sommige mede-gedetineerden word je ervaren c.q. beschouwd als een ‘baasjespeler’. Deze categorieën zien feed-back schijnbaar niet als een cadeau/geschenk en dat je daarbij alleen positieve effecten wilt bereiken. Wanneer ik ’s avonds op mijn cel zit en diverse zaken nog wel eens de revue laat passeren c.q. laat evalueren, dan bekruipt me dikwijls het gevoel van: Waarom heb

Ondanks, dat ik in detentie zit, laat ik me hierdoor niet van de wijs brengen en blijf mijn principes, normen, waarden en fatsoenregels trouw, ook als ik besef, dat ik het voor mezelf het er niet makkelijker mee maak. Maar dat is mijn hele leven al zo. Ik kan niet anders. ■

(advertentie)

Uw rode draad in grafische en digitale communicatie

Baas in de Bajes

Helaas kan je in sommige gevallen niet anders, sommigen zijn echt niet voor rede vatbaar. Wil je dan in deze situatie

Het antwoord is soms dichterbij dan je denkt  studio

 prepress

 drukwerk

 digitaal drukken

 webdesign

Postbus 312, 2700 AH Zoetermeer  T 079 59 34 111  E [email protected]  www.3is1.nl


Just-linked Relevante jurisprudentie - Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming

Ken je zaakje Structurele onrechtmatige kamerplaatsingen (Zaaknr. 04/2733/JA d.d. 05-012005) In verschillende jeugdinrichtingen komt het door personeelsgebrek nog wel eens tot structurele kamerplaatsingen, vanwege het simpele feit dat door dat personeelsgebrek het wettelijk voorgeschreven programma niet kan worden aangeboden. De beklagrechter bepaalde dat voor structurele, onrechtmatige kamerplaatsingen een hogere vergoeding dan de vastgestelde € 2,25 per dag kon worden toegekend vanwege het geleden ongemak. De beroepscommissie brengt deze verhoging echter in dit geval terug tot het genoemde bedrag van € 2,25 per dag, omdat inmiddels de situatie is verbeterd en de inrichting structurele maatregelen heeft genomen ter voorkoming van onrechtmatige kamerplaatsingen. Commentaar: De gegeven overweging acht ik zwak. Immers, het feit dat er nu maatregelen zijn genomen ter voorkoming van herhaling in de toekomst heft het reeds geleden ongemak niet op. Zeker wanneer men bedenkt dat de onrechtmatige kamerplaatsing betekent dat de overheid (structureel) tekort schiet in het eerbiedigen van haar eigen wetgeving en dat een dergelijke kamerplaatsing gezien kan worden als extra, maar overbodige leedtoevoeging naast de vrijheidsberoving. De € 2,25 per dag tegemoetkoming is bovendien toch al een zo minimaal bedrag, dat het nauwelijks gezien kan worden als een aansporing voor de overheid om tot daadwerkelijke verbeteringsactie over te gaan.

Verlof (Zaaknr 04/2761/GV d.d. 07-01-2005)

Cyclus van zeven hoofdzonden door Peter Middelkoop - In

Bij een verlofaanvraag wordt altijd een afweging gemaakt tussen enerzijds het resocialisatie belang van de dader en anderzijds het veiligheidsbelang van de samenleving. De verlofaanvraag van de gedetineerde in kwestie werd afgewezen op grond van het feit dat het slachtoffer lang psychische schade zou kunnen ondervinden bij een ontmoeting met de dader. Maar de beroepscommissie stelt: “dat de ernst van het delict als zodanig onvoldoende grond vormt voor afwijzing van het verlof ”, omdat 1- de gedetineerde zich in de inrichting goed gedraagt, 2negatieve urinecontroles laat zien 3- ook de politie positief adviseert en 4- er een aanvaardbaar verlofadres is. “Dat een slachtoffer lang psychische schade kan ondervinden, staat op zichzelf het verlenen van verlof niet in de weg”, want aan het verlof kunnen voorwaarden gesteld worden zoals geen contact opnemen met het slachtoffer of er niet in de buurt komen.

