MISERERE NOBIS †
Z O M E RT E N TO O N S T E L L I N G 2 0 0 8 G RO T E O F J A C O B I J N E R K E R K L E E U WA R D E N
Henriëtte Alexander Mirjam Beuker
Grady van den Bosch
Henny van Hartingsveldt Chris Keulen
Janneke de Leeuw
Gerdien van Delft-Rebel Foke Stribos
Gerrit Terpstra
MISERERE NOBIS †
Z O M E RT E N TO O N S T E L L I N G 2008 G RO T E
OF
JAC O B I J N E R K E R K
JAC O B I J N E R K E R K H O F L E E U WA R D E N 15
JUNI
- 14
SEPTEMBER
2008
MISERERE NOBIS Dit is de derde tentoonstelling op rij binnen de Grote of Jacobijnerkerk
met als titel een Latijnse tekst uit de Rooms Katholieke mis. Na ‘LAUDATE
DOMINUM’ (looft God) en ‘CREDO’ (ik geloof) is dit de tentoonstelling met de naam ‘MISERERE NOBIS’ (Ontferm u over ons).
In de tekst van de Rooms Katholieke mis komen we de woorden ‘Miserere Nobis’ (ontferm u over ons) op twee plaatsen tegen. In de Nederlandse versie van het Gloria: Gij, die zit aan de rechterhand van de Vader, ontferm U over ons. Want Gij alleen zijt de Heilige. Gij alleen de Heer. Gij alleen de Allerhoogste Jezus Christus, met de heilige geest in de heerlijkheid van God de Vader. Amen.
In de Nederlandse versie van het Agnus Dei (Lam van God): Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, ontferm U over ons. Lam Gods, dat wegneemt de zonden der wereld, geef ons vrede.
Ontferming In beide teksten is er sprake van een bede tot Jezus om de mensen te gedenken in hun nood, maar tegelijkertijd met de zekerheid dat Hij het ook zal doen: ‘want Gij alleen zijt de Heilige, de Heer, de Allerhoogste, Jezus Christus, het Lam Gods’. Het woord ‘ontferming’ in zijn oorspronkelijke betekenis spreekt van een gezagsverbinding en van liefde. Van wie kun je ontferming verwachten? Van iemand die in staat is deze ook aan jou te geven, iemand die sterker is dan jij. Hoe wordt die ontferming gegeven? Als er sprake is van een persoonlijke betrokkenheid. Na de vraag aan iemand om medelijden, om ontferming, mag je van die persoon een actie verwachten; de nood wordt gelenigd; er wordt in hulp voorzien. Door de hele Bijbel heen komen we deze liefdevolle gezagsverhouding tegen tussen God en mens. In alle omstandigheden blijkt dat de mens zich kan uitstrekken naar een God die ontferming heeft. En op grond van het door God zelf ingestelde verbond tussen Hem en de mens, zien we keer op keer dat God zich aan zijn woord houdt. Hij ‘schenkt’ ontferming, heeft medelijden, trekt zich het lot van de mensen aan, verlost hen, bevrijdt hen, belooft hen uitredding.
Ontwaarding van woorden Taal is voortdurend in ontwikkeling. Dat wat de mens denkt, spreekt hij. Taal weerspiegelt het denken van de mens, van een cultuur. Iemand zegt: ‘ik ontferm mij wel even over hem’, zegt eigenlijk: ‘ik houd hem wel even in de gaten’, of ‘ik pas wel even op hem’, of ‘ik vang hem wel even op’. Het woord ‘ontfermen’ heeft zich vanuit zijn oorspronkelijke betekenis van ‘medelijden hebben’, ‘bewogen zijn’, waarschijnlijk veel meer ontwikkeld in de richting van een wat neerbuigend woordgebruik met een archaïsche ondertoon. Zou dat kunnen samenhangen met de ontwikkeling binnen onze samenleving die sterk gericht is op het functioneren van de individu? Wie wil er nog afhankelijk zijn? Welk instituut kan zijn collectief gedachtegoed nog aan de massa kwijt? Het kenmerk van onze tijd lijkt sinds de postmoderne ontwikkelingen nog steeds te zijn: ‘Ieder voor zich...’. Het tweede deel van dit gezegde, ‘...en God voor ons allen’, lijkt steeds minder van belang te zijn. De kerk als leidend instituut voor het uitdragen van de collectieve bede MISERERE NOBIS lijkt in onze samenleving sterk gemarginaliseerd.
Ontwaarding van kerken In een TV programma van de IKON van 20 april 2008 over de toenemende leegstand van kerken als gevolg van de ontkerkelijking, werd onder het motto: ’Creatief met kerken’ een demonstratie gegeven van hergebruik van de kerkgebouwen. Een naaiatelier, een hospice en een studio (atelier) kwamen voorbij, naast een sociaal ontmoetingspunt waarin opgenomen waren: een voedselbank, een inloophuis voor dak- en thuislozen en een zorgsteunpunt. Op deze manier ontkomen parochiebesturen, kerkrentmeesters en kerkenraden aan de pijnlijke beslissing van een sloop. De kerk als ontmoetingsplek waar gelovigen zich willen laten inspireren door de boodschap van God, maakt plaats voor een plek waar mensen elkaar tot hun recht proberen te laten komen. Het transcendente wordt vervangen door het hier en nu. De eeuwigheid door tijdelijkheid.
Positiebepaling De beeldende kunst is het domein waarbinnen, vaak op een indringende wijze, de verschillen in positionering van de mens ten opzichte van God en zijn schepping zichtbaar worden gemaakt. Net als in de muziekgeschiedenis komen we binnen de kunstgeschiedenis velerlei positioneringen tegen. Soms staat de almacht en zorgende liefde van God centraal. Op andere plaatsen wordt de nadruk gelegd op de onmacht en de ellende van de mensen, al naar gelang de positie van de kunstenaar, de maker, ten opzichte van God. Er zijn ook kunstenaars die met de tekst MISRERE NOBIS in de hand, zich beklagen over het uitblijven van de hulp van God. Weer anderen gaan nog verder en hebben een houding van scepsis of cynisme. Hoe plaatst de mens zichzelf t.o.v. de Schepper en zijn schepping? Kijk naar de kunst die hij produceert. Kijk naar deze tentoonstelling. U zult kunnen zien dat er kunstenaars zijn die zich begeven binnen de traditie van de oorspronkelijke betekenis van het woord. Maar er zijn ook kunstenaars die daaromtrent indringende vragen stellen. Waar staat u, als kijker, als bezoeker? Henk Pietersma, Beeldend kunstenaar en samensteller MISERERE NOBIS 2008
Werk Interactie tussen mens en God en mensen onderling; de zoektocht naar innerlijke vrede, emotie, bescherming en genegenheid, vormgegeven dmv. schilderen, boetseren en digitale technieken. “Mijn werk met kansarme en zieke kinderen binnen de Stichting Art for All in Thailand, Oeganda en zeer recent in hartverscheurende situaties van armoede, criminaliteit en aids in de townships van Zuid Afrika, gaf mij de nodige voeding vorm te kunnen geven aan het thema van deze expositie ‘Miserere Nobis’” Opleiding HBO lerarenopleiding Tekenen en Textiele vakken, Arnhem 1960 - 1965
Exposities/opdrachten/projecten Exposities in galeries en kerken in Nederland en België. Opdrachten uitgevoerd voor openbare gebouwen en particulieren. Recent: Banners aangekocht door Chr. Scholengemeenschap Prins Maurits te Middelharnis. Digitale grafische vormgeving voor stichtingen en particulieren. Publicaties: tv opnamen (EO) "Vrouw zijn". Interview in CV Koers, recensies in Centraal Weekblad, Bij de Tijd, Music and Art en Signs van CNV Kunstenbond, Nederlands Dagblad.
Gooyerdijk 58
3941 MA Doorn 0343 - 414747
Henriëtte Alexander
[email protected]
www.henriettealexander.nl
1943
Miserere Nobis I & II, 2008 elk 400 x 200 cm digital art, print op bannerdoek
‘Voor het dag wordt staat de moordenaar op om de arme en de behoeftige te doden als een dief sluipt hij door de nacht verschrikkingen storten zich over mij uit mijn eer wordt weggevaagd als door wind als een wolk vervliegt mijn aanzien nu stroomt het leven weg uit mij’ HEER ONTFERM U naar Job 24:14 en 30:11
Werk De glazen, keramische, bronzen en glazen beelden kenmerken zich vrijwel allemaal door verstilling en emotie, met veel aandacht voor de specifieke eigenschappen van het oorspronkelijke materiaal, zoals klei en was. Hierdoor ontstaat een bepaald spanningsveld tussen levendige materialen en de verstilde emotie van het beeld zelf. Ieder stuk is daardoor uniek. Opleiding Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten (Den Haag 1971-1976), grafische vormgeving. Keramiek- en beeldhouwlessen bij Jose van der Valk (1982-1987) en Wout Maters (1991-1993). Exposities/opdrachten Vanaf 1992 exposities bij galeries, kunstbeurzen, kunstmanifestaties en kerken in Nederland. Opdrachten voor bedrijven, particulieren kerken en scholen. Sinds 1996 werkend lid van genootschap Kunstliefde in Utrecht. In 1996 de publieksprijs bij het thema 'boek' tijdens kunstmanifestatie Lek-Art te Culemborg (kunstreis naar Rome).
Wilgeboom 13
4101 WJ Culemborg 0345 - 516155
Mirjam Beuker
[email protected] www.mirjambeuker.nl
1952
Vanuit de diepte, 2008 Glasobject 530 x 200 x10 cm (detail)
Gemaakt naar aanleiding van ‘De Profundis’ van de componist Arvo Pärt. Vanuit de donkere chaos naar het transparante licht. Vanuit de diepte een roep om aandacht van de Eeuwige. Vanuit negativiteit, verslaving, oorlog, onderdrukking of eenzaamheid, een bede om ontferming en vergeving. (Ps. 130)
Werk "Ik beweeg me tussen het maken van beeldende, muzikale en tekstuele composities, die in mijn hart en ziel niet los van elkaar bestaan en soms ook concreet worden gecombineerd. Naast meer algemene onderwerpen laat ik me graag inspireren door christelijke thema’s; zij gaan over het wezen der dingen. Mijn fotografische werk is sterk symbolisch van aard. Op bouwplaatsen ontmoet ik ‘willekeurige installaties’ waarin ik levensthema’s herken. Die leg ik vast, waarna ik de beelden met een eenvoudig programma bewerk tot het ‘klikt’. Soms lukt dat.” Opleiding Conservatorium Schoolmuziek Beeldend autodidact Diverse worksops, cursussen, o.a. Zomeracademie CNVKunstenbond, CA-seminar.
Exposities/opdrachten De serie beeldpoëzie: ‘Levenstekens’ maakte deel uit van de CNV-expositie ‘Opstanding’, voorjaar 2008, Weesp.
Naardingerland 44
1273 NJ Huizen 035 - 5243734
Grady van den Bosch
[email protected]
www.gradyvandenbosch.nl
1966
In elk van de delen staat het licht voor de aanwezigheid van de Christus of van een Engel, als een wake, niets vragend, niets verwachtend. Op een andere manier bezien, kan in het werk Goede Vrijdag, Stille Zaterdag en Paaszondag worden herkend.
Wake, 2008 Drieluik ca 120 - 150 cm per deel Fotografie en digitale bewerking op canvas
“Ik tel tot honderd met mijn ogen dicht de wurggreep van de angst lost op in dit gebed te weinig stof voor woorden maar in het spoor van de momenten verzamelt zich een eeuwigheid aan Liefde”
Werk Centraal staat meestal de individuele mens in al zijn variabelen: in trotse hoogmoed, in angstige depressies, maar ook in kwetsbare afhankelijkheid. Het werk wil mensen ontroeren. Er is sprake van invloed van het kubisme en inspiratie door het werk van Brancusi Het werk is abstract monumentaal. Niet ter zake doende details vallen weg. Het werk kenmerkt zich vaak door symboliek.
Opleiding Eerste lessen keramiek in het atelier van Henk van der Linden in Haarlem (1968). Keramiek en model boetseren aan de school voor Handenarbeid in Groningen en aan het Speelwerk (het huidige Quintus) te Kampen. Creatieve Handvaardigheid aan de school voor Handenarbeid te Groningen. Vanaf 1991 werkzaam in het open atelier te Kampen. Sinds 2003 werkplaatsassistent afdeling keramiek van Quintus, centrum voor kunsteducatie, te Kampen. Exposities/opdrachten Sinds 1994 regelmatig exposities in binnen- en buitenland, zowel solo als in groepstentoonstellingen.
Emmastraat 4
8262 EH Kampen
Henny van Hartingsveldt 038 33 264 19
[email protected]
1952
“De inspiratie voor dit werk werd geboren toen ik zelf voor het eerst het feest ‘Simchat Thora’ meemaakte, de liefde van de feestgangers zag voor G’ds thora en het enthousiasme waarmee deze thora als het ware werd aangeboden aan de Eeuwige. Het echte leven draait om de thora. Dansen met de thorarollen en als gemeenschap vieren dat het woord van de Eeuwige centraal staat en symbool is voor het leven, vormde voor mij de uitdaging voor dit werk.”
Simchat Thora, 2006 (vreugde van de wet) 154 x 50 x 50 cm keramiek 1200 °C fotografie: Ben Vulkers.
Werk Chris Keulen maakt persoonlijke fotodocumentaires in binnen- en buitenland. Soms in opdracht (Ministerie van Buitenlandse Zaken, Artsen zonder Grenzen, Universiteit Maastricht, Leprastichting, NRC Handelsblad, Trouw, National Geographic), soms op eigen initiatief. Daarnaast is hij als fotograaf sinds 1995 verbonden aan NRC Handelsblad. Zijn werk is nationaal en internationaal gepubliceerd. De projecten worden veelal mogelijk gemaakt door het Fonds voor beeldende kunsten, vormgeving en bouwkunst te Amsterdam. In april 2008 is ‘Hete glassplinters; le tour d’Afrique’ verschenen, zijn fotoboek over wielrennen in Centraal-Afrika. Opleiding Nederlandse taal- en letterkunde, KU Nijmegen. Koninklijke Academie voor Beeldende Kunsten, 's Gravenhage.
Exposities/opdrachten Elf prijzen bij de Zilveren Camera en één maal Worldpressphoto, categorie sportseries. Tweemaal werden zijn foto's getoond op het fotofestival van Perpignan. De laatste jaren had hij tentoonstellingen in binnen- en buitenland, zowel groeps- als solo-tentoonstellingen (waaronder het Bonnefantenmuseum in Maastricht). Hete glassplinters; le tour d'Afrique is in 2008 in Maastricht en in Breda te zien.
Elisabeth Strouvenlaan 49
6214 AX Maastricht 043 - 3260101
[email protected]
Chris Keulen www.chriskeulen.com
1959
Camille, 2006 90 x 60 cm inktjetprint
De beide benen van huisarts Camille van der Harten werden in 2006 geamputeerd vanwege drooggangreen. De aimabele en zelfstandige Camille werd daarmee geconfronteerd met een leven waarvan hij zich vooraf geen voorstelling kon maken. Driekwart jaar volgde ik het leven van de voorgoed afhankelijk geworden huisarts. Zie mijn website voor het gehele document.
Werk “Door onaanzienlijk, kwetsbaar materiaal te verzamelen dat ik onderweg tegenkom en het daarna te ordenen, wil ik laten ervaren dat God in onze wereld aanwezig is. Je kunt niet ‘materialistisch’ genoeg zijn: in de materie wordt zijn liefde voor het individu zichtbaar. De wisselwerking tussen materiaal, handeling en idee leidt tot werken tussen twee- en driedimensionaal in, meestal losse elementen die in series op de grond worden gelegd. De eenvoud is afgewogen en esthetisch, er wordt gezocht naar harmonie.” Opleiding Docent Beeldende Kunst en Vormgeving, Christelijke Hogeschool Windesheim, Zwolle, 2002-2007 Exposities/opdrachten Beeldingen, Zwolle, 2007 Bildingen, Osnabrück, 2008
Winterdijk 44
6851 MT Huissen 026 - 3257411
Janneke de Leeuw
[email protected]
1956
Van Abel tot Zecharja, 2008 schoenen, textiel 144 delen van ca. 30 x 40 cm
“Een achtergelaten schoen langs de kant van de weg. Een open mond die vraagt. Wat wil hij zeggen? Hoe komt hij hier? Twaalf keer twaalf: getal van de onrecht lijdende mensheid. De verloren en afgedankte schoenen zijn zorgvuldig neergezet, elk toegedekt met een verschillend dekentje. Om ieder individu zijn eigen zorg en aandacht te geven en er niet aan voorbij te gaan. Gezien worden is het begin van genezing.”
Werk “Van oorsprong ben ik illustrator en grafisch ontwerper. De laatste jaren krijgt schilderwerk een duidelijker plek binnen mijn werk. Naast schilderijen in opdracht maak ik nu ook autonoom werk. Mijn stijl kenmerkt zich door een geschilderde onderlaag geaccentueerd met krachtige tekenlijnen.” Opleiding Grafisch Lyceum Utrecht, 1996-1999 Willem de Kooning Academie Rotterdam, 1999-2003 Schilderlessen bij Irene van den Bos, 2007 - heden Exposities/opdrachten 2008 CNV-Kunstenbond, ‘Opstanding’, Weesp 2008 GSA galerie Hilversum
Studio Rebel
Adelaarstraat 60
1223 PL Hilversum 0357851112
Gerdien van Delft-Rebel
[email protected] www.studiorebel.nl
1978
‘De Nachtwaker’, 2008 100 x 80 cm Materiaal: acryl en krijt op doek (Psalm 121, een pelgrimslied)
“‘Heer ontferm U’ is voor mij een vraag en tegelijk een belofte. Onze Vader wil Zich ontfermen zoals we veelvuldig kunnen lezen in de bijbel. Als wij Hem vragen om ontferming, belooft Hij dat te doen. Gods ontfermen is: bescherming, herstel, genezing, recht over onrecht dat ons is aangedaan, terugkeer naar eigen land dat ons is afgepakt. In mijn schilderijen heb ik meer nadruk gelegd op de beloften.”
Werk Met brede kwaststreken schildert hij kleur, vorm en ritme. Thema’s vindt hij in de Bijbel, de natuur, het schilderplezier zelf en uiteraard in de reflectie daarop. Een thema als uitgangspunt, of samenstellingen van beelden en beeldfragmenten die op hun beurt nieuwe genereren, brengen associaties en denkprocessen op gang die vervolgens weer onzeker maken en prikkelen. “Heerlijk, ik creëer!“ Opleiding 1968-1973, St. Joostacademie, Breda; Grafiek 1973-1975, Jan van Eyckacademie, Maastricht; Grafiek 1973-1980, Stadsacademie Maastricht; MO Handvrdgh. 1988-1990, Hoge School Rotterdam; opl. Tekenen; 2000-2001, Willem de Kooning Academie, Rotterdam, 1e Graad CKV123.
Exposities/opdrachten 2005 Leeuwarden, It Frysk skildershûs 2006 Dirksland, ‘Dirksland Verbeeld’ Goedereede, ‘Goereese Kunstdagen’ Etten Leur, Galerie Vermeulen 2006 - 2008 Goeree Overflakkee, open ateliers 2007 Burgh-Haamstede, Galerie/atelier Jan Eikenaar 2008 Weesp, Grote Kerk, ‘Opstanding 08’
Voorstraat 3
3247 CD Dirksland
Atelieradres: Voorstraat 1 3247 CD Dirksland 0187 - 602718
[email protected]
Foke Stribos www.fokestribos.nl
1949
“Spelonken, duistere massieve diepten met ‘de hoeksteen’…, bebloed teken van hoop met een blik naar warm licht, symbool van nieuw en eeuwig leven.”
Miserere nobis II, 2008 120 x 80 cm olieverf op doek
Werk ‘Hij verbaast zich over de grenzen die enerzijds bescherming en anderzijds gevangenschap betekenen. In zijn beeldend werk doet Gerrit onderzoek naar wat wij leven, of beter gezegd, bewustzijn noemen. Als een kind onderzoekt hij de wereld en doet daar verslag van. Er ontstaat een mengeling van diverse disciplines die voortkomt uit een soort laboratoriumsituatie’ citaat uit tekst ‘Myn Hiem’, 2008 Opleiding ABK Vredeman de Vries, Leeuwarden, 1969 - 1974 Lerarenopleiding Ubbo Emmius, Leeuwarden, 1980 - 1985
Exposities/opdrachten/projecten - ‘Geandeweigean’; afsluiten van een meerjarig project in het 12e eeuwse kerkje in Ginnum (frl.), zomer 2006 - ‘Neigeannei’; de presentatie van het boek ‘Neigeannei’, een verslag van het project in Ginnum. Tzum, ‘de Goudberg’, oktober 2007 - ‘Hiem’, tentoonstelling in de Meervaart te Amsterdam, 2007
Djipssleatswei 14
8621 CD Heeg 0515 - 443188
[email protected]
Gerrit Terpstra www.gerritterpstra.nl
1953
Bij het werk in de tentoonstelling: Freed 14 mrt. 08 ‘....Gekooid door onze mogelijkheden, zweven we als een ruimteschip door de tijd.....’ Boek nr. 63, side 44, GerritT
‘Lûdbyldlûd’, 2008 project ‘Âld ateljé’. Installatie in oude atelierruimte. Centraal een harmonium uit Gereformeerde pastorie
Colofon
initiatief Commissie Kunst en Kerk van de Grote- of Jacobijnerkerk Leeuwarden Voorzitter: Andries Monna, Pijlsteeg 8, 8911 EM Leeuwarden 058 213 82 05 samenstelling en organisatie Henk Pietersma St. Anthonystraat 14 8911 DV Leeuwarden 058 288 21 13 www.henkpietersma.nl opmaak Murk Pietersma
druk Drukkerij Friso, Leeuwarden
omslag ‘Miserere Nobis, schilderij Henk Pietersma 2008 oplage 500
deze catalogus is mede tot stand gekomen door subsidies van de Meindersma - Sybenga Stichting het St. Anthony Gasthuis
MISERERE NOBIS †
2008
