Wow! Verwondering in nieuwe bètavakken. Toa-tips Steel de show. De Standaard Gluren bij de les van de buren. TECHNIEK- EN BÈTAONDERWIJS Thema: Ei

TECHNIEK- EN BÈTAONDERWIJS Thema: Ei

Wow!

Verwondering in nieuwe bètavakken

Toa-tips Steel de show

De Standaard

Gluren bij de les van de buren periodiek van de Nederlandse Vereniging voor het Onderwijs in de Natuurwetenschappen lente 2016 jaargang 25 nummer 1

INHOUD Wow!

Verwondering bij het nieuwe vak BasisNatuurWetenschappen

8 Het beste ei

De nieuwe materie van Natuur, Leven en Technologie

8

Toa-tips

14

Vmbo PIE 16

20 Deze editie van de Terugkoppeling heeft als thema ei. Los van het thema vind je in elk nummer een noot van de redactie en de rubriek “mooi meegenomen” met wetenswaardigheden en de rubiek “de standaard” met lesvergelijkingen.

4 12 De Standaard – Vallend ei

Iedereen doet deze les, maar hoe pakken anderen het aan?

Mayonaise maken 22

Opvouwbare eierdoos

24

Verwondering en onze dooierzak

26

Klassieke proeven met ei

28

Registerleraar

30

Infraroodinspectie

31

Agenda

32

Mooi meegenomen

D

COLOFON De Terugkoppeling is een uitgave van NVON, de Nederlandse vereniging voor het onderwijs in de natuurwetenschappen. REDACTIEADRES Schieweg 15 2627 AN Delft t: 015-2127029 e: [email protected] Redactie: Amber Leeman, Lian Moerenhout, Hein Bruijnesteijn met als gastredacteur Gert Hulzebosch met medewerking van het bestuur van de NVON. Met dank aan Hilde la Rivière, Wouter Spoor, Julien Larroque en Sam van Vondelen. Realisatie: De Kabelfabriek DTP: FIZZ marketing en communicatie Drukwerk: Ten Brink, Meppel Foto omslag: KattevennenCosmodrome KOPIJ Artikelen, persberichten en overige informatie graag twee maanden voor verschijnings­ datum insturen naar de redactie. Richtlijnen voor auteurs zijn op te vragen bij de redactie via [email protected]. Abonnement Lid worden? Als lid van de NVON ben je automatisch abonnee van het blad Terugkoppeling en word je daarnaast geïnformeerd per digitale nieuws­brief. Ook ontvangen leden tal van kortingen op musea en (vak-)bladen. Meld je aan via de website: www.nvon.nl LEDENADMINISTRATIE NVON [email protected]

Mag de ‘Black Box’ open? Mij bekruipt weleens het gevoel dat we binnen het onderwijs in een wachtrij staan. Veel mensen in de rij met verschillende doelen. Je spreekt wat mensen voor je en achter je, hier en daar wordt er voorgekropen, maar je hebt de focus op het loket. Op het moment dat je aan de beurt bent hoop je maar dat je niet bent vergeten waar je voor kwam en dat jij je vraag kunt stellen of je punt kunt maken. Waar we naar mijn idee een punt van moeten maken is het belang dat kinderen leren begrijpen hoe nieuwe technologieën werken. Dit om in de toekomst de snel veranderde wereld bij te kunnen benen en daar ook een bijdrage aan te kunnen (blijven) leveren. Het vak Techniek (ook in de onderbouw VO) kan de centrale rol spelen in dit proces. Daarvoor is het nodig om met de mensen voor je en achter je te praten, soms zelfs eens voor te kruipen maar in ieder geval bij het loket weten waarom je ook alweer in die rij stond. Leer kinderen te ontdekken, te ontwikkelen en help ze groeien: gooi de Black Box open! Gert Hulzebosch Meer van Gert Hulzebosch lees je op pagina 4. Ben jij onze volgende gastredacteur? Meld je aan via [email protected] en schrijf en denk met ons mee.

Wilt u tekst- of beeldmateriaal gebruiken uit deze uitgave? Neem s.v.p. contact op met de redactie voor onze toestemming, doorverwijzing of medewerking.

NVON | 2016 | 3

Wow Een bijdrage van Gert Hulzebosch, gastredacteur en techniekdocent Greijdanus te Meppel

Herken je het volgende? Je loopt ergens en ziet een klein jochie op z’n hurken zitten. Het kind kijkt aandachtig naar iets op de grond. En ineens hoor je ‘wow’. Hij kijkt om zich heen. Zou er nog iemand zijn die dit heeft gezien? Het woord ‘wow’ is hier de ultieme verwondering van een fenomeen dat blijkbaar voor dit kind nieuw is, hij is onder de indruk van wat hij ziet en wil dit verder onderzoeken. Een kleine tien jaar geleden was het begrip ‘verwondering’ voor mij een reden om mee te denken met het ontwikkelen van de lessenserie in BasisNatuurWetenschappen. Ik ging als docent techniek werken op het Greijdanus in Meppel, een kleine school voor voortgezet onderwijs met een brede onderbouw en een volledige TL. Daar mocht ik vorm geven aan het vak techniek. De school had de wens om een havo bovenbouw te starten. In de afweging welke profielen er wel of niet zouden worden aangeboden kozen de docenten er uiteindelijk voor alle profielen aan te bieden. De vraag was echter: ‘hoe maak je een profiel rendabel als je een klein aantal leerlingen hebt?’. In die tijd koos nog geen 20% van de leerlingen een N&T- of een N&G-profiel. We zijn toen begonnen met het promoten van deze profielen. 4

We hebben ingezet op een goede voorbereiding op deze profielen door het vak BasisNatuurWetenschappen (BNW) als 1-uurs vak op het rooster te zetten in de eerste twee leerjaren van havo-vwo. Bij BNW leren leerlingen vanuit hun eigen nieuwsgierigheid (onderzoeks)vragen stellen bij verschijnselen. Zij leren waar te nemen, een proefopstelling te maken, metingen te verrichten, gegevens te verwerken en conclusies te trekken. Dat begint heel speels, maar wel binnen een vaste structuur. Geleidelijk leren leerlingen hoe zij natuurwetenschappelijk onderzoek kunnen doen, waarbij ook aandacht besteed wordt aan de nodige vaktaal.

Wat is BasisNatuurWetenschappen?

Onderhand zijn we al heel wat jaren verder en het vak bestaat nog steeds. Elk jaar kiest bijna de helft van de leerlingen een N&T- of een N&G-profiel. We kunnen niet zeggen dat dit alleen te danken is aan het vak BNW, omdat wij ook andere promotieactiviteiten doen, bijvoorbeeld samen met VHTO, en door de manier hoe wij het vak techniek geven. Wij proberen bij techniek te werken met een context en een brug te slaan met één van de bètavakken. Het vak BNW is niet alleen een trigger voor leerlingen, maar ze leren er ook veel vaardigheden. Ze leren waarnemen, vragen stellen, maar leren ook een

Bij het vak BNW ontdekken leerlingen op een aansprekende manier waar te nemen. In de eerste module ‘Wat is wetenschap’ gaan leerlingen kijken, voelen, proeven, ruiken, luisteren, meten aan bekende en onbekende verschijnselen. Waarnemingen doen aan je eigen handen, aan bladeren, aan eieren… en nog veel meer. Elke lesopdracht kent een vaste structuur: 1 Intro met trigger 2 Wat wil je onderzoeken? 3 Wat ga je doen? 4 Hoe ga je het doen? 5 Wat heb je nodig? 6 Wat heb je gevonden? 7 Wat is je conclusie? 8 Huiswerk/vervolg