Eerbiediging geloofsovertuiging (Zaaknr. 05/0022/GA d.d. 14-04-2005) In deze zaak stelde de klager dat zijn geloofsovertuiging het niet toelaat dat een vrouw zijn slaapruimte betreedt, ook niet bij een celinspectie. Het beperkt zijn recht om zijn geloofsvoorschriften en geboden te onderhouden. Deze klacht werd verworpen met de volgende argumentatie: 1. Het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens in art. 9 lid 2 luidt: “De vrijheid om zijn godsdienst te belijden of overtuiging tot uiting te brengen kan aan geen andere beperkingen worden onderworpen dan die bij de wet zijn voorzien en in een democratische


samenleving noodzakelijk zijn in het belang van de openbare veiligheid, voor de bescherming van de openbare orde, gezondheid of goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.” 2. Dit is een beperking als voorzien in art. 9 lid 2., want de Nederlandse wet voorziet in de mogelijkheid van celinspecties. Commentaar: Deze overweging is op deze manier gesteld te kort door de bocht, daar niet enkel wordt gesteld door art. 9 lid 2 dat een beperking bij de wet is voorzien. Dat is weliswaar één voorwaarde, maar er volgt nog een tweede wezenlijke voorwaarde waar m.i. ten onrechte geen aandacht aan is besteed namelijk “en in een democratische samenleving noodzakelijk in het belang van de openbare veiligheid, voor de bescherming van de openbare orde, gezondheid of goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen.” Hiervan lijkt me in dit geval echter geen sprake, want is een dergelijke beperking noodzakelijk, zeker gezien de normaliter beschikbare mannelijke hoeveelheid piwers op een afdeling? En is de

openbare veiligheid en orde daadwerkelijk in het geding als er rekening wordt gehouden met de wens van de gedetineerde? Of baseert de beroepscommissie zich inderdaad op de overige redenen (goede zeden of voor de bescherming van de rechten en vrijheden van anderen) en maakt de commisie hier dan impliciet een stellingname tegen vrouwendiscriminatie op grond van geloof of levensovertuiging? Als dit laatste het geval zou zijn, hebben we hier te maken met strijdige rechten en zou enige motivatie van de beslissing ook op zijn plaats zijn. Nuacht ik de motivatie in hoge mate ontoereikend.

Belregeling (Zaaknr. 04/2841/GA d.d. 05-042005) Er gaat geen week voorbij of er komt bij de geestelijke verzorging wel een verzoek om te mogen bellen, zeker als een belregeling is afgewezen. In deze zaak betrof het een gedetineerde die een belregeling wenste met haar eveneens gedetineerde levenspartner. Het probleem lag vooral in de invulling van het begrip ‘aantoonbare levenspartner’, zoals geformuleerd in de huisregels van de inrichting in kwestie. Er was volgens de beroepscommissie in dit geval wel aannemelijk te maken dat er een affectieve relatie was tussen beide gedetineerden, maar er was geen sprake van een huwelijk of samenlevingscontract. Ook was er geen sprake van gezamenlijke huisvesting en geen blijk van enige bijdrage aan het levensonderhoud van de ander. De beroepscommissie bepaalde in deze zaak dan ook dat het niet in strijd met de wet noch onredelijk of onbillijk is om deze klacht af te wijzen.

een zoektocht naar materiaal voor mijn gespreksgroepen, kwam ik op het thema ‘Hoofdzonden’. Als g.v.-er in een P.I., die een bijdrage wil leveren aan de ontwikkeling van het moreel besef der aan je zorg toevertrouwde gedetineerden, wil je natuurlijk, dat je gespreksgroep af en toe over ethiek gaat en dan met name christelijke ethiek.

