zakdoek leggen, niemand zeggen
Beste leerkracht, deze lesbrief hoort bij de voorstelling Othello van Laika. Jo Roets, die de voorstelling ook regisseerde, bewerkte samen met Greet Vissers de oorspronkelijke versie van Shakespeare. De klemtonen die ze daarbij legden in de nieuwe tekst en de vorm waarvoor Jo Roets als regisseur uiteindelijk koos, maken deze Othello tot een dynamische en bondige voorstelling. Het is een uitgelezen kans om met jongeren vanaf de tweede graad naar Shakespeare te gaan kijken. Deze lesbrief is bedoeld als voorzet voor een voorbereiding op de voorstelling en een nabespreking. Ingaan op elk aspect van Othello is onmogelijk, maar ook niet nodig. Thematische en vormelijke aspecten wisselen elkaar in deze lesbrief af. U beslist uiteraard zelf of en hoe diep u op een bepaald aspect wil ingaan. Tot slot zijn er een paar creatievere opdrachten. Daarnaast is het altijd fijn om het met de leerlingen over de tent te hebben, als speelplek. Wat vinden zij van dit alternatief voor de schouwburg? Bij vragen of suggesties kan u altijd contact opnemen met Laika: 03/230.81.91 of
[email protected] Veel plezier! Laika
Laika othello · 02
inhoud synopsis
4
credits
5
thematische voorbereiding: werken rond ‘jaloezie’
6
vormelijke voorbereiding: werken rond ‘raamvertelling’
7
nabespreking: werken rond ‘jaloezie’ en ‘raamvertelling’
8
nabespreking: werken rond ‘directe en indirecte communicatie’
9
nabespreking: praktische opdrachten
10
over Laika
11
Laika othello · 03
synopsis Othello werd voor het eerst opgevoerd door the King's Men aan het hof van koning Jacobus I van Engeland op 1 november 1604. Het stuk is geschreven in de periode van Shakespeares grote tragedies, waaronder Hamlet (1600), King Lear (1604–5), Macbeth (1606) en Antony and Cleopatra (1606–7). Othello speelt zich af tegen de achtergrond van de oorlogen tussen Venetië en het Ottomaanse Rijk in de 16e eeuw. Cyprus, waar de meeste actie van het stuk zich afspeelt, was toen een Venetiaans bolwerk dat in 1570 door de Turken werd aangevallen en het daaropvolgend jaar door hen veroverd werd. Vaandeldrager Iago haat zijn bevelhebber, de moor Othello, tot in de grond van zijn hart. Waarom? Naar eigen zeggen omdat hij is gepasseerd voor promotie: in ‘zijn’ plaats is Michaël Cassio door Othello benoemd tot luitenant. Othello is bovendien net in het geheim getrouwd met de Venetiaanse Desdemona.Wanneer Othello naar Cyprus moet om daar de Turken te verslaan, gaat Desdemona stiekem aan boord van een schip en reist mee.Aangekomen op Cyprus, bedenkt Iago een uiterst ingenieus plan om Othello én Cassio ten val te brengen. Iago wil bij Othello de indruk wekken dat Desdemona hem ontrouw is. Het is feest en Cassio moet op wacht staan. Iago voert Cassio dronken tijdens de wacht. Othello verschijnt en is getuige Cassio’s deplorabele toestand: hij wordt gedegradeerd. Cassio is wanhopig en Iago raadt hem aan steun te zoeken bij Desdemona: zij is in staat een goed woordje voor hem te doen bij Othello. Desdemona belooft Cassio hulp en als Othello opkomt, ziet hij nog net een glimp van Desdemona die met Cassio staat te praten. Iago wijst hem hier heel subtiel op en zorgt er zo voor dat het begin van argwaan is gewekt. Desdemona pleit inderdaad gloedvol voor Cassio en Othello belooft dat hij langs mag komen. Als zij weg is, wakkert Iago het vuurtje van de jaloezie verder aan: hij benoemt niets, maar wekt suggesties en raadt Othello aan op zijn vrouw te letten als zij samen is met Cassio. Dan begaat Desdemona haar fatale fout. Ze verliest haar zakdoek, zonder dat ze dat in de gaten heeft. Deze zakdoek was ooit het eerste cadeautje van Othello aan Desdemona en hij heeft haar bezworen hem nooit te verliezen … Ondertussen wordt Othello gekweld door twijfel en vraagt Iago om bewijzen voor Desdemona’s ontrouw. Iago vertelt hem dat hij Cassio in zijn slaap heeft horen praten over Desdemona én dat hij zag dat Cassio zijn mond afveegde met nét zo’n zakdoek als Othello aan Desdemona gaf. Othello gaat helemaal door het lint en geeft opdracht Cassio te doden. Zelf zal hij afrekenen met Desdemona.