NVON | 2016 | 5

Voorbeeldopdracht over ‘Waarnemen aan het ei’ Vergelijk je een ei van een nestbroeder met een ei van een rotsbroeder, dan blijkt dat het laatste ei veel spitser toelopend is en daardoor niet makkelijk wegrolt van de rots. Achter dit verschilletje zit dus iets heel wezenlijks. 1. Wat wil je onderzoeken? - Wat kun je met al je zintuigen waarnemen aan een ei? - Zijn die waarnemingen bij elk ei gelijk? 2. Wat ga je doen? - Teken en beschrijf zowel de buiten- als de binnenkant van een ei 3. Hoe ga je het doen? - Vorm een groepje van twee - Noteer en teken alles wat je waarneemt - Bekijk, voel, ruik een ei, luister ook terwijl je zachtjes schudt - Breek het ei in een petrischaaltje en gebruik al je zintuigen voor verdere waarnemingen - Herhaal bovenstaande stappen met een ander ei - Maak een tabel van de overeenkomsten en de verschillen tussen de twee eieren 4. Wat heb je nodig? - Een wit ei en een bruin ei - Twee petrischaaltjes - Tekenpapier en potlood - Tissues en vuilniszak - Emmer water voor de vuile petrischaaltjes 5. Wat heb je gevonden? - De tabel met overeenkomsten en verschillen op grond van waarnemingen en de tekeningen met daarbij al je waarnemingen 6. Wat is je conclusie? - Wat heb je van je waarnemingen en de verwerking daarvan geleerd? - Wat zou je verder willen weten over eieren? - Hoe kun je dat doen? 7. Huiswerk/Vervolg Eventueel thuis afmaken: - Noteer de vermoedelijke functies van de verschillende onderdelen van een ei

6

aantal instrumentele vaardigheden en een onderzoeksplan op te stellen. Bij biologie zijn de leerlingen geen uren meer bezig om hun microscoop in te stellen. Er is tijd om waar te nemen en om te verwonderen. Neem als voorbeeld de opdracht ‘beschrijf een ei’. Leerlingen vertellen over de maat, de kleur en hoe de schaal aanvoelt. Als ik daarna de leerlingen een struisvogelei laat zien krijg ik het

Er is tijd om waar te nemen en om te verwonderen. Neem als voorbeeld de opdracht ‘beschrijf een ei’. ‘wow’-effect. En dat is voor mij bijna het moment om ze eens de binnenkant van een ei te laten ontdekken. Maar niet voordat ik ze het verhaal over het struisvogelei hebt verteld. Op nvon.tk/ struisvogelei zie je de San in Namibië. Ze bakken een struisvogelei. Lege eierschalen werden in het verleden gebruikt om water in op te slaan. De schaal vol water werd afgedicht met

Nieuw

een pluk gras. De eierschaal werd vervolgens ingegraven langs één van de looppaden. Wanneer ze onderweg waren en dorst kregen, zochten ze naar een plukje gras dat uit het zand stak. Ze namen het ei uit het zand, dronken een beetje en begroeven het ei weer. De lessen laten veel ruimte voor eigen invulling door de docent. Als je weer even door de ogen van een kind naar de wereld kijkt liggen de triggers voor het oprapen.

Lesmateriaal Het lespakket BasisNatuurWetenschappen bestaat uit ongeveer 70 vrij beschikbare lessen en is te vinden op nvon.tk/basnatwet. Voor meer informatie kun je terecht bij Maaike Rodenboog ([email protected]) en Wim Spek ([email protected]). Voor het Greijdanus heeft Gert Hulzebosch een aantal lessen aangepast. Hij heeft bijvoorbeeld de lessen over beweging gecombineerd met technieklessen over communicatie, en lessen gemaakt over logigrammen en microscoopoefeningen. Neem hierover gerust contact op met Gert Hulzebosch ([email protected])

vak BNW

afkorting voor: BasisNatuurWetenschappen Sinds: 2007 Wat: Onder andere het opstellen van een onderzoeksplan, het meten en verwerken van informatie, het werken met instrumenten, het visualiseren van onderzoeksresultaten. Elke lesopdracht heeft een vaste structuur met vragen om elk thema op een wetenschappelijke manier te benaderen. Voor wie: Leerjaar 1 en 2, havo/vwo Hoe: 6 modules, onder andere over kennismaken met wetenschap, meten en bewegen. Doel: Leren onderzoeken volgens de natuurwetenschappelijke onderzoeksmethode, voorbereiden voor bètaprofielen. Afsluiting: Geen toetsing, wel een evaluatie van de wetenschappelijke ontwikkeling. Docenten: Er bestaat geen docentenopleiding BNW. BNW kan gegeven worden door docenten techniek, biologie, natuurkunde, scheikunde en wiskunde. Meer informatie: nvon.tk/basnatwet

NVON | 2016 | 7

EI

het beste

Wat is het beste ei? Dit is een vraag die op verschillende manieren kan worden beantwoord. Een transporteur stelt andere eisen dan een kippenboer en weer andere dan de consument. Leerlingen proberen de vraag te beantwoorden door in de huid te kruipen van een onderzoeker en mee te kijken door de ogen van de diverse professionals die met eieren werken.

Een transporteur wil bijvoorbeeld zo min mogelijk eieren verloren zien gaan tijdens een rit, de bakker zou graag zijn gescheiden eiwit willen gebruiken om op te schuimen en bij het onderzoek voor de consument wordt gekeken naar de versheid van het product. Het Beste Ei is één van de modules die ontwikkeld zijn voor het vak NLT (Natuur, Leven en Technologie). Het doel van deze module is het kennismaken met het doen van onderzoek. Leerlingen bedenken in groepjes het onderzoek zelf en voeren dit ook zelf uit. 8

Hilde la Rivière (technisch onderwijs assistent) voor onder meer NLT heeft goede ervaringen met de module. “Het leuke is dat er ruimte is om buiten je boekje te gaan. Soms bedenken leerlingen een heel origineel experiment waar zij zelf heel enthousiast van worden. Eén keer hebben leerlingen allemaal cakejes gebakken. Een andere keer ging het om het rijzen van het deeg en maakten zij macarons met verschillende eiwit/ eigeel-verhoudingen.”

Met dezelfde vraag, maar met een verschillend uitgangspunt komt een klas op heel diverse antwoorden en oplossingen uit. Dat maakt het interessant de module af te sluiten met een presentatie. NLT is een relatief nieuw examenvak binnen de havo en het vwo. NLT is een bovenbouwvak, maar dit specifieke project wordt ook gebruikt in de onderbouw van de havo als kennismaking voor leerlingen die hun profiel moeten kiezen. “Je moet iets meer uitleg geven, maar goed, ook in de vierde doen zij deze module niet helemaal zelfstandig. Eigenlijk vinden zij een ei splitsen al reuze spannend. De meesten hebben zoiets nog nooit gedaan. De formules moeten sowieso worden uitgelegd. Maar eigenlijk vinden de leerlingen het nog het lastigst om een onderzoek te bedenken. Zij lopen er vooral tegenaan

“Eigenlijk vinden zij een ei splitsen al reuze spannend. De meesten hebben zoiets nog nooit gedaan.”

Nieuw vak NLT afkorting voor: Natuur, Leven en Technologie Sinds: 2007 Wat: Een vak waarbij interdisciplinariteit, beroepscontext, de rol van technologie en de rol van toegepaste wiskunde centraal staan. Voor wie: Bovenbouw havo, bovenbouw vwo Hoe: Modules waar de school zelf een selectie uit mag maken. Doel: Samenhang vergroten van de bètavakken, goede doorstroom naar bètastudies. Afsluiting: Schoolexamen Docenten: Er bestaat geen docentenopleiding NLT. Eerstegraads docenten aardrijkskunde (fysische geografie), biologie, natuurkunde, scheikunde en wiskunde. Meer informatie: nvon.tk/natlevtec

NVON | 2016 | 9

Oude eieren drijven in het water. Maar eieren die minder dan twee weken over de datum zijn, zijn niet oud genoeg om er iets van te merken.

dat er niet meer dan een parameter mag worden veranderd gedurende het experiment.” Op de vraag waar je allemaal rekening mee moet houden als je met eieren werkt in de klas somt Hilde een hele waslijst aan tips op. Hiernaast is deze lijst als toa-tip verzameld. Ook voor deze specifieke module heeft zij advies. Een gedeelte van de voorbereiding gebeurt al maanden van tevoren. Hier moet je rekening mee houden. “Er zijn ook oude eieren nodig. Oude eieren drijven in het water. Maar eieren die minder dan twee weken over de datum zijn, zijn niet oud genoeg om iets van te merken. In ons geval (wij doen het Beste Ei in septem10

ber) moet ik mijn eieren al in de zomer kopen. Als je echt een duidelijk verschil wilt zien moet je toch op zo’n 4 weken zitten. Dan pas worden de luchtkamers zo groot dat de eieren blijven drijven.” Ten slotte geeft Hilde ons een laatste waardevolle tip. “De modules die voor het vak NLT ontwikkeld zijn, zijn nu nog vrij toegankelijk te vinden op de NLTsite. Binnenkort zullen deze modules met een wachtwoord worden beschermd.“ Op het moment van schrijven is dit inderdaad nog zo. Wanneer de modules niet meer beschikbaar zijn voor derden is niet precies bekend. nvon.tk/natlevtec

TOA TIP

PATS!

