Wulangan 1 A. BABAGAN MAOS TEKS PAWARTOS

Wulangan 1 Standar Kompetensi Mampu memahami berbagai ragam wacana lisan tentang bahasa, sastra, dalam kerangka budaya Jawa melalui menyimak cerita atau informasi dari berbagai media

Kompetensi Dasar

: 1.1 Memahami cerita atau berita yang dibacakan atau melalui berbagai media. 1.1 Saged paham ngengingi cariyos utawi pawartos ingkang dipunwaosaken utawi lumantar werni-werni media. Tujuan Pembelajaran Setelah mempelajari materi ini,siswa diharapkan mampu  Menyimak isi berita atau cerita.  Menuliskan isi berita atau cerita dengan pola kalimat untuk pembacaan teks berita atau cerita  Mengidentifikasi makna tindak tutur berita atau cerita  Mengajukan pertanyaan atau tanggapan.

A. BABAGAN MAOS TEKS PAWARTOS Ingkang kalebet ciri-ciri inggih kedah dipungatosaken maosaken teks pawartos Basa Jawi ing televisi inggih punika......  Intonasi caraning ngendika kadosta inggil andhaping swanten  Dinamikaning pangandikan  Ngetrepaken busana lan rias.  Mangertosi isinipun teks pawartos.  Artikulasi kapireng cetha  Pelafalan A,I,U,E,O,T,TH,D,DH,C,J,R  Jeda utawi punggelan ukara  Tempo utawi cepet alon swanten  Swanten kapireng leng  Mboten ngagem dhialek ingkang mboten trep  Eye contack paningal kedah ketingal gesang  Pasuryan mboten rongeh ananging ketingal merbawani.  Solah bawa saha tindak-tanduk ingkang trapsila.  Nggadhahi mental,kapitadosan dhiri pribadi ingkang tatag,tegen mboten wigah-wigih.

Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

1

1. Sababipun paraga ingkang maos teks wonten ing siaran radio utawi televisi kedah saged mungel R kanthi trep inggih menika  Amargi cengkok utawi gaya ngendika ngagem basa Jawa kedah sagel mungel R kanthi trep.  Supados ketingal mboten “Cedhal utawi celat”.  Amargi mungel R dados syarat utami tumrapipun paraga ingkang maosaken teks pawartos.  Amargi caranipun maosaken teks Basa Jawa siaran radio utawi televisi benten kaliyan maosaken teks pawartos ngangge Basa Inggris.  Amargi suku Jawa punika nggadhahi tradisi wicantenan mawi R kanthi cetha. 2. Sababipun paraga ingkang maosaken teks pawartos Basa Jawi ing televisi kedah ngagem busana ingkang trep kaliyan budaya Jawa?  Amargi budaya Jawa punika nggadhahi kabudayan maneka warna ingkang dados kekhasan suku Jawa kadosta beksan,dhaharan,arsitektur,seni musik makaten ugi bab busananipun.  Busana punika saged nggambaraken ajining dhiri ingkang ngagem,limrahipun paraga ingkang maosaken teks pawartos Basa Jawi ing televisi ngagem busana ingkang mitedahaken jatidhiri tiyang Jawi.  Busana Jawi kadosdene beskap,kebaya utawi batik mboten saged dipunpisahaken kaliyan rerangkenipun ingkang kedah dipuncawisaken saderengipun maosaken teks pawartos Basa Jawi ing televisi. 3. Ingkang kalebet syarat-syarat menawi badhe maosaken teks siaran radio utawi televisi inggih menika….  Lebda bab maos kanthi migunaaken intonasi,ritme,lafal,jeda,ekspresi  Nggadhahi swanten ingkang landhung,leng,lan becik.  Nggadhahi bakat dados paraga pamaos teks radio utawi televisi.  Lebda ing basa,budaya,sastra Jawa  Nggadhahi kapitadosan diri pribadi ingkang inggil 4. Ciri-ciri ingkang saged kawuningan dening para pamirsa nalika paraga ingkang maos teks mboten nggadhahi kapitadosan diri  Pasuryan ketingal pucet nalika maos teks  Swanten ketingal geter utawi groyog  Salira ketingal ndredheg  Anggenipun maos dados kepireng mboten leng.  Anngenipun maosaken teks ketingal kemrungsung mboten sareh. 5. Para Miyarsa, kanthi purnaning waosan teks pawartos basa Jawi mugia tetep manunggal wonten ing Radio Teladan FM.10 kanthi sesarengan mirengaken acara salajengipun inggih menika ”Giyaran Kethoprak Mataram.”Sugeng midhangataken sarta nuwun Punika salah satunggiling urut-urutan waosan teks radio ingkang kasebat  Panutup


2

B. Dipunsemak seratan cariyos ing ngandhap punika! Salah setunggal siswa maosaken teks, siswa sanesipun nyemak utawi mirengaken! Keris Keris,duwung utawi curiga saged ampuh mboten namung amargi dipundamel saking unsuripun wesi waja,nikel kadangkala dipuncampur unsuripun sela meteorid ingkang dhawah saking angkasa, nanging ugi cara damelipun dipunkantheni,lampah tirakat dening Empu ingkang damel keris kanthi panyuwunan tartamtu dhumateng Gusti Ingkang Maha Kuwaos.Saengga keris nggadhahi kekiyatan magis ingkang saged ngedalaken pangaribawa supados mengsah ajrih lajeng nungkul.Keris ingkang dipunagem minangka rerenggan jangkepipun ageman temanten kakung khas Jawa.Keris kalawau rinengga kanthi sekar sinebat “Kolong Keris” nggadhahi makna supados tiyang sampun ngantos nggadhahi watek brangasan,sesongaran,sewenangwenang,kumalungkung utawi adigang,adigung,adiguna.Wonten cariyos nalika Harya Penangsang kanthi ngasta keris nama keris Kyai Setan Kober mengsah Danang Sutawijaya kanthi Tombak Kyai Plered.Padharan Harya Penangsang kenging Tombak Kyai Plered saengga ususipun mbrodhol medal saking padharanipun.Lajeng Harya Penangsang ngalungaken ususipun ing pendhok kerisipun,nanging ketiwasan amargi mboten saged ngendhaleni raos muntab,kepingin males tumindakipun Sutawijaya,saengga Harya Penangsang kesupen ndudut kerisipun kesupen menawi kalawau sampun dipunkalungi usus.Harya Penangsang gugur dening pusakanipun piyambak,amargi ususipun pedhot kepronggol kerisipun.Cariyos punika andadosaken pepiling bilih tiyang punika kedah sareh,ening,waspada,mboten grusagrusu.Saengga sesekaran inggih punika kembang kolong keris nglambangaken ususipun Harya Penangsang,wonten malih pemanggih bilih tiyang kedah ngatos-atos supados mboten cilaka kados Harya Penangsang.

C. UJI PRAKTIK Kawaosaken seratan teks pawartos ing ngandhap punika! Salah setunggal siswa maosaken teks, siswa sanesipun dados dewan juri ingkang mbiji. Katrangan Bentuk instrument test lan bijinipun inggih menika: I.Guru damel kisi-kisi utawi aspek ingkang dipunbiji kualitatif. Pedoman pambiji utawi penilaian soal I inggih menika:  Kategori A inggih menika biji85.Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,jeda,ekspresi.  Kategori B yaitu 75nilai85. Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,jeda,ekspresi. .


3



Kategori C yaitu 55nilai74. Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,jeda,ekspresi.

Nama Dinamika,tempo Artikulasi,lafal,jeda Ekspresi No. Siswa A B C A B C A B C 1 Harsurya 86 85 65 Gunggung utawi jumlah skor pikantukipun:

 Skor 236

Nilai 78

Biji=. ..............x 100 Jumlah skor maksimal

Para miyarsa sutresna budaya,bangunan utawi wewangunan pokok griya adat Jawa wonten gangsal inggih punika : panggung pe,kampong,limasan,joglo saha tajug.Ukuran,rangka,ruwangan nemtoaken drajat pangkat.Supados griya saged damel ingkang nglenggahi pikantuk kabagyan,saderengipun ndamel griya kedah ndherek paugeran petangan ingkang gumathok,sarta sesajen.Wewangunan griya wonten pendhapa (wewangunan ngajeng griya)kangge nampi dhayoh.Pringgitan inggih punika wates pendhapa kaliyan omah mburi,limrahipun kangge pentas ringgit wacucal menawi ingkang kagungan dalem kagungan hajatan.Pawon kangge mangsak wonten sisih kiwa omah mburi.Gandhok kangge panggenan para rewang.Pedaringan kangge nyimpen uwos panggenanipun wonten senthong mligi kangge pedaringan.Jambang wewangunan alit kangge siram panggenanipun sisih tengen utawi kiwa omah mburi.Kandhang kangge lembu,kebo sapi ing sisih kiwa pendhapa utawi ngajeng pendhapa dipunleti pekarangan.Kombong kangge ngingah bebek,banyak.Sorong kangge ngingah ayam panggenanipun sisih kiwa pendhapa nanging radi tebih,ugi gedhogan kangge ngingah kuda.Lesung kangge nutu pantun limrahipun dipunparingaken sisih tengenipun pendhapa.Manawi peranginan griya alit kangge pos rondha wonten pekarangan ngajeng sisih tengen.Gapura ngajeng pekarangan dipunsebat regol.

D. TUGAS PRIBADI Dipundamel teks pawartos basa Jawi ingkang temanipun ngengingi upacara adat ingkang taksih lumampah lestari ing kampungipun siswa! Katrangan Bentuk instrument test lan bijinipun inggih menika: I.Guru damel kisi-kisi utawi aspek ingkang dipunbiji kualitatif. Pedoman pambiji utawi penilaian soal I inggih menika:  Kategori A inggih menika biji85.Aspek ingkang dipunbiji pilihan tembung,struktur ukara,ketepatan ejaan baku.  Kategori B yaitu 75nilai85. Aspek ingkang dipunbiji pilihan tembung,struktur ukara,ketepatan ejaan baku.  Kategori C yaitu 55nilai74. Aspek ingkang dipunbiji pilihan tembung,struktur ukara,ketepatan ejaan baku.


4

Nama Diksi No. Siswa A B C 1 Harsurya 86 Gunggung utawi jumlah skor pikantukipun: Biji=. ...............x 100 Jumlah skor maksimal

Struktur ukara A B C 85

Ejaan Baku A B C 65

 Skor 236

Nilai 78

Para miyarsa radio Teladan FM 10 ingkang kapancaraken saking margi Wirabrajan angka 10 Ngayogyakarta Hadiningrat.Wancinipun mirengaken pawartos Basa Jawi kawaosaken dening Wahyu Prasetya. Sugeng siyang Para miyarsa Ing sawenehing dhusun utawi tlatah wonten upacara ingkang kawastanan Merti Dhusun. Adicara kala wau ugi saged dipunsebat Bersih Dhusun utawi Majemukan. Merti dhusun menika saweneh tradhisi Jawi ingkang sami dipuntindakaken dening tiyang dhusun ing kitha Ngayogyakarta, Surakarta saha Jawi Tengah umumipun. Tradhisi merti dhusun adatipun dipuntindakaken sasampunipun purna panen ageng ing wulan Mei – Juni saben warsa sapisan. Para Sutresna Ing Gunung Kidul dipunsebat Rasulan. Wiwit jaman penjajahan Walandi tradhisi menika sampun wonten. Adicara tradhisi Jawi sanesipun inggih menika Saparan, Muludan, Ruwahan, Selikuran, Lebaran, Suran, lan sapanunggalanipun. Tradhisi makaten wau dipuntindakaken kanthi damel dhaharan ingkang mirunggan, lajeng dipundumaken tangga tepalih lan sanak kadang. Merti Dhusun utawi majemuk, saha Rasulan wonten sesambunganipun kaliyan wewarah agami ingkang ngagem kabudayan. Wonten ing upacara kasebat sanget caket kaliyan raos syukur dhumateng ngarsanipun Pangeran Ingkang Akarya Jagad. Dene wujud kagiyatan ingkang dipuntindakaken warga wonten ing adicara Merti Dhusun inggih menika: 1. Nyambat (ngraketaken) pasedherekan lumantar sami kintun dhaharan,gugur gunung,kerja bakti. 2. Ngawontenaken pepanggihan warga ngrembag kemajengan dhusun, guyub rukun warga lan sanesipun. 3. Ngawontenaken gelar budaya,lomba, kesenian lan olahraga. Sedaya ingkang kaaturaken ing nginggil menika namung salah satunggilipun tuladha utawi conto kados pundi caranipun nglestantunaken budaya tradhisi Jawi. Kapethik saking majalah “JL”

No. 13 – 2007 kanthi besutan E. TUWUH KAWRUH

Urut-urutan Turunan


5

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17.

Anak Putu Buyut Canggah Wareng udheg-udheg gantung siwur cicit mening petarangan bobrok gropyok sinthe gropyok waton cendheng iyeng-iyeng gayeng menya-menya inya trah gumerah

Tembung Sanalika Mandheg-greg Mati-seg-plethes Menclok-cleg Mencolot-plencung Metu-jedhul Mlebu-bleng Mumbul-dhel Murub-byar-bel Nabrak-breg Nabok-bleg Nyengklal-cemplo Ombe-clegug-glenggeng Onthel-ser Pedhot-dhel Peteng-pet


6

Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! 1. Ingkang mboten kalebet Tosan Aji utawi gaman kangge sipat kandel inggih punika....... A. Badhik. B. Rencong. C. Keris. D. Cundrik. E. Kalpika. 2. Punapa sababipun keris punika saged ngedalaken pangaribawa magis saengga saged ampuh kangge nelukaken mengsah.Inggih punika..... A. Amargi keris punika dipunlapisi emas,saengga ketingal mencorong menawi kenging sunaring srengenge. B. Amargi keris menika dipundamel minangka sipat kandel saengga dipunrimat kanthi dipunjamasi pendhak tanggal setunggal Sura. C. Amargi keris punika dipunparingi rerenggan kanthi sebatan ”Kembang Kolong Keris”ingkang nambahi kasektenipun keris. D. Amargi keris punika dipundamel dening empu-empu ingkang sampun misuwur sekti mandraguna,saengga memper keris damelanipun dipunparingi isi saking kasektenipun empu. E. Amargi keris dipundamel saking wesi pilihan dipuncampur kaliyan meteorid,lajeng empu nglampahi lampah spiritual kangge ngedalaken pamor pangaribawa keris kalawau. 3. Punapa nama keris pusaka minangka sipat kandel kagunganipun Harya Penangsang inggih punika........ A. k-ai%[sopti [*.k-ai$e=[klt\ [c.k-ai!gss`

[f.k-ai!gti/t E.k-ai[$t[nKobe/ 4. Keris minangka jangkeping busana temanten kakung asring dipunparingi rerenggan minangka pepeling bilih titah kedah ngendhaleni nepsu mboten pareng hambek adigang-adigung,adiguna.Inggih punika…… A.[ko[l=okeris\ [*.simPi=zn\ [c.[po[nD=ozn\ [f.k)kubGelu=e= E.tibdd 5. Ingkang mboten kalebet Tosan Aji utawi gaman ingkang wujud sarta mupangatipun kadosdene keris inggih punika....... Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

7

A. B. C. D. E.

Cundrik. Curiga. Patrem. Duwung. Tombak.

6. Punapa nama wewangunan Jawa kangge para perangkat dhusun ingkang limrahipun wonten sisih tengen pekawisan ngajeng pendhapa kangge lelenggahan pados angin utawi kangge pos rondha,inggih punika..... A. Regol. B. Gandhok. C. Pringgitan D. Peranginan E. Omah mburi. 7. Ingkang mboten kalebet punapa ingkang dipuntindakaken tiyang Jawi nalika jaman rumiyin saderengipun damel griya,inggih punika....... A. Pados dinten ingkang sae. B. Nanggap ringgit wacucal. C. Damel sesajen. D. Damel kenduren E. Nyambat utawi kerja bakti. 8. Ingkang mboten kalebet panggenan kangge nyimpen utawi ngingah rajakaya wonten ing griyanipun tiyang Jawi inggih punika......... A. Gandhok B. Gedhogan. C. Kombong. D. Sorong E. Kandhang. 9. Punapa nama wewangunan Jawa kangge ngaso para abdi,rewang utawi batur ingkang limrahipun wonten sisih kiwa wewangunan pendhapa,inggih punika..... A. Gedhogan. B. Gandhok. C. Pringgitan D. Peranginan E. Gandhok. 10. Punapa nama wewangunan Jawa ingkang limrahipun dipundamel wonten sisih kiwa utawi sisih tengen omah mburi mupangatipun kagem siram inggih punika....... A. Gandhok. B. Jambang. C. Pendhapa. D. Pawon E. Senthong. 11. Teks siaran pawartos Basa Jawi ing nginggil kapethik saking kalawarti punapa? A. Jaya Baya B. Panjebar Semangat C. Sempulur D. Djaka Lodang E. Kuncung. 12. Punapa irah-irahipun teks pawartos basa Jawi ing nginggil menika A. Merti Dhusun B. Bersih Kampung C. Gotong Royong D. Sambatan E. Selikuran. 13. Ingkang mboten kalebet adicara tradhisi Jawi kanthi paugeran wonten ing teks ing ngggil punika punapa Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

8

A. Suran B. Saparan C. Ruwahan D. Selikuran E. Supitan. 14. Adat Merti Dhusun punika asring dipuntindaaken wulan punapa kemawon? A. April-Mei B. Januari-Pebruari C. Maret-April D. Desember E. Mei-Juni. 15. Adat istiadat Jawa nggadhahi kekhasan ingkang mbentenaken kaliyan adat istiadat suku sanesipun,adat istiadat ingkang mligi adiluhung punika winastan kearifan budaya lokal.Ingkang mboten kalebet kearifan lokal Jawa inggih punika..... A. Syukuran B. Sambatan C. Gugur gunung D. Gotong royong E. Kendurenan. Paugeran biji soal II inggih menika: Skor=B X 100 N  B=banyaknya butir jawaban benar utawi gunggung wangsulan leres  N=banyaknya butir soal Rentang nilai pilihan ganda antara 0-100 Penilaian dan Tindak Lanjut :  Penilaian : Migunaaken instrumen penilaian  Tindak Lanjut: Migunaaken remedial, pengayaan lan layanan klinis.  Siswa dipunanggep lulus menawi tingkat pencapaianipun ≥ batas tuntas (misal ≥ 75%)  Siswa ingkang tingkat pencapaianipun < batas tuntas, dipunparingi program remedial sarta layanan klinis. Siswa ingkang tingkat pencapaianipun ≥ batas tuntas, dipunparingi program pengayaan F. REMIDIAL Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! Para miyarsa, Prosesi upacara tedhak siten utawi pitung lapanan inggih punika bayi yuswa 245 dinten.upacara punika dipuntindaaken nalikanipun bayi sepisanan napakaken sukunipun wonten ing bantala.Ubarampenipun inggih punika kurungan ayam ingkang dipunparingi rerenggan.Salebetipun kurungan dipunlebeti dolanan,potlot,kalung emas lan sapanunggilipun.Menawi si bayi mendhet potlot mangke si bayi menawi dewasa saged dados pengarang.Menawi si bayi mendhet kalung emas benjing badhe dados tiyang sugih. lajeng kanthi dipuntuntun tiyang sepuhipun sibayi minggah genter alit saking wit tebu.Sasampunipun punika ibu bayi nyebaraken arta receh supados tamu sami ngalap berkah saking upacara tedhak siten punika. 1. Teks pawartos ing nginggil nggadhahi tema inggih punika....... A. Upacara Tingkeban B. Upacara Dodol Dhawet. C. Upacara Tedhak Siten Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

9

D. Upacara Panggih. E. Upacara Tumplak Punjen. 2. Ingkang mboten kalebet pengetan wonten ing adat Jawi bayi ingkang miyos ngantos diwasa nggadhahi werni-werni upacara inggih punika........ A. Sepasaran B. Selapanan. C. Tedhak Siten D. Sewindunan. E. Bersih Desa. 3. Ingkang mboten kalebet pengetan wonten ing adat Jawi inggih punika upacara mengeti tiyang ingkang seda inggih punika....... A. Tedhak Siten. B. Telung Dinanan. C. Pitung Dinanan D. Nyewu. E. Pendhak pisan. G. PENGAYAAN Panganggening basa Jawi ingkang sae kedah sinartanan trap-trapaning paugeran tatakrami, sopan-santun, lan unggah-ungguh Bab tatakrami, subasita, dalah unggah-ungguh wau saget dipuntingali wiwit pakecapaning tembung, intonasi, pamilih saha pengrimbaging tembung, dumugi pangiketing ukara. Paugeran paramasastra dalah paugeran pragmatik kedah sami-sami dipunugemi. Malah boten namung menika, solah bawa dalah polatan ugi kedah trep kaliyan undha-usuking basa (variasi) ingkang dipunangge. Inggih wontenipun paugeran punika ingkang njalari basa Jawi karaos boten gampil dipunsinaoni. Langkung-langkung tumrap generasi mudha, basa Jawi menika karaos angel, kekathahan aturan, boten praktis, lan boten demokratis. Para mudha jaman samangke kathah-kathahipun namung saged ngginakaken basa ngoko lan krama madya. Kathah ingkang boten saged ngginakaken ingkang salaras kaliyan unggah-ungguh, para mudha kathah ingkang lajeng milih basa sanes menawi matur dhateng pak dhe, bu dhe, embah, saha gurunipun. Kanthi makaten para mudha saya tebih kaliyan basanipun. Lajeng pundi ingkang dipunkawonaken: basanipun menapa ingkang ngginakaken basa? Menawi basanipun sampun ngantos dipunpejahi,dene menawi ingkang ngginakaken kedah purun nguri-uri basa Jawi amrih lestari. (copy from:http://www.suaramerdeka.com/cybernews/) Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! 1. Panganggening Basa Jawi ingkang sae kedah sinartan trap-trapaning paugeran tata krami,sopan santun saha punapa malih........ A.au=ghau=guh

[*.[solhbw [c.lgkL[gyn\ [f.pt`p\ E.wtk\ Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

10

2. Bab tatakrami, subasita, dalah unggah-ungguh wau saget dipuntingali wiwit pakecapaning tembung,pamilih,pengrimbaging tembung, dumugi pangiketing ukara saha punapa ….. A.A[sonnSi [*.I[nTonsi [c.rimBg\ [f.gt` E.g/b 3. Paugeran paramasastra dalah paugeran pragmatik kedah sami-sami dipunugemi. Malah boten namung menika, solah bawa dalah polatan ugi kedah trep kaliyan undha-usuking basa ingkang dipunangge.Undha-usuking basa dipunwastani….. A;rimBg\ [*.prmssT` [c.EnT/

[f.gt`

E.p+riasi 4. Kathah ingkang boten saged ngginakaken ingkang salaras kaliyan unggah-ungguh, para mudha kathah ingkang lajeng milih basa sanes menawi matur dhateng pak dhe, bu dhe, embah, saha gurunipun. Kanthi makaten para mudha saya tebih kaliyan basanipun.Para mudha jaman samangke kathah-kathahipun namung saged ngginakaken basa inggih punika… A.k`mai=gil\ [*.k`m

[c.[zo[ko,k`mmf[f.[zo[ko,k`m E.[zo[ko

5. Seratan wacana ing nginggil saenipun dipunparingi irah-irahan inggih menika….. A;bsjw

[*.pz=[gnNi=bsjw [c.bsjwk=[gkwulmuf [f.bsk`m


11

E.bsjwa=ipwiytTn\


12

Wulangan 2 Standar kompetensi : 1. Memahami berbagai ragam wacana lisan melalui menyimak cerita atau informasi dari berbagai media. Kompetensi Dasar : 1.2 Memahami geguritan yang dibacakan atau melalui berbagai media 1.2 Saged paham ngengingi geguritan ingkang dipunwaosaken utawi saking werni-werni media. Tujuan Pembelajaran : Setelah mempelajari materi ini,siswa diharapkan mampu    

Menyebutkan tema geguritan Menjelaskan isi geguritan Mengidentifikasi ( majas,rima,konotasi) Mengungkapkan makna geguritan dengan kata-kata sendiri.

A. GEGURITAN Geguritan menika saking tembung gurita ingkang tegesipun gambar utawa seratan ing kulit kajeng. Geguritan inggih menika puisi Jawa gagrag enggal, ingkang mboten kaiket dening guru lagu, guru wilangan lan sapanunggalipun. Bab ingkang kedah dipungatosaken supados geguritan saged dipunwaos di kanthi trep inggih menika: a. b. c. d.

Mangertosi isi saha ancasipun geguritan ingkang dipunwaos. Saged ngraosaken suraosipun geguritan ingkang dipunwaos. Nggadhahi swanten ingkang landhung saha becik. Maos geguritan mbetahaken lagu saha pocapan sarta ening ( kesenyapan ) ingkang trep.

Geguritan inggih menika puisi Jawa ingkang mboten kaiket dening paugeran kadosdene ing tembang. Pengripta geguritan nggadhahi kamardikan kangge ngrakit tembungtembung ingkang endah lan ngresepaken kalbu. Endahing geguritan dumunung saking : a. Pilihanipun tembung ingkang mentes lan mantesi b. Tata rakite ukara ingkang cocok kaliyan isi karanganipun c. Migunaaken wirama lan lelewanipun basa ( upamanipun purwakanthi ).

B. UJI PRAKTIK Geguritan ing ngandhap menika kawaos salah setunggal siswa ing ngajeng kelas kanthi lagu ingkang sae, pas lan mranani siswa sanesipun mbiji! Layanganku Temangsang ing Wit Nangka Pinggir Tlaga Anggitanipun Triwik Damarjati


13

Angin cekikikan mbandhul buntut layangan ngalor ngidul genteyongan.Ugel-ugel pang nangka mlinder otot layangan njerit sambat pitulungan.Tlapukan mata busur layangan ndengengek nyawang egoling cethul jumbal-jumbul ngrajut tirta ing sepining tlaga.Kaper,kinjeng,walang,kupu iber-iberan njoged kentrung kanthi ketipung irung garengpung.Kriyak kriyek pring petung keprungu mulet.Nyurung barisan bleduk kang cineker piyik prenjak.Ngawe-awe wit gedhang katon kaya jubah wewe.Cethul,cebong kungkum tlaga katon bathuk nonong rai ndomblong.Suket ,pethetan,kembang trate nyeblak banyu kaya rante.Ndhok Iyik hirit-hiritan ngekum swiwi tanpa nglangi.Kulitku kliwir-kliwir digrawuk angin barat tanpa kendhat.Rangkaku inguk-inguk lambe tlaga ngawe-awe.Tulung-tulung iki tlaga ireng ngemplok ragaku kang wus buntung.Wit Nangka ra nyangka dadi saksi layanganku diemplok tlaga.

SAKA PUSARA Mawar sing daksebarake ing dhuwur sarean isih nothok ati nalika daktinggal bali Ora mung sawantah kembang sing kerta ajine mung rong gobang Sakehing lara lapane ibu nalika ngukir jiwaku,ujuding gegambaran sing nabet ing ati Lan gambar mau nuntun aku sadhar karo sesulihku Sakehing reka dayaku minangka tandha panarima,dudu amput-ampute Ibu sing rila ngampet luwe,ngampet sayah,nalika aku isih ing gendhongane Uga nalika aku ngancik dhiwasa,ibu ora kakehan uni,yen saben-saben daksuwuni dhuwit mung kanggo tuku perangko Kabeh mau cetha wela-wela saiki,nalika ibu wis sumare Ibu sing ing mangsa sepuhe ora ngundamana lan nggresula krana aku ora bisa mikul dhuwur mendhem jero. Malah saka socane sing bening dakwaca ukara-ukara sing ora kawetu kaucapake. Ibu welas meruhi putrane sing ora dadi Kabeh mau nabet ing ati,nalika aku mungkur saka pasarean Isih duruh rampung mengkono ujare batinku,sing ngundang ati iki saya tumlawung Mawar sing daksebarake ngambar wangi,rumasuk ing sanubari lan iku kayadene pangece tumrapku Nanging kepriye maneh ibu wis ora bakal bali,ibu wis lerem ing pusarane. Ibu wis ora ana Aku ora bisa cecawis apa-apa,sing nyisa mung donga-donga Saking Panjebar Semangat no 7 tanggal 12 Peb 2000 Dening Hartono Kadarsono

Katrangan Bentuk instrument test lan bijinipun inggih menika: I.Guru damel kisi-kisi utawi aspek ingkang dipunbiji kualitatif. Pedoman pambiji utawi penilaian soal I inggih menika:  Kategori A inggih menika biji85.Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,jeda,ekspresi,penghayatan sampun sae.  Kategori B yaitu 75nilai85. Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,jeda,ekspresi,penghayatan cekap.  Kategori C yaitu 55nilai74. Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,jeda,ekspresi,penghayatan kirang. Ekspresi Nama Dinamika,tempo Artikulasi,lafal,jeda ,penghayatan  No. Siswa A B C A B C A B C Skor 1 Harsurya 86 85 65 236 Gunggung utawi jumlah skor pikantukipun: Biji=. ...........x 100 Jumlah skor maksimal


Nilai 78

14

C.    

TUGAS PRIBADI

Pados geguritan saking majalah basa Jawa utawi antologi geguritan Damel kelompok 4-5 siswa Saben siswa maos geguritan ingkang dipun pilih, siswa sanesipun mbiji sae lan mbotenipun Yen sedaya rampung, ngempal ing kelas saben ketua kelompok nglapurakaken asil pirembaganipun kanthi ngringkes

D. TUWUH KAWRUH Tembung Sanalika Murub-byar-bel Mandheg-greg Nabrak-breg Mati-seg-plethes Nabok-bleg Menclok-cleg Nyengklal-cemplo Mencolot-plencung Ombe-clegug-glenggeng Metu-jedhul Onthel-ser Mlebu-bleng Pedhot-dhel Mumbul-dhel Peteng-pet Kapethik saking Panjebar Semangat 35 ,27 Agustus 2005

Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep!

1. Punapa tegesipun ”Angin cekikikan mbandhul buntut layangan ngalor ngidul genteyongan.” A. Kasangsaran tiyang mlarat ingkang mboten kwawi nyekapi kabetahan gesangipun. B. Panggesangan ing alam donya pancen awrat saengga kathah tiyang ingkang cupet manahipun lajeng lampus dhiri. C. Panggesangan tiyang ing alam donya ingkang kebak kabagyan amargi sadaya kabetahan gesangipun sampun kacekapan. D. Kasangsaran tiyang mlarat ingkang nglampahi gesang ngrekaos sanget ngantos dumugining seda,kanthi kebak papa cintraka. E. Tiyang ingkang nembe nglampahi sakharatul maut. 2. ”Tulung-tulung iki tlaga ireng ngemplok ragaku kang wus buntung."Punapa tegesipun ukara punika A. Tiyang ingkang nggadhahi sesakit ingkang mboten wonten tambanipun. B. Tiyang ingkang gesangipun sangsara ngantos dumugining seda,nanging mboten wonten tiyang ingkang paring pitulungan. C. Panyuwunipun pungkasan tiyang ingkang badhe seda,supados jasadipun dipunpendhet saking lebet tlaga. D. Tiyang ingkang dhawah saking wit nangka lajeng kelem ing lebet tlaga. E. Panyuwunan tiyang ingkang kepingin mendhet uwoh nangka ing pinggiring tlaga. Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

15

3. Tlapukan mata busur layangan ndengengek nyawang egoling cethul jumbal-jumbul ngrajut tirta ing sepining tlaga. A. Kadangkala tiyang gesang punika mboten mangertos wonten tiyang sanes sakcelakipun nembe nglampahi kasangsaran,ingkang sanget mbetahaken pitulungan. B. Tiyang ingkang gesangipun kinembeng ing kamulyan sarta remen paring pitulungan dhateng sesami C. Tiyang samenika kathah ingkang gesang kanthi menggalihaken kabetahanipun piyambak amargi kabetahan sapunika sangsaya awrat sangganipun. D. Tiyang ingkang nglampahi gesang sangsara amargi kekathahen utang. E. Panyuwunan tiyang ingkang sangsara nyuwun enggal-enggal tumekaning seda.

