Wouter de Wolf

Eindrapportage Innovatieve maakindustrie Limburg Joost Krebbekx / Wouter de Wolf

Augustus 2013

Inhoudsopgave •

Situatieschets en vraagstelling

•

Gevolgde werkwijze

•

Foto Limburgse Maakindustrie 2013

•

Clusteranalyse Limburgse maakindustrie

•

Kansen en beperkingen

•

Suggesties verdere invulling van het programma Limburg Makers

•

Bijlagen

2

Situatieschets en vraagstelling Situatieschets

Vraagstelling

•

•

•

In deze tijden van crises blijkt dat een zelfscheppende, internationale maakindustrie goed is voor de export van ons land en daarmee ook het behouden van welvaart en werkgelegenheid. De ommekeer van het denken over de maakindustrie is ongeveer 10 jaar geleden begonnen waarbij de studie “de strategie voor de ZuidNederlandse maakindustrie” in opdracht van BOM en LIOF een belangrijke mijlpaal is geweest in omkeren van het sentiment. Daarvoor leek het een “sport” die langzaam maar zeker oostwaarts zou verdwijnen.

•

•

Daarom is het programma ‘Versterking High Tech Maakindustrie Limburg’ ontwikkeld door de provincie Limburg, LIOF en Syntens. Dit programma heeft ten doel om de High Tech Maakindustrie in Limburg verder te versterken door in te zetten op waarde creatie, performance creatie en netwerk-innovatie Berenschot is gevraagd om hiertoe op te leveren: • Foto Limburgse maakindustrie 2013 • Clusteranalyse • Kansen en beperkingen Samengevat in een advies voor de verder thema opzet van het programma 3

LIMBURG MAKERS programma Dit 3 jarige programma heeft duidelijke doelstellingen: •

• • •

•

Minstens 60 nieuwe innovaties en diensten Minstens 30 uitvoeringsgerede ondernemingsplannen Minstens 50 doorlopen performance verbeteringsplannen Een blijvend netwerk van minstens 100 industriële ondernemingen, kennis- en onderwijsinstellingen

Het programma gaat van start in september 2012

4

Gevolgde werkwijze

CBS analyse

Vanuit de CBS database aangevuld met gegevens zijn verschillende doorsnedes gemaakt voor de Limburgse maakindustrie

Enquete

Door Berenschot is een enquete uitgezet onder 600 Limburge maakbedrijven. Dit heeft 120 complete ingevulde vragenlijsten opgeleverd en 70 gedeeltelijk ingevulde vragenlijsten

Interviews

5 smaakmakende ondernemers zijn persoonlijk geinterviewd

Deskstudie

Alle relevante documenten van verschillende regionale economische initiatieven zijn bestudeerd oa Brainport 2020, Health Campus Maastricht, Chemelot, Greenport Venlo

Website analyse

200 belangrijkse Limburgse maakbedrijven zijn via de website onderzocht op hun rol in de keten, zelfscheppendheid en hun belangrijkste afzetmarkten

5

Gevolgde werkwijze

CBS analyse

Concept

Definitief

Enquete

Foto 2012

Foto 2012

Interviews

Cluster analyse

Cluster analyse

Deskstudie

Kansen & beperkingen

Kansen & beperkingen

Website analyse

Validatiesessie met ondernemers

Validatiesessie met klankbordgroep Limburg Makers

6

Synchroniseren van de taal •

Maakindustrie:  Alle bedrijven die fysieke producten voortbrengen

•

Innovatieve maakindustrie:  Zelfscheppende bedrijven met eigen portfolio van producten en daaraan gerelateerde diensten

•

High Tech System industrie:  Zelfscheppende bedrijven en toeleveranciers op het gebied van apparaten, machines, instrumenten, transportmiddelen

7

Inhoudsopgave •


•

Gevolgde werkwijze

•


•


•


•


•

Bijlagen

8

FOTO: CBS analyse

9

Landbouw, bosbouw en visserij

Rubber- en kunststofproductindustr ie

Basismetaalindustrie

Metaalproductenindustri e

Elektrotechnische industrie

Elektrische apparatenindustrie

Machine-industrie

Auto- en aanhangwagenindustrie Overige transportmiddelenindus trie Reparatie en installatie van machines

IT-dienstverlening

Architecten-, ingenieursbureaus e.d.