Zie je het al misgaan? Hoe leuk zo’n les ook klinkt, het werken met (rauwe) eieren in de klas kan een uitdaging op zich zijn. Hilde la Rivière verzamelde een aantal tips om alles in de hand te houden. Extra bakjes – Een ei is niet rond, maar kan wel rollen. Zorg voor extra bakjes op tafel. Diepvrieszakje – Doe een ei in een diepvrieszakje bij proeven waarbij het ei stuk gaat. Dit kan niet altijd in verband met de zuiverheid van de meting. Het gebruik van zo’n zakje kun je ook van te voren als eis stellen als het nodig is dat leerlingen hier rekening mee houden. Stand-in ei Werk wanneer dat kan met een stand-in-ei. Bij de maanlander of de ei-race kun je alle lessen ervoor werken met een stand-in ei voor de maat. Ei-uitgifte – Zet geen grote bak eieren op tafel. Controleer de ei-uitgifte. Materiaallijst – Laat de leerlingen van tevoren nadenken hoeveel eieren zij denken nodig te hebben en geef feedback op het plan. Afspraken – Er zijn vast al afspraken over opruimen. Benadruk de afspraken

en voeg regels toe bij het werken met eieren. Handen wassen – Zorg voor voldoende gelegenheid voor de leerlingen om hun handen te wassen als zij hebben gewerkt met rauwe eieren. Verantwoordelijkheidsgevoel – Speel in op het verantwoordelijkheidgevoel van de leerlingen. Anekdotes – Vertel wat en hoe het allemaal mis is gegaan in het verleden. Hilde vertelt altijd het verhaal over een meisje die netjes een 4 weken oud ei terug kwam brengen. De pauze was al begonnen, ze had haar labjas al uit, toen ze te hard kneep in de schaal en zelf helemaal onder zat. Extra ogen – Vraag iemand om mee te kijken. Alternatief programma – Als het niet gaat, gaat het niet. Het is prettig van te voren te weten wat je dan doet.

NVON | 2016 | 11

TOA TIP

Osmose door een eierschaal Door Hans Molendijk, toa scheikunde aan het Melanchthon te Schiebroek Zie osmose aan het werk bij eieren met een ontkalkte schaal in verschillende oplossingen. Benodigdheden • 5 eieren • 4,0 M zoutzuur • gedestilleerd water • suiker • zout • keukenpapier • watervaste stift Werkwijze Dompel vijf eieren vier uur onder in 4,0 M zoutzuur. Het kalk uit de eierschaal lost op en er ontstaat veel schuim. Verplaats de eieren voorzichtig in gedestilleerd water en laat ze daarin een dag bijkomen van de zuuraanslag. De eierschaal is nu een semipermeabele wand. Haal de eieren uit het gedestilleerde water, dep ze droog met keukenpapier, merk ze met een watervaste viltstift en weeg ze afzonderlijk. Leg dan steeds één ei gedurende een dag in achtereenvolgens: 1. Gedestilleerd water 2. Een 10% suikeroplossing 3. Een 20% suikeroplossing 4. Een 10% zoutoplossing 5. Een 20% zoutoplossing Haal ze daar tegelijkertijd uit, dep ze droog en weeg ze weer. Laat de leerlingen hun osmotische conclusies trekken.

12

Jonny Hunter

TOA TIP

Het eeuwig houdbare ei Door Lenard Verheijden, toa natuurkunde op het Revius Lyceum Doorn Dichtheidsproef met een rauw ei. Zinken in zoet water, drijven in zout water. En jij mag telkens dat ei gaan halen in de winkel. Wat een gedoe. Maak je eigen ei! Benodigdheden • 1 nepei • 1 soldeertindraad • siliconenkit Werkwijze Bij de dierenspeciaalzaak verkopen ze nepeieren. Boeren leggen zulke eieren in de kippennesten in de verwachting dat de kip dan meer eieren gaat leggen. Waar ze precies van gemaakt zijn, weet ik niet en deert ook niet. Deze eieren zijn hol. Onderin zit een klein gaatje. Of had ik die zelf er in geboord? Door dat gaatje kun je tin

naar binnen proppen. Pas daarbij op dat je er nooit teveel tin in stopt, want je krijgt het er niet meer uit. Je stopt er dus zoveel tin in, dat het ei in zoet water net zinkt. Nog even afdichten met siliconenkit en klaar is je ei. Je ziet er bijna niets van. Welke van deze twee eieren is denk je een echte? Antwoord: geen van beide. Het bruine ei is een rubberen stuiterbal, haha. Het witte ei is mijn nepei. Bekijk Lenards website met natuurkunde-experimenten op nvon.tk/ physicsexp

NVON | 2016 | 13

Produceren, Installeren & Energie

14

Met het gloednieuwe vmbo-profiel Produceren, Installeren & Energie (PIE) krijgen leerlingen straks een keur aan technische vaardigheden en carrièreperspectieven. Leerlingen mogen komende zomer kiezen uit tien nieuwe beroepsgerichte profielen die het vmbo moeten actualiseren en vereenvoudigen. PIE is een van die profielen. De pilots zijn net achter de rug en het profiel is nog volop in ontwikkeling. Waar lopen de scholen tegenaan?

installaties aan te leggen die te maken hebben met gas, water en elektra. Ook omgaan met machines en gereedschappen is belangrijk. Leerlingen moeten deze kunnen bedienen, controleren en repareren. Het duurzaamheidsthema komt flink aan bod; denk bijvoorbeeld aan centrale verwarming en zonnepanelen. Leerlingen moeten economisch en milieubewust omgaan met materialen en middelen.

Het vernieuwde vmbo moet overzichtelijker worden voor leerlingen en leraren. Nu kiezen leerlingen nog uit 33 profielen, dat zijn er straks 10. PIE is een technisch profiel waarbij elektro-, installatie- en metaaltechniek samenkomen. Leerlingen PIE leren onder meer om