geïnformeerd en meteen reagerend. Over FOK is het volgende te vinden op de site: “FOK! is ooit begonnen als jongerensite, met als doel de grootste van Nederland te worden. Groot zijn we geworden, maar FOK! is allang niet meer voor jongeren alleen. Tegenwoordig at ligt dan meer voor de hand weneel heeft de site opgericht met als noemen we onszelf graag ‘de grootste dan een cyclus over de zeven doel: “Wijsheid is niet iets dat zich online community van Nederland’.” Op hoofdzonden. En om het volledig prijsgeeft aan één sterveling. deze site zijn de volgende onderdelen: aantrekkelijk en luchtig te houden, Allen ontvangen iets, maar niemand alles. ‘nieuws’, ‘reviews’, ‘polls’ en ‘columns’. trakteer je dan per keer op één van de Wijsheid moet gedeeld worden om Maar daarnaast bieden ze o.a. ook een ijsjes uit het OLA-pakket. Uit het budget gekend te zijn. Daarom presenteert http://forum.fok.nl/: “dit is één van de van de G.V., dat behoorlijk is afgeknepen Websophia een uitgebreide collectie grootste en meest veelzijdige fora van in de afgelopen bezuinigingsrondes, valt “webwijsheid”: gedichten, aforismen en Nederland, waarop je in één van de vele het niet te halen, maar met enige goede essays, maar ook artikelen en samenvatsubfora kunt discussiëren over alles wat wil is de uitgave nog wel uit het potje tingen die moeten bijdragen aan meer je maar kunt bedenken” en een http:// ‘diaconaat’ te rechtvaardigen. Denk ik ... inzicht in onze samenleving, cultuur en weblog.fok.nl/blog/: “hierop vind je Maar dan moet je op zoek naar materiaal politiek. Doe uw voordeel! Een goede tijd dagelijks diverse links en andere leuke en in plaats van in dikke moraal-theologi- op deze site!” De site biedt inderdaad zaken, die het surfen over het internet sche boeken te duiken, kun je ook op allerlei informatie en heeft ook een een stuk aangenamer maken”. In die zin zoek gaan op internet. Type bij Google Engelse versie: http://www.websophia. is FOK! net zo’n internet-community als ‘hoofdzonden’ en je krijgt in 0,05 seconcom/gateway/index.html. Die biedt van bijvoorbeeld MSN. Wil je een indruk alles op het gebied van filosofie en den 21.500 hits, waarvan de eerste krijgen van wat internet is dan moet je meteen interessant is: http://collecties. beslist eens op deze site gaan kijken. filosofen, met leuke meermanno.nl/handschriften/hoofdzon- citaten en verwijzinden. De site laat illustraties zien van de gen naar allerlei Een andere web-community, die van filosofische sites en hoofdzonden in een Middeleeuws Planet Internet http://www.wxs.nl/ handschrift. Erg leuk en met een goede cyber-naslagwerken. Het is een genot om planet, heeft ook een serie over de zeven kleurenprinter kun je de plaatjes afdrukeen tijdje op deze site te grasduinen en hoofdzonden. Het eerste artikel gaat over ken. De site van het Museum Meermanno links te volgen. ‘lust’ http://www.wxs.nl /planet/show/ is in elk geval een aanrader: http:// Dat vind ik het leuke van surfen: internet id=75082/contentid=452949/ collecties.meermanno.nl/handschriften/ biedt aan mensen de gelegenheid een sc=7435a3 en vervolgens komen alle colofon. website te openen om allerlei zaken, die overige zes aan bod. Het was voor mij zij interessant vinden te delen met zeer verhelderend om te zien, hoe vanuit anderen en soms is dat echt de moeite een niet-theologische hoek over de zeven waard. Deze site is dat zeker. De verwijhoofdzonden wordt geschreven. Bij de zing van Google naar de site van Oubehandeling van de zonde ‘lui-heid’ weneel komt trouwens door het feit, dat wordt de link gelegd met het jachtige hij een cursus verzorgt over de “Zeven leven van veel mensen in deze tijd: druk, zonden tegen de menselijkheid ..., niet de druk, druk en wordt gezegd: “Met alle hoofdzonden van de rooms-katholieke verplichtingen en eisen die deze maatkerk, maar die van vele westerse denkers schappij aan ons stelt zou luiheid juist over een periode van 2500 jaar: zelfovergeen zonde moeten zijn. Beter nog, schatting, goddeloosheid, onredelijkheid, mensen zouden verplicht moeten luieren gelatenheid, gelijkwaardigheid, ongelijkvoor een beter en gezond leven! Maar hoe De vierde hit van Google is de site van waardigheid en zelfvervreemding”. kun je het roer omgooien? Hoe stap je uit websophia www.websophia.com/ dat jachtige leven?” En bij ‘hebzucht’ cursussen/hoofdzonden.html. Deze site Terug naar ons onderwerp de ‘hoofdzon- wordt de moderne levensstijl tamelijk is opgericht door Evert Jan Ouweneel, die den’. Eén van de volgende links is naar kritisch besproken: “Hoe zondig is “cum laude afstudeerde in de wijsbegeer- http://front page.fok.nl/review/1581/1. hebzucht? Moet je te (Vrije Universiteit Amsterdam). Tevens Op deze pagina schrijft ene ‘Bas’ over alles maar willen behaalde hij een propedeusebul psycho- ‘toorn’ als één van de hoofdzonden. Hij hebben? Ja, zou je logie en sociologie en volgde hij vakken in gaat ze allemaal beschrijven en het artikel zeggen als er genoeg de Theoretische Literatuurwetenschap en/of de serie is duidelijk gericht op de geld is, waarom niet? aan de Universiteit Utrecht’, zoals hij zelf hedendaagse websurfer of ‘webbie’. Maar is er ooit vertelt op de site. Deze Evert Jan OuMeestal buitenkerkelijk, vooral digitaal genoeg? Kan heb-