Research

Design, fotografie, vertaalbureaus

26% 100% 54% 100% 100% 100% 81% 26% 74% 20% 36% 31% 17%

Overige dienstverlening

Cultuur, sport en recreatie

Gezondheids- en welzijnszorg

Onderwijs

Openbaar bestuur en overheidsdiensten

Verhuur en overige zakelijke diensten

Specialistische zakelijke diensten

Verhuur en handel van onroerend goed

Financiële dienstverlening

Informatie en communicatie

Horeca

Vervoer en opslag

Handel

Bouwnijverheid

Waterbedrijven en afvalbeheer

Energievoorziening

Industrie

Delfstoffenwinning

Alle sectoren 1 digit

HTS sectoren 2 digit

HTS percen -tage HTS Analysemodel sectoren 1 en 2 digit

Niet alle CBS gegevens zijn op 2 digit, op 1 digit behoren 3 sectoren (deels) toe de HTS sector, echter bij industrie vallen ook chemie en food daaronder

10

Topsector HTS Limburg

Limburg draagt voor een aanzienlijk deel bij aan de HTS sector in Nederland •

De HTS sector in Limburg scoort relatief hoog qua omzet en toegevoegde waarde t.o.v. HTS sector in heel Nederland

•

R&D scoort relatief laag

12% € 7.260 mln

10% 8%

31.080

€ 2.960 mln

5.160

€ 119 mln

6% €140 mln

4% 2%

Investeringen (2010)

Toegevoegde waarde (2010)

Omzet (2010)

R&D uitgaven (2009)

Vestigingen (2012)

0%

Arbeidsvolume (arbeidsjaren) (2010)

Percentage Limburg tav Nederland

HTS sector Limburg tav HTS Nederland

Etil, 2013, Topsectorensignalement Limburg / Bewerking Berenschot

11

Toegevoegde waarde Nederland (HTS subsectoren)

Machine-industrie de grootste sector in HTS Nederland Als naar alle HTS sectoren in Nederland wordt gekeken, blijkt dat de IT dienstverlening en de architecten- en ingenieursbureaus de meeste toegevoegde waarde te leveren, maar omdat die beperkt meetellen voor de HTS sector (resp. 20% en 36%) is de machine-industrie de grootste HTS sector, gevolgd door de metaalproducten

Toegevoegde waarde (~BBP) Nederland HTS sectoren (2011) 12

26%

100%

54%

100%

100%

100%

81%

26%

74%

20%

36%

31%

17%

HTS Percentages

10 8 6 4


Research


IT-dienstverlening

Totaal NL Reparatie en installatie van machines

Overige transportmiddelenind…

Auto- en aanhangwagenindustrie

Machine-industrie



Metaalproductenindustri e

0


2 Rubber- en kunststofproductindu…

€ miljard

•

HTS percentage

Bron: CBS / Bewerking Berenschot

12

Toegevoegde waarde Limburg (alle sectoren, 1 digit)

De industrie is in Limburg de grootste sector qua toegevoegde waarde •

De industrie is de sector die de meeste toegevoegde waarde levert in Limburg, ruim € 5,2 miljard van de 30 miljard. Daar valt onder grootste deel HTS (€ 2.960 mln), maar ook geheel chemie (€ 2.110 mln) en deel van agro/food (€ 2.724 mln) (food gedeelte)

•

De andere twee sectoren die deels onder de HTS definitie vallen, dragen beperkter bij, respectievelijk: informatie en communicatie (~ 1,1 miljard) en specialistische zakelijke diensten (~ 1,4 miljard)

•

55% in Zuid-Limburg




Onderwijs

Openbaar bestuur en…

Verhuur en overige zakelijke…


Verhuur en handel van…



Horeca

Vervoer en opslag

Handel

Bouwnijverheid


Energievoorziening

Industrie

Delfstoffenwinning

6000 5000 4000 3000 2000 1000 0


€ miljoen

Toegevoegde waarde (~ BBP) sectoren Limburg (2009)

Zuid-Limburg (CR) Midden-Limburg (CR) Noord-Limburg (CR)

Bron: CBS, Etil, 2013 / Bewerking Berenschot

13

Toegevoegde waarde Limburg (alle sectoren, 1 digit)

De Limburgse industrie draagt ook procentueel veel bij aan de totale Nederlandse economie •

De Limburgse economie draagt voor 5,9% bij aan de totale Nederlandse economie

•

De industrie draagt met 8,7% meer bij aan het totaal van de Nederlandse industrie

•

Informatie en communicatie draagt voor 4,4% bij en specialistische zakelijke diensten voor 4,3%

Huishoudens




Onderwijs

Openbaar bestuur en…



Verhuur en handel van onroerend…



Horeca

Vervoer en opslag

Handel

Bouwnijverheid


Energievoorziening

Industrie

Delfstoffenwinning

12% 10% 8% 6% 4% 2% 0%


Percentage

Percentage toegevoegde waarde Limburg t.o.v. Nederland (2009)

Percentage Limburg tav t.o.v Nederland

.