De kern van PIE bestaat uit vier modules: besturen en automatiseren, bewerken en verbinden van materialen, installeren en monteren, en ontwerpen en maken. Voor deze werkzaamheden moeten leerlingen onder meer werktekeningen lezen, metingen uitvoeren en meetrap-

porten presenteren. Ook het testen van opstellingen en het geven van demonstraties zijn belangrijke onderdelen. Bovendien moeten ze klanten kunnen uitleggen wat ze hebben gerepareerd en waarom. In het derde jaar mogen de leerlingen een definitieve leerlijn kiezen ter verdieping. Aandachtspunten Bij vmbo-scholen is een grote vraag naar bekwame PIE-docenten ontstaan. Inventieve, allround technische docenten die de nieuwe PIE-lessen kunnen geven en het profiel helpen vormgeven. Dat gaat nog niet zonder slag of stoot. Docenten PIE zijn niet bevoegd omdat er (nog) geen docentenopleiding voor is. PIE is breder dan de meeste docenten geschoold zijn. Het kost dus enige tijd om docenten voordat voldoende docenten de volledige lesstof beheersen. De vernieuwing betekent een bredere opzet, wat leidt tot veelzijdige leerlingen die verschillende facetten van techniek ervaren. Daartegenover wordt op sommige onderwerpen minder diep ingegaan, wat kan leiden tot een moeilijkere aansluiting op het mbo. Een ander mogelijk knelpunt is dat scholen, die nu een beperkt aantal technische richtingen aanbieden, bijvoorbeeld alleen metaaltechniek, straks ook elektroen installatietechniek moeten geven. Een nieuwe inrichting van lokalen en de aanschaf van machines, zoals draaibanken en lascabines, brengen de nodige kosten met zich mee. Volgens Ton de Groot, voorzitter Platform Techniek, kost een werkplaats op zijn minst een half miljoen euro. De werkgeversorganisatie VNO NCW vreest dat scholen daardoor om budgettaire redenen overstappen op profielen die minder technisch van aard zijn. Een slecht scenario voor bedrijven die juist schreeuwen om technischer geschoold personeel. Het ministerie stelt echter dat uit rapporten van de Algemene Rekenkamer en Onderwijsinspectie blijkt dat

er genoeg geld naar de scholen gaat. “Natuurlijk kan het altijd zo zijn dat de ene afdeling op het ene moment iets meer nodig heeft dan de andere. Maar daarom hebben we de bekostiging via een bedrag dat in één keer wordt uitbetaald, zodat schoolbesturen hierop zelf kunnen anticiperen’’, legt woordvoerder Van Egmond uit. De pilots van 2015 zijn in elk geval goed verlopen en scholen zijn zich hard aan het voorbereiden op de overstap. Een onderwijsprogramma omgooien is nooit makkelijk. Het Platform Vmbo PIE speelt een belangrijke rol in de overgangsfase. Samen met professionals uit de onderwijspraktijk wil het platform de kwaliteit van PIE bevorderen. Daarvoor worden tal van initiatieven genomen en wordt intensief samengewerkt met het partners binnen en buiten het onderwijs. Bij alle platformactiviteiten staat één doel centraal: het PIE-programma samen met de docent tot kwalitatief en aantrekkelijk beroepsonderwijs maken. nvon.tk/vmbo-pie

Nieuwe opleiding PIE afkorting voor: Produceren, Installeren en Energie Sinds: 2013 Wat: Onder andere het leren werken met materialen en gereedschappen, technisch ontwerpen, en het installeren van gas, water en elektra. Voor wie: vmbo-leerlingen Hoe: De 4 kernmodules: besturen en automatiseren, bewerken en verbinden van materialen, installeren en monteren, en ontwerpen en maken. Gecombineerd met de leerlijn metaal, installatie, elektro of engineering. Doel: Gebruikmaken van kennis en vaardigheden in een (gesimuleerde) uitvoerende beroepssituatie of een daarop voorbereidende scholing. Afsluiting: Schriftelijke en praktijkexamens. Docenten: Er bestaat geen docentenopleiding PIE. PIE kan bijvoorbeeld gegeven worden door docenten techniek-breed, installatietechniek, metaaltechniek. Meer informatie: nvon.tk/vmbo-pie

NVON | 2016 | 15

de standa vallend ei

De Maanlander, de Egg drop of Eiwerpen: de proef waarbij eieren beschermd worden tegen een landing kent vele namen en uitvoeringen. Alle reden om eens bij de buren te kijken en interessante variaties te ontdekken.

Het principe is simpel: leerlingen krijgen materialen waarmee ze ervoor moeten zorgen dat een ei heel blijft bij een val van pakweg 2 tot 5 meter. Wie de les eens nader bekijkt ziet dat er veel mogelijkheden zijn tot variatie. We vroegen vijf docenten hoe zij het doen. Op internet zijn er talloze filmpjes van ingepakte eieren die een landing ondergaan. Deze kunnen ingezet worden voor inspiratie en instructie. Kijk bijvoorbeeld eens naar de gave rietjesconstructie in het filmpje op nvon.tk/egg-drop-idee. Wie een beetje rondzoekt op internet ziet al gauw categorieën ontstaan van de mogelijke oplossingen. Zo heb je de de aanpak om het ei in te pakken in

16

aard zoveel mogelijk zacht materiaal, of juist in een vernuftige driehoekconstructie. Er zijn mensen die gebruik maken van de vering van veren of van ballonnen vol lucht. Laat de leerlingen eens een morfologische kaart maken om de oplossingsrichtingen te verkennen, alvorens ze zelf een ontwerp te laten maken. Een vaak gehoord argument om deze les niet te doen is dat een ei, als je er maar genoeg materiaal omheen wikkelt, vrijwel altijd heel blijft. Daarom is het juist interessant te kijken naar de restricties die docenten geven. Één docent geeft zijn leerlingen een fictief budget om zo het gebruikte materiaal te beperken. Een andere docent geeft elk groepje een hoeveelheid materiaal die ze exact moeten gebruiken. En wat gebeurt er als je elk groepje maar twee materialen geeft? Bij het testen van de oplossingen is er ook veel variatie mogelijk. Vaak worden de constructies van een hoog punt in de school laten vallen en wordt gekeken

of het ei nog heel is of niet. Één van de docenten gebruikt echter de zweeftijd van de constructie als belangrijkste criterium. Verder is er natuurlijk de mogelijkheid om het competitie-element op te schroeven. Van hoe hoog blijft het ei nog steeds heel? Door de hoogte steeds met een metertje te vergroten wordt uiteindelijk duidelijk welke constructie het ei het meest bestand maakt tegen de val. nvon.tk/vallend-ei

De Standaard is onze nieuwe rubriek waarbij we de lessen bespreken die iedereen geeft. Hoe pakken andere docenten de beoordeling aan? Hoe richten ze de instructie in? En welke materialen stellen ze beschikbaar? In de komende twee edities van de Terugkoppeling bespreken we Hart Ontleden en De Brug. Doe je een van deze lessen? Laat ons weten hoe jij het aanpakt via [email protected].

NVON | 2016 | 17

de standa Ben Gorlitz

Dhr. Siebert

Niveau Werkvorm Tijd Aantal Materiaal

mavo, havo en vwo

vmbo-tl-1

centraal, individueel en groepswerk

praktijk

2 tot 4 lesuur

50 min

32 leerlingen

30 in tweetallen

Ei, hout, tape, folie en touw

Ei, watten, rietjes, plastics bekers, satéprikkers, elastiek, plastic zakje

Instructie

Stappenplan en centrale uitleg

Korte inleiding en lesbrief

Werkwijze

Ingepakt ei vanaf de derde verdieping in de hal aan parachute naar beneden laten zweven en de zweeftijd meten.

Zelf materialen kopen met fictief budget. In de klas testen door het ei van een ladder te laten vallen.

Criteria

Tijd in de lucht

Het ei blijft heel of niet

Lesdoelen

• Techniek van het zweven • Doelmatig verpakken

•Z  elf ontdekkend leren •M  eer techniek laten kiezen

Docent TN, CKV en BV

18

Docent

aard Rianne Gort

Marit Kleijn

Pierrega Leverington

alle

bovenbouw basisschool

eerstejaars basis, kader, theorie, havo en vwo

praktijk

praktijk

praktijk, groepswerk

20-30 min

3x 1 uur

2x 50 min

onbeperkt (inloop op de open dag)

15 tot 25 leerlingen, individueel of in duo’s

groepjes van 4

Ei, boterhamzakjes, satéprikkers, elastiekjes, servetjes, touw van circa 50 cm

Ei, restmaterialen, tape. Alles mag, in overleg.

1 vuilniszak, 12 elastiekjes, 2 m vliegertouw, 16 houten satéprikkers, 1 dubbel krantenvel, 1 m plakband, 1 ei (rauw)

Uitleg dat ei niet kapot mag en van 5m boven de grond wordt gedropt

Lesbrief en docentenhandleiding, instructiefilmpje

Lesbrief met de opdracht alle materialen te gebruiken om het ei heel te houden bij een val van 4m.

Leerlingen werken zelfstandig om te zorgen dat hun ei niet kapot gaat.