W


Ingezonden zucht ooit vervuld worden? … Om hebzucht te vermijden zou je een tevreden mens moeten zijn. Tevreden met wat je hebt en blij zijn voor je medemens met een beetje meer. Helaas werkt dat voor velen niet zo. Zo lang bedrijven via de media hebzucht blijven stimuleren, zal hebzucht blijven bestaan. Wat wel helpt, is je beseffen dat het gras van de buren altijd groener is, al je creditcards inleveren, altijd met gepast geld op zak de deur uitgaan, niks op krediet kopen en je niet laten verleiden door mooie financiële beloftes van neerlands acteurs. Hoe charmant ze ook een lening aanprijzen!” Behalve deze algemene sites is er ook nog de EO, die over hoofdzonden schrijft http://www.eo.nl/portals/themes/ article.jsp?article=4458711&portal=567 8911&theme=5768589. Toch wel opmerkelijk, dat een puur protestants organisatie als de EO over een rooms begrip als hoofdzonde schrijft. EORonduit gebruikt de ijsjes-serie van OLA als ingang om de jeugd te evangeliseren. Ze vertellen even kort, welke de hoofdzonden zijn, wat hun oorsprong is om vervolgens natuurlijk over te stappen op waar het werkelijk om gaat: “Toch hebben de zeven hoofdzonden, die volgens Gregorius allemaal garant stonden voor een specifieke straf in de hel, weinig met de Bijbel te maken. Er is

immers nergens een lijstje met hoofdzonden voor gelovigen in de Bijbel te vinden. Wel geeft de evangelist Paulus wat lijstjes: “Kortom, er zijn drie dingen die blijven: Geloof, hoop en liefde. Maar de liefde is het voornaamste.” – 1 Korinthiërs 13 vers 13.” En dan komt het echte evangelie … Zoek je illustraties bij het onderwerp of hoe kunstenaars met het onderwerp zijn omgegaan, dan kun je terecht bij Anne Lever http://www.hoogtelijnen.nl/ artikelen/be001ZH.htm in haar artikel: “Deugd en ondeugd van Plato tot Ola. Over de wording van de zeven hoofdzon-


den”. Dit artikel is te vinden op de site van “hoogtelijnen.nl, hoog en laag op zoek naar schoonheid” http://www. hoogtelijnen.nl/index. html, een leuke site over kunst. Ook zo’n onverwachte toevalstreffer. In dit overzicht mag natuurlijk niet de Wikepedia ontbreken. Wikepedia is de on-line-encyclopedie http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoofdpagina, en is “een gemeenschapsproject met als doel in elke taal vanuit een neutraal standpunt een vrije encyclopedie op het web te creëren. Wikipedia is gratis en kan ook zonder in te loggen gebruikt worden om informatie te zoeken, toe te voegen of te bewerken. Hierdoor kan Wikipedia geen garantie geven over de juistheid van de aanwezige informatie. Experimenteren kan in de zandbak. Deze Nederslandstalige Wikipedia telt momenteel 96.501 artikelen”. Behalve een Nederlandse zijn er o.a. Engelse, Duitse, Franse en zelfs een Chinese editie. Als je ‘hoofdzonden’ intypt krijg je als reactie, dat er geen artikel over ‘hoofdzonden’ te vinden is, maar wel over ‘hoofdzonde’. In het artikel over ‘hoofdzonde’ wordt er gewaarschuwd om hoofdzonde niet te verwarren met een ‘doodzonde’. Voor een protestant is het nuttig om dat verschil eens op te zoeken en we lezen: “In de christelijke traditie bestaat er een hiërarchie in de zwaarwichtigheid van zonden. De ergste zonde is hierbij de doodzonde. Ze staat tegenover de dagelijkse zonde. Volgens de Catechismus van de Katholieke Kerk moeten drie voorwaarden tegelijk vervuld zijn om van een doodzonde te kunnen spreken: “Elke zonde die een zwaarwegende materie tot object heeft en die begaan wordt met volle kennis en weloverwogen toestemming, is een doodzonde.” Duidelijk! Vervolgens toch ook eens het trefwoord “dood-zonden” in typen bij Google: en zie 9.520 hits in 0,05 seconden en de eerste zes links zijn allemaal uit het bedrijfsleven: doodzonden op de werkvloer, doodzonden in de verkoop en marketing, doodzonden in webdesign, enz.’ Het kwaad straft onmiddellijk … De eerste meer geestelijk verwijzing is naar het boek van Sebastian Hafner: De zeven doodzonden van Duitsland tijdens de eerste Wereldoorlog http://www. historischhuis.nl /recensies/ recensie 70.html. Deze pagina is trouwens