Gemiddeld percentage Limburg tav Nederland


14

Aantal vestigingen Limburg (2 digit)

Binnen HTS sectoren is aantal vestigingen van dienstverlenende sectoren het grootst Qua aantal vestigingen zijn twee dienstverlenende sectoren die deels onder de HTS definitie vallen het grootst informatie en communicatie en specialistische zakelijke diensten; totaal is ruim 5000

Aantal vestigingen van bedrijven in Limburg HTS sectoren (2012) 2500 2000

1500 1000 500 Design, fotografie, vertaalbureaus

Research


Midden-Limburg (CR) IT-dienstverlening

Machine-industrie

Elektrotechnische industrie Elektrische apparatenindustrie

Metaalproductenindustrie


0

Auto- en aanhangwagenindustrie Overige transportmiddelenindus… Reparatie en installatie van machines

Zuid-Limburg (CR) Rubber- en kunststofproductindustrie

Aantal

•

Noord-Limburg (CR)

CBS / Bewerking Berenschot

15

Aantal vestigingen Limburg (HTS subsectoren, 2 digit)

Metaalproducenten relatief vaker in Limburg gevestigd •

In vergelijking met heel Nederland bevind 5,7% van het aantal vestigingen zich in Limburg

•

Hier valt op dat voor de basismetaal, rubber- en kunststof, metaalproducten, machine-industrie en de auto- en aanhangwagenindustrie boven het gemiddelde van 5,7% uitkomen wat betreft het aantal vestigingen

Percentage vestigingen van bedrijven Limburg in vergelijking met Nederland (2012) Design, fotografie, vertaalbureaus Research Architecten-, ingenieursbureaus e.d. IT-dienstverlening Reparatie en installatie van machines Overige transportmiddelenindustrie Auto- en aanhangwagenindustrie Machine-industrie Elektrische apparatenindustrie Elektrotechnische industrie Metaalproductenindustrie Basismetaalindustrie Rubber- en kunststofproductindustrie 0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

16%


16

Aantal vestigingen met meer dan 10 werkzame personen Limburg (alle sectoren, 1 digit)

De industrie kent een hoger aantal vestigingen met meer dan 10 werkzame personen dan informatie en communicatie en specialistische zakelijke diensten Het aantal vestigingen met meer dan 10 werkzame personen is in de handel het hoogst, gevolgd door de industrie





Verhuur en handel van onroerend goed



Horeca

Vervoer en opslag

Handel

Bouwnijverheid


Energievoorziening

Industrie

Delfstoffenwinning

1400 1200 1000 800 600 400 200 0


Aantal vestigingen Limburg met meer dan 10 werkzame personen

Aantal

•

10 of meer werkzame personen


17

Opheffingen en oprichtingen van vestigingen (HTS sectoren, 1 digit)

Industrie kent haast geen oprichtingen en veel opheffingen (in 2011) •

Het aantal opheffingen is het grootst in de industrie (in 2011), maar dat is wel grotendeels in lijn met de rest van Nederland (6,3%)

•

Wat betreft het aantal oprichtingen was dit zeer laag (5) en ook ten opzichte van de rest van Nederland was dit laag (3,3%)

5% 4%

100

3%

Aantal

150

2% 50

1%

Specialistische zakelijke…


0% Industrie

0

Zuid-Limburg (CR)

Midden-Limburg (CR) Noord-Limburg (CR) Percentage Limburg tov Nederland

5,0% 4,5% 4,0% 3,5% 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% Informatie en communicatie Specialistische zakelijke diensten

6%

200

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 Industrie

7%

Oprichtingen van vestgingen (2011)

Aantal

250

Percentage Limburg tov rest Nederland

Opheffingen van vestigingen (2011)

Zuid-Limburg (CR) MiddenLimburg (CR)

Noord-Limburg (CR) Percentage Limburg tov Nederland


18




Onderwijs

Verhuur en handel van onroerend goed Specialistische zakelijke diensten Verhuur en overige zakelijke diensten Openbaar bestuur en overheidsdiensten



Horeca

Vervoer en opslag

Handel

Bouwnijverheid


Energievoorziening

Industrie

Delfstoffenwinning


•

x 1000

Werkzame personen Limburg

De industrie is de grootste werkgever van Limburg De industrie is de grootste werkgever van Limburg met 71.400 banen

Werkzame personen Limburg (2009)

80

70

60

50

40

30

20

10

Zuid-Limburg (CR)

0 Midden-Limburg (CR)

Noord-Limburg (CR)

Bron CBS / Bewerking Berenschot

19

Banen Limburg (alle sectoren, 1 digit)

Industrie ook relatief belangrijke sector voor banen •

De industrie springt samen met de energievoorziening eruit wat betreft het aantal banen dat er relatief in Limburg zijn ten opzichte van het totaal in Nederland

10,0% 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Huishoudens


Gezondheids- en welzijnszorg Cultuur, sport en recreatie

Onderwijs

Informatie en communicatie Financiële dienstverlening Verhuur en handel van onroerend goed Specialistische zakelijke diensten Verhuur en overige zakelijke diensten Openbaar bestuur en overheidsdiensten

Horeca

Vervoer en opslag

Handel

Bouwnijverheid


Energievoorziening

Industrie

Delfstoffenwinning

Percentage Limburg t.o.v. tav Nederland


Percentage

Percentage werkzame personen Limburg t.o.v Nederland (2009)