Leerlingen pakken hun ei in en we kijken of hij heel blijft als hij van een hoogte valt.

Stappenplan maken, tekening maken, constructie maken rond het ei, opruimen, constructie uitproberen.

Ei heel / kapot

Geen

Samenwerking, stappenplan, tekening, constructie ei heel, opruimen

• Creativiteit • Ontwerpen • Samenwerken

• Inzet tonen • Proces doorlopen • Kennismaken

•O  verleggen en luisteren naar elkaars oplossing •O  ntwerp en stappenplan maken • S amenwerken en werken met de materialen die je krijgt •B  innen de gestelde tijd je ontwerp af hebben

Docent

Docent

Docent (elektro)techniek

NVON | 2016 | 19

Mayonaise maken Nog niet zo lang geleden werd deze emulsie nog met de hand geslagen. Een zware klus, want als je even twijfelde kreeg je de ingrediënten, die eigenlijk niet met elkaar willen mengen, niet tot een glad geheel. Met een keukenmachine is mayonaise maken een koud kunstje. Daar steekt Rube Goldberg graag een stokje voor.

Rube Goldberg was een cartoonist die tekeningen maakten van bizarre machines die simpele taken uitvoeren. Dit gegeven wordt dankbaar toegepast in techniek-, natuurkunde- en kunstlessen. De Rube-Goldberg-machine waarmee je een ei bakt bijvoorbeeld door een keten van spullen aan te zwengelen is zeer bekend. Mayonaise maken is hier een aardig alternatief voor, omdat er geen vuur of andere hittebron nodig is. Mayonaise maak je door eieren, olie en azijn op een hoge snelheid door elkaar te roeren. Je kunt de hele inhoud van het ei gebruiken, of alleen de eierdooiers. Dit geeft de mogelijkheid ook het scheiden van de dooier en het eiwit in de machine op te nemen. Mayonaise maken kun je goed combineren met de scheikundeles over emulsies. Dat geeft de leerlingen gelijk het inzicht waarom de ingrediënten nou zo hard geroerd moeten worden.

20

Mayonaisemaker

Gebruik een gastoeter (A) om de dominostenen (B) omver te werpen. Zij activeren het ei (C) dat via een glijbaan een schaar (D) bedient voor het doorknippen van een touw (E). Hierdoor slingeren twee hamers (F) in de richting v­an een ei (G) dat in een lijmklem (H) geklemd zit. Bev esti g beide helften van de eierschaal met plakband en touw aan de lijmk lem , zod at alleen de inhoud van het ei op de keukenmandoline (I) belandt . Het eigeel (J) wordt eraf geschaafd en bela ndt in de kom (K). Het eiwit (L) sijpe lt door de mandoline en valt op de grond. Maak je geen zorgen ove r de knoeiboel, dit wordt opgeruimd door de kat (M). Zodra hij zijn staart (N) in de lucht steekt tijdens het schoonlikken van de vloer laat hij een plankje (O) zakken. Een gewicht je aan een traploopveer (P) acti vee rt dan de schakelaar van de mixe r (Q), waardoor het eigeel gem ixt wor dt. Tegelijkertijd trekt het gewicht je de kurk (R) uit een waterre serv oir. Zodra de emmer (S) hierdoor zwaar genoeg is geworden kan telt de gieter (T), die eerder op zijn plek werd gehouden door een veer (U). In de gieter zit een mengsel van mosterd, azijn en zonnebloem olie, dat langzaam in de kom wordt geg oten tijdens het mixen. Mix nog eve n door en voilà: een huisgemaak te mayonaise.

Over mayonaise Over de herkomst van mayonaise is men het nog lang niet eens. Sommigen zeggen dat het is ontstaan in het leger van Napoleon, toen er gedurende een langere tijd alleen eieren en olie beschikbaar waren. De recepten lopen ook enigszins uiteen. In België maken ze bijvoorbeeld zuurdere mayonaise, en in Frankrijk gebruiken ze meer mosterd. Sommigen zweren bij het gebruik van alleen de dooiers, anderen gebruiken de gehele inhoud van het ei. De verhouding ei, olie, azijn en water komt echter wel nauw. Raadpleeg daarom altijd een recept. Ook moeten de ingrediënten op kamertemperatuur zijn. Recept 2 eierdooiers 1 el mosterd 1 el azijn (of citroensap) 0,5 el water 250 ml zonnebloemolie Roer de eierdooiers kort los in een kom. Voeg de mosterd en azijn toe, en eventueel peper en zout naar smaak. Meng het geheel met een staafmixer. Voeg de olie langzaam in een straaltje toe en blijf mengen. Breng de mayonaise tot de gewenste dikte.

NVON | 2016 | 21

Opvouwba eierdoos Met dank aan: Niels Wyseur

Het is even vouwen, maar dan heb je wel een gave eierdoos die plat in de kast past.

Benodigdheden 1 plaat polypropyleen van 0,5mm dik van 210x294mm 1 metalen liniaal 1 stanleymes 1 potlood De bouwtekeningen van nvon.tk/ eierdoos

Werkwijze Leg het vel neer (landschap). Teken 6 verticale lijnen met 42mm tussenruimte. Teken een horizontale lijn op 60mm van de bovenkant en een op 60mm van de onderkant. 22

Draai het vel om. Teken ruiten van 84mm breed en 60mm hoog. Er passen er 3,5 in de hoogte en 3,5 in de breedte. Snijd twee halve ruiten weg, zoals op de foto of de bouwtekening, maar laat lipjes over waarmee je de zijden aan elkaar kunt verbinden. Snijd alle getekende lijnen in. Niet te hard en niet te zacht! Twee keer over een lijn gaan met een stanleymes zonder kracht te zetten is goed. De inkeping wordt de buitenkant van de vouw. Bevestig de lipjes aan elkaar. Begin nu de eierdoos in elkaar te vouwen. Dit is even prutsen. De gearceerde ruiten komen op elkaar. Pak twee van zulke ruiten en duw ze naar elkaar (een beetje alsof je een origami 1 2 3 4 maakt). Bekijk ook het filmpje om hem in elkaar te zetten op nvon.tk/eierdoos. Je eierdoos is klaar! Je kunt de doos op twee manier plat opvouwen.

are

Logo ontwikkeling Geschikte voorbeelden vinden over ontwerpen is vaak lastig. Als het gaat om het uitleggen van het proces zou je dit het liefst doen aan het hand van een eenvoudig voorwerp of probleem. Vaak sluiten producten niet goed aan bij de belevingswereld van de leerling. Ook is het niveau van de voorbeelden die je vindt vaak zo hoog dat het te ver af staat van de resultaten die de leerling zelf zou kunnen halen. Het gebruik van materiaal van vorig jaar kan een uitkomst zijn. Specifiek voor het ontwerpen van een logo is materiaal ontwikkeld bedoeld voor de tweede klas. Het gaat om het fictieve team “ei”. In woord en beeld omschrijft het de ontwikkeling van een beeldmerk op papier van idee tot eindproduct op een niveau dat net haalbaar is voor de doelgroep. Het materiaal kun je gratis downloaden. nvon.tk/logoteamei

NVON | 2016 | 23

Verwondering en onze

dooierzak Door Wouter Spoor

De dooierzak is daarom aldus Roberts een logisch gevolg van het hebben van voorouders die eieren legden. Maar volgens mij (op basis van verschillende wetenschappelijke publicaties) heeft die dooierzak wel degelijk een functie. Het verleden heeft ons laten zien dat we niet zo snel moeten spreken over bijvoorbeeld ‘junk-DNA’ en rudimentaire organen. Vaak weten we gewoon de functie nog niet. Kijk maar naar het staartbeen en het wormvormig aanhangsel. Het staartbeen heeft een belangrijke functie als het gaat om het gebruik van spieren, en is van belang bij het zitten2, de appendix heeft een functie als veilige haven voor 24