4. Punapa ingkang mboten kalebet syarat ngripta geguritan ingkang sae A. Milih tembung ingkang mentes lan mantesi B. Wonten tembung endah(purwakanthi,dwilingga lsp) C. Wonten tembung Kawi D. Isinipun trep kaliyan tema/jejer. E. Saged dipunanalisis isinipun kanthi gampil. 5. Miturut siswa, geguritan “ Layanganku Temangsang ing Wit Nangka Pinggir Tlaga”  Isinipun : a. Gampil dipun ngertosi b. Radi gampil dipun ngertosi c. Angel dipun ngertosi Sababipun ..................................................................................................................  Pamilihipun tembung a. Sae b. Kirang sae c. Mboten sae Sababipun ..................................................................................................................  Antawisipun judhul (irah-irahan) kaliyan isi a. Sambung b. Kirang sambung c. Mboten sambung Sababipun ..................................................................................................................  Pitutur ing geguritan a. Kathah b. Sekedhik c. Mboten wonten Isinipun pitutur inggih menika ..................................................................................... 6. Punapa tegesipun tembung nggresula wonten ing geguritan “Saka Pusara”,inggih menika A. Ngece B. Moyoki C. Sambat D. Medeni E. Ngondheh-ondheh 7. Punapa tegesipun tembung ngundamana wonten ing geguritan “Saka Pusara”,inggih menika A. sambat Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

16

B. ngoso C. ngorak-arik D. nekani E. Ngondheh-ondheh 8. Punapa tegesipun tembung tumlawung wonten ing geguritan “Saka Pusara”,inggih menika A. Ngondhok-ondhok B. Getem-getem C. gregetan D. sebel E. susah 9. Punapa tegesipun tembung mikul dhuwur mendhem jero wonten ing geguritan “Saka Pusara”,inggih menika A. Damel bombong B. Damel sangsara C. Damel kawatos D. Damel rekaos E. Damel ajrih 10. Punapa pitutur luhur ingkang saged kapethik wonten ing geguritan “Saka Pusara”,inggih menika A. Putra kedah ngabekti saha miturut dhawuhipun keng ibu B. Putra kedah dados tiyang ingkang gesangipun sukses saged damel bombing keng ibu C. Putra ingkang getun ngantos ibunipun seda mboten saged mbales kesaenan ibunipun. D. Putra ingkang sungkawa dipuntinggal seda keng ibu. E. Putra ingkang badhe mbales kesaenan tiyang sepuhipun kanthi dados toying sukses. E. REMIDIAL Tak regem gemetering driji astamu Anggitanipun Triwik Damarjati Lathi pucet biru sumer,mratandha sambate mangewu-ewu pori-pori kang pitheren.Instrumen keprungu klethak-klethuk saka barisan waja…Sedhela-sedhela rapet lan melek paningal gentenan kanggo ngeyem-ngeyemi panjeriting raga kang wus rakuwawa. Ambegan kang kaunjal dawa rabisa nutupi jogeding driji-driji asta sing judhule ngewel.Jagad iki pa wis ra ana cahya kang bisa tak nggo tamba?Deloken siji-siji balung rusukku mretheli rebah ing bumi.Kawil-kawil ambeganku nyuwun sewu pitulung.Ampun ing NgarsaMu,capet-capet kepireng “Tak regem gemetering drijimu.”Sang Khalik wis nitahke kubali. Dandani luputku,nuwuhke tobatku kang wus nglirwakke Gustiku. Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! 1. Punapa tegesipun ”jagad iki pa wis ra ana cahya kang bisa tak nggo tamba?” A. Kasangsaran manungsa amargi sampun nggegulang dhumateng sadaya wujudipun maksiat saengga pikantuk ganjaran sesakit kang saged nuwuhaken pepejah. B. Nyuwun pitulungan awujud cahya kang saged damel raga kang katemah kasrepen saged pulih mantun. C. Donganipun manungsa ingkang sampun sekarat supados dipunparingi Gusti kesarasan,saengga saged pulih saking sesakit. D. Raga ingkang kasrepen badhe saged mantun menawi wonten cahya srengenge ingkang saged damel angeting salira. E. Tiyang ingkang nembe nglampahi sakharatul maut. 2. ”Sang Khalik wis nitahke kubali.” punapa tegesipun ukara punika A. Sampun pikantuk surya ingkang saged ngangetaken salira. Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

17

B. Sampun pikantuk tamba saengga sakitipun saged mantun C. Panyuwunipun kasembadan mboten siyos tilar donya lajeng saged gesang malih. D. Gusti Allah paring gesang dhateng tiyang ingkang nglampahi sakharatul maut punika. E. Sampun pikantuk pitulungan saengga mboten siyos seda. 3. Punapa ingkang mboten kalebet syarat ngripta geguritan ingkang sae A. Milih tembung ingkang mentes lan mantesi B. Wonten tembung endah(purwakanthi,dwilingga lsp) C. Wonten tembung Kawi utawi Jawa Kuna. D. Isinipun trep kaliyan tema/jejer. E. Saged dipunanalisis isinipun kanthi gampil. F. PENGAYAAN Surem (Anggitanipun Triwik Damarjati) Kasuntak lelimengan ing tlapuking netra Wewayangan kumleyang anutup rasa Wektu kaemplok bandha kaboyong Jinangkah gegayuhan tan kendhat ing mangsa Pepadhanging kadonyan kajunjung ngangkasa Nanginga sureming mata ra sirna gebyaring arta Sangsaya peteng anunjeb jiwa Obating surem iki anamung donga Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! 1. Punapa suraosipun geguritan kanthi irah-irahan “Surem“ A. Ngengingi tiyang ingkang ngoyak bandha saengga kesupen ngibadah. B. Ngengingi tiyang ingkang tansah gesang ngrekaos saengga wekdalipun telas namung kangge pados arta. C. Ngengingi tiyang ingkang gesangipun tansah manggihi kasangsaran. D. Ngengingi tiyang ingkang nengenaken bandha lan donya kangge gesangipun supados mulya. E. Ngengingi raos gela amargi sampun nglirwaaken ibadah. OMAH Ana omah mapan ing pinggir kali Ana payon,ana lawang ngarep mburi Ing jerone nyawa loro jalu estri Kanggo tresna saka endi entuk rejeki? Sing lanang ngukur dawane ratan luru tegesan Sing wedok ungkrah-ungkrah buwangan sampah Sabab ora mung wong sugih wetenge bisa ngelih Sapa wae prelu mangan senajan tanpa gisi Pokoke dudu asal colongan lan asil korupsi Sing kepikir sing wadon kandhutane sing sangang wulan Yen bayine lair apa duwe ragad kanggo ngundang bidhan? Sing dipikir sing lanang ing endi maneh entuk papan panggonan Bangunan pinggir kali iki sadhela maneh dibongkar digawe taman (Kapethik saking Jaya Baya) 2. Ngengingi menapa isinipun geguritan “OMAH“. A. Ngingingi nasib para gelandhangan ingkang manggen ing pinggir lepen. B. Ngengingi nasib para gelandhangan ingkang asring rekaos anggenipun pados tetedhan. C. Ngengingi nasibipun para tunawisma ingkang nglampahi gesang sangsara. D. Ngengingi nasibipun rakyat miskin ingkang ngrekaos anggenipun gesang amargi krisis ekonomi. E. Ngengingi gesangipun para gelandhangan kang mboten temtu anggenipun pikantuk rejeki. Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

18

Wulangan 3 Standar kompetensi

: 2. Mengungkapkan pikiran atau gagasan dalam berbagai bentuk wacana lisan tentang bahasa dan sastra.

Kompetensi Dasar

: 2.1 Menceritakan berbagai pengalaman dengan menggunakan bahasa Jawa sesuai dengan konteksnya 2.1 Nyariosaken werni-werni pengalaman kanthi migunaaken basa Jawa ingkang trep kaliyan konteksipun

Tujuan Pembelajaran Setelah mempelajari materi ini,siswa diharapkan mampu  Menyampaikan secara lisan pengalaman pribadi (yang lucu,menyedihkan,menakutkan)  Menceritakan pengalaman pribadi dengan kalimat,ekspresi,intonasi,lafal,jeda,penghayatan yang menarik  Menanggapi pengalaman teman.

A. UJI PRAKTIK Cariyos Pengalaman ing ngandhap menika kacariyosaken malih dening setunggal siswa kanthi lisan ing ngajeng kelas tanpa mbeta teks,siswa sanesipun nyemak kanthi permati! Ndhelik Manjer Senter Nalika semana wus jam sanga bengi.Kanthi nggawa senter sing wis dikabel merga kenope rusak,Pakdhe tumuju omah kang kanggo semayanan.Main kertu nganggo dhuwit karo kanca-kancane.Setengahe main kertu ana garukan polisi.Pakdhe banjur melu mlayu nunjang palang trus ndhelik ing sacedhaking wit njero blumbang.Ora antara suwe polisine liwat pinggir blumbang nggumun ana sunar senter kang asale saka njero blumbang.Trus Pakdhe didangu polisi,wong ndhelik kok senter diurupke.Pakdhe karo mesem kecut crita yen sentere rusak saengga dinggo nyemplung mblumbang bolame ora iso dipateni.Pakdhe ing kantor polisi suwene telung dina.Bareng bali ditakoni tanggane Pak dangu mboten ketingal tindak pundi? Pakdhe njawab,”Lunga penataran neng kantor polisi.”Apa tumon? Panjebar Semangat no. 48 tanggal 25 Nop 2000 Bathine Ngapusi Nalika umurku nembelasan aku lan kanca-kancaku senengane lek-lekan lan yen wis ngantuk turu sak nggon-nggon.Biasane turu neng omahe bakul sugih utawa perangkat desa sing mesthine sering metu suguhan panganan.Bengi iki aku sak kanca didhawuhi nunggoake daleme Pak Lurah sing lagi jagong sekaliyan.Aku lan kancaku cacah enem seneng banget bakale entuk oleh-oleh utawa berkat saka Pak Lurah.Kancaku sing papat jam sewelas bengi wis padha ngorok neng jogan.Aku karo kancaku sijine dikon melek wong loro.Aku lan kancaku nduwe niat jail yaiku nyilih piring sendhok cacah enem lan cething cacah papat.Cethinge tak isine krikil lan tak tutupi serbet makan.Aku trus nggugah kanca-kancaku sing turu.Kabeh dha tangi ngertine oleh-oleh saka Pak Lurah wis dicawiske meja.Nalika dha mbukak cething isine krikil.Trus kabeh dha ngamuk


19

krikil-krikil dibalangke aku.Untung ora kena sirahku.Kedadeyan kuwi dadi marakake kapok aku ora arep ngganggu maneh wong kang lagi turu. (Kapethik saking Panjebar Semangat anggitanipun W.S. kanthi besutan)

B. UJI PRAKTIK

Siswa nyariosaken pengalamanipun piyambak-piyambak lajeng dipuntampilaken wonten ngajeng kelas kanthi milih topik pengalamanipun lucu, konyol, ngguyokke, ngisinisini, nyedhihake, ingkang mboten saged dipun dipunkesupenaken.Lajeng dipun analisis bab diksi ,jeda,tempo,dinamika,lafal,artikulasi,intonasi saha ekspresi. Guru damel kisi-kisi utawi aspek ingkang perlu dipunbiji saha dipuntafsiraken kanthi kualitatif batas ketuntasan penguasaan kompetensi 75%. Katrangan bentuk instrument test saha penskoran uji praktik inggih menika: I.Guru membuat kisi-kisi atau aspek yang dinilai secara kualitatif. Pedoman penilaian soal I yaitu:  Kategori A yaitu nilai85.Aspek yang dinilai pemilihan topik sesuai dengan kemampuan,mampu menarik perhatian,ketepatan(artikulasi,tempo,jeda,dinamika )dan penyampaiannya penuh dengan penjiwaan.  Kategori B yaitu 75nilai85.Aspek yang dinilai pemilihan topik kurang menarik sehingga ketepatan(artikulasi,tempo,jeda,dinamika ), tidak menarik perhatian walaupun dibawakan dengan penuh penghayatan.  Kategori C yaitu 55nilai74.Aspek yang dinilai cerita pengalaman yang dibawakan tidak menarik perhatian,berkesan monoton (artikulasi,tempo,jeda,dinamika kurang tepat )dan mengecewakan penonton.

No.

Nama

Artikusi,tempo,je Diksi,koherensi,a da, lur,topik dinamika

Siswa A B 1 Ardyantoro 80 Jumlah skor perolehan: Nilai=. ..............x 100 Jumlah skor maksimal

C.

C

A 86

B

C

Menarik perhatian,Pe Nilai  n Skor jiwaan,ekspresi A B C 73 239 79

TUGAS PRIBADI

Dipunserat malih cariyos pengalaman ing ngandhap menika migunaaken basa Krama! Sudah Kinclong.....!!! MOS SMA-ku pancen abot.OSIS –e rada rewel.Yen ana kang ora trep kalawan apa kang kang dikarepake banjur diukum.Sawise upacara siswa anyar banjur mlebu kelas.OSIS nuli ngetutake lan wiwit ngabsen mbaka siji kanggo mesthekake yen ora ana siswa anyar kang kleru kelas. Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

20

Saben kelas disandhing OSIS loro.Kelasku dicekel OSIS aran Dadi lan Dedi ( dening kanca-kancane diparabi Kinclong ).Nalika ngabsen siswa anyar kang aran Simping.T,Dedi ngguyu,pikire jeneng kok aneh.Mesthi wae Simping nesu.Dhasar bocahe kendel.”Ngapa kok nggeguyu jenengku?Emange lucu?”Dedi kang isih ngguyu lagi sadhar yen polahe mau ora dadi atine Simping.Aku sakanca padha mlongo.Genea Simping kok wani ngelikake OSIS,”Ora wedi yen diukum pa?”pikirku sakanca.Sawise rampuung,aku sakanca dikon resik-resik kelas.OSIS padha ngomandani.Sawise rampung,aku sakanca banjur mlebu.Dedi takon,”Sudah bersih adhik-adhik?” Sudah,Kak.Sudah kinclong!”Simping nyauri karo ngadeg,niru iklan ing TV.Karuwan kabeh padha ngguyu cekakakan.Kanca-kancane Dedi kang lungguh-lungguh ing dingklik ngarep kelasku padha ngguyu cekakakan genti Dedi sing kisinan,apa maneh kanca-kanca dikon leren anggone ngguyu ning tetep ngeyel.Satu sama ya mas?. Arum Sutarsih – Majalah “Djaka Lodang” Gendhawil? Simbah duwe hobi mirengkake radhio dadi apal acara-acara sing disiarake kalebu iklan.Nanging amarga simbah rada suda rungon dadi sok salah tampa.Sawijining dina pas simbah lagi gerah simbah ndhawuhi aku nukokake jamu. :Nok tulung tukokna jamu!”dhawuhe simbah.Aku banjur marani simbah,”Jamu napa mbah,”Jamu Gendhawil sing sok ditawakake neng radhio kae lho.!”Wah lha nek jamu ngoten niku nggih mboten onten mbah!”Ana wae lha wong aku sok krungu neng radhio kok,regane Rp.5000 manjur banget jarene.”Kandhane simbah tetep ngeyel.Pas aku lagi menehi katrangan marang simbah dumadakan neng radhio ana iklan “Susu Kuda Liar.”Bar dikandhani kuwi mau iklan sing dikarepke simbah aku ngguyu kemekelen.Batinku”O alah Mbah Kuda Liar kok iso keprungu Gendhawil.” (Kapethik saking Majalah “Djaka Lodang”) DIKIRA MANGKOK Kadadeyan nalika swargi eyang kakung ngasta Kakandep,miturut critane ibu eyang kerep tindak dinas neng sekolahan terpencil.Kaya adat sabene yen wis rampung mriksa trus diaturi mampir daleme Pak Lurah.Ing kana wis cecawis dhaharan.Nanging seje dina iku salah sawijining warga desa wis ndhisiki laku ngaturi eyang pinarak dhahar.Sepiro kejote penggalihe eyang,priksa pispot beling tumumpang ing dhuwur meja kathik diisi jangan.Sakala eyang padharane bunek ameh muntah,kemutan pispote neng ndalem.Eyang banjur nimbali pawongan mau saperlu miterang yen wdhah jangan mau jenenge pispot.”Ngapunten kula wastani mangkok,wong saene ngaten.”ature wong mau.Jarene kuwi wenehane wong kutha nalika dheweke ngewangi resik-resik arep pindhahan.Uwalah pispot dikiro mangkok. Panjebar Semangat no.31 29 Juli 2000

D. DISKUSI KELOMPOK

Kabentuk kelompok kanthi anggotanipun saben kelompok gangsal siswa,salajengipun saben kelompok nggarap pitakenan ing ngandhap menika! Cariyos pengalaman ing nginggil kapantha miturut suraosipun mujudaken cariyos pengalaman-cariyos pengalaman kanthi irah-irahan Ndhelik Manjer Senter,Bathine Ngapusi,Sudah Kinclong ,Gendhawil saha Dikira Mangkok,kalebet cariyos pengalaman ingkang punapa kemawon,pilih salah setunggal!Salajengipun kaserat menapa sababipun a) b) c) d) e)

Cariyos pengalaman ingkang damel miris Cariyos pengalaman ingkang damel gemujeng Cariyos pengalaman ingkang damel muwun Cariyos pengalaman ingkang damel ajrih Cariyos pengalaman ingkang damel sungkawa


21

NO 1

JUDHUL Ndhelik Manjer Senter

E.

POJOK ESEM

KATEGORI damel gemujeng

KATRANGAN/SABAB

UKUMAN Ing sawijining LP Napi sing jenenge Yuli dipanggil ngadhep ing kantor. “Bapak nimbali dalem?” “Ya,amarga kelakuanmu sasuwene iki apik,atas dasar paserujukan,tahananmu di…” “Dikurangi ya Pak?” “Apa dikurangi? Ditambah! Amarga supaya dienggo conto napi liyane.” “Hah!”


DIAWE-AWE SI RAI PUCET Nalikanipun kula kaliyan rayi kula kenging sesakit Demam Berdarah,kula nyumurupi kedadosan ingkang nganeh- anehi.Kula kaliyan rayi kula mondhok ing ruang ICU.Miturut dokter sakit kula kaliyan rayi kula sampun kasep saengga kedah pikantuk penanganan ingkang sakalangkung serius.Punapa malih rayi kula taksih umur gangsal taun saengga sanget damel penggalihan tiyang sepuh kula saestu sungkawa.Nalika tabuh 18.00 wib.Kula ngantuk sanget raosipun ,ananging mboten saged tilem amargi kamar kula kathah sedherek ingkang bezuk.Capet-capet kula ningali saking pojokan cendhela kamar wonten tiyang setri rikmanipun lurus panjang pasuryanipun pucet sanget ngawe-awe kula kaliyan rayi kula.Lajeng rayi kula mungal “mbak,kae ana wong ngawe-awe,awake dhewe dikonmrana.”Kula lajeng wangsulan” aku ora kenal dhik trus simbak ngantuk banget.”Nalika kula tangi tilem kula ningali tiyang sepuh kula muwun amargi rayi kula kritis.Ananging amargi kersaning Gusti,rayi kula saged mantun.Sasampunipun rayi kula mantun lajeng cariyos menawi nalika dipunawe mbak ingkang ngagem sarwa pethak sarta pucet pasuryanipun.Rayi kula sempat dipungendhong tiyang setri punika.Ananging lajeng dipunwangsulaken dhateng ngamben griya sakit,nalika rayi kula muwun santer sanget amargi mboten purun dipunajak tiyang punika.Tiyang punika manungsa punapa dhemit,taksih dados pitakenan dumugi sapunika. Dening Triwik Damarjati 1. Cariyos pengalaman kanthi irah-irahan Diawawe Si Rai Pucet mujudaken cariyos pengalaman –cariyos pengalaman ingkang punapa kemawon,pilih salah setunggal! A. damel miris B. damel ajrih C. damel muwun Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

22

2.

3.

4.

5.

D. damel gemujeng E. damel sungkawa Punapa tegesipun sungkawa wonten ing cariyos pengalaman ing nginggil punika...... A. miris B. ajrih C. remen D. gemujeng E. susah Punapa tegesipun kasep wonten ing cariyos pengalaman ing nginggil punika...... A. nemen B. telat C. mbebayani D. nular E. angel Punapa basa ngokonipun pethak inggih menika A. Putih B. Biru C. Abang D. Ijo E. Klawu Tembung ing ngandhap menika sami tegesipun kaliyan pasuryan A. Asta B. Lathi C. Janggut D. Praupan E. pandelengan

F. REMIDIAL Dipunserat malih cariyos pengalaman ing ngandhap menika migunaaken basa Krama!

LHA WONG BUMBUNE Bengi iki aku jaga kamling karo Pak Wakhid lan Pak Surip.Jabang bayik aku dingengehi bathang tikus wirog sing kari separo karo si thole kucing kampung.Aku banjur mulih njupuk kresek trus bathang tikus arep takbuwang.Jebul ing Pos Rondha Pak Wakhid lan Pak Surip lagi lungguh mendelikki papan catur.Ing mburi pos rondha ana obong-obongan kayu dinggo anget-angetan.Kresek isi tikus banjur tak sumpelke ana mawa kayu kono.Krungu kresak-kresek Pak Wakhid pitakon”Dingaren gasik?”.Ndilalah ing njero geni keprungu swara dhus,dhas,dhus.Wah gawat pikirku wong loro mau mesthi ngerti sing tak obong.Tulung dhik Pai,kaspene olak-aliken,yen wis mateng gawanen mrene wetengku selak kroncongan.Mak tratab atiku,jebul genine nggo mbakar pohung,wah yen konangan iso ajur awakku.Banjur aku njupuk kaspe sing paling gedhi katone wis empur.”Wah gurih tenan kaspene.”Ujare Pak Surip. Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

23

Endi ora enak wong penyedhape sisane thole si kucing kampung batinku.Aku ngadoh karo lambeku komat-kamit supaya diarani melu mangan. Panjebar Semangat no. 48 tanggal 25 Nop 2000

G.

PENGAYAAN

Cariyos Pengalaman ing ngandhap menika kacariyosaken malih dening setunggal siswa kanthi lisan ing ngajeng kelas tanpa mbeta teks,siswa sanesipun mbiji! DURUNG TUKU WIS OLEH IMBUH Pak Bari ngingklik menyang pasar Legi Keling saperlu tuku sapi nggo nanjaake asile nebasake pari.Bareng tekan pasar,Pak Bari nggoleki Pak Ipin tangga desa tukang blantik sapi paling kondhang.Pak Ipin wonge grapyak nyedulur trus yen dhuwite kurang iso entuk utang.Ananging Pak Ipin ora katon ana njero pasar.Sakesuk njepluk Pak Bari ngenyang sapi nanging ora kasil amarga regane sapi lipet loro.Bareng weruh Pak Ipin,atine Pak Bari nyicil ayem.Pak Bari arep nyeraki Pak Ipin ,ananging rasane prekewuh amarga wong dha nuku sapine Pak Ipin kanthi kontan.Pak Bari banjur ndhodhok lungguh kira-kira let-e limang meter karo Pak Ipin,sing wektu semana uga lagi ndhodhok.Pak Bari trus engga-engga njupuk krikil sak jempol trus dislenthikke tumuju Pak Ipin,tujuane sembranan,gegojegan lan supayane Pak Ipin mengo nyawang dheweke.Ndilalahe Pak Ipin menyat ngalih,trus krikil sing dislenthikake Pak Bari ngenengi bokong sapi.Sapi kaget trus mundur-mundur karo njondhil,sikile ngapyuk lethong sapi cuwer,muncrati sak awak sakojur Pak Bari.Pak Bari trus lunga kluntrungkluntrung njegur kali caket Pasar Legi.Apa tumon,wong durung tuku wis entuk imbuh. Panjebar Semangat no. 48 tanggal 25 Nop 2000


24

Wulangan 4 Standar kompetensi Kompetensi Dasar

: 3.Memahami isi berbagai wacana tentang bahasa,sastra dalam kerangka budaya Jawa : 3.1 Melagukan dan memahami ajaran moral tembang macapat. Nembangaken saha saged paham ngengingi ajaran moral tembang macapat.

Tujuan Pembelajaran Setelah mempelajari materi ini,siswa diharapkan mampu     

Nembang macapat sesuai nada Menguasai teknik menyanyikan macapat. Menanggapi penyajian macapat oleh teman Mengidentifikasi kekurangan maupun kesalahan saat nembang macapat. Memahami ajaran moral tembang Macapat.

. A. PANGERTOSANIPUN SEKAR MACAPAT Kathah pamanggih bilih sekar Macapat menika saking tembung maca papat-papat menika pamanggih lepat nanging sampun dipunanggep leres. Miturut urutan utawi rantaman sesekaran kaperang dados sekawan kalebet Macapat ingkang dhawah tembang waosan ingkang kaping sekawan. Asring dipun wastani tembang cilik utawi Sekar Macapat. Sekar Macapat menika kaiket dening pathokanpathokan tertamtu,antawisipun... 1. Guru Wilangan inggih punika cacahing wanda saben sagatra 2. Guru Lagu utawi Dhong dhing inggih menika tibaning swara ing pungkasaning gatra 3. Guru Gatra inggih menika cacahing gatra saben sapada 4. Pada inggih menika bait 5. Pupuh inggih menika kumpulan bait. 6. Mboten ngangge lampah utawi pedhotan 7. Gunggungipun wanda wonten ing satunggal gatra antawis 4 dumugi 12. 8. Gunggungipun gatra saben setunggal pada mboten sami antawisipun Sekar Macapat setunggal lan setunggalipun. 9. Laras inggih menika susunan nada ingkang dipunwastani laras Slendro kaliyan laras Pelog. 10. Laras Pelog karakit saking nada 1 2 3 5 6 7, laras Pelog wonten Pathet Nem,Pathet Lima kaliyan Pathet Barang. 11. Laras Slendro karakit saking nada 6 1 2 3 5 6,laras Slendro wonten Pathet Sanga, Slendro Pathet Nem kaliyan Pathet Manyura. 12. Pathet inggih menika pokok inggil utawi tinggi tala gamelan. B. PAUGERAN SEKAR MACAPAT


25

1.Maskumambang 2.Mijil 3.Kinanthi 4.Sinom 5.Asmaradana 6.Gambuh 7.Dhandanggula 8.Durma 9.Pangkur 10.Megatruh 11.Pocung

( Guru Wilangan lan Guru Lagu ) 4 gatra 12i 6a 8i 8a 6 gatra 10i 6o 10e 10i 6i 6 gatra 8u 8i 8a 8i 8a 9 gatra 8a 8i 8a 8i 7i 7 gatra 8i 8a 8e/o 8a 7a 5 gatra 7u 10u 12i 8u 8o 10 gatra 10i 10a 8e 7u 9i 7 gatra 12a 7i 6a 7a 8i 7 gatra 8a 11i 8u 7a 12u 5 gatra 12u 8i 8u 8i 8o 4 gatra 12u 6a 8i 12a

6u 8i 8u 8u

7a 8a

8i

12a

7a 5a 8a

6u 7i 8i

8a

12i

7a

Kapethik saking Ketrampilan Karawitan anggitanipun Sri widodo,S.Sn C. SASMITA TEMBANG Maskumambang iku tembang macapat kang dadi pralambang jaman wong lanang lagi mrambat dewasa, ing mangsa nalika seka bocah nuju dadi manungsa kang katon ing tengahing bebrayan. Tembung maskumambang iku sesambungan antarane emas lan kumambang. Ana kang nganggep yen Maskumambang iku tembange wong lanang, dene yen wadon iku Kinanthi. Watak tembang iki, umume isine kaya wong kang lagi sambat lara, ketula-tula, lan sengsara. Mijil iku artine lair utawa metu. Ing jajaran tembang Macapat, Mijil umume diselehke ing ngarep. Saben pada, tembang iki ana enem gatra (larik), kanthi guru wilangan lan guru lagu : Kinanthi iku salah sijine tembang macapat kang umume dienggo nggambarake rasa seneng, katresnan, lan kawicaksanan. Kinanthi bisa nduwe arti gegandhengan tangan lan bisa uga jeneng sawijining kembang. Ana uga kang nggandhengake kinanthi klawan Maskumambang. Yen maskumambang kanggo wong lanang kang lagi dewasa, kinanthi kanggo wanita. Maskumambang iku tembang macapat kang dadi pralambang jaman wong lanang lagi mrambat dewasa, ing mangsa nalika seka bocah nuju dadi manungsa kang katon ing tengahing bebrayan. Yen dijupuk arti wantah, sinom maknane godhong asem sing isih enom. Ing Macapat, sinom nduwe sipat kang isih enom. Kaya dene bocah cilik kang lagi ngerti ndonya. Tembang Asmarandana umume kanggo wong sing lagi gandrung kapirangu. Yen dideleng wantah, Asmarandana dijupuk seka asmara kang artine tresna, lan dahana kang artine geni. Mula saka kuwi, Asmarandana isine wuyung lan samubarang kang magepokan karo tresna. Tembang Gambuh mbok menawa pancen kebak ing pitutur. Pitutur kang nggiring manungsa supaya eling marang tumindak-tumindake. Manungsa dielingake yenta kabeh tingkah polah manungsa iku ana akibate. Adigang, adigung, adiguna, bakal nyilakake urip manungsa sing duwe patrap kaya mangkono iku. Dhandhanggula iku salah sijine tembang macapat kang isine 'pengarepan utawa pengajap kang becik. Dhandhang iku pengarep-arep. Mula saka kuwi, tembang kang nganggo metrum Dhandhanggula uga nduwe isi kang legi kaya dene gula. Akeh pitutur kuna kang nganggo jenis iki. Ana uga kang nyoba othak-athik gathuk karo sawijining raja ing jaman Kediri, Dhandhanggendhis. Seka othak-athik iki banjur kinira yen tembang iki digawe nalika jaman Kadhiri. Gendhis uga nduwe arti gula. Durma iku salah sijine tembang macapat kang nduwe watak galak. Ana kalane uga Durma ngemu kahanan kang serem lan marai wedi. Durma klebu tembang kang wingit Pangkur iku salah sijine tembang macapat kang nduwe watak munggah ndhuwur. Upama piwulang, iku piwulang kang dhuwur. Upama tresna, iku tresna kang pinunjul. Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

26

Seka tetembangan iki banjur akeh maneka warna tembang lan gegendhingan kang nganggo jeneng pangkur, antara liya: pangkur jenggleng, pangkur palaran, pangkur lombok, lan liya-liyane. Megatruh utawa Dudukwuluh iku kalebu tembang sekar madya. Wateké prihatin lan getun pungun-pungun (Indonesia "rasa sakit hati karena rindu") . Pucung (ana kalane tinulis pocung) iku tembang macapat kang ngelingke marang pepati. Pucung cedhak karo tembung pocong. Kaya pralambang mori kanggo mbungkus layon, pucung dienggo tembang kang bisa ngelingake marang manungsa yen urip ing ndonya ana pungkasane. Ananging Pucung uga nduwe watak liya. Pucung iku jenenge wiji woh-wohan. Wanda cung uga marai gawe rasa seger kang ngelingake marang perkara kang lucu kaya dene isih jaman dikuncung. Tembang iki asring dienggo tembang-tembang kang uga lucu, kayata parikan utawa bedhekan. .Sumber artikel iki saka kaca situs web: "http://jv.wikipedia.org/wiki/Gambuh"

D. ISI MACAPAT Serat Wulangsunu Salah satunggaling pethilan karya sastra Sekar Macapat "Dhandanggula" wonten ing "Serat Wulangsunu" Pupuh 1 anggitanipun Paku Buwana IV, ngemot isi inggih menika : Dhandhanggula Yen wong anom ingkang anastiti, tan mangkana ing pamanggihira den wulang ibu ramane, asila anem ayun, wong tuwane kinarya Gusti, lunga teka anembah iku budi luhung serta bekti ing sukma, hiya iku kang karya pati lan urip miwah sandhang lan pangan Menawi tiyang enem ingkang nggadhahi sipat sae. Pamanggihipun utawi aturipun mboten kados tiyang enem ingkang mboten sae sipatipun Dipun wulang rama saha ibunipun Lenggah sila sangajengipun tiyang sepuhipun Tiyang sepuhipun dipun anggep wakilipun Gusti Kesah utawi wangsul saking griya tansah ngormati tiyang sepuh. Punika ingkang dipun wastani tumindak ingkang luhur. Sarta bekti dhumateng Gusti Ingkang Maha Agung. Gusti ingkang nitahaken pejah gesangipun umatipun. Sarta Gusti ingkang saged maringi sandhang saha tedhan.

E. KATEMBANGAKEN KANTHI LARAS INGKANG TREP ! Salah setunggal siswa nembang,siswa sanesipun mbiji! Katrangan Bentuk instrument test lan bijinipun inggih menika: Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

27

Guru damel kisi-kisi utawi aspek ingkang dipunbiji kualitatif. Pedoman pambiji utawi penilaian soal I inggih menika:  Kategori A inggih menika biji85.Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,nada saha tehnik pernapasan sae.  Kategori B yaitu 75nilai85. Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,nada saha tehnik pernapasan cekap.  Kategori C yaitu 55nilai74. Aspek ingkang dipunbiji ketepatan lafal,dinamika,artikulasi,tempo,nada, saha tehnik pernapasan kirang.

No.