Gemiddeld percentage Limburg tav t.o.v. Nederland


20

R&D uitgaven Nederland en Limburg

5,8% van de Nederlandse R&D uitgaven worden gedaan in Limburg •

In Limburg wordt € 603 miljoen uitgegeven aan R&D, dat neerkomt om 5,8% van het totaal in Nederland. De HTS is goed voor € 140 miljoen

R&D uitgaven (mln, 2009) 603

Rest Nederland Limburg

9805


21

R&D uitgaven Nederland HTS sectoren

R&D uitgaven van HTS sector automotive het hoogst in Nederland •

In het totaal van HTS sectoren in heel Nederland wordt met name door de automotive, elektrische apparaten industrie, ingenieursbureaus en de machine-industrie het meest aan R&D besteed

500 of meer werkzame personen 250 tot 500 werkzame personen

74 Design, fotografie, vertaalbureaus


Research


IT-dienstverlening

Reparatie en installatie van machines

Overige transportmiddelenindustrie


Machine-industrie




50 tot 250 werkzame personen Basismetaalindustrie

1800 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0

Rubber- en kunststofproductindustrie

€ miljoen

R&D uitgaven HTS sectoren Nederland (2011)

10 tot 50 werkzame personen 1 tot 10 werkzame personen 0 Werkzame personen Totaal


22

Uitvoer Nederland (HTS subsectoren)

Machine-industrie belangrijkste HTS sector voor uitvoer in Nederland De machine-industrie springt wat betreft van uitvoer (export) binnen de HTS sectoren er met meest uit (ruim 5% van de totale uitvoer), gevolgd door elektrotechnische industrie, basismetaal en de auto- en aanhangwagenindustrie

Uitvoer goederen en diensten Nederland (2011) 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

6% 5% 4%

3%


Research


IT-dienstverlening

Reparatie en installatie van machines

Overige transportmiddelenindus…


Machine-industrie





2%

Rubber- en kunststofproductindustrie

€ miljard

•

1%

Uitvoer van diensten

0%

Uitvoer van goederen Percentage totaal


23

FOTO: Enquête

Totale populatie

24

Enquête opzet

Hoge respons van enquête • Enquête is verzonden naar totale populatie van 617 bedrijven die onder HTS en enkele aanpalende sectoren vallen • De enquête is door 197 personen ingevuld

• 123 respondenten hebben de totale vragenlijst afgerond (= 20%) • Vragenlijst is in samenwerking met projectgroep tot stand gekomen

25

Aantal respondenten naar sector

Machine- en apparaten, metaalproducten en medische en optische industrie sterk vertegenwoordigd Belangrijkste subsectoren van de maakindustie waar de bedrijven actief zijn [meedere antwoorden mogelijk] (n=193) Zakelijke dienstverlening IT-dienstverlening Food Overig, namelijk Energie Bouw Agro Chemie Space Automotive Medische en optische apparatenindustrie Audio-,video-, telecomm-app industrie Overige elektrische apparatenindustrie Kantoormachine- en computerindustrie Machine- en apparatenindustrie Metaalproducten-industrie Basismetaal-industrie Glas, aardwerk, cement- kalk en gipsproducten Rubber-, kunststof-verwerkende industrie

0

10

20

30

40

50

60

Aantal keer genoemd

26

Omzet en toegevoegde waarde

Meerderheid zijn kleine bedrijven

Toegevoegde waarde en omzet naar grootteklasse (n=154)

Toegevoegde waarde

73%

Omzet

57%

0% 1-5 miljoen (n=87)

22%

20%

6 - 25 miljoen (n=40)

26%

40% 26 - 50 miljoen (n=16)

60% > 250 miljoen (n=6)

3%

10%

80%

100%

101 - 250 miljoen (n=5)

27

Innovatieindicatoren

1/3 van de bedrijven haalt meer dan 25% van de omzet uit nieuw ontwikkelde producten / merendeel besteedt 3-5% van de omzet aan R&D / in de meeste gevallen 1 octrooi in bezit

Deel van de 2012 omzet uit nieuw ontwikkelde producten (in de laatste 3 jaar) (n=126)

Aantal octrooien in bezit per bedrijf (n=126) 1%

1 - 2% van het totaal 18% 37%

7% 20%

19%

6%

1

9%

3 - 5% van het totaal 6 - 10% van het totaal

11 - 25% van het totaal > 25% van het totaal

2-5 20%

6-10 65%

11-100 >100

Percentage van de omzet besteed aan R&D (n=126) 1 - 2% van het totaal 18%

23%

6 - 10% van het totaal

16% 16%

3 - 5% van het totaal

28%

11 - 25% van het totaal > 25% van het totaal

28

Aantal FTE en opleidingsniveau

Gemiddeld toch hoog aantal FTE MKB bedrijven/ grootste deel werknemers met HBO niveau , daarna MBO niveau