Eind vorig jaar las ik een interview van kennislink1 met Alice Roberts, een dokter, klinisch anatoom en paleoantropoloog. Ze heeft een nieuw boek geschreven genaamd Het ongelooflijke toeval van ons bestaan. Naast haar unieke manier van schrijven over de evolutie van vele soorten, ze gebruikt zowel verwondering als toevalligheden in haar beschrijving, viel me met name één opmerking op. Ze schrijft dat de dooierzak nutteloos is, want mensen hebben een placenta om het embryo van voeding te voorzien.

darmbacteriën en speelt mogelijk nog een rol bij onze afweer3. De term ‘junk-DNA’ is inmiddels achterhaald. De functie van de dooierzak Reeds iets meer dan twintig jaar geleden ontdekte men een belangrijke rol voor actief en passief transport van de dooierzak naar het embryo en de productie van belangrijke stoffen tijdens de eerste twaalf weken van de zwangerschap4. Experimenten met dieren hebben uitgewezen dat een hoge bloedsuikerspiegel een groot effect kan hebben op de dooierzak met grote gevolgen voor het embryo. Op basis van



de vele studies is het zeer aannemelijk dat de dooierzak ook een grote rol kan spelen bij spontane abortussen en aangeboren afwijkingen5. Dit lijkt me voldoende om aannemelijk te maken dat de dooierzak wel degelijk een functie heeft en niet zomaar een overblijfsel is van evolutie. Om dan te zeggen dat we het orgaan hebben als gevolg van evolutie, klinkt als een argument om de aanwezigheid te verklaren. Eigenlijk doe je dan precies hetzelfde als waartegen de wetenschap zich zo vaak afzet, namelijk dat onbekende zaken worden toegeschreven aan God. Laten we dan gewoon eerlijk zijn en zeggen dat we het (nog) niet weten.

In de Terugkoppeling nummer 4 (2015) stond een mooi artikel over bètaonderwijs en geloof. De conclusie was dat ons doel niet is om goede antwoorden te geven, maar om het denken te stimuleren. Laten we de vragen dan ook maar gewoon staan, zodat iedereen er over na kan denken. Door leerlingen kritisch en onderzoekend te laten zijn zullen ze hun weg wel vinden in onze maatschappij. Verwondering Waar ik me helemaal in kan vinden is de verwondering die mevrouw Roberts laat zien. Ze heeft het lef om over ‘ontwerpen’ te spreken, omdat het allemaal zo prachtig functioneert. Ze wil tegelijkertijd helder maken dat dit geen ontwerper impliceert, maar ze weet gewoon geen ander woord voor de mooie dingen die ze ontdekt heeft. Dat vind ik prachtig. Verwondering is essentieel, hoe je ook denkt over het ontstaan van alles.

Verwondering maakt ons leergierig, stelt vragen en wil ontdekken, maar kan ergens van genieten, ook als het onbekend is hoe iets werkt. In mijn eigen lessen probeer ik ook op deze manier de stof te benaderen. Laten zien hoe dichtbij de onderwerpen eigenlijk staan en hoe mooi het in elkaar zit. Eerst eens kijken hoe mooi iets is en dan komen de vragen vanzelf. Van bevruchte eicel tot… Embryologie is één van de mooiere onderdelen van de biologie. Hoe bijzonder is het dat we allemaal zijn begonnen als één bevruchte eicel en vervolgens uitgroeien tot een volwassen organisme met dertig biljoen cellen, met meer dan honderd verschillende soorten cellen, meer dan zeshonderd spieren, een skelet met 206 botten en vele verschillende andere organen. En dan hebben we nog niet nagedacht over de het ongeveer honderdtwintig centimeter lange DNA in elke cel en de functies daarvan… Kortom, verwondering is in de biologie niet zo ver te zoeken. Laten we die verwondering, die we vanuit onze kindertijd als van nature kennen, als basis houden voor ons leren, onderzoeken en bij onze kennisoverdracht. Dan zal de wereld voor ons (en onze leerlingen) open gaan. Wouter Spoor (31 jaar) is docent biologie en science (ontwikkeld samen met collega’s) en geeft les aan alle leerjaren havo, vwo en tweetalig vwo op het Lyceum Oudehoven te Gorinchem. Raak gebiologeerd! nvon.tk/meneerspoor

Voetnoten: 1 nvon.tk/evo-wortels 2 Coccydynia: An Overview of the Anatomy, Etiology, and Treatment of Coccyx Pain. Lesley Smallwood Lirette e.a. (2014) 3 Biofilms in the large bowel suggest an apparent function of the human vermiform appendix. R. Randal Bollinger e.a. (2007) 4 Early human nutrition. N. Exalto (1995) 5 Diversification and conservation of the extraembryonic tissues in mediating nutrient uptake during amniote development. Guojun Sheng and Ann C. Foley (2012) NVON | 2016 | 25

Klassiekers

g

Hartvormig ei

Ei in een fles

Benodigdheden Ei Strook karton Eetstokje 2 postelastieken

Benodigdheden Ei Fles met een diameter net iets kleiner dan het ei Lucifer of kokend water

Werkwijze Kook het ei en pel het. Vouw het karton in de lengte doormidden. Duw het ei, terwijl het nog warm is, met de spitse kant in de vouw. Leg het eetstokje over de bolle kant van het ei, in dezelfde richting als vouw in het karton. Bevestig het eetstokje aan het karton met de elastieken, aan weerszijden van het ei. Laat het ei volledig afkoelen.

Werkwijze Kook het ei en pel het. Strijk de lucifer af en gooi hem in de fles. Zet nu het ei op de flessenhals. Binnen een paar minuten wordt het ei in de fles gezogen. Dit komt doordat de lucht die door de warmte uitgezet was weer krimpt. Het werkt ook door een laagje kokend water in de fles te gieten en dan het ei op de hals te zetten. Je krijgt het ei weer uit de fles door de fles onder de warme kraan te houden.

Een gekookt ei en zijn dooier laten zich in gekookte toestand in alle vormen persen. Probeer er dus ook eens een kubus of een ster van te maken. nvon.tk/ei-hart

26

nvon.tk/ei-fles

Tussendoortje Lopen op eieren Benodigdheden Heel veel eieren Werkwijze Als je over de korte kant in een ei knijpt krijg je hem zo stuk. Maar met je vinger op de boven- en onderkant van het ei krijg je hem waarschijnlijk niet stuk. Gelukkig maar voor de kip! Zolang ze hun gewicht verdelen kunnen je leerlingen zelfs over een bed van rechtopstaande eieren lopen. Je kunt op verschillende manieren aantonen hoeveel kracht zo’n ei precies kan hebben. Bijvoorbeeld door een plank te leggen op vier eieren die in een eierdoos op een weegschaal staan. Voer de druk op de plank op tot de eieren barsten. nvon.tk/ei-lopen

opscheppen Tijd over? Dit is een makkelijk, kort werkstukje dat je achter de hand kunt houden met boor- en vijloefening. De spatel zou je natuurlijk ook in zijn geheel kunnen maken, maar dan is het geen snel, kort werkstukje meer en ironisch genoeg is het makkelijker en goedkoper om spatels en pollepels in te kopen. Uitgelezen geschikte vormen zijn een bloem of een hartje. Je kunt natuurlijk ook een andere vorm bedenken of laten ontwerpen. Wat dacht je van een smiley in een pollepel. Hoewel het ongebruikelijk is op het voortgezet onderwijs nog iets te doen aan vader- of moederdag zijn dat wel geschikte momenten waarmee jij bij jouw leerlingen en zij bij hun ouders een goede beurt maken.

NVON | 2016 | 27

Registerleraar

Tegen

Er is veel te doen rond het lerarenregister, waar docenten zich per 2017 verplicht in moeten inschrijven. Op internet, in magazines en op congressen barstten de discussies los. Sommige docenten roepen collega’s op zich niet in te schrijven, anderen moedigen het juist aan. Wat zijn nou eigenlijk de voors en tegens van zo’n verplicht register?