Nama Siswa 1 Harsurya

Dinamika,tempo, Artikulasi,lafal nada A B C A B C 86 85

Teknik Biji  pernapasan Skor A B C 65 236 78

Gunggung utawi jumlah skor pikantukipun:

.............x100 Biji = Jumlah skor maksimal

● ● ● 2 2 2 Yo gyani 6 la ● 2 ka

Dhandhanggula Palaran Laras Slendro Pathet Sanga ● ● ● ● ● ● ● 2 2 2 1 1 21 6 ra kang pa ra pra ju rit

6 6 mun ● ● 2 1 dyangu ● 5 6 1 an del i

6 bi ● 1 ni ● 1 ra

6 sa ● 6 ca ● 12 sang

6 sa

5 mya

2 a

6 ri ●● 6 Pra

16 ta

5 ne

5 2 32 Sa sra ba

1 u

1 ing

1 Ma

1 es

2 a

2 2 ran Pa

2 tih

2 Su

21 wa

6 da

6

6

65

6

12

61

3 nu

56 la

da

1 bu


2 pa

2 ti

28

● ● le la ● ● 2 2 kang

● buh ● 2 gi

5 2 32 gu na ka

● an ● 2 ne

●● i ● 1 lung

pun ● 61 tri

5 pra

6 ka

ra

1 5 5 ya pu ru

5 ne

5 kang

3 den

3 an

1

12

61

1

trah

u

ta

ma

532 te pi 2

2 2 ● nu ho ni

Kapethik saking Serat Tripama anggitanipun KGPAA Mangkunagara IV .

F. BAUSASTRA 1. Nendra=nidra (Sansekerta)=sare 2. Lepas=bebas,kesah,sampurna. 3. Budi=Budhi (Sansekerta)=pengertosan,akal,watak,p emanggih. 4. Warih=wari(Sansekerta)=toya 5. Tawa=penawar(Indonesia). 6. Wisa=bisa(Indonesia) 12. Lulut=tresna,nurut.

7. Pan=amargi,sabab. 8. Sedya=pengin,karep. 9. Wela-wela = saking tembung wela ( Basa Sansekerta ) tegesipun jelas,cetha. 10. Wulung=kebiru-biruan utawi keunguunguan 11. Tan=ora

G. SAUR PITUTUR

Metani kaelokaning mangsa aja gandrung tan wewaton sajak arumangsa bisa Namung datan rerumangsan isin lamun sesulayan ndadak angupara beda ambanen sarwa pangapura liyan Betah melek .....melok.! - Betah luwe.......Luwih.!

menep ing rahsa sateleng kalbu amatek cipta ambasuh sukma sumunaring raga ambudidaya Nora iguhing palena pikir Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

29

imaningsun anuju dhat luhur Nembah asaling muasal oncat hawa lereming asepi

Nulad nuladaning nami imen wekasing wasana nemen nemu mangkenipun oleh nular wicaksaning Lan, kembang menur sinebar den awur-awur Yen wis makmur aja lali karo leluhur sing temen bakal tinemu-sing salah bakal selehsing teka nggawa lega,mulih nggendhong prayoga http.www.jawapalace.org


1. Pocung,Pocung,Maskumambang,Maskumambang,Mijil,Mijil,Mijil,Sinom,Gambuh, Pocung,Durma A. 2 pada Pocung,2 pada Maskumambang,3 pada Mijil,1 Pada Sinom,1 pada gambuh,2 pada Durma,saha 5 pupuh. B. 2 pada Pocung,1 Durma,1 pada Maskumambang,3 pada Mijil,1 Pada Sinom,1 pada gambuh,2 pada Durma,saha 4 pupuh. C. 4 pada Pocung,1 Durma,2 pada Maskumambang,2 pada Mijil,1 Pada Sinom,1 pada gambuh,2 pada Durma,saha 7 pupuh. D. 3 pada Durma,2 pada Maskumambang,3 pada Mijil,1 Pada Sinom,1 pada gambuh,2 pada Durma,saha 8 pupuh. E. 3 pada Pocung,2 pada Maskumambang,3 pada Mijil,1 Pada Sinom,1 pada gambuh,1 pada Durma saha 6 pupuh. Durma Kae manungsa golek upa angkara Sesingidan mawuni ngGawa bandha donya mBuwang rasa agama Nyingkiri sesanti ati Tan wedi dosa Tan eling bakal mati 2. Suraosipun sekar Durma ing nginggil nggadhahi ajaran moral ngengingi inggih menika….. A. Tiyang ingkang nguja angkaramurka,nebihi agama. B. Tiyang ingkang nguja kadonyan utawi bandha C. Tiyang pados upa kangge kaluwarga D. Tiyang ingkang pados katentreman E. Tiyang ingkang remen tumindak kesaenan. Dhandhanggula Dhandhanggula resep watakneki Pangkur sereng Sinom renyah grapyak, Maskumambang panlangsane, Sembrana watakipun, Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

30

3.

4.

5.

6.

pun Pocung ingkang andarbeni, Megatruh nglangut rasa, Durma galakipun, dene Mijil prihatinnya, Gambuh genah Kinanthi ing seneng asih, Asmarandana tresna. Kapethik saking Djaka Lodang Sekar Macapat Dhandhanggula ing nginggil punika suraosipun ngengingi A. nama-nama sekar macapat B. jinisipun sekar macapat. C. watakipun sekar macapat D. mupangatipun sekar macapat E. urut-urutanipun sekar macapat Ingkang mboten kalebet watakipun sekar macapat inggih punika…. A. Dhandhanggula wonten 10 guru gatra B. Dhandhangula resep watakipun C. Kinanthi remen asih D. Pocung sembrana watakipun E. Mijil prihatin Dipunterangaken isinipun Macapat Sinom ing ngandhap menika... Kinanthi Siji-siji yen nyurtanah Telu-telu telung ari Pitu-loro mitung dina Lima-lima matang desi Loro-lima nyatusi Wilujengan nyewu ari Enem-lima cara lampah pangetangnya Kapethik saking Djaka Lodang A. Isinipun petanganipun tiyang ingkang seda,wilangan ingkang sapisan nedahaken dinten pepitu,petangan salajengipun dinten pasaran.Dinten kapisan (siji),Slasa Kliwon nyurtanahipun Slasa Kliwon.Tigang dintenipun nyurtanahipun dipun etang majeng tiga saengga dados Kemis Paing. B. Isinipun petanganipun tiyang ingkang seda,wilangan ingkang sapisan nedahaken dinten pasaran,petangan salajengipun dinten pepitu.Dinten kapisan (siji),Slasa Kliwon nyurtanahipun Slasa Kliwon. C. Isinipun petanganipun tiyang ingkang seda,wilangan ingkang sapisan nedahaken dinten pepitu,petangan salajengipun dinten pasaran.Dinten kapisan (siji),Slasa Kliwon nyurtanahipun Slasa Kliwon.Tigang dintenipun nyurtanahipun dipun etang majeng tiga dados Jumat Pon. D. Isinipun petanganipun tiyang ingkang seda,wilangan ingkang sapisan nedahaken dinten pasaran,petangan salajengipun dinten pepitu.Dinten kapisan (siji),Slasa Kliwon nyurtanahipun Rebo Legi. E. Isinipun petanganipun tiyang ingkang seda,wilangan ingkang sapisan nedahaken dinten pasaran,petangan salajengipun dinten pepitu.Dinten kapisan (siji),Slasa Kliwon nyurtanahipun Slasa Legi Pangkur Yeku bebekaning alam, Nut ing kandha iki aran tsunami Ing tlatah Aceh kapungkur, Gora reh gara-gara Gonjang ganjing bumi oreg lindhu agung Polahe gung janma buyar Pindha gabah den interi Punapa suraosipun Macapat Pangkur ing nginggil punika…. A. Lelampahan nalika lindhu ageng B. Lelampahan nalika bencana ing nuswantara C. Lelampahan nalika banjir bandhang ing Aceh D. Lelampahan nalika bumi horeg ing Sumatra E. Lelampahan bencana tsunami ing Aceh Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

31

Sinom Sanggya janma kang kuwawa Siyam ing Romadon suci Lair batin wis den uji Tartamtu badhe nampi Pangaksamaning Hyang Agung Sakeh dosa wus musna Pindha bayi nembe lair Ing akerat bakal mulya aneng swarga. (Kapethik saking Panjebar Semangat) 7. Suraosipun sekar Sinom ing nginggil punika ngengingi…. A. Ngibadah Siyam B. Swasana ing wulan Romadon C. Cariyos ngengingi bayi kang nembe miyos D. Cariyos ngengingi akherat E. Cariyos ngengingi wulan Romadon. Ä[pocu=. ?duhankÑ|,mnutTm]i[w=otuwmu, ajdsemB`n,

si=pdtnShz[jnNi, mr=bpbiyu=zirtnSht}sN. Ämu=weli=ku,ajwnimr=guru, k=pri=piwul=,

sbenFin[aorlli, mul=wuruk¿ br=becikLn¿p][yog.

8. Dipunterjemahaken aksara Jawa “Pocung” punika ngangge basa Latin. A. Dhuh anakku elinga mring wong tuwamu,aja dha sembrana,sing padha tansah ngajeni,marang bapa biyung ira tansah tresna. B. Dhuh anakku meluwa mring wong tuwamu,aja dha sembrana,sing padha tansah ngajeni,marang bapa biyung ira tansah tresna.

C. Dhuh anakku nggugua mring wong tuwamu,aja dha sembrana,sing padha tansah ngajeni,marang bapa biyung ira tansah tresna. D. Dhuh anakku manuta mring wong tuwamu,aja dha sembrana,sing padha tansah ngajeni,marang bapa biyungira tansah tresna. E. Dhuh anakku manuta mring wong atuwamu,aja dha sembrana,sing padha tansah ngajeni,marang bapa biyung ira tansah belani.

. Ä[pocu=.


32

Äpmujiku,[ko[wpdsi=mituau, mnTep¿kLwnSet-,

mr=pitutu/k=becik¿,

mugmuga=[g/ffi[w=oautm. 9. Dipunterjemahaken aksara Jawa “Pocung” punika ngangge basa Latin. A. Mung welingku aja wani marang guru,kang paring piwulang,saben dina ora lali,mulang muruk barang becik B. Mung welingku aja wani marang guru,kang paring piwulang,saben dina ora lali,mulang wuruk barang becik C. Mung welingku aja wani marang guru,kang paring piwulang,saben dina ora lai,mulang wuruk sarwa becik D. Mung welingku aja wani marang guru,kang paring piwulang,saben dina ora lali,mulang wuruk tindak kang becik E. Mung welingku aja lali marang guru,kang paring piwulang,saben dina ora lali,mulang wuruk tindak kang becik Sekar Macapat Sinom Sekar sinom ginupita, dadya peling kita sami, Setu Wage ri samana tanggal pitulikur Mei, kalih ewu nem warsi kanci ngancik bangun esuk, lindhu gung nrajang mbuncang, reh Ngayogyakarta nagri, miwah nyrambah ing laladan Jawa Tengah. Kapethik saking Djaka Lodang 10. Sekar Macapat Sinom ing nginggil punika suraosipun ngengingi A. Lelampahan rikala redi Merapi njebluk B. Cariyos ngengingi pagebluk wabah flu burung C. Lelampahan nalikanipun lindhu ageng ing Jawa Tengah D. Lelampahanipun nalikanipun laladan Ngayogyakarta badhe katerak tsunami ing 27 Mei 2006 E. Lelampahan ingkang nggambaraken nalikanipun dumuginipun lindhu ageng ing Ngayogyakarta saha Jawa Tengah

H. REMIDIAL

Dipunserat kadospundi ajaran moral sekar macapat Sinom ing ngandhap menika ngangge basa Krama ! Serat-Kalatidha Salah satunggaling pethilan karya sastra Sekar Macapat "Sinom" wonten ing "Serat Kalatidha" bab.8 anggitanipun R.Ng Rongga Warsita, inggih menika : Sinom Amenangi jaman edan Ewuh aya ing pambudi


33

Melu edan ora tahan Yen tan melu anglakoni Boya kaduman melik Kaliren wekasanipun Ndilallah karsa Allah Sakbeja-bejane kang lali Luwih beja kang eling lawan waspada.

I. PENGAYAAN Dipunserat kadospundi ajaran moral sekar macapat Dhandhanggula ing ngandhap menika ngangge basa Krama !

DHANDHANGGULA Serat-Kalatidha Salah satunggaling pethilan karya sastra Sekar Macapat "Dhandhanggula" wonten ing "Serat Purwajati” anggitanipun Sunan Kalijaga, inggih menika : Ana kidung rumeksa ing wengi Teguh hayu luputa ing lara Luputa bilahi kabeh Jim setan datan purun Paneluhan tan ana wani Miwah panggawe ala Gunaning wong luput Geni atemah tirta Maling adoh tan ana ngarah ing mami Guna duduk pan sirna


34


: 3.Memahami isi berbagai wacana tentang bahasa,sastra dalam kerangka budaya Jawa 4.Mampu mengungkapkan pikiran dan gagasan tentang bahasa,sastra dalam ragam tulis

Kompetensi Dasar

: 3.2 Memahami wacana beraksara Jawa. 3.2 Saged paham wacana aksara Jawa Setelah mempelajari materi ini,siswa diharapkan mampu    

Membaca cepat wacana dengan kecepatan 75 kata per menit. Mengidentifikasi ide pokok, tiap paragraf Menceritakan kembali isi wacana beraksara Jawa melalui bahasa lisan Mendaftar topik-topik yang dapat dikembangkan menjadi wacana

CARANIPUN NYERAT AKSARA JAWA

1.

TULISAN LATIN tuna

tuna

tun

2.

rahayu

Ra + hayu

rayu

3.

nagara

nagara

ngr

4.

cempurit

cempurit

cemP|rit\

5.

prelu

prelu

p~lu

6.

janji

janji

jvJi

7.

karsa

karsa

k/s

8.

glas

glas

gels\

9.

Saoto

saoto

[so[to

10.

donya

donya

[fov

11.

anantang

an + tantang

nnT=

NO

POLA

AKSARA JAWA


35

12.

mranata

am + ra + tata

m`nt

13.

andadar

an + dadar

anFf/

14.

ambuwang

am + buwang

amB|w=

15.

panembah

pa + an + sembah

pnemBh

16.

panyekel

pa + any + cekel

pvekel\

17.

kadadak

ka + dadak

keffk\

18.

piawon

pi + awon

pia[won\

19.

piala

pi + ala

pial

20.

priyangga

pri + angga

pì[y=og

21.

piagem

pi + agem

pia[won\

22.

prentul

pre + entul

p~nÒ|l\

23.

jlerit

el + jerit

jLerit\

24.

tinaot

in + taot

tin[aot\

25.

panayung

an + payung

pnyu=

26.

awana

awan + na

awnN

27.

watake

watak + e

wt[kK

28.

nanggapi

an + tanggap + i

n=gpPi

29.

bisaa

bisa + a

bisa

30.

lungaa

lunga + a

luza

31.

winaa

wina+ a

winy

32.

dhewea

dhewe + a

[d[wy

33.

priyayia

priyayi + a

pìyyia

34.

kepriyea

kepriye + a

kepì[yea


36

35.

nirua

an + tiru + a

niruw

36.

nawua

an + tawu + a

nwua

37.

panewaa

pa + tewa + a

p[nwa

38.

jarane

jaran + e

jr[n

39.

alune

alu +ne

alu[n

40.

madhani

am + padha + ni

mdnNi

41.

anggenteni

ang + genti +ni

a=gen[tnNi

42.

kadadeyan

ka + dadi + an

kf[fyn\

43.

pagadhean

pa + gadhe + an

pg[dyn\

44.

kalakuan

ka + laku + an

klkuwn\

45.

jagoan

jago + an

j[gown\

46.

kaweruhan

ka + weruh + an

kweruwn\

47.

kaliyan

kalih + an

kliyn\

48.

palihan

palih + an

plihan\

49.

karuhane

ka + ruh + ane

kruha[nN

50.

palihan

palih + an

pliyn\

51.

ujanen

uja + nen

auujnen\

53.

panunen

panu + nen

pnunen\

54.

talenan

tali + en + an

t[lnNn\

55.

lakonan

lakon + an

l[konNn\

56.

pepenana

pepe + nana

[p[pnNn

57.

napakake

an + tapa + ake

npkH[k

58.

nglalekaake

ang + lali + ake

zL[lkH[k


37

59.

ngajokake

ang + maju + ake

z[joka[k

60.

pakakake

pakan + ake

pkkK[k

61.

angewokake

ang + ewo + ake

a[z[wokK[k

62.

goleken

golek + en

[go[lkKen\

63.

cuwanipun

cuwa + nipun

cuwnipun\

64.

rotinipun

roti + nipun

[rotinipun\

65.

sabukan

sabuk + an

sbukKn\

66.

kauningana n

ka + uninga +anan

kauniznNn\

67.

kalilana

ka + lila + na

klilnNn

68.

rerigen

ri + rigen

ririgen\

69.

gaganda

ga + ganda

g[gonF

70.

alang-alang

Al=al=

71.

alun-alun

alunHlun\

72.

supit urang

supitHur=

73.

ing atase

ing + atase

ai=zts[S

74.

ing ngajeng

ing + ngajeng

ai=zje=

75.

rimbag dwi purwa

rimBg\fWipu/w

76.

gemblung

gem\bÓ|=

77.

tlaten

tL[tn\

78.

ngarang

ang + karang

zr=

79.

mbalang

am + balang

amBl=

80.

nangka

[no=k


38

B. WACANA I. a.

b.

c.

d.

e.

f. g.