Gemiddeld aantal FTE naar omzetcategorie 4834

5000

Verdeling naar gemiddeld opleidingsniveau over het aantal werkzame personen binnen uw bedrijf (n=174)

4000 3000 16%

2000

1460

HBO

36%

1000

0

18

130

341

MBO

16%

WO

1-5 miljoen 6 - 25 miljoen 26- 50 miljoen 51- 250 > 250 miljoen (n=87) (n=39) (n=15) miljoen (n=5) (n=5) Gemiddeld aantal FTE

Overig 32%

29

Aantal vestigingen binnen en buiten Limburg

Meerderheid heeft 1 vestiging in Limburg en geen vestiging buiten Limburg

Aantal vestigingen per bedrijf in Limburg (n=185) 1% 1% 1%

Aantal vestigingen per bedrijf buiten Limburg (n=182) Aantal 1% 1% 2% 1% 1% 1% 1% vestigingen 1% 1% 2% 1% 1%

Aantal vestigingen

4% 8%

0

3%

4%

1 2 3 4 5 87%

22%

59%

0 1 2 3 4 5 6 7 8 10 11 25 40 78 100 1000

30

Ketenplaats en soort levering

Meeste respondenten leveren aan eindklanten (B2B) of zijn toeleverancier, vooral van diensten en eigen eindproducten

Rol in de keten (n=140)

Uitplisting omzet (gemiddeld) naar producten/diensten (n=145) Materialen levering

6%

5%

10%

6%

Levering aan eindconsumenten (B2C) Levering aan eindklanten (B2B)

22%

12% 39%

Toeleverancier (1st tier) 13%

Toeleverancier (2nd tier) 61%

Onderdelenlevering (parts suppling) Modules of eindproducten voor anderen (system suppling) Diensten

Verder/dieper in de keten 26%

Eigen (eind)producten

31

Geografische klantspreiding en hoofdkantoor

Grootste deel levert aan klanten in buitenland en hoofdkantoor in Limburg

Geografische spreiding van klanten (gemiddeld) (n=133)

Locatie hoofdkantoor (n=185)

4% 23%

5%

8% Limburg Limburg

46%

Nederland Rest van NL

Europa Buitenland Rest 31%

83%

32

Omzet Nederland uitgesplitst naar omzetgrootte

Vooral kleine bedrijven halen relatief groot deel van hun omzet uit Nederland

90 80 70 60 50 40 30 20 10 0

75-100% > 250 miljoen

101 - 250 miljoen

26 - 50 miljoen

6 - 25 miljoen

0-74%

1-5 miljoen

Aantal keer genoemd

Deel omzet > en < dan 75% van klanten uit Nederland uitgesplitst naar omzetgrootte (n=134)

Omzetgrootte

33

Spreiding leveranciers en internationalisering

Grootste deel wil internationale activiteiten uitbreiden / leveranciers bijna gelijk gespreid tussen Limburg, Nederland en buitenland

Geografische spreiding van leveranciers (gemiddeld) (n=124)

Ambitie voor internationalisering (n=131)

5%

8%

29% Gelijk houden internationale activiteiten

35% Limburg

Uitbreiden internationale activiteiten

Rest van NL Buitenland

36%

Exclusief op NL markt gericht

87%

34

Belangrijkste markten

Machine en apparaten, food, metaalproducten, agro, automotive grootste markten, in toekomst overall focus op minder markten Belangrijkste markten nu en in de toekomst waar nu direct of indirect aan geleverd wordt [meerdere antwoorden mogelijk] (n=140) Machine- en apparatenindustrie - Algemeen Food Metaalproducten-industrie

Agro Automotive Chemie Medische en optische apparatenindustrie - Medical equipme

Machine- en apparatenindustrie - Semicon equipment Rubber-, kunststof-verwerkende industrie Energie - Algemeen Medische en optische apparatenindustrie - Algemeen

Bouw

Nu

Overige elektrische apparatenindustrie - Algemeen

Toekomst

Basismetaal-industrie Overige elektrische apparatenindustrie - Lighting Audio-,video-, telecomm-app industrie Kantoormachine- en computerindustrie - Printing equipment Kantoormachine- en computerindustrie - Algemeen Glas, aardwerk, cement- kalk en gipsproducten Auronautics Energie - Solar Space Overig

0

10

20

30

40

50

60

Aantal keer genoemd

35

Kenniscompetenties

Materiaaltechnologie en productietechnologie worden nu als belangrijkste competenties gezien en waar in de toekomst extra in wordt geïnvesteerd •

Let op: belangrijkste kenniscompetenties scoren lager in de toekomst. De reden daarvoor is waarschijnlijk dat er in de toekomst niet extra in wordt geïnvesteerd

Belangrijkste kenniscompetenties nu en in de komende 5 jaren (n=126)