28

-

Eva Naaijkens: “Mijn voornaamste kritiek is dat het register gaat om ontwikkeling van het individu. Veel goede individuen maakt nog geen goede school.” Michelle van Dijk: “Het lerarenregister wordt nu al gebruikt als lokaas voor geldhengelaars: bureaus die ineens meer klanten binnenhalen wanneer hun cursus in het register mag worden opgenomen. Dat heeft niets te maken met professionaliteit of kwaliteit, dat is een geldkwestie. “ Alderik Visser: “Ik doceer filosofie. In het kader van mijn beroepsuitoefening volg ik al een tijdje de cursus boeddhistisch kantklossen. Als ik

aannemelijk kan maken dat mijn kantkloscursus mij, mijn leerlingen en mijn school ten goede komt, dan kunnen mijn leidinggevenden en mededocenten dat gewogen en met kennis van de context veel beter beoordelen dan wie dan ook. En dus afwijzen. Of misschien honoreren. Maar dan weet ik in ieder geval van het wie en het waarom.” Stefan van der Weide: “Leuter een eind weg over hoe geweldig je het doet. Laat je school het goedkeuren, want er is geen school die een hele collectie ‘slechte leraren’ in het register wil hebben staan.” Paul Goossen: “Nascholing is voortaan alleen nog wat het register zegt dat nascholing is. Een inspirerend gesprek met een collega? Al het informele leren, thuis bronnen lezen of bestuderen? Jammer, maar helaas! Het zal ervoor zorgen dat cursus-instituten zich voortaan moeten richten naar de officiële eisen en daarmee indirect onder overheids­toezicht komen te staan.”

Giel Kessels: “Het Lerarenregister kan bijdragen aan de professionalisering van de docenten. Actief lerend opstellen is nodig om een goede docent te zijn en te blijven. Dit voorbeeld moeten we uitdragen naar alle collega’s en alle studenten.”

René Kneyber: “Ik wil graag dat de beroepsgroep verder professionaliseert en dan moet je dus dit soort gesprekken hebben en het trainingsaanbod structureren. Wat vinden wij goede cursussen, wat draagt bij, welke boeken lezen we in dat verband? Al dat soort discussies zijn er nu niet.”

voor

+

Thea Nabring: “Het lerarenregister is het sluitstuk op de professionaliseringsketen: het stelt je in staat aan te tonen dat je bijblijft. Je geeft cachet aan je beroepsgroep: wij werken aan onze bekwaamheid en leveren kwaliteit.”

Pieter Siroen: “Het lerarenregister is vooral bedoeld om leraren meer daadkracht te geven. Door je in te schrijven draag je bij aan het sterker worden en zichtbaar maken van de beroepsgroep. Onderwijs is een vak om trots op te zijn. Je kunt niet zomaar een blik met goede leraren opentrekken. Met je inschrijving laat je zien dat je bevoegd en bekwaam bent én hieraan blijft werken. Het register is vergelijkbaar met het BIG-register voor zorgverleners.” Piet Korte: “Waar ik behoefte aan heb is dat ik met al mijn enthousiasme, m’n persoonlijke ambitie en liefde voor mijn vak erkend en herkend wil worden.”

De overheid heeft in 2015 een peiling gedaan onder ruim 700 docenten om te kijken hoe het verplicht maken van het register ontvangen wordt. De helft van de respondenten reageerde positief en de helft negatief. Voorstanders geven aan dat het vastleggen van professionele ontwikkeling ontwikkeling stimuleert en een positieve bijdrage levert aan het imago van de beroepsgroep. Tegenstanders menen dat ontwikkelen omdat het verplicht is te weinig van motivatie uitgaat. Daarnaast zijn ze bang dat het te weinig leidt tot daadwerkelijke veranderingen in de school. Vrijwel iedereen is het erover eens dat het register er aan het eind van de dag voor en door de leraar moet zijn.

NVON | 2016 | 29

Infrarood inspectie Bewapend met infraroodcamera’s gaan vmboleerlingen elektrotechniek, installatietechniek en instalektro samen met basisschoolleerlingen op zoek naar warmteverlies én het plezier in wetenschap en techniek. Ze voeren gebouwinspecties uit en gaan op zoek naar koudebruggen, ontbrekende isolatie, vochtplekken en meer. In plaats van het klaslokaal als decor trekken ze erop uit en inspecteren hun eigen omgeving in de naam der duurzaamheid. Het infraroodproject van 3x3wordt10 is een van de initiatieven die bijdraagt aan de duurzaamheidsbeweging die

in Nederland steeds groter wordt. Aangenaam voor iedereen die het belangrijk vindt in een prettige, mooie en schone samenleving te leven. Het Markland College in Oudenbosch,  een regionale scholengemeenschap met een breed onderwijsaanbod, is initiator en stimulator van het project en heeft de afgelopen drie jaar samen met zes bassischolen gezorgd dat zo’n 150 leerlingen hun ‘warmtediploma’s’ hebben behaald. “Middels het project krijgen leerlingen inzicht in wat energie is, het belang van energie, en hoeveel energie vaak letterlijk verloren gaat. Dat begint in de eigen omgeving, met hun eigen school, woonwijk en thuis. Tegelijkertijd worden ze geënthousiasmeerd en raken vertrouwd met wetenschap en vooral techniek,” aldus John Stoop, teamleider bij het Markland College. Het verspillen van energie en grondstoffen en vervuiling van de leefomgeving wordt een steeds belangrijker thema op vmbo-scholen. Een in het oog springende vernieuwing is het keuzevak Duurzame Energie, dat volledig in het teken staat van energie en milieu. Een project als 3x3wordt10 past daar prima bij. De handzame warmtecamera’s zijn op 12 plaatsen in Nederland verkrijgbaar en beschikbaar voor alle scholen die het project willen uitvoeren. “Leerlingen vinden het fijn om de straat op te gaan met technische snufjes. Maar je ziet ook dat ze aan het einde van de dag bewuster omspringen met hun eigen verwarming.” nvon.tk/3x3wordt10

30

14 april 2016

Girlsday Open dag bij techniekbedrijven voor meisjes 20 april 2016

NVON congres Met inspirerende lezingen en informatiemarkt 21 en 22 april 2016

Nederland innoveert! Techniekfestival met een speciaal scholenprogramma met interactieve opdrachten 9 mei 2016

Deadline inschrijving LOF Voor de aanvraag van ondersteuning voor je onderwijsinitiatief 18 mei 2016

Open Lerarenlab Bijeenkomst om vernieuwende onderwijsideeÎn te delen 17 mei 2016

Eureka!Day vmbo Presentatie van de prototypes van de Eureka!Cup aan de jury 19 mei 2016

Eureka!Day havo/vwo Presentatie van de prototypes van de Eureka!Cup aan de jury 22 t/m 28 mei 2016

Dutch Technology Week 23 en 24 mei 2016

Game on Drechtsteden Interactieve dag met techniekbedrijven voor brugklassers 28 en 29 mei 2016

Maker Festival Twente Weekend vol innovativiteit, creativiteit en doe-het-zelvers

AGENDA

U I TGE L I C H T :

D u t ch T e chnolo g y Week Tijdens de Dutch Technology Week worden de meest wonderlijke en innovatieve verhalen verteld uit de Nederlandse high-tech-industrie. Bedrijven, labs en onderwijsinstellingen geven een kijkje in de keuken van de nieuwste ontwikkelingen. Zo opent bijvoorbeeld AddLab de deuren. AddLab is de eerste gedeelde proeffabriek waar wordt geëxperimenteerd met metaal 3d-printen. 9 industriële partners werken hier samen om hoogwaardige onderdelen te printen voor de high-tech-industrie. Of neem een kijkje in het Permanent Future Lab bij Strijp-S. Hier mag je met je handen kijken naar nieuwe technologische ontwikkelingen. Het lab is ook een ontmoetingsplaats voor het delen van ervaringen en concepten. Op dinsdag 24 mei kun je je technische hart ophalen bij Night of the Nerds. Er is een dagprogramma voor het VO. ‘s Avonds zijn er presentaties, demonstraties en testlabs over virtual reality, drones besturen met je lichaam, interactieve muziekinstrumenten en meer. Tijdens de Grand Cooperative Driving Challenge van TNO testen twaalf Europese teams hun systemen om voertuigen automatisch te laten samenwerken. Op de demonstratiedag kunnen bezoekers de tests live bijwonen. nvon.tk/dutchtech NVON | 2016 | 31

ART I KE L Ei ontkoken Wetenschappers hebben een manier ontdekt om een kippenei te ontkoken. Voorheen duurde het vaak dagen om vervlochten eiwitten te ontwarren, maar met ureum en een ‘vortex fluid device’ is het in minuten gepiept. Van kaasmakers tot kankeronderzoekers, vele velden hebben baat bij deze vondst. nvon.tk/ontkoken

GA D GET

wo r k s ho p Eiertikker Zwaartekracht Bij Cosmodrome Kattevennen in België kun je met de klas proefondervindelijk ontdekken wat er zou gebeuren als er geen zwaartekracht zou zijn. Je leert hoe de zwaartekracht werkt en wat het met je doet. Ook bouw je een maanlander om het effect van de zwaartekracht op een ei te veranderen. nvon.tk/kattevennen

Heb je geen Rube-Goldberg-machine bij de hand, maar wil je wel een keurig afgetikt ei op de ontbijttafel? De eiertikker wordt met een scherpe rand op het ei gezet. Met een gewichtje wordt de rand door de schaal geslagen, waardoor het topje van het ei er precies afgesneden wordt. nvon.tk/eiertikker

32

GA D GET

Eggbot Nu is het al tijd om uit te kijken naar Pasen volgend jaar. Met de Eggbot kun je computergestuurd eieren betekenen. Je krijgt een bouwpakket met een aantal motortjes, lasergesneden frame-onderdelen, een eierhouder, een controller board en een stift. Met Inkscape kun je alle vormen maken die je wilt, om ze vervolgens via usb door de Eggbot op je ei te laten zetten. Maar je kunt ook kerstballen, golfballen, lichtpeertjes en andere ronde voorwerpen laten beschilderen. Je kunt verschillende kleuren gebruiken, en zelfs een graveerstift. Eggbot is open source en het is zeer de moeite waard om te kijken wat anderen ermee gemaakt hebben.

APP

W E B S I TE

Perfecte timing

Eduapp

Deze app voor iPhone en Android is een hulpmiddel om het perfecte eitje te koken. De timer houdt rekening met de begintemperatuur van het water en het ei, het formaat van het ei, hoe je je eitje het liefst hebt en zelfs op welke hoogte je je bevindt.

Weet je niet meer waar je moet beginnen in het woud van educatieve software? Eduapp is een gratis platform waar docenten hun innovatieve lesideeën delen en reviews en suggesties geven voor het gebruik van (web)apps in de les. Je kunt collega’s volgen, vragen stellen, en zelf lesideeën delen.

nvon.tk/perftime-iphone nvon.tk/perftime-android

nvon.tk/eduappweb

APP Spritzlet We lezen steeds meer van het scherm, en dat kan sneller. Spritzlet is een gratis tool voor je browser die de tekst van webpagina’s razendsnel voorbij laat komen op een manier die je hersenen makkelijk te verwerken is: de woorden worden slim uitgelijnd. Je kunt ineens 450 woorden per minuut lezen. Spritz is ook te verkrijgen op je smartphone. nvon.tk/spritzlet

nvon.tk/eggbotdeluxe NVON | 2016 | 33

Welk dier legt het grootste ei? Hoeveel gewicht kan een ei dragen voordat het kapot gaat? Deze en nog veel meer vragen worden beantwoord op Sciencespace.nl, de bètabrede site voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Leerlingen en docenten vinden hier artikelen, proefjes en opdrachten.

HELP ONS AAN FOTO’S

Volgende keer in Terugkoppeling

De Terugkoppeling is altijd op zoek naar goed beeldmateriaal om de verhalen te ondersteunen. Ben je hobbyfotograaf of heb je een fotogenieke klas? Heb je gaaf materiaal van een project om een artikel van te maken? Heb je foto’s van een les bruggen bouwen of hart ontleden voor onze volgende Standaard?

Hoe interesseren we meisjes voor bètavakken? Dit blijft al jaren een prangend vraagstuk. Helpen al die speciale programma’s gericht op meisjes? Heb jij een succesvolle aanpak om meisjes voor een technische opleiding te interesseren? Behandel je jongens en meisjes hetzelfde of verschillend in de klas?

Neem contact op met [email protected].

Vertel het ons via [email protected].

1

Ondertussen heb ik aardig wat eieren gezien: verschillende vogeleieren, eieren van slangen, van haaien, van verschillende insecten, maar die van wandelende bladeren zijn toch echt de mooiste tot nu toe. De eitjes zijn ongeveer vier millimeter in lengte en de buitenkant is prachtig vormgegeven met vertakte structuren (fig. 1).

Figuur 2 laat een uitgekomen eitje zien en figuur 3 toont een net uitgekomen Het ei van een wandelend blad PSG 278 nimfje met een lengte van elf (Phyllium philippinicum) millimeter. Dit betekent dat het nimfje bijna vier keer opgerold zat in het eitje! Sinds kort staat er ook een terrarium met wandelende takken in mijn klaslokaal. De leerlingen vinden het geweldig. En recent ontdekte ik dat 5vwo het geweldig vindt om zaden te kweken, zoals avocado en mango. Ook triops (je begint met alleen eitjes) en mieren (eerst eitjes, daarna larven, daarna poppen en daarna mieren) zijn gemakkelijk te houden. Al deze voorbeelden zijn zeer visueel en de vragen van leerlingen zullen komen, waarbij je heel veel onderwerpen kunt aansnijden. In korte tijd is de volledige ontwikkeling van deze organismen te volgen. Je kunt ze online allemaal bekijken (zie link), maar nog beter: breng ze de klas in of door motiveren in de huizen van je leerlingen!

“De ontwikkeling van organismen is iets wat leerlingen echt kan boeien.” Wouter Spoor, docent biologie

2 3

Raak gebiologeerd! /huisdieren

NVON | 2016 | 35

TEKENEN IN DE TECHNIEK U als docent geeft les via de computer. CAD College is daarbij uw gereedschap, uw Computer Ondersteunend Onderwijs. CAD College Cloud bestaat uit verschillende software programma’s. Allen geven ze les in technisch tekenen en tekeninglezen. Trainer CAD

CARD Ruimtelijk inzicht en projectieleer

Trainer CAD leert uw leerling alle basistechnieken van een CAD-systeem. Met oa: dialoog met CAD-systeem, plattegrond en doorsneden, symbolen, positioneren, plaatsen, veranderen en coördinaten. De trainer geeft niet alleen les, maar verzorgt met name ook de vaardigheid door de vele oefeningen. Daarbij gebruikt de leerling ook BCAD. De opstap naar een bedrijfs CADsysteem is hiermee gemaakt.

Het educatieve programma CARD geeft de leerling individueel les in Ruimtelijk Inzicht en Projectieleer. Hierbij zorgen 144 objecten en een willekeurige selectie van lijnen, aanzichten en dergelijke, voor meer dan 20.000 opgaven. Leren met CARD is leuk om te doen waardoor de leerling enthousiast aan het werk is en snel leert.

BCAD Het zeer gebruiksvriendelijke en Nederlandstalige CAD-systeem BCAD is helemaal nieuw opgebouwd en uitgegeven voor gebruik via de cloud. Het hoeft dus niet meer geïnstalleerd te worden. Met directe aanwijzingen tijdens het gebruik is het nog makkelijker om te tekenen met CAD. BCAD maakt deel uit van Trainer CAD Tekeninglezen Metaal Tekeninglezen Bouw Tekeninglezen Installatie Tekeninglezen Elektrotechniek Tekeninglezen Autotechniek

36

TEC/CAD College BV | Kerkenbos 1018 B | 6546 BA Nijmegen | T 024 356 56 77 | www.cadcollege.nl | [email protected]

OO ege.nl/C l l o c d a www.c