II.

Wacana Basa Jawa Gagrag Anyar miturut Robert Longacre yaiku: Wacana Naratif yaiku wacana kang isine mratelakake lan ngandharake bab- bab kanthi awujud crita. Tuladha: Siaran Basa Jawa ing RRI kang nyritakake Obrolan Pak Besut,Siaran Pradesan lsp. Wacana Prosedural yaiku wacana kang isine nerangake cara-carane kang kudu ditindakake amrih becike. Tuladha : Resep Nggawe Tempe, Carane Ngingu Bebek, Carane Nandur Anggrek lsp. Wacana Hortatori yaiku wacana kang isine kanggo narik kawigaten sing maca kareben nindakake karepe si juru tulis. Tuladha : Wacana Dakwah Muslim, Wacana Partai Politik, Wacana Siraman Rohani. Wacana Ekspositori yaiku wacana sing isine nerangake bab-bab kang prelu dimengerteni karana migunani saengga bisa dijupuk kesimpulane. Tuladha: Artikel Ing Majalah Jaya Baya, Artikel Bab Pari Bibit Unggul lsp. Wacana Dramatik yaiku wacana sing isine bab crita kang bisa dipanggunake kanthi wujud pirembugan, solah bawa para pelakone. Tuladha: Lakon Kethoprak Babad Diponegoro, Lakon Wayang Wong Srikandhi Larasati lsp. Wacana Epistolari yaiku wacana sing isine awujud layang. Tuladha: Layang Iber-iber, Layang Paturan, Layang Ulem lsp Wacana Seremonial yaiku isine ngemot tata cara bab upacara kang wigati. Tuladha : Ular-ular Penganten, Upacara Ngiring Jenasah, Upacara Wisuda Sarjana lsp.

III.

Basa kang Kanggo ing Wacana yaiku: a. Wacana nganggo Basa Jawa Kuna utawa Kawi ( abad 9 nganti abad 18 ).  Ditulis nganggo Jawa Kuna kacampur Sansekerta. Tuladha : tulisan neng watu taun 731 saka utawa 809 masehi ing Dieng.  Ditulis ing godhong Lontar. Tuladha : Kitab Canda-Karana, Kitab Dasanama ( 700 saka), Kitab Ramayana ( 820-832 saka ). b. Wacana Basa Jawa Tengahan utawa Kawi Muda (abad 15 nganti abad 16 ) Tuladha: Kitab Tantu Panggelaran, Kitab Pararaton c. Wacana Jawa Baru ( abad 16 ).Tuladha : Serat Cebolek, Babad Giyanti, Serat Arjunasasra, Serat Centhini, Serat Babad Mentawis lsp. Wacana miturut bentuk gubahane yaiku: a) Prosa- Jawa Kuna tuladha: Agastya Parwa,Brahmandhapurana,Uttarakandha,Kitab -

Parwa

Jawa Tengahan tuladha : Pararaton, Calon Arang, Tantu Panggelaran. Jawa Baru tuladha: Serat Riyanto, Ngulandara, Gerilya lsp

b) Puisi- Jawa Kuna tuladha: Ramayana kakawin, Bharatayuda Negarakertagama  Jawa Tengahan, tuladha : Serat Dewaruci,Serat Kidung Sudamala.  Jawa Baru ,tuladha : Tembang Macapat, Babad Giyanti, Serat Cemporet,Serat Nayaka Lelana.  Jawa Baru, tuladha : Geguritan IV.

Wacana miturut jinise yaiku: a) Kisah , yaiku crita pengalamaning urip si pangripta. Tuladha: Serat Nayaka Lelana. b) Riwayat, yaiku crita riwayate si pangripta, utawa priyayi luhur sing dihurmati rakyate. Tuladha: Serat Riwayate Rangga Warsita. c) Dongeng kaperang dadi 3 yaiku: Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

39

-Fabel ( nyritakake uripe para kewan ) tuladha: Tantri Kamandaka,Dongeng Sato Kewan, Si Kancil. -Legenda( nyritakake asal-usul dumadine alam, kutha lsp ) tuladha: Kedadeyane Kutha Banyuwangi, Baturaden, Asale Rawa Jimbung lsp. -Mitos ( nyritakake Dewa-dewi ) tuladha : Ajisaka, Nyi Rara Kidul.Jaka Tarub. d) Babad , yaiku crita sejarah. Tuladha: Babad Mentawis, Babad Tanah Jawi, Babad Segaluh. e) Pakem , yaiku crita ing pedhalangan utawa bab lakon wayang.Tuladha : Dewa Ruci,Gathutkaca Lair, Bima Bungkus. f) Kethoprak utawa Sandiwara yaiku crita babad, roman kang dilakokake.Tuladha : Angling Darma,Kleting Kuning, Timun Mas. g) Roman lan Crita Cekak, yaiku crita sing nggambarake lelakone uripe manungsa. Tuladha : Serat Kamandaka, Serat Panji Semirang, Serat Pranacitra. h) Wacana Pengetahuan, yaiku kanggo maratelakake bab ilmu kang migunani. Tuladha: Serat Primbon Batal Jemur Addammakna, Kitab Wrettasancaya. i) Niti yaiku kanggo mratelakake tuntunan kasusilan. Tuladha: Nitisastra. j) Sasana, yaiku kanggo pituturing para pemimpin. Tuladha: Kitab Niti Praja, Kitab Asta Brata. k) Tutur, yaiku ngemot piwulang agama, mistik, kebatinan, sufi. Tuladha : Sang Hyang Kamahayanikan, Brahmandhapurana,Suluk Wujil,Suluk Malang Sumirang l) Epos utawa Wiracarita yaiku ngemot piwulang kepahlawanan. Tuladha: Epos Ramayana, Epos Mahabharata.Pangeran Diponegoro.

C. TUGAS PRIBADI Kaserata Aksara Jawa menika dipuntransliterasi utawi alihaksara dados Aksara Latin! 1;?zj[kG [g/. 2;wufuneN n\,

3;bLefugGipun\,

4;av\[jLog\, 5; Äkul[kPo[pok\,

D. REMIDIAL Katrangan Bentuk instrument test lan bijinipun inggih menika: Guru damel kisi-kisi utawi aspek ingkang dipunbiji kualitatif. Pedoman pambiji utawi penilaian soal I inggih menika:  Kategori A inggih menika biji85.Aspek ingkang dipunbiji ketepatan bacaan,lafal,dinamika,artikulasi,tempo ,durasi saha jeda sampun sae.  Kategori B yaitu 75nilai85. Aspek ingkang dipunbiji ketepatan bacan,lafal,dinamika,artikulasi,tempo saha jeda cekap.  Kategori C yaitu 55nilai74. Aspek ingkang dipunbiji ketepatan bacaan,lafal,dinamika,artikulasi,tempo saha jeda kirang.

No.

Nama Siswa 1 Harsurya

Ketepatan bacaan A B C 86


Artikulasi,lafal,d Tempo,durasi inamika,jeda A B C A B C 85 65

 Skor 236

Nilai 78

40

Gunggung utawi jumlah skor pikantukipun: Biji=. ......x100 Jumlah skor maksimal Kawaosaken Wacana Aksara Jawa ing ngajeng kelas,siswa sanesipun mbiji! ?*ezwn\[$o[lo.

?musimKemrautkSeb`paai/mu,fimusimHujnHai/meluapSm Paijauh.mtaai/mufri[$o[lo,te/benT=gunu+$eribu,aai/mez li/smPaijauhakHi/vkelaut\,

?aituperauriwytM|fulu,kaumPedg=sLlunaikHituperau. ?

*ezwn\[$o[loriwytM|fulu,sefridulujfipe/atianHin Sni.

mtaai/mufri[$o[lote/bnT=gunu=$eribu.

aai/mezli/smPaijauhakHi/vkelaut\,

E. PENGAYAAN Kawaosaken Wacana Aksara Jawa ing ngajeng kelas,siswa sanesipun mbiji!

[romnFm/wuln\

[fwiAvJsMrput]i%tih[lohge[n/Fs[asTkdau[pFni=st]iy% luamBpunFm/wuln\,azvCikS=[fwitinil/g/wai=[%]o[boli=

g.tithrtuayukevCnwu=zuki[nneM/jyMinkJi=g.waitsa%u ye=znSig]dusTgfwesikuni=ki[nnNigsJ=gW|rubisMke=g/w.wyh

*egwnT=gulMnikMimP=p]=,tumuliX=ghntajejuluk\*]wijy. rtu@evCn,wait,puye=znKg/wnt.


41


: 4.Mampu mengungkapkan pikiran dan gagasan tentang bahasa,sastra dalam ragam tulis

Kompetensi Dasar : 4.2 Menulis wacana beraksara Jawa. 4.2 Nyerat wacana aksara Jawa Setelah mempelajari materi ini,siswa diharapkan mampu  Menulis Aksara Jawa berdasarkan panduan penulisan aksara Jawa.  Membetulkan kesalahan penulisan Aksara Jawa.

A. CARANIPUN NYERAT a) AKSARA MURDA Aksara Murda yaiku kanggo nyerat aksara gedhe ( huruf besar ) ing aksara Jawa. Aksara Murda kanggo nyerat asmane bupati, ratu, raja, kadipaten,kraton, kutha lsp. Tuladha: Para nayaka pada marak ana ngarsane Bupati Sindu Aji. ÄprnykpdmrkHnz/s[n*upti$inF|Aji. Na ! %

Pa

b)

Ka @

Ta #

Sa

Nya ^

Ga &

Ba *

PASANGAN AKSARA MURDA

Na ® Pa

²

$

Ka Nya

c)

¯

±

Ta ³

´Ga

Sa

°

Ba µ

AKSARA SWARA

Aksara Swara yaiku kanggo nyerat aksara swara ( huruf vokal ) ing wiwitane tembung utawa ukara ing aksara Jawa ( di tulis di awal kata atau kalimat ). Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

42

Tuladha: Aji lunga ora pamit karo aku. ÄAjiluz[aorpmit\, AKSARA SWARA A A

B.

I I

U U

E E

O

O

UJI PRAKTIK

Kaserata Aksara Jawa menika dipuntransliterasi utawi alihaksara dados Aksara Latin! ?&uritHi=ds/bLmB=.

?swijini=bLmB=buqekBvu[n,

ai=ds/[rguritG|ritKavJeritNel=s, [aorkumwz}gemJmnK=sytuw. ?kpeqikSki=pvJeb/semzt\,

Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! Falsafah agraris Batik Motif bathik wonten gandheng cenengipun kaliyan lingkungan alam.Motif rikma wonten ing pelepah taneman kolang-kaling dipunwastani bathik motif kawung.Saking sekar kenikir miyos motif batik ceplok kembang kenikir, saking sekar asem miyos batik semen kembang asem, saking woh manggis miyos motif batik ceplok manggis, saking mekrokipun sekar alit miyos motif batik truntum, saking mata parang ingkang risak miyos motif parang . Kagem ngisi ruang ingkang kosong dipunparingi motif utawi gambar sekar sirih, rembyang, cengkehan,sekar delima lansapanunggilipun. Warnanipun batik abrit pethak saking warna gula kelapa, ijem pethak saking gadhung mlathi .Werni abrit dipunemba alas kabesmen. Filosofi agraris batik sapunika wonten ingkang nyebal saking pakem,saengga winastan batik gaya baru ingkang mboten ngemot filosofi,anamung kagem karemenan kemawon kadosta motif batik Wahyu tumurun, wirasat, sri kuncoro, Bokor kencana lansapanunggilipun. 1. Motif bathik wonten gandheng cenengipun kaliyan lingkungan alam.Motif rikma wonten ing pelepah taneman kolang-kaling dipunwastani bathik inggih punika......... A.@wu= Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

43

[*.;AlsHlsSn\ [c; %r=

[f;cemuki/rn\ E;UfnLiris\

2. Mekrokipun sekar alit miyos motif bathik utawi batik inggih punika……. A.tumBl\

[*.;ce[pLok\ [c;#(nm\

[f;$i[fomukTi E; $]ikuvCr 3. Motif bathik saking sekar asem miyos batik inggih punika......... A.@wu= [*.;AlsHlsSn\ [c; %r=

[f;cemuki/rn\ E;$e[mnKemB=Asem\ 4. Saking woh manggis miyos motif bathik utawi batik inggih punika……. A.ce[pLokM=gis\ [*.;ce[pLok\ [c;#(nm\

[f;$i[fomukTi E; $]ikuvCr

5. Saking mata parang ingkang risak miyos motif batik inggih punika......... A.@wu=

[*.;AlsHlsSn\ Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

44

[c; %r=

[f;cemuki/rn\ E;$e[mnKemB=Asem\ 6. .Ingkang mboten kalebet pepethan kangge ngisi ruang ingkang kosong dipunparingi motif utawi gambar sekar inggih punika……. A.$irih [*.;fLim [c;xm\b-= [f;mLqi i

E; ce=[khHn\

7. Ingkang mboten nama motif batik ingkang nyebal saking paugeran filosofi agraris inggih punika……

A.$]ikuvCr [*.;@wu=

[c; wirst\ [f;[*o[ko/kevCn E;whyutumurun\

8. Saking sekar Kenikir miyos motif batik inggih punika......... A.$]ikuvCr

[*.;ce[pLokSek/@eniki/ [c; wirst\

[f;[*o[ko/kevCn E;whyutumurun\ 9. Motif kanthi falsafah agraris,punapa tegesipun agraris menika........ A.sititnemMn\


45

[*.;seek/sek/rn\

[c;[who[wohan\ [f;tnemMn\ E;witWitTn\

C.

REMIDIAL

ÄpvJene=znHpwisPi/s.

1:Ä@i=[anRi:3:skI=gìs\,[loauais\:16: sk%ervCis \,ln\![po[l[aon\sk%ervCis\,k[bhnnD=aailu[ro[ pobi[a,yaikug=guanK=anF[fkH[kpvJene=z[nNwefimr= kuci=. 2;I=taun\:1976:swijini+=[sk~trisHi=[los\A=zLsJen=[z

j[n$WipKnQixsMinikhk[rowtusi=[bo[bo[tT:50:[pon\.au pcraikifise[kSniluwihsk[w=o[ro=puluh,[aoransi=ze/ tikenap[d[w[kHnikhk[rowtu.

13. Punapa nama penyakit ingkang dipunsababaken ajrih kaliyan kewan kucing? A. Allurphobi B. Ailurophobie C. Alurobhy D. Ailupobia E. Aluropobia 14. Sinten nama raja ingkang nggadhahi raos ajrih dhumateng kewan kucing? A. Raja Louis V B. Raja Louis VI C. Raja Louis XVI D. Raja Henry I E. Rja Henry VI 15. Sinten nama sekretaris ingkang nikah kaliyan sela ingkang bobotipun seket pon? A. Jane Swift B. Jane Swiss C. Jane Lane Basa Jawa Kelas X SMA/MA Semester 1

46

D. Jane Smith E. Jane Swear 16. Nalika palakrami kaliyan sela menika dipunsekseni pinten tiyang? A. 20 Tiyang B. 30 Tiyang C. 40 Tiyang D. 200 Tiyang E. 2 Tiyang D. PENGAYAAN Kaserata mawi aksara Latin!

A.Äkes[annPunikl=ku=autmi. [*.Ätiy=sb/punikbklPiknÒ|kBe/kh. [c.ÄamPun¿[s}aif}=ki. [f. ÄamPunPutusHs.

E.ÄkbecikKnSgepFmelGes=f[fosKebkKbg-n¿,

Kaserata mawi aksara Jawa!

Jathilan Jathilan punika beksan rakyat ingkang sacral amargi kangge ngaturi roh kuda.Roh kuda dipunanggep saged njagi katentreman.Ananging sakmenika Jathilan dipunpentasaken minangka beksan panglipur ing pahargyan supitan,resepsi manten lansapanunggilipun. Beksan dipupentasaken dening enem tiyang kanthi pasangan.Paraganipun inggih menika prajurit,buta,Anoman,Barongan saha Penthul.Busananipun wonten kalih jinisipun inggih menika busana asli utawi realis kadosta celana sadhengkul,jarik batik,kaos lengen panjang,stagen,srempang,sampur,iket,sumping saha kacatingal cemeng.Busana lelakonan utawi nonrealis inggih menika ngagen mustakanipun Panji ing cariyos Panji utawi mustakanipun paraga wayang wong lansapanunggilipun. Instrumen

Jathilan

inggih

menika

kendhang,saron,gong,boning,slompret

saha

ketipung.Pagelaran Jathilan kaperang tiga inggih menika: 1. Sesi Perang.inggih menika prajurit ingkang nembe gladhen perang. 2. Sesi Lawakan inggih menika prajurit sami kendel ngaso anggenipun beksan.Lajeng

medal

juru

panglipur

inggih

menika

naga,penthul,celeng,tembem,pecet,jeber lansapanunggilipun. 3. Sesi Trance inggih menika prajurit ingkang sesi sesi perang sampun purna anggenipun ngaso lajeng sami kesurupan roh kuda saengga sami polah ingkang 47

mboten

kantenan.Prajurit

wau

ugi

saged

nyrumbat

klapa

ngangge

waja,ngremus mawa lansapanunggilipun.

Wulangan 7

Standar kompetensi

: 4. Mampu mengungkapkan pikiran dan gagasan tentang bahasa, sastra dalam ragam tulis.

Kompetensi Dasar

: 4.1 Mengarang dengan tema bahasa,sastra dan budaya Jawa.

4.1 Mengarang ngangge tema bahasa,sastra saha budaya Jawa Setelah mempelajari materi ini,siswa diharapkan mampu  Mendaftar topik-topik yang dapat dikembangkan menjadi paragraf.  Mengembangkan kerangka yang telah dibuat menjadi sebuah paragraf  Menyunting karangan teman tentang paragraf,tema,koherensi,EYD

A. JINIS KARANGAN a) Tuladha jinis karangan ajakan utawi persuasi Karangan persuasi inggih menika seratan ingkang nggadhahi ancas kangge milut ( mengaruhi ) pemaos supados pemaos seratan ndherek nyarujuki menapa ingkang sampun kaandharaken. Dening panyerat karangan. LATAH Miturut dokter Nalini M.Agung latah miturut ilmu kedokteran keperang dados kalih inggih menika latah saestu utawi temenan kaliyan latah like syndrome. Latah temenan limrahipun dipunlampahi dening tiyang ingkang jiwanipun taksih kajajah dening tiyang sanes,raos ajrih manawi tumindak lepat,raos was sumelang saengga gampil kejot manahipun utawi kagetan.Wonten ing jaman kolonial racakipun para batur punika jiwanipun taksih kajajah dening bendaranipun.Saengga batur kasebat ngraosaken was sumelang saha ajrih menawi tumindak lepat.Saengga wonten ingkang kenging sakit kejiwaan kadosta latah.Menawi ingkang latah nembe mikiraken jaran,nalika dipunkageti badhe mungal e…jaran…jaran…jaran…. Menawi latah ingkang kagolong coprolallia menika limrahipun kasandhang dening wanita ingkang sampun yuswa dereng palakrama,saengga menawi dipunkaget manahipun asring matur ingkang saru.Lajeng latah ingkang kasebat otomaticly obedient inggih menika tiyang ingkang menawi kaget badhe nindaaken patrap kados tiyang ingkang sampun ndamel kaget kalawau,tuladhanipun tiyang wau nindaaken push-up lajeng ingkang latah ugi ndherek push-up wonten sangajenipun tiyang kathah. 48

Latah like syndrome inggih menika asring nemahi kawula mudha ingkang macak kanthi busana kadosdene artis mancanagari,lajeng menawi wicantenan ngangge basa gaul ingkang dipunangge ing sinetron.Menawi saged panjengan mboten sisah asring kempal kaliyan komunitas latah mangke mindhak ketularan latah.Prayoginipun tiyang kedah nggadhahi kapitadosan diri pribadi,sampun ngantos anut grubyuk tanpa alesan. Kapethik Panjebar Semangat no 16 15 April 2000 kanthi besutan

B. UJI PRAKTIK Kawaosaken karangan menika dening salah satunggal siswa ing ngajeng kelas.Siswa sanesipun kadhawuhan madosi tema,amanat,gagasan pokok,kerangka karangan saha jinisipun karangan! b) Tuladhanipun karangan jinis cariyos ( narasi ) Karangan narasi inggih menika karangan ingkang mratelakaken kedadosan wiwit lekasipun dumugi purna cariyosipun kanthi runtut.

CRITA RAKYAT Jaka Tarub saha Nawang Wulan, cariyos sawijining wiranem utawi jejaka kaliyan pitu widadari ingkang saweg lelumban wonten ing sendhang,sanget misuwur ing Pulo Jawa.Wonten ing Jawa Timur dipunpanggihi cariyos Aryo Menak saha Tunjung Wulan. Mboten naming wonten ing Indonesia,ing Cina saha Jepang ugi wonten cariyos ingkang memper utawi mirip kaliyan cariyos Jaka Tarub saha Nawang Wulan. Cina Ing Cina kisah menika dipunwastani “Jejaka Tukang Angon kaliyan Putri Penenun. Niu Lang tukang angon sapi mboten kanyana ningali pitu widadari ingkang nembe lelumban ing sendhang.Pitu widadari kalawau putrinipun Kaisar Giok.Lembu ingoningonipun Niu Lang ngujuk-ujuki Niu Lang supados ndhusta salah satunggal busana kagunganipun salah satungaling widadari kalawau.Busana ingkang dipundhusta inggih menika werni abrit kaleres agemanipun widadari ingkang paling wuragil sesilih Zhi Nu.Cekaking atur Niu Lang palakrami kaliyan Zhi Nu.Wonten versi sanes inggih menika busananipun Zhi Nu kabur kenging angin lajeng Niu Lang saged manggihaken busana kalawau Niu Lang kaliyan Zhi Nu sami-sami tresna lajeng nedya palakrama.Wonten versi sanes bilih Niu Lang naming nyobi mendhet salah satunggal busana,ananging nalika ingkang kagungan busana inggih menika Zhi Nu muwun lajeng Niu Lang mboten mentala lajeng busana dipunkonduraken.Niu Lang.Amargi piyambakan Niu Lang mitulungi Zhi Nu kanthi nyipeng wonten griyanipun Niu Lang.Lajeng kekalihipun mratelaaken raos tresna lajeng palakrami.Ananging Zhi Nu wonten ing khayangan nggadhahi tugas nenun mega werni-werni.Amargi Kaisar Giok mangertosi Zhi Nu nerak paugeran para dewa inggih menika palakrami kaliyan manungsa limrah.Saengga Kaisar Giok nedya misahaken Zhi kaliyan Niu Dipunbiyantu kaliyan lembunipun ingkang sejatosipun malihanipun dewa,Niu ngoyak garwanipun inggih menika Zhi,ananging mboten kanyana-nyana ing madyaning lampah Niu kapisahaken dening samudra ageng.Niu mboten saged nyebrang samudra salajengipun para peksi rumaos trenyuh ningali lelampahan menika salajengipun damel gugusan memper kreteg ingkang saged dipunangge nyebrang.Kasetyan sarta katulusan Niu andamel para dewa trenyuh saengga marengaken Niu kepanggih Zhi pendhak tanggal pitu wulan pitu ing saben taunipun ing penanggalan Cina,Zhi saged kepanggih Niu. Wonten versi malih sasampunipun palakrami sarta anggadhahi putra kalih Zhi mboten senggaja manggihi busananipun ingkang rumiyin nate dipundhusta Niu.Amargi Zhi kangen kaliyan kaluwarganipun ing khayangan Zhi kondur makayangan.Ananging Kaisar Giok tanggap sasmita sigra damel samudra ageng ingkang saged misahaken Zhi kaliyan Niu.Zhi mboten saged wangsul ing bumi.Niu naming saged ningali Zhi saking 49

katebihan nalika Zhi nembe ngronce mega-mega.Amargi para peksi mesakaken dhumateng Niu saengga pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun para peksi damel gugusan memper kreteg kangge margi Niu kepanggih Zhi. Tanggal pitu wulan pitu penanggalan Cina dipunpengeti dados dinten Qi Xi.Para wiranem sami ndonga lajeng ngedalaken ketrampilanipun olah seni supados pikantuk jodho ingkang sae.Kisah menika mujudaken gegambaran lintang Altair (Niu Lang) sahan Vega (Zhi Nu) ingkang kapisah dening gugus bimasakti, ananging pendhak telasing akhir musim panas lintang kekalihipun kepanggih kanthi dipunsranani dening lintang Deneb saking rasi lintang Cygnus. Peksi-peksi ingkang sabiyantu Niu saha Zhi wonten ing basa Inggris dipunsebat Magpie ing basa Jepang dipunsebut Kasasagi.

Jepang Ing Jepang, kisah menika dipunsebat riyaya dinten kaping pitu utawi Tanabata. Ing riyaya menika tiyang Jepang nyerat panyuwunan ing secuwil dluwang lajeng dipuncenthelaken dhateng taneman deling.Sasampunipun ariyaya purna delingipun dipunbesmi utawi dipunlarung ing lepen.. Alkisah Orihime utawi Shokujo, putri Kaisar Langit (Tenkou), saben dintenipun nyulam ing pinggiring lepen khayangan (Amanogawa). Kain-kain rajutanipun saensu edi peni.Ananging Orihime rumaos jeleh nindaaken pakaryan menika.Kaisar Tenkou manggihaken Orihime kaliyan Pangon lembu namanipun Hikoboshi utawi Kengyuu, salajengipun Ori kaliyan Hiko sami-sami tresna nedya palakrami.Kaisar Tenkou duka mriksani Ori kaliyan Hiko nglirwaaken kuwajibanipun sakawit inggih menika nyulam kaliyan angon lembu.Lajeng lepen dipundamel Kaisar Tenkou kangge misahaken Ori kaliyan Hiko.Ori saged kepanggih Hiko pendhak dinten kaping pitu wulan kepitu saben taunipun.Amargi mboten saged nyebrang kekalihipun dipuntulungi para peksi ingkang saged damel gugusan memper kreteg.Ananging menawi dinten kalawau kaleres jawah,para peksi mboten saged biyantu damel gugusan kreteg.Saengga kanthi kapeksa Ori kedah nengga setaun malih kangge kepanggih Hiko.Jawah kalawau dipundamel Kaisar Tenkou kangge ngukum Ori kaliyan Hiko menawi kekalihipun mboten nindaaken kuwajibanipun kanthi sae. Mikeran manggihaken busana widadari ing kebonipun Mikeran. Tanabata, widadari ingkang kecalan busananipun nyuwun priksa dhumateng Mikeran bab busananipun.Ananging Mikeran tumindak Dora kanthi ndhelikaken busananipun Tanabata.Amargi kekalihipun sami-sami tresna lajeng palakrami .Sasampunipun putraputranipun sampun ageng,salah satunggal putranipun Tanabata manggihaken busananipun Tanabata.Saengga Tanabata badhe minggah makayangan amargi sampunkuciwa nate dipunapusi dening Mikeran.Salajengipun Tanabata nggadhahi pamundhutan menawi Mikeran saged nganyam sewu pasang sepatu saking dami,Tanabata badhe wangsul ing bumi.Ananging Mikeran mboten saged nganyam sewu pasang sepatu saking dami.Saengga Tanabata kaliyan Mikeran naming saged kepanggih pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun. Nalikanipun lintang Altair saha Vega sami –sami pepanggihan.Cariyos punika nggadhahi irah-irahan Hagoromo. Legenda sanes saking kitab Kojiki nyariosaken wonten abdi wanita nama Miko utawi Tanabatatsume yang kedah nenun busananipun para dewa ing pinggir lepen,supados wonten dewa ingkang kersa mundhut garwa piyambakipun,sanadyan naming sewengi kemawon palakrami kaliyan dewa kalawau ananging lelabetan Miko saged andamel dhusunipun Miko saged kalis saking bebendu.

Korea

50

Ing Korea wonten cariyos kanthi nama para paraganipun inggih menika Kyun-wo kaliyan Chik-nyo utawi, Pangon kaliyan Penenun. Chik-nyo salah satunggalipun putri ingkang manggen ing kraton sacelakipun lintang-lintang.Chik remen nenun kanthi sae.Ing sawijining dinten Chik nenun kanthi pola pasuryanipun priya.Lajeng tiyang sepuhipun Chik ndhaupaken Chik pikantuk Kyun.Chik kaliyan Kyun gesang bebrayan kanthi kebak kabagyan saengga kekalihipun kesupen dhumateng kuwajibanipun inggih menika nenun kaliyan angen lembu.Saengga alat tenun sami teyengen sarta lembu sami kapiran.Tiyang sepuhipun Chik paring paukuman.Paukuman badhe dipunkendelaken manawi Chik kaliyan Kyun purun nyambut damel kanthi sae.Saengga pendhak tanggal pitu wulan pitu saben taunipun Chik nembe saged pinanggih Kyun.Chik kaliyan Kyun sami muwun amargi sungkawa badhe kapisahaken luhipun ngantos damel bumi bena.Para kewan ing bumi sami kentir katerak bena ageng.Para peksi lajeng sabiyantu supados Chik kaliyan Kyun pepanggihan pendhak taunipun,kanthi damel gugusan memper kreteg.Nalika bibar pepanggihan bumi wonten jawah rintik-rintik nggambaraken Kyun kaliyan Chik badhe pepisahan setaun malih nembe kepanggih malih. Eropa Ing Eropa wonten cariyos Swan Maiden inggih menika nyariosaken pitu putri angsa ingkang nembe lelumban wonten ing lepen.Pitu putri angsa kalawau mujudaken putriputri raja ingkang saged memba-memba memper angsa amargi kagungan jubah angsa.Wonten pemburu ingkang ketarik dhumateng salah satunggal putri angsa ingkang nembe siram dhateng lepen.Lajeng pemburu kalawau ndhusta salah satunggal jubahipun putri angsa.Putri angsa kalawau lajeng palakrami kaliyan pemburu sarta nggadhahi putra.Ing sawijining dinten salah satunggalipun putranipun putri angsa manggihaken jubah angsa kagunganipun ibunipun inggih menika putri angsa.Putri angsa lajeng kesah ninggalaken pemburu kaliyan putra-putranipun sarta maringi piweling menawi pemburu saged nyembadani panyuwunan putri angsa.Putri angsa badhe wangsul manggihi pemburu garwanipun.Ananging pamundhutan putri angsa mboten badhe saged dipunleksanani dening pemburu amargi pamundhutanipun putri angsa sakalangkung awrat .Ananging amargi tresna sarta katulusanipun pemburu,putri angsa saged kepanggih pemburu sanadyan kedah nglampahi pacoban ingkang awrat sanget. Ing Italia, putrid angsa kalawau saged memba-memba dados peksi merpati mboten dados angsa kados cariyos Swan Maiden.. Ing Swedia saha Jerman ugi wonten legenda Putri Angsa kaliyan Pemburu ananging gunggungipun putri angsa naming tiga mboten pitu. Ing Vietnam wonten cariyos ingkang nggadhahi kemiripan kaliyan cariyos Orihime kaliyan Hikoboshi.inggih menika Nguu Lang dan Chuc Nu. Ing di Filipina ugi wonten cariyos kanthi irah-irahan Seven Young Sky Women.. Sumber : http://en.wikipedia.org/ http://id.wikipedia.org/ http://www.answers.com/topic/jade-emperor http://www.advancedpoetx.com/ZHINUWEB/zhibeste7.html C. KAWRUH BASA Fonologi Basa Jawa Gesehing swara wonten ingkang amargi pindahah langgenan lan wonten ugi igkang jalaran swanten ingkang sami.Tuladhanipun

51

1. Metatesis menika ewahipun swanten amargi ijolan utawi lintu dunungipun swanten.Suraosipun tembung tetep mboten ewah.Wira-wiri dados riwa-riwi 2. Disimilasi menika ewahipun swanten amargi wonten swanten ingkang sami.Swanten ingkang sami ing tembung wau lajeng dipunbedaaken swanten sanes.Lara-lara dados lara-lapa. D. TUWUH KAWRUH 1. Elar nyamuk sadhetik obahe ping 1000 2. Ana uler tanah kang dawane mung sapraselawe inci.Ana uga kang dawane nganti kaping 11.Uler lemah ora nduweni paru-paru jalaran dheweke ambegan liwat kulite.Sawetara jinis uler tanah ana kang nduweni jantung cacah 10. 3. Cleopatra ngetes keampuhane racun-racune kanthi nyoba racun iku marang budhake 4. Elizabeth I saka Inggris nduweni rok cacahe 3000 iji 5. Yen es ing Antartika dadi banyu,banyune bakal ngelebi laut kang bias nganti dhuwure 240 kaki,lan gawe kelem separate donya iki.

Jinisipun tapa inggih menika: Jenis: pasa ing wulan pasa (Ramadha n) tapa mutih (a) tapa mutih (b) tapa ngrawat tapa pati geni tapa ngebleng tapa ngrame tapa ngéli tapa mendhem tapa kungkum tapa nggan tung

Metode: Sami kaliyan pasa wajib ing wulan Ramadhan. Saderengipun, pungkasanipun wulan Ruwah (sya’ban ) nindaaken siram jamas

Namung dhahar sekul ngantos 7 sinten. Nyirik sarem, ngantos 3 dinten utawi 7 dinten Namung dhahar sayur ngantos 7 dinten 7 dalu Nyirik dhaharan ingkang dipunmasak ngangge latu sedinten sedalu Mboten dhahar saha mboten sare ngantos 3 dinteni 3 dalu siap berkorban utawi menolong sinten kemawon wonten pundit kemawon Ngeli utawi hanyut ing salebetipun toya Ndhelik kakubur salebeting siti (mendhem) Kungkum ing salebeting toya nggantung wonten ing wit (www.jawapalace.org)

A. Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! c) Tuladha jinis karangan gegambaran utawi diskripsi Karangan Deskripsi mujudaken seratan ingkang ngrinci utawi njabaraken satunggalipun bab ingkang nenbe dados underanipun seratan.Ngandharaken babagan sadhengahipun bab kanthi menapa wontenipun.Obyek ingkang karembag kadosdene wonten ing ngajengipun pemaos karangan. Tiyang Jawi asring ngawonteni pengetan tanggap warsa kanthi petangan menawi yuswa jangkep wolung warsa sinebat windon.Ubarampe upacara windon utawi Sewindunan 52

inggih punika sekul tumpeng kanthi dipunparingi wolung tigan godhok,jenang abang (bubur ngangge gendhis jawi) kaliyan jenang putih (bubur pethak.)Pengetan kedah dipuntindakaken sedinten utawi kalih dinten sasampunipun dinten wiyosan ancasipun supados panjang yuswa.Menawi kakung ngawontenaken wiyosan kalih windu,lare wau kasebat jaka amargi swantenipun sampun ngagor-agori (swanten ageng).Menawi pengetan sekawan windu namanipun tumbuk alit (32 warsa),menawi wiyosan kaping 62 warsa namanipun tumbuk ageng. 1. Ngengingi menapa tema karangan ing nginggil punika....... A. Tedhak Siten. B. Jumenengan. C. Bubak Kawah. D. Nyewu. E. Tanggap Warsa. 2. Ingkang mboten kalebet ubarampe ing upacara Windon inggih punika......... A. B. C. D. E.

Gule Menda. Jenang abang. Jenang Putih. Tigan Godhok. Sekul tumpeng

. 3. Ingkang mboten kalebet nama upacara wonten ing tanggap warsanipun tiyang Jawi inggih punika........... A. Tumbuk Ageng. B. Kol-kolan. C. Tumbuk Alit. D. Windon E. Rong windonan. 4. Kenging punapa pengetan tanggap warsa ’’Windon’’limrahipun dipunlampahi nglangkungi setunggal utawi kalih dinten tanggal miyosipun tiyang Jawi inggih punika.... A. supados gesang mulya. B. supados enggal pikantuk jodho. C. supados panjang yuswa. D. supados awet enem E. supados wilujeng. 5. Punapa ingkang dipunwastani jenang abang punika...... A. B. C. D. E.

Jenang kacampur gendhis pasir. Jenang kacampur santen. Jenang kacampur susu. Jenang saking tepung ketan Jenang kacampur gendhis Jawi.

d) Tuladha jinis karangan gegambaran utawi diskripsi Prosesi upacara tedhak siten utawi pitung lapanan inggih punika bayi yuswa 245 dinten.upacara punika dipuntindaaken nalikanipun bayi sepisanan napakaken sukunipun wonten ing bantala.Ubarampenipun inggih punika kurungan ayam ingkang dipunparingi rerenggan.Salebetipun kurungan dipunlebeti dolanan,potlot,kalung emas lan sapanunggilipun.Menawi si bayi mendhet potlot mangke si bayi menawi dewasa saged dados pengarang.Menawi si bayi mendhet kalung emas benjing badhe dados tiyang sugih. lajeng kanthi dipuntuntun tiyang sepuhipun sibayi minggah genter alit saking wit tebu.Sasampunipun punika ibu bayi nyebaraken arta receh supados tamu sami ngalap berkah saking upacara tedhak siten punika 53

6. Ngengingi menapa temanipun teks pawartos radio Teladan ing nginggil punika....... A. Tedhak Siten. B. Windon. C. Ruwahan. D. Nyewu. E. Tanggap Warsa. 7. Ingkang mboten kalebet ubarampe ing upacara Tedhak Siten inggih punika......... A. kurungan. B. potlot. C. Kalung mas. D. dolanan. E. Jenang abang . 8. Upacara Tedhak Siten dipuntindaaken dening tiyang Jawi rikala bayinipun yuswa inggih punika......... A. 244 dinten. B. 254 dinten. C. 245 dinten D. 255 dinten E. 235 dinten 9. Kenging punapa pengetan Tedhak Siten wonten acara inggih punika ibu si bayi nyebar arta recehan inggih punika..... A. supados bayi sehat. B. supados tamu ngalap berkah. C. supados tamu sami sehat. D. supados panjang yuswa E. supados wilujeng. 10. Menawi si bayi mendhet kalung emas ing salebetipun kurungan dipunajab benjang si bayi sageda inggih punika......... A. Sehat. B. sugih. C. wilujeng. D. kendel E. pinter e) Tuladha jinis karangan penggalihan utawi argumentasi. Karangan argumentasi inggih menika seratan dipundamel kaliyan panyerat karangan kanthi kaparingan suraos babagan pemanggih saha gagasan ingkang terwaca saha gamblang sarta tinemu nalar kanthi bukti panaliten ingkang saged dipuntanggeljawab babagan mupangatipun tumrapipun pamaos karangan.

Panganggening basa Jawi ingkang sae kedah sinartanan trap-trapaning paugeran tatakrami, sopan-santun, lan unggah-ungguh Bab tatakrami, subasita, dalah unggah-ungguh wau saget dipuntingali wiwit pakecapaning tembung, intonasi, pamilih saha pengrimbaging tembung, dumugi pangiketing ukara. Paugeran paramasastra dalah paugeran pragmatik kedah sami-sami dipunugemi. Malah boten namung menika, solah bawa dalah polatan ugi kedah trep kaliyan undha-usuking basa (variasi) ingkang dipunangge. Inggih wontenipun paugeran punika ingkang njalari basa Jawi karaos boten gampil dipunsinaoni. Langkung-langkung tumrap generasi mudha, basa Jawi menika karaos angel, kekathahan aturan, boten praktis, lan boten demokratis. Para mudha jaman samangke kathah-kathahipun namung saged ngginakaken basa ngoko lan krama madya. Kathah ingkang boten saged ngginakaken ingkang salaras kaliyan unggah54

ungguh, para mudha kathah ingkang lajeng milih basa sanes menawi matur dhateng pak dhe, bu dhe, embah, saha gurunipun. Kanthi makaten para mudha saya tebih kaliyan basanipun. Lajeng pundi ingkang dipunkawonaken: basanipun menapa ingkang ngginakaken basa? Menawi basanipun sampun ngantos dipunpejahi,dene menawi ingkang ngginakaken kedah purun nguri-uri basa Jawi amrih lestari. (copy from:http://www.suaramerdeka.com/cybernews/) 11. Panganggening Basa Jawi ingkang sae kedah sinartan trap-trapaning paugeran tata krami,sopan santun saha punapa malih........ A.au=ghau=guh [*.[solhbw

[c.lgkL[gyn\ [f.pt`p\ E.wtk\

12. Bab tatakrami, subasita, dalah unggah-ungguh wau saget dipuntingali wiwit pakecapaning tembung,pamilih,pengrimbaging tembung, dumugi pangiketing ukara saha punapa ….. A.A[sonnSi [*.I[nTonsi [c.rimBg\ [f.gt` E.g/b

13. Paugeran paramasastra dalah paugeran pragmatik kedah sami-sami dipunugemi. Malah boten namung menika, solah bawa dalah polatan ugi kedah trep kaliyan undha-usuking basa ingkang dipunangge.Undha-usuking basa dipunwastani….. A;rimBg\

[*.prmssT` [c.EnT/

[f.gt` E.p+riasi 14. Kathah ingkang boten saged ngginakaken ingkang salaras kaliyan unggah-ungguh, para mudha kathah ingkang lajeng milih basa sanes menawi matur dhateng pak dhe, bu dhe, embah, saha gurunipun. Kanthi makaten para mudha saya tebih kaliyan basanipun.Para mudha jaman samangke kathah-kathahipun namung saged ngginakaken basa inggih punika… A.k`mai=gil\ 55

[*.k`m

[c.[zo[ko,k`mmf[f.[zo[ko,k`m E.[zo[ko

15. Ingkang kalebet urut-urutanipun damel karangan supados runtut saha hasilipun sae inggih menika…. A. Nemtoaken tema B. Nemtoaken pesen utawi amanat C. Damel cengkorongan utawi kerangka. D. Nemtoaken irah-irahan utawi judhul. E. Nemtoaken nama paraga utawi tokoh

E. REMIDIAL

Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! Tuladha jinis karangan paparan utawi eksposisi Karangan eksposisi inggih menika karangan ingkang maparaken gagasan utawi pokok pikiran kanthi ancas sageda damel sangsaya wiyar pamawas utawi seserepan pamos karangan kasebat.Limrahipun eksposisi kangge nyerat seserepan ilmiah ingkang kaloka utawi populer. Cara Gampil Nyinau Matematika Kaping sepisan,saderengipun sinau matematika kedah dedonga supados dipunparingi Gusti Allah, pepajar nalikanipun sinau matematika.Kaping kalih,dipuntuwuhaken raos bombong manawi saged mecahaken soal-soal ngangge rumus kanthi leres,menawi mentok amargi kangelan anggenipun nggarap soal saged nyuwun pirsa sedherek,kanca utawi guru.Kaping tiga, asring gladhen kangge mecahaken soal-soal matematika,umpamanipun peso dipunasah supados mboten kethul.Kaping sekawan, anganggep matematika ewadene kancanipun piyambak saengga panganggep kalawau saged nuwuhaken raos tresna dhumateng piwulangan matematika.Kaping gangsal menawi pikantuk PR matematika,kedah dipungarap ampun ngantos nirun PR kancanipun.Kaping enem menawi wontening piwulangan matematika,kedah asring nyuwun pirsa menawi wonten bab-bab ingkang dereng mangertos supados saestu dados mangertosi kanthi gamblang.Kaping pitu,wantun monjuaken diri manawi dipundhawuhi nggarap soal matematika ing papan tulis.Kaping wolu,nggadhahi pamanggih bilih matematika ngemot punika umpaminipun ukur sudut,ukur ruang aljabar,statistik,logika saged kangge damel gedung,kretek,margi,kendaraan lan sapanunggalanipun,saengga nyinau matematika nggadhahi kathah mupangat.Kaping sanga,asring maos buku ingkang ngemot matematika,kangge nambah wawasan anggenipun mersudi piwulangan matematika.Kaping sedasa,nyisihaken arta jajan kangge ndherek kursus matematika (Kapethik saking Panjebar Semangat kanthi besutan). 1. Nuwuhaken raos bombong menawi saged nggarap soal matematika.Punapa tegesipun raos bombong punika? A. Raos bingah B. Raos marem C. Raos remen D. Raos mongkog/bangga E. Raos pasrah 56

2. Punapa sababipun limrahipun para siswa mboten purun nyuwun pirsa guru nalika siswa kasebat taksih dereng mudheng babagan piwulangan guru punika? A. Amargi lingsem menawi dipunanggep kirang tanggap kaliyan materi piwulangan. B. Amargi ajrih menawi dipundukani guru. C. Amargi ajrih menawi dipunanggep bodho kaliyan kancanipun. D. Amargi kawatos menawi mangke dipundhawuhi nggarap soal wonten papan tulis. E. Amargi ajrih menawi dipunanggep sok pados pangalembana saking gurunipun. 3. Ingkang mboten kalebet bidang ilmu ingkang mboten wonten gandheng cenengipun kaliyan ilmu matematika....

57

A.

IlM|A/si[tkT/

[*.IlM|A[sTo[nomii

[c.IlM|E[ko[nomi

[f.IlM|jiw

E.IlM|Alm\

4. Wonten pinten trap-trapan supados para siswa saged nyinau matematika kanthi gampil? A.70

[*.10

[c.20

[f.30 E.40

5. Punapa teks pawartos ingkang ngemot babagan cara gampil nyinau matematika? A.jk[lof= [f.fm/jti [c.kuvC|=

[f.8vJeb/semzt\ E.jy*y

F. PENGAYAAN Titik-titik ing ngandhap punika kaisenana kanthi milih wangsulan A,B,C,D utawi E ingkang trep! f) Tuladha jinis karangan ajakan utawi persuasi.

Terapi Toya 6 Gelas Kangge Nambani 31 Penyakit. Pakar terapi toya saking India Prof.S.Periasamy DIM ngendikaaken bilih ngunjuk toya kanthi cara ingkang trep saged damel resik badan manungsa.Inggih punika damel usus ageng saged makarya efektif kanthi damel rah enggal utawi aematopaises,yektosipun mucousal fold ing usus 58

ageng saha usus alit saged dipunaktifaken kanthi metode punika.Menawi usus resik,gisi saged dipuncecep kanthi sae ing mucausal fold,gisi tetedhan minangka bab ingkang wigati kangge njagi kesarasan.Ngunjuk toya pethak asrep mateng 6 gelas,nalikanipun wungu sare enjing sarta dereng sikatan rumiyin.Sasampunipun punika setunggal jam saderengipun lan sasampunipun mboten pareng dhahar rumiyin.Sakit sembelit mbetahaken setunggal dinten terapi.Gerah asam urat mbetahaken kalih dinten terapi.Gerah Gendhis mbetahaken setunggal minggu terapi.Bludrek mbetahaken sekawan minggu terapi.Gerah TBC mbetahaken tigang wulan terapi lan taksih kathah malih.Sumangga terapi punika saged dipuncobi mupangatipun. (Kapethik saking Panjebar Semangat kanthi besutan).

1. Karangan ngengingi terapi toya punika kadamel kanthi migunaaken jinis karangan punapa? A. Cariyos(Narasi) B. Penggalihan(Argumentasi) C. Gegambaran(Deskripsi) D. Paparan(Eksposisi) E. Dedhuktif 2. Punapa istilah kedokteranipun menawi usus ageng saged makarya efektif inggih punika damel rah enggal? A. Amotoesis B. Aematopaises C. Amapaises D. Aetopaieses E. Aematopiseis 3. Punapa sababipun mucausal fold ing usus ageng saha usus alit saged dipunaktifaken kanthi sae kangge nyerep gisi saking tetedhan? A. Amargi aematopaises saged damel rah enggal kanthi gangsar. B. Amargi aematopaises saged damel aktif lampahipun rah enggal. C. Amargi usus ageng saged kalis saking racun ingkang mlebet saking tetedhan. D. Amargi ndherek terapi toya 6 gelas nalikanipun wungu sare. E. Amargi toya pethak ingkang kathah saged ngicali racun wonten ing usus ageng. 4. Ingkang mboten kalebet cak-cakanipun migunaaken terapi toya inggih punika..... A. Dipunlampahi nalika wungu sare enjing saderengipun dhahar sarapan. B. Dipunlampahi saderengipun nindaaken sikatan. C. Dipunlampahi setunggal jam saderengipun dhahar sarapan. D. Dipunlampahi setunggal jam sasampunipun dhahar sarapan. E. Ngunjuk 6 gelas toya pethak asrep. 5. Punapa ingkang dipunsebat gerah gendhis punika.... A.[aptitis\ [*.aautis\

[c.sinusitis\

[f.fia[btes\ E.[a/pes\ 59

Wulangan 1 A. BABAGAN MAOS TEKS PAWARTOS

Recommend Documents