Materiaaltechnologie

Productietechnologie Nu Systeemtechnologie

In de komende 5 jaren

Componenttechnologie

0%

5%

10%

15%

20% 25% 30% Percentage

35%

40%

45%

50%

36

Verdere uitsplitsing kenniscompetenties (detaillering vorige sheet)

Assemblage-, metaal- en verbindende technologie scoren hoogst / In toekomst belangrijker dan nu: kunststof (biobased), sensoren/actuatoren, biomedische materialen, printen, imaging en nanotechnologie Belangrijkste kenniscompetenties nu en in de komende 5 jaren [meerdere antwoorden mogelijk] (n=126) Productietechnologie - Assemblage technologie bv monteren Materiaaltechnologie - Metaaltechnologie Productietechnologie - Verbindende technologie bv lassen, solderen Materiaaltechnologie - Coatingtechnologie Componenttechnologie - Mechanisch precisie Materiaaltechnologie - Kunststoftechnologie (inlc biobased) Systeemtechnologie - Besturing Embedded systems (ICT) Meettechnologie Systeemtechnologie - Motion control Componenttechnologie - Sensoren/actuatoren Productietechnologie - Omvormende bewerkingen bv spuitgieten, plaatwe Systeemtechnologie - Doseertechnologie Productietechnologie - Afnemende bewerkingen: bv frezen, slijpen Systeemtechnologie - Object Handling Componenttechnologie - Electronic circuits Systeemtechnologie - Anders Materiaaltechnologie - Biomedische materialen Componenttechnologie - Biomedische Componenttechnologie - Vloeistoffen Productietechnologie - Inspectie/meettechnologie bv US inspectie, fun Componenttechnologie - Printing Productietechnologie - Opbouwende bewerkingen bv opdampen, printen Systeemtechnologie - Imaging technologie Productietechnologie - Reiningingstechnologie: bv US reinigen Materiaaltechnologie - Glastechnologie Materiaaltechnologie - Nanotechnologie Componenttechnologie - Photonics (inclusief PV) Productietechnologie - Tranistietechnologie: uitharden, gloeien Componenttechnologie - Magnetische Anders

Nu In de komende 5 jaren

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Aantal keer genoemd

37

Verdere analyse kenniscompetenties

Meestal wordt nu en in de toekomst (allebei) belangrijk gescoord / belangrijk in toekomst en niet nu komt overeen met vorige scheet / uitzondering is motion control (alleen nu of in toekomst gescoord) Belangrijkste competenties nu en in toekomst verder uitgesplitst

Anders, namelijk Systeemtechnologie - Anders Systeemtechnologie - Doseertechnologie Systeemtechnologie - Object Handling Systeemtechnologie - Besturing Embedded systems (ICT) Meettechnologie Systeemtechnologie - Motion control Systeemtechnologie - Imaging technologie Componenttechnologie - Sensoren/actuatoren Componenttechnologie - Magnetische (In de komende 5 jaren) Componenttechnologie - Biomedische Componenttechnologie - Vloeistoffen Componenttechnologie - Electronic circuits Componenttechnologie - Printing Componenttechnologie - Photonics (inclusief PV) Componenttechnologie - Mechanisch precisie Productietechnologie - Assemblage technologie bv monteren Productietechnologie - Inspectie/meettechnologie bv US inspectie, fun Productietechnologie - Verbindende technologie bv lassen, solderen Productietechnologie - Reiningingstechnologie: bv US reinigen Productietechnologie - Tranistietechnologie: uitharden, gloeien Productietechnologie - Omvormende bewerkingen bv spuitgieten, plaatwe Productietechnologie - Opbouwende bewerkingen bv opdampen, printen Productietechnologie - Afnemende bewerkingen: bv frezen, slijpen Materiaaltechnologie - Biomedische materialen Materiaaltechnologie - Glastechnologie Materiaaltechnologie - Metaaltechnologie Materiaaltechnologie - Kunststoftechnologie (inlc biobased) Materiaaltechnologie - Coatingtechnologie Materiaaltechnologie - Nanotechnologie

Nu (1) Toekomst (0) Nu (0) Toekomst (1) Allebei 1

0

10

20 30 Aantal keer genoemd

40

50

38

FOTO: Enquête Uitgesplitst naar omzetgrootte

39

Sectoren naar omzetgrootte

Grote bedrijven met name in machine- en apparatenbouw, chemie en overig

Sectoren uitgesplitst naar omzetgrootte (n=154) Zakelijke dienstverlening IT-dienstverlening Food Overig, namelijk Energie Bouw

Agro Chemie

1-5 miljoen

Automotive

6 - 25 miljoen

Medische en optische apparatenindustrie

26 - 50 miljoen

Audio-,video-, telecomm-app industrie

101 - 250 miljoen

Overige elektrische apparatenindustrie

> 250 miljoen

Kantoormachine- en computerindustrie Machine- en apparatenindustrie Metaalproducten-industrie Basismetaal-industrie Rubber-, kunststof-verwerkende industrie 0