onderdeel van een site, die een echte must is voor men-sen, die in geschiedenis geïnteresseerd zijn: “Historisch Huis, uw digitale entree in de wereld van de geschiedenis http://www.historischhuis. nl/ index.html”, een initiatief van het Histo-risch Platform met o.a. links naar 3500 geschiedenis-websites, een almanak

Vrouwelijke gedetineerden geportretteerd met een stukje van haar dromen

EXPO Gevangen Verlangen door Jacqueline van Heel - Het

is ongeveer een jaar geleden dat ik voor het eerst ik contact kwam met de fotografe Gerdien Wolthaus. Het terrein van de fotografie is mij onbekend, dus de naam zei me niets. Het hoofd Educatie en Vorming van de P.I. Breda, Wim Kennes, vroeg me met haar in gesprek te gaan.

H van alle histo-rische organisaties in Nederland, een Sprekersgids, een Scriptiebank en een Recensiebank. Uren surfplezier!! Een andere link naar ‘doodzonden’ is naar de site van “Atlas van de Mythologie en Oudheid” http://www.histoportal. net/, waarop je via de index informatie over ‘doodzonden’ kunt krijgen. Maar goed, we wilden meer weten over hoofdzonden. Belangrijk om te weten is, dat het uitmaakt of je “hoofdzonden” intypt (zie bovenstaand overzicht) of “hoofdzonde”. Dat laatste levert weer andere verwijzingen op: 1010 in 0,13 sec. Duidelijk minder en ook niet meer bruikbare, maar weer iets andere. Tot slot is het natuurlijk ook leuk om eens je zoekgebied uit te breiden, door als trefwoord “cardinal sins” in te typen. Dat levert namelijk 813.000 hits op in 0,18 seconden. Ik zou zeggen: Ga je gang, surf maar een eind weg! Tip: type niet het enkelvoud in “cardinal sin”, want dan krijg je vooral verwijzingen naar kardinaal Sin uit de Filipijnen (1.740.000 hits in 0,08 seconden)!! ■

ij vertelde me iets over de titel van haar fotoproject (Gevangen Verlangen) en de titel sprak me meteen aan. Dat heb ik bij boeken ook: spreekt de titel me aan dan is mijn interesse gewekt. Er is echter meer voor nodig om het boek daadwerkelijk in handen te nemen. Zo is het ook met het project “Gevangen Verlangen”. Eerlijk toegegeven moet ik zeggen dat ik op dat moment nog niet overloop van enthousiasme. Een fotograaf in huis betekent extra werk en vraagt om grote voorzichtigheid. Ik weet op dat moment nog niet precies wat voor fotografe Gerdien is. Langzamerhand groeit mijn nieuwsgierigheid: “wat wil ze van onze vrouwen?” Ik krijg werk van haar onder ogen, foto’s van dementerende bejaarden. Hier is een aandachtige fotograaf aan het werk! Na het eerste gesprek met Gerdien ben ik gerustgesteld. De fotografe oogt zachtaardig en tijdens ons gesprek valt vooral haar integriteit me op. We spreken af dat Gerdien een keer naar Breda komt om de zondagviering mee te maken. Ze krijgt zo een indruk van de kwetsbaarheid van de gedetineerden. Het project ‘Gevangen Verlangen’ verbindt twee werelden: het menselijke gezicht waarmee we ons aan de buitenwereld tonen en de innerlijke wereld, het diepe, zuivere verlangen. Gerdien heeft een tweeluik voor ogen :

enerzijds een portretfoto van de vrouw in kwestie en anderzijds een verbeelding van het verlangen. Gerdien is van mening dat vrouwen in de P.I. Breda moed tonen door hun gezicht openlijk aan de buitenwereld te laten zien. Dit bevat voor de vrouwen zelf een risico, een kans op

herkenning en afwijzing. Het positieve van het meewerken aan het fotoproject is dat een gedetineerde vrouw zich sterk kan verbinden aan haar verlangen. Wellicht zo sterk dat zij hieraan vorm kan gaan geven tijdens of na de detentie. We spreken af dat ik op zoek ga naar vrouwen die willen vertellen over hun diepste verlangen, hun dromen. En dat valt nog niet mee. Veel vrouwen willen begrijpelijkerwijze niet gefotografeerd worden. Met pijn en moeite is er één vrouw bereid mee te werken. Dat is te weinig. Een

aankondiging in de bibliotheek zorgt ervoor dat meer vrouwen zich melden. Aan de fotosessie gaat nogal wat vooraf. Eerst hebben de vrouwen een individueel gesprek met mij en vervolgens voeren we een drie- gesprek: de vrouw, Gerdien en ik. De gesprekken zijn eerlijk, open en soms emotioneel. In juli en augustus 2005 worden de foto’s gemaakt door Gerdien. De vrouwen zijn enthousiast en poseren met overgave op verschillende plaatsen in de PI Breda. Op de luchtplaats, in de cel, het trappengat etc.

Er is meteen een goed contact tussen Gerdien en de gedetineerde vrouwen. Ze wil de mensen die ze fotografeert leren kennen en doet dat met grote aandacht. Ze luistert goed en probeert door te dringen naar de kern van het verlangen. Inmiddels heb ik de portretfoto’s van de vrouwen gezien maar de verbeelding van de verlangens nog niet. Ik ben er benieuwd naar. Enkele mensen verlangen ogenschijnlijk eenvoudige dingen: vlechtjes maken bij een kleindochter of een ontmoeting met een kind. Anderen

willen dolgraag kok worden of rust hebben. Gerdien geeft al deze vrouwen, op haar eigen manier een gezicht: niet alleen hun portret maar ook een stukje van hun dromen, dat deel van de mens dat meestal onzichtbaar is. De verlangens van deze vrouwen zijn vaak moeilijk te verwezenlijken. Een mooie foto kan een steuntje in de rug zijn. Een foto kan ook confronterend zijn Ik ben blij dat ik met Gerdien heb kunnen samenwerken. De ontmoetingen met haar en onze vrouwen zijn in mijn ogen heel waardevol geweest.

Gerdien wil dat haar foto’s oproepen tot humaniteit en barmhartigheid. Dat is een mooi streven. Ik hoop dan ook van harte dat haar foto’s dat bij ons teweeg brengen. De foto’s van Gerdien zijn nog te zien tijdens de weekenden van het festival Breda Photo: 15/16 en 22/23 oktober. ■


Recensies

Loverboys aan het woord Loverboys, een publieke zaak Tien portretten Linda Terpstra, Anke van Dijke en Marion van San SWP Amsterdam 2005, 118 pagina’s ISBN 90-6665-646-8 door Walther Burgering - In Nederland is het delict mensenhandel gerelateerd aan prostitutie. Het delict is strafbaar gesteld in artikel 250a van het Wetboek van Strafrecht. Dit artikel stelt verder strafbaar het profiteren van voornoemde omstandigheden of het zich daaruit bevoordelen. Een loverboy onderscheidt zich mensenhandelaren door de techniek die hij gebruikt om zijn doel te bereiken: hij maakt doorgaans gebruik van een – al dan niet gefingeerdeliefdesrelatie om meisjes en jonge vrouwen in de prostitutie te brengen, te houden en hiervan te profiteren.

achtergronden vertellen jongemannen over hun activiteiten als pooier. Bij sommigen is er een besef van wat hun ‘vriendinnen’ doormaken in het vak. De meesten echter zien deze meisjes als handelswaar en investering. Daarom moet je goed voor ze zorgen, maar ook niet écht verliefd worden, want dan heb je een probleem. Terwijl veel meiden wanhopig op zoek zijn naar liefde, zijn deze jongemannen net zo naarstig op zoek naar macht, geld en status. Ze calculeren: het gaat om veel geld en weinig risico’s.

Opvallend is dat er – bevestigd door een quick-scan- veel Marokkaanse en Turkse mannen voor loverboy worden Loverboys, een publieke zaak is gebaseerd op 17 interviews aangezien (11 van de 17 met jonge mannen die als geïnterviewden). Mede loverboy geopereerd hebben, daardoor wordt in de nabehiervan verdacht zijn of schouwing onder meer hiervoor veroordeeld zijn. Het aandacht besteed aan de boek zegt: ‘Het is de eerste islamitische cultuur. Bij de keer is dat de daderperspectie- aanbevelingen stellen de ven in beeld zijn gebracht, en auteurs dan ook: “Binnen de verhalen van de jongeman- bepaalde bevolkingsgroepen nen zijn een aanvulling op de lijken loverboys een groter verhalen zoals we die kennen probleem te vormen dan van de slachtoffers”. Van deze binnen andere. Dit geldt interviews zijn uiteindelijk 10 vooral voor de islamitische portretten gemaakt, die goed gemeenschap. Een compliceleesbaar en herkenbaar zijn. rende factor is dat het onderDe onderzoekers hebben werp binnen deze gemeengeprobeerd antwoorden te schap niet bespreekbaar is. vinden op vragen als: hoe gaan Zonen worden niet terechtgeloverboys te werk? Hoe wezen en dochter worden hanteren zij hun strategie van verstoten als zij in de prostituverleiding, dwang bedreiging tie terechtgekomen zijn. en geweld? Hoe krijgen zij de Mogelijk zouden Marokkaanse meisjes zo ver dat zij voor hen en Turkse professionals en andere sleutelfiguren ervoor gaan werken? Hoe denken ze over die meisjes? Wat beweegt kunnen zorgen dat prostitutie deze jongens? Wat vinden ze en pooierschap bespreekbaar eigenlijk van hun eigen daden? gemaakt worden binnen hun En welk aandeel hebben de gemeenschap, en daar waar meisjes er zelf in? Vanuit nodig hulp bieden”. verschillende ethische Dat zal dan breder moeten


worden opgezet, omdat meerdere Marokkaanse geïnterviewden aangeven dat discriminatie en uitsluitingsprocessen volgens hen de achtergrond vormen van hun criminele activiteiten: “Marokkanen worden altijd als probleem gezien. Daardoor escaleert het probleem. Ik zeg niet dat wij engeltjes zijn.. maar overleven in een land waar iedereen je uitkotst, is geen pretje (...) Als ik door jullie uitgekotst word, kots ik jullie ook uit. Ik laat jullie vrouwen werken en dan lach ik jullie in je gezicht uit “. Alle ontkennende verdachten hebben een islamitische achtergrond. “Er lijkt de islamitische mannen veel aan gelegen te zijn om hun onschuld te ‘bewijzen’, ook als zij al veroordeeld zijn. Zij ontkennen niet omdat ze hopen vrijgesproken te worden of een lagere straf te krijgen, maar omdat vanuit

hun achtergrond werken als loverboys of pooier ‘het laagste van het laagste’ is. Zij schamen zich tegenover hun familie en hun gemeenschap wanneer blijkt dat zij hun vriendin in de prostitutie hebben laten werken”. Opvallend is ook dat –ondanks het feit dat de maatschappelijk verontwaardiging over dit fenomeen groot is, de benaderde justitiële jeugdinrichtingen nauwelijks of geen oog hebben voor dit delict. Geen van de inrichtingen had –voor zover zij daar zicht op haddeneen (potentiële) loverboy in huis... Het stelt in ieder geval vragen aan de vorm van diagnostiek om loverboys te kunnen traceren in het kader van preventie. Ook opmerkelijk is dat vrijwel alle loverboys voor het eerst vastzitten voor mensenhandel. De schrijvers vragen zich af: “Is er geen sprake van recidive omdat

deze jongemannen het voor gezien houden als ze eenmaal veroordeeld zijn voor dit delict? In dat geval zouden forse straffen en een hoge pakkans een preventieve werking kunnen hebben. Maar het zou ook mogelijk kunnen zijn dat er nauwelijks of geen sprake is van recidive omdat de pakkans vrijwel nihil is. De politie geeft aan dat het vaak bijzonder moeilijk is om loverboyzaken rond te krijgen. Dit aspect vraagt om nader onderzoek”. In ieder geval geven de schrijvers ook aan dat dat te maken heeft met het door elkaar lopen van de dader en slachtofferrol. Veel meisjes voelen zich geen slachtoffer, omdat de loverboy goed voor haar heeft gezorgd: bescherming, aandacht, cadeautjes en liefde heeft gegeven. En veel daders voelen zich geen criminele dader, geven aan dat prostitutie in Nederland legaal is en dat meisjes hun eigen verantwoordelijkheid hebben in hoe ze hun geld willen verdienen. Wat ze voor het gemak even vergeten is dat veel van hun geronselde meisjes problemen hebben: labiliteit, weggelopen of verstoten zijn, conflicten met ouders uit streng christelijke, streng islamitisch of traditionele gezinnen. Anderszins geven ze ruiterlijk toe, dat het juist deze problemen zijn waar zij gebruik van maken om hen voor zich te winnen. Voor geestelijk verzorgers een boeiende portrettenreeks, met waarschijnlijk veel herkenbare verhalen, overwegingen en overtuigingen van een clientéle die soms ook zegt nog in moskee en (katholieke) kerk te komen. ■

Te eenzijdig eten is niet gezond

politici, die zich vaak laten leiden door de waan van de dag en A.Kinneging, Geografie van goed en kwaad. opgezadeld Filosofische essays, Spectrum Utrecht, 2005, schijnen met 533 p., Euro 29,95, ISBN 90-274-9753-2 een ongete zeggen over de oude remde door Ryan van Eijk - Dit lijvige deugden als rechtvaardigheid, publiciteitsdrift om de boek van de Leidse rechtsfilomoed, verstandigheid en volgende verkiezingen niet soof Kinneging zou getypeerd gematigdheid. En ook al alleen te halen, maar ook nog kunnen worden met de verwacht misschien menigeen te overleven. Wie het boek van woorden van Paulus uit 1Tess. dat er een spruitjeslucht kleeft Kinneging heeft gelezen dient 5,21: Onderzoek alles, behoud aan wat er ter berde wordt in elk geval te weten en te het goede. Centraal staat de gebracht, de ‘voedingswaarde’ begrijpen waarom het zeer vraag naar het goede leven, wordt er niet minder om. onverstandig is als politicus naar persoonlijke, gezins- en Kinneging ziet de mens als van om te spreken over zaken die publieke moraal (dus alles). nature geneigd tot kwaad en nog onder de rechter zijn. De richtinggevende antwoorpleit daarom nadrukkelijk Kortom, het is een vlot den op die vraag zijn voor voor morele vorming en voor geschreven overzicht van wat Kinneging te vinden in de meer aandacht voor plichten. de klassieken ons te vertellen deugden van Oudheid en Vooral het deel betreffende de hebben over deugden in het christendom, die door persoonlijke moraal is voor persoonlijke en publieke Verlichting en Romantiek – geestelijk verzorgers interesverkeer. In de selectieve bibliografie is daarom ook naar zijn mening ten onrechsant, want het gaat hier over te- overboord zijn gegooid kernwoorden uit ons werk: geen enkele auteur of boek te (Behoud het goede dus). Net vergeving en (hoofd)zonden. vinden uit de 20e eeuw. Als als Paulus is ook Kinneging Daarop volgt uitgebreide kritisch punt valt wel nog iets een bekeerling die tegen de aandacht voor het gezin en te zeggen over de ‘voedingsgangbare stroom in zijn een deel dat handelt over de waarde’ van dit boek: het is te boodschap krachtig uitdraagt. publieke moraal. Dit deel lijkt eenzijdig positief over de Zo schrijft hij: “Verlichting en me dezer dagen vooral klassieken. En te eenzijdig Romantiek, ooit mijn geloofsrelevant voor velen die zich eten is niet gezond. ■ mengen in allerlei maatschapbelijdenis, zijn me nu antipathiek geworden. De stupide, pelijke discussies, zoals zelfgenoegzame oppervlakkigheid die eruit spreekt en die de aarde iedere dag meer herschept naar haar eigen afzichtelijke beeld, voorspelt niet veel goeds voor de toekomst.(...) De gedachte, recentelijk weer door velen geventileerd, dat onze beschaving op de Verlichting is gebaseerd, is een gotspe. Met de Verlichting begint juist de ondergang van de westerse beschaving, een proces waar wij middenin staan.” (p. 12) Kinneging bekent zich met dit boek dan ook duidelijk als een aanhanger van het conservatieve gedachtegoed. Het is onmogelijk in een kort bestek de inhoud van het boek recht te doen. De auteur weet behartigenswaardige dingen


Zandschrift. Verder in dit nummer: Paulien Sissingh pag 8. Erik Verheijen pag 16 LEIDERSCHAP. Pastor als leider pag 12. Chris Stroo pag 21

Recommend Documents