Xalalá hydro-electrisch stuwdam project
“Water voor het leven – niet voor de stuwdam Water, grond en maïs – we verdedigen ons land Water, grond en energie – zijn geen goederen” (Slogan van de inheemse Maya bevolking)
Locatie De Missie bezocht de Las Margaritas Copón gemeenschap, een van de gemeenschappen die stroomopwaarts liggen van de plek waar de Xalalá dam is gepland, namelijk op het punt waar de rivieren de Chixoy en de Copón samenkomen 1. Als het Xalalá project doorgaat, zullen 49 gemeenschappen in 3 gemeenten gedupeerd worden: Cobán, in het departement Alta Verapaz, en Uspantán and Ixcán, departement El Quiché. Deze gemeenschappen bestaan voornamelijk uit inheemse Maya Q'eqchi. De meeste van hen hebben hier opnieuw een bestaan opgebouwd na in de Guatemalteekse Burgeroorlog verdreven te zijn. Beschrijving van de case De regering van Guatemala steunt en stimuleert het Xalalá stuwdamproject. Vooral het Ministerie van Energie en Mijnen (MEM) en het Nationaal Instituut voor Elektrificatie (INDE) zijn hierbij betrokken, gefinancierd door het bedrijfsleven. Al in de jaren ’70 zijn de eerste inventariserende studies naar de mogelijkheden voor een stuwdam afgerond. Door het uitbreken van de Guatemalteekse Burgeroorlog kregen deze geen vervolg. Op 25 september 2007 publiceerde INDE een oproep aan het bedrijfleven een bod uit te brengen voor de ontwikkeling en bouw van de stuwdam. In de daaraan verbonden voorwaarden staat dat het onderzoekswerk, inclusief de sociologische, juridische en milieukundige studies, zullen worden toegewezen aan het bedrijf dat ook de bouw en bedrijfsvoering van de stuwdam gaat uitvoeren. Geen van de geïnteresseerde bedrijven heeft echter een contract met INDE getekend omdat de staat geen garanties wilde geven voor het geval er sociale en/of milieugerelateerde conflicten zouden ontstaan2. Het is van belang te benadrukken dat de betreffende gemeenschappen nooit geïnformeerd zijn gedurende het planningsproces. Ook is nooit naar hun mening gevraagd. Bovendien zijn de vooronderzoeken zonder hun toestemming en in het geheim gedaan. INDE heeft de consultatiebijeenkomst die op 20 april 2007 in Ixcán is gehouden en waarbij 89% (18,992 personen) van de aanwezigen tegen de stuwdam stemde buiten beschouwing gelaten. Op deze manier is het recht 1 2
Xalalá is een Q'eqchi' woord dat 'samenloop' betekent. Negen internationale bedrijven kwamen door de eerste ronde: AES Corp. uit de Verenigde Staten; Empresas Públicas de Medellin, uit Colombia; ISAGEN uit Colombia; Constructora Norberto Odebrecht uit Brazilie; Sinérgica uit Guatemala, Duke Energy uit de Verenigde Staten; ENEL uit Italië; Unión Fenosa uit Spanje; and Dong Myon uit Korea. Zij brachten echter geen bod uit omdat de noodzakelijke garanties voor hun investeringen ontbraken.
van de gemeenschappen om vooraf advies te geven systematisch genegeerd. Het gebrek aan transparantie bestaat nog steeds, ondanks de nieuwe transparantiewet die in 2009 in werking trad.
De sociale en milieu-aspecten De sociale en milieu-aspecten zijn ingeschat op basis van de geplande capaciteit van 181 MW van de stuwdam. Volgens deze schattingen zal het waterniveau 85 tot 90 meter stijgen, waarbij ongeveer 41,5 kilometer langs de Chixoy rivier en 16,4 kilometer langs de Copón rivier onder water zal komen te staan. Ongeveer 43 km2 land zal op deze manier onder water komen te staan. De Associatie voor de Verdediging van Land en Natuurlijke Hulpbronnen (ACODET) berekent dat 49 dorpen met in totaal meer dan 6.000 bewoners getroffen zouden worden. Bovendien zal de vruchtbare landbouwgrond die bebouwd wordt door families stroomopwaarts van de dam ook onder water komen te staan, net zoals vele huizen en gemeenschappelijke grond van de gemeenschappen. De mensen die in de buurt van de oevers van de Chixoy rivier stroomafwaarts van de dam wonen zullen gedupeerd worden door veranderingen in de hoeveelheid en kwaliteit van het water, wat hun toegang tot water en de mogelijkheid om te vissen ernstig zal beperken. ACODET werkt aan een onderzoek, “gemeenschaps-diagnose”. Hiervoor verzamelen zij gegevens over de landbouwproductie en het inkomen van elke gemeenschap, om zo een prognose te kunnen geven over de economische impact die de bouw van de dam op de gemeenschappen zal hebben.
“De grond is heilig, zij is ons lichaam, is ons bloed, is onze cultuur, de cultuur van de Q’eqchi. We willen niet van deze grond gescheiden worden want wij komen uit haar vandaan” (burgemeester van Las Margaritas Copón)
De gemeenschappen hebben wettelijk gezien geen recht op dit land. Daarom hebben ze de eigenaar opgespoord om het land te kunnen kopen. In december 2009 hebben ze de eerste termijn betaald. Het land zal als gemeenschapsbezit geregistreerd worden om te voorkomen dat families hun land kunnen verkopen.
De dorpsbewoners zijn grotendeels zelfvoorzienend. Ze produceren granen, fruit, groenten en als aanvulling kardemom voor de internationale markt. Vooral vrouwen zullen het slachtoffer worden van de stuwdam, omdat zij verantwoordelijk zijn voor de voedselvoorziening en de veiligheid van de familie3.
“We willen niet, dat de stuwdam gebouwd wordt omdat hij ons zonder land achter laat. Wij leven goed hier. We produceren maïs, bonen, banaan en nog veel meer. We verbouwen kardemom die we verkopen en daarvan kunne we goed leven. We kopen sommige levensmiddelen, maar heel weinig. Onze kinderen en vrouwen zijn gezond, eerlijk, we lijden niet aan ziektes.” (Pablo, vader van een familie in Las Margaritas Copón) Het wantrouwen jegens de staat De missie constateerde dat de gemeenschappen een diep wantrouwen jegens de staat en haar beloften en interventies hebben. De enige dienst die gemeenschappen van de staat ontvangen is basisonderwijs. De gezondheidszorg is sporadisch en precair. Het wantrouwen jegens de staat is zodanig dat de gemeenschap van Las Margaritas Copon unaniem het uitkeringsprogramma "Mijn familie gaat vooruit" 4 (“Mi familia progresa”) weigerde omdat ze bezorgd en bang zijn van de overheid afhankelijk te worden. Er zijn meerdere gevallen van misbruik van het programma gerapporteerd waarbij sociale controle uitgeoefend werd op de begunstigden5. Huidige situatie Op 6 november 2009 werd duidelijk dat INDE het Xalalá project weer wilde gaan oppakken met een nieuw financieringsmodel. De gemeenschappen in het gebied waren gealarmeerd en bang want INDE wil nog 5 andere dammen in het gebied, als onderdeel van het ontwikkelingsproject in de Noordelijke Transversale Zone (Franja Transversal del Norte, FTN). 3
4
5
Getuigenissen van de bevolking, inclusief de specifieke zorgen van vrouwen, kunt u zien in het videorapport “Who is the principal violator of the Human Rights in Guatemala? Kijk op: www.youtube.com/watch?v=wAJbg2TcEJE. Betaling van een minimum inkomen voor het gezin met de voorwaarde dat de kinderen naar school gaan en moeders en kinderen regelmatig aan medische onderzoeken deelnemen. Een case van sociale controle was dat de vrouwen, die een klein inkomen van het programma “Mijn familie gaat vooruit” ontvingen, de opening van het ontwikkelingsproject “Franja Transversal del Norte” (economische ontwikkelingsas Noord-Transversaal-As van Mexico naar de Atlantische Oceaan), moesten bijwonen. Ze werden gecontroleerd met de lijst van begunstigden van het programma.
Geschonden rechten De Staat heeft herhaaldelijk de rechten van de inheemse gemeenschappen geschonden. Het ging hierbij om het recht om advies te geven en het recht om mee te doen in de besluitvorming over hun gebieden, vooral met betrekking tot de bouw van stuwdammen. Deze rechten zijn vastgelegd in art. 6 van de ILO Conventie 169 en in art. 32 van de Verklaring met betrekking tot de Rechten van Inheemse Volkeren van de Verenigde Naties. In deze casus zijn ook de volgende rechten geschonden: - het recht op leven, vastgelegd in de grondwet van Guatemala en in de Amerikaanse Conventie met betrekking tot de mensenrechten; - het mensenrecht op voedsel, water, gezondheid en huisvesting, vastgelegd in het Internationale Verdrag inzake Economische, Sociale en Culturele Rechten; - het recht van inheemse volkeren op grondgebied, op gezamenlijk bezit van land en op een duurzame en sociaal verantwoorde ontwikkeling, zoals erkend door de grondwet van Guatemala (art. 67 en 68), de ILO Conventie 169 en de Verklaring met betrekking tot de Rechten van Inheemse Volkeren van de Verenigde Naties. Eisen van de Missie om de rechten na te leven: - Het uitbrengen van offertes voor het Xalalá project moet stoppen omdat dit de fundamentele rechten van de gemeenschappen aantast; - De Staat moet zich aan haar verplichting houden om de betrokken gemeenschappen te informeren en advies aan hen te vragen. De Staat moet de resultaten van de consultatie in Ixcán op 20 april 2007 respecteren; - De regering en INDE moeten rekening houden met de aanbevelingen van de World Commission on Dams (WCD) en technische alternatieven voor het Xalalá megaproject analyseren; - Er moeten objectieve en onpartijdige onderzoeken naar de mogelijke impact van de bouw van de dam komen; - Duurzaam gebruik van electriciteit moet gestimuleerd worden; - Er moet een nationaal debat over energiebeleid komen waarin iedereen meedoet, met als doel een nationaal ontwikkelingsplan dat onder andere toegang tot elektrificatie voor de lokale gemeenschappen bevat; - De wetgeving op het gebied van energie moet veranderen zodat de hele bevolking en het land als geheel kunnen profiteren. Reactie van de autoriteiten De Missie had een ontmoeting met de minister van Milieu en Natuurlijke Hulpbronnen die het volgende heeft gezegd: Er is momenteel geen aanbesteding voor het Xalalá project. De minister benadrukte ook dat hij wil vermijden dat er een situatie onststaat als bij de Chixoy hydro-elektrische stuwdam; waarvan de bouw ervoor zorgde dat verschillende lokale gemeenschappen ontheemd raakten, nooit een vergoeding hebben ontvangen en tot nu toe, 30 jaar later, geen elektriciteit hebben. Het ministerie van Milieu en Natuurlijke Hulpbronnen, die belast is met het toezicht op milieustudies, heeft toegezegd prioriteit te geven aan onderzoeken die zullen worden uitgevoerd voor de Xalalá-dam. Ze kan echter niet garanderen dat die onderzoeken objectief en onpartijdige zullen zijn omdat dit groten deels afhangt van de kwaliteit van het werk van de adviseur.
Het is belangrijk te benadrukken dat het ministerie van Energie en Mijnen (MEM) de Missie nooit heeft ontvangen, terwijl hier wel meerdere malen een poging toe is gedaan. De Missie had echter wel een bijeenkomst met de Commissie over Energie en Mijnen van de regering. Tijdens die bijeenkomst ontkende afgevaardigde Christian Boussinot, voorzitter van de Commissie, dat er ook maar een enkele vorm van proces is gestart met betrekking tot de Xalalá dam. Hij verklaarde dat hij gelooft dat dit een soort van misleidende strategie van de media en lokale organisaties iso m angst te verspreiden onder de inheemse gemeenschappen. Ten slotte heeft de ombudsman voor mensenrechten (PDH) aangegeven dat zij vantevoren moeten worden geïnformeerd als er overleg plaatsvindt met de gemeenschappen over de dam; dit zodat zij hierbij aanwezig kan zijn en blijk kan geven van erkenning van het naleven van de mensenrechten. Inleiding: In Guatemala staat de bouw van deXalalá stuwdam gepland. Als dit doorgaat zullen honderden mensen van lokale gemeenschappen hun land, hun voedselzekerheid en hun toegang tot water verliezen. Hun mensenrechten zijn dus in het geding. FIAN stuurde een fact-finding missie naar het gebied.