10

20

30

40

50

Aantal keer genoemd

40

Vestigingsplaats naar omzetgrootte

Kleine bedrijven relatief vaak in Limburg, maar ook in Europa en daarbuiten

Hoofdkantoor vestigingsplaats uitgesplitst naar omzetgrootte (n=154) 100

80 70 60 50 40

Rest

30 20

Europa

10

Nederland Limburg > 250 miljoen

101 - 250 miljoen

26 - 50 miljoen

6 - 25 miljoen

0 1-5 miljoen

Aantal keer genoemd

90

Omzetgrootte

41

Rol in keten naar omzetgrootte

Kleinere bedrijven leveren ook veel aan eindklanten, maar zitten ook vaker verderop in de keten

Rol in de keten uitgesplitst naar omzetgrootte (n=140) 90

70 60 50 40

Verder/dieper in de keten

30

Toeleverancier (2nd tier)

20

Toeleverancier (1st tier)

10

Levering aan eindklanten (B2B) > 250 miljoen

101 - 250 miljoen

26 - 50 miljoen

6 - 25 miljoen

0 1-5 miljoen

Aantal keer genoemd

80

Levering aan eindconsumenten (B2C)

Omzetgrootte

42

R&D uitgaven naar omzetgrootte

Ook veel kleine bedrijven geven relatief veel uit aan R&D

Uitgaven R&D/omzet uitgesplitst naar omzetgrootte (n=126) 70 60 50 40 30

> 25%

20

11 - 25%

10

6 - 10% 3 - 5%

> 250 miljoen

101 - 250 miljoen

26 - 50 miljoen

6 - 25 miljoen

0 1-5 miljoen

Aantal keer genoemd

80

1 - 2%

Omzetgrootte

43

FOTO: Website analyse : doorlichting van 200 Limburgse maakbedrijven

44

Website analyse

Innovatieve maakindustrie kent 5 ketenrollen OEM

Ontwerpende toeleveranciers

OEM

Technologie- en applicatiekennis

Systeemintegratoren Organisatiecapaciteit en projectmanagement

Productspecialist

Processpecialist

Product- en applicatiekennis

Gespecialiseerde fabricagetechnologie

OEM

Systeeminnovatoren

Makende toeleveranciers

Markt

Ten eerste de OEM’er-rol, de eigenaar van het eindsysteem en uitbesteder in de supply chain. Dit zijn ketenspelers die ieder een eigen markt kennen en daar de eisen voor hun productpakket uit afleiden , ze zijn zelfscheppend

Bekende OEM-ers zijn bijvoorbeeld Dinissen, DAF, ASML, Neopost en Océ. OEM’ers hoeven niet per se groot te zijn, ze kunnen ook in de categorie MKB vallen. Omgekeerd hoeven toeleveranciers geen MKBbedrijven (meer) te zijn.

45

Website analyse

Innovatieve maakindustrie kent naast de rol van OEM-er nog eens 4 ketenrollen OEM

Technologieen applicatiekennis

Systeemintegratoren Organisatiecapaciteit en projectmanagement

Productspecialist

Processpecialist

Product- en applicatiekennis

Gespecialiseerde fabricagetechnologie

OEM

Ontwerpende toeleveranciers

OEM

Systeeminnovatoren

Makende toeleveranciers

Markt

Het classificatiemodel gaat uit van twee assen: De verticale as geeft de betrokkenheid in de stuklijst aan. In dit geval betekent de stuklijst de stuklijst van het totale product c.q. de totale productfamilie. Onder aan de as mag men losse onderdelen leveren, bovenaan levert men een compleet systeem. De horizontale as geeft de betrokkenheid in het ontwerpproces aan. Geheel links worden nieuwe systeemconcepten of delen daarvan ontworpen en geheel rechts maakt men alleen alles volgens tekening.

De combinatie van deze twee assen resulteert in vier kwadranten en in elk kwadrant is een archetyperol te benoemen. Er zijn dus vier rollen: • Innovator: op een hoog stuklijstniveau werkend aan de ontwerpkant (zelfscheppend) • Integrator: op een hoog stuklijstniveau werkend aan de maakkant (op specificatie) • Processpecialist: op een laag stuklijstniveau werkend aan de maakkant (op specificatie) • Productspecialist: op een laag stuklijstniveau werkend aan de ontwerpkant (zelfscheppend)

46

Website analyse

Van de 200 bedrijven is dit de verdeling over de keten

Websiteanalyse 200 en rol in de keten

OEM Systems Onderdelen Materiaal

47

Analyse top 200

51 van de top 200 maakbedrijven zijn OEM-er en dus zelfscheppend Markt

# bedrijven

Machinebouw

11

Printing

1

Semicon Automotive

Aerospace Agro-food

13

Health

16

Packaging

5

Industrie

Chemie

5

Bouw

3

Overig

4

•

Bedrijven kunnen in meerdere markten actief zijn 48

Analyse top 200

34 van de top 200 maakbedrijven zijn system supplier en daarvan zijn er 10 zelfscheppend ( ) Markt