Laika othello · 04
credits regie: Jo Roets tekstbewerking: Jo Roets en Greet Vissers scenografie: Peter De Bie kostuums: Mieja Hollevoet en Lieve Meussens muziek en licht: Anton Van Haver dramaturgie en lesbrief: Caroline Fransens techniek: Pieter Smet en Rik Van Gysegem Koen Janssens speelt: -Othello, de Moor: een donkerhuidige, Afrikaanse prins die in een Europese samenleving vol rasvooroordelen leeft. Hij bekleedt de rang van generaal in het Venetiaans leger. Met vrouwen heeft hij als militair weinig ervaring, maar zijn roem als held stelt hem in staat om Desdemona's echtgenoot te worden Aline Nuyens speelt: -Desdemona. Dit is Othello's vrouw en de dochter van Brabantio -Cassio, Othello's luitenant Benny Ceuppens speelt: -Iago, Othello's reserveofficier en Emilia's echtgenoot. Hij is de slechterik van het stuk, die zijn laffe plannen verbergt achter een schijn van eerlijkheid -Brabantio, een Venetiaans senator en Desdemona's vader -Emilia, Desdemona’s dienstmeid -Lodovico, Desdemona’s neef -talrijke figuranten
Laika othello · 05
thematische voorbereiding: werken rond ‘jaloezie’ 1.
Wat verstaan de leerlingen onder jaloezie?
Alles wat in de buurt van deze omschrijving komt, is juist: “Jaloezie is een gemoedstoestand of emotie waarbij men datgene wenst te krijgen wat een ander reeds heeft gekregen, of wenst dat de ander datgene niet had. Dit kan zowel om materie, eigenschappen als om relaties gaan.”
2.
Kunnen de leerlingen een aantal synoniemen voor ‘jaloezie’ opsommen? En het subtiele verschil ertussen benoemen?
Afgunst, naijver, minnenijd, ijverzucht, rivaliteit…
3.
In Othello zegt Iago: “Jaloerse mensen vragen daar niet naar. Een reden hebben ze niet nodig. Ze zijn het, omdat ze het zijn.” Wat vinden de leerlingen van deze uitspraak? Is het inderdaad een soort ziekte? Bestaan er mensen die altijd jaloers zijn en anderen die het nooit zijn?
4.
Is het iets slechts? Of kan het ook positief zijn?
Jaloezie is een uiting van een negatief gevoel over jezelf. Blijkbaar ben je pas de moeite waard als je datgene wat die ander heeft ook hebt.
Toch heeft jaloezie ook een positieve kant. Het geeft namelijk blijk van een stuk bewondering voor de ander. De uitdaging is dan ook om jaloezie om te buigen tot een positieve houding van bewondering voor anderen. En misschien is het wel een motivatie om aan jezelf te werken?
5.
Weten de leerlingen met welke kleur jaloersheid geassocieerd wordt?
Groen. Vandaar het gezegde: ‘Groen zien van jaloezie’. Jaloezie wordt ook gezien als een monster met groene ogen.
6.
Weten de leerlingen ook dat die metafoor van het monster is gebaseerd op Shakespeares Othello?
Iago waarschuwt zijn generaal Othello voor het gevaar van jaloezie: "O, beware, my lord, of jealousy! It is the green-eyed monster, which doth mock the meat it feeds on."
7.
Opdracht voor de leerlingen: kunnen zij onthouden hoe dit in deze versie van Othello voorkomt?
“Jaloersheid is een monster dat zichzelf verwekt en dan zichzelf ook baart.”
8.
Zou de uitdrukking ‘krokodillentranen’ ook van Shakespeare komen?
"O devil, devil! If that the earth could teem with woman's tears, each drop she falls would prove a crocodile."
9.
Welke gevoelens associëren de leerlingen nog met jaloezie?
Verdriet, boosheid, agressie, teleurstelling, verliefdheid, onzekerheid, pijn, onmacht …
10.
Weten de leerlingen dat er ook lichamelijke verschijnselen geassocieerd worden met jaloezie?
Bij een acute aanval van jaloezie ervaart men veel lichamelijke symptomen. Spierspanning, rillingen en duizeligheid kunnen uren aanhouden en verdwijnen dan langzaam weer. Er zijn ook gevallen bekend waarbij iemand een moord pleegt vanwege jaloezie. Dit kan ook zo zijn bij een passionele moord.
11.
Kijkopdrachten voor de leerlingen: ‘Wie heeft last van jaloezie in Othello en waarom?’
Laika othello · 06
vormelijke voorbereiding: werken rond ‘de raamvertelling’ 1.
Zijn de leerlingen vertrouwd met het begrip ‘raamvertelling?’ Indien niet, kunnen ze uit het woord afleiden wat het mogelijk zou kunnen zijn?
Een raamvertelling of kadervertelling (ook wel raamverhaal of kaderverhaal) is een narratieve techniek waarbij een verhaal de omlijsting vormt voor een aantal andere verhalen. Raamvertellingen worden vooral gebruikt in films en literatuur.
Een raamvertelling start met een vertelling in het heden waarin verschillende personages aan het woord komen. Dit gedeelte is bedoeld als achtergrondverhaal, waarbij het thema wordt bepaald en de personages als vertelinstanties worden geïntroduceerd. Die vertellen dan elk hun verhaal dat in het verleden heeft plaatsgevonden. Op die manier worden deze verhalen narratief samengebonden door een soort "flashbacktechniek". In de ingekaderde vertellingen kan dan telkens één verteller aan het woord zijn, zoals in de Vertellingen van Duizend-en-éénnacht, of verschillende vertellers, zoals in de Decamerone van Boccaccio. andere oorbeelden van raamvertellingen uit de literatuur zijn: Het bijbelboek Job; De Odyssee en deels ook de Aeneis; De Canterbury Tales van Geoffrey Chaucer; Faust van Johann Wolfgang von Goethe De Max Havelaar van Multatuli Emily Brontë's Wuthering Heights Nunc Dimittis van Roald Dahl
2.
Misschien zijn de leerlingen vertrouwd met films die deze techniek gebruiken?
Magnolia, Forrest Gump, Amadeus, Slumdog Millionaire, The Diving Bell and the Butterfly, The Princess Bride, The English Patient…
Laika othello · 07
nabespreking : werken rond ‘jaloezie’ en ‘raamvertelling’ 1.
Bespreek de opdracht: ‘Wie heeft last van jaloezie in Othello en waarom?’
Othello én Iago zijn beiden jaloers. Iago op Othello en Othello op Cassio. Maar er is meer. Ook de acteur die Iago speelt is jaloers op de acteur die door de actrice tot Othello wordt ‘benoemd’.
2.
Kunnen de leerlingen ook zeggen of er iemand schuld is aan de jaloerse gevoels? M.a.w. Is Othello terecht jaloers? En Iago?
3.
Kunnen de leerlingen ook het moment benoemen waarop het voor Othello begint fout te lopen?
4.
In de voorbereiding ging het over de ‘raamvertelling’. Kunnen de leerlingen zeggen hoe in deze versie van Othello de gekozen vorm de inhoud ondersteunt?
Door te kiezen voor een raamvertelling kon de regisseur een extra ‘laag’ in de voorstelling brengen. Het gaat niet meer alleen om de personage Othello en Iago die een persoonlijke strijd uitvechten, maar ook om afgunst tussen de acteurs die deze rollen spelen. Of is dat ook weer gespeeld?
5.
De enige die geen last lijkt te hebben van jaloezie is Desdemona. Bovendien is Desdemona/ de actrice in deze bewerking een dame die weet wat ze wil en ergens voor staat. Kunnen de leerlingen drie momenten opsommmen waarop ze sterk uit de hoek komt?
Desdemona beslist achter Othello aan te reizen, tegen diens wil in. Ze verstopt zich aan boord en staat plots in Cyprus.
Op het moment dat Desdemona ontdekt dat ze haar zakdoek kwijt is, is ze net in een ruzie met Othello over Cassio verwikkeld. Othello begint telkens over de zakdoek. Desdemona laat zich echter niet afleiden en wil bij haar onderwerp van gesprek blijven.
Ook de actrice die Desdemona speelt, begint het verhaal en stelt zichzelf en de acteurs aan het publiek voor en maakt aan het einde duidelijk dat ze ‘van niemand’ is.
Laika othello · 08
nabespreking: werken rond ‘directe en indirecte communicatie’ Na de voorstelling Othello kan je als leerkracht werken rond het thema communicatie. Je zou met de leerlingen de kracht van indirectie communicatie en het verschil met directe communicatie kunnen onderzoeken. Ook voor- en nadelen van beide vormen van communicatie komen aan bod en zijn voor jonge mensen ongetwijfeld erg herkenbaar. 1.
Vraag hen op welke manier de personages in Othello boodschappen overbrengen of ontvangen. - telex - brief - mondelinge communicatie
2.
Laat hen vergelijken met de manieren waarop ze zelf het vaakst communiceren.
Facebook? Twitter? SMS? GSM?
3.
Vraag aan de leerlingen een definitie (of omschrijving) te geven van communicatie.
Eén definitie volgens Van Dale is onder andere: “(gelegenheid tot) uitwisseling van gedachten”.
Maar uiteraard kunnen ook andere omschrijvingen kloppen, zolang er een aantal kernwoorden in voorkomen.
4.
Verdeel de klas in twee groepen (de leerlingen kunnen op hun plaats blijven zitten). Fluister volgende zin in het oor van de eerste leerling van elke groep. Vergelijk de zinnen bij de laatste leerling.
“Luitenant Cassio is een vlotte kerel die sneller promoveert dan zijn eigen schaduw.”
5.
Kunnen de leerlingen een definitie verzinnen van indirecte communicatie? Zien ze m.a.w. een verschil tussen twee mensen die rechtstreeks met elkaar praten?
Soms spreken mensen met je over hun eigen ervaringen, maar regelmatig komt het voor dat je informatie verneemt via anderen, die zij weer hebben gekregen van 'horen zeggen'. Je kan terecht twijfelen aan de juistheid van deze informatie die je via-via ontvangt. Toch is indirecte communicatie iets dat vaak voorkomt en niet zonder reden.
6.
Welke positieve aspecten van indirecte communicatie kunnen de leerlingen bedenken? - Als er fouten worden gemaakt, is het op deze manier gemakkelijk om de schuld op iemand anders te schuiven. Als er iets vergeten of verkeerd overgedragen wordt, is moeilijk meer te ontdekken waar de zwakke schakel zich bevindt. De vervormingen zorgen soms juist voor een zekere veiligheid. - Soms verdraait de boodschapper de informatie volledig om er zelf voordeel uit te halen. Zo kunnen bepaalde dingen over iemand worden aangedikt, terwijl andere kanten simpelweg achterwege worden gelaten.
7.
Welke negatieve aspecten van indirecte communicatie kunnen de leerlingen bedenken? - De meeste mensen blijken slecht te luisteren en vullen de boodschap aan vanuit hun eigen verwachtingen en ideeën. Dat komt dan echter niet overeen met de realiteit en begint op liegen te lijken. - Indirecte communicatie kan leiden tot achterdocht en de onderlinge relatie verslechteren.
8.
Kunnen de leerlingen ook twee vormen noemen van negatieve en positieve indirecte communicatie?
Respectievelijk roddel en reclame.
9.
Tot slot kunnen de leerlingen anoniem op een stuk papier een eigenschap schrijven van één van hun klasgenoten. De naam van de persoon waarop een eigenschap van toepassing is moet er wel bij staan en het is belangrijk dat het positief is! De persoon over wie het gaat moet raden van wie het compliment komt.
Laika othello · 09
nabespreking: praktische opdrachten 1.
Op scène maken de acteurs zelf verschillende werelden met de camera. Kunnen de leerlingen met kleine dingen (paperclips, papier, LEGO, bureaulamp, lucifers…) en een fototoestel of een camera ook een aparte wereld simuleren?
2.
Maak een video-dagboekfragment door frontaal in de camera te kijken en te vertellen waar je jaloers op bent.
Laika othello · 010
LAIKA: theater der zinnen Laika brengt ‘theater der zinnen': voorstellingen en zintuiglijke installaties voor kinderen, jongeren en volwassenen die hun kinderlijk gevoel voor verwondering nog niet zijn verloren. De fascinatie van Laika voor een jeugdig publiek ligt in zijn verrassende ontdekking van de wereld. Ook Laika vindt de wereld verrassend en niet evident. Of het nu gaat om gevoelens en ideeën, of om smaken, geuren en kleuren: de wereld is een oord van ontdekking. Laika speelt in grote en kleine schouwburgen, en heeft een brede internationale werking. De helft van de voorstellingen spelen in het buitenland. Laika waagt zich graag op onbekend terrein: in een oude bioscoop, een winkelstraat of een tent op een plein. Laika ontstond in 1991 als professioneel theatergezelschap onder de naam Blauw Vier en speelde sindsdien tientallen producties in binnen- en buitenland. Laika vzw Boomgaardstraat 215 2018 Antwerpen 03/230.81.91
Laika othello · 011