# bedrijven

Machinebouw

7

Printing

4

Semicon

9

Automotive

10

Aerospace

5

Agro-food

4

Health

5

Packaging

4

Industrie

9

Chemie

9

Bouw

11

Overig

1

•


Analyse top 200

71 van de top 200 maakbedrijven zijn parts suppliers en daarvan zijn er 32 zelfscheppend ( ) Markt

# bedrijven

Machinebouw

21

Printing

15

Semicon

10

Automotive

26

Aerospace

6

Agro-food

18

Health

18

Packaging

8

Industrie

19

Chemie

15

Bouw

30

Overig

4

•


Analyse top 200

44 van de top 200 maakbedrijven zijn material /ingredient supplier en daarvan zijn er 35 zelfscheppend ( ) Markt

# bedrijven

Machinebouw

3

Printing

3

Semicon

9

Automotive

9

Aerospace

3

Agro-food

18

Health

8

Packaging

11

Industrie

6

Chemie

9

Bouw

9

Overig

4

•


Recentelijke publicatie MT top 100 MKB industrie bedrijven door Mazar Berenschot Corporate Finance (MBCF) en Top 30 R&D bedrijven •

Naast Océ en onderdelen van de Aalbertsgroep en VDL groep komen de volgende MKB bedrijven uit Limburg voor:

•

3 van top 30 Bedrijfs-R&D in Nederland 2012 in Limburg

Naam

#

Omzet miljoen

EBIT

Omzet Groei

Naam

Uitgaven miljoen Nederland

SIF

3

183

2

21

DSM

242

Vekoma

18

78

70

1

Océ

144

Dinissen

27

26

42

15

Nunhems

43

Addit

32

27

23

27

Thomas Regout

45

48

29

52

Van Houtum

48

55

50

53

Neways (nevenvestiging in Limburg)

50

284

77

63

NTS (nevenvestiging in Limburg)

60

111

91

38

MGG

87

66

100

36 Bron: MT, Technisch weekblad

52

Tussen conclusies Foto Limburgse maakindustrie 2013

Dit betekent voor de Limburgse maakindustrie:

Dit betekent voor Limburg Makers:

• Maaktechnologie en maakindustrie is belangrijke pijler voor Limburgse economie, maar gebrek aan focus en relatief lage R&D investeringen zijn een bedreiging • Veel kansen om te groeien! Exporterende sector met veel OEM-ers. Toeleveranciers meetrekken. • Risico dat bepaalde activiteiten verplaatst worden naar lage loonlanden agv het op termijn niet kunnen leveren van ' handjes' • Welke kennisinstellingen behoren tot de wereldtop als het gaat om kansen voor de Limburgse industrie? Daar zou dit programma aansluiting bij moeten zoeken. • Meer investeren in R&D kan een enorme boost aan de omzet van de HTS-sector geven. • Traditionele industrie moet zich richten op high requirements en best-in-class binnen de sector • Kenniscompetenties lijken op maakindustrie gefocused, maar met lage R&D uitgaven en geen nieuwkomers. Geen entrants, maar wel exits. • Het is lucratief om in Limburg aan exportbevordering te doen • Veel kansen in het multidiciplinair inzetten van kennis (cros over)

• Investeren in R&D om concurrerend te blijven tegen de rest van de wereld. • Richt je niet alleen op technologische innovaties, maar ook op exportbevordering, verdienmodellen, business innovatie, e.d. • Programma moet zich richten op negatieve trends uit analyse en niet alleen op new-tech • Ondersteunen van Limburgse ondernemers bij het komen van kennis en kunde naar kassa • Aansluiting bij grote Europese thema's en innovatieprogramma's (nu FP7 en straks Horizon2020) zou het programma kunnen versterken via het bieden van nieuwe kansen voor financiering, maar ook voor commitment en inbedding in nationale en internationale context. Met name een programma als Factories of the Future en het ETP Manufuture zijn begaan met zorg over de toekomst van manufacturing in Europa. • Provincie ook meer involveren in randvoorwaarden scheppen • Niet te eng Limburgs denken, betrekken van goede partijen daarbuiten en geen NoordMidden-Zuid discussies

53

Inhoudsopgave •


•

Gevolgde werkwijze

•


•


•


•


•

Bijlagen

54

Clusteranalyse: Beschrijving cluster

55

Clusteranalyse

Definitie van een cluster

Beleid

Een compleet cluster:

Netwerk

Grond stoffen

Product

Sub system

• • OEM

Markt venster

Markt

• Onderzoek

•

Onderwijs

Focus en massa: Organisaties gaan graag in een regio of netwerk acteren waar hun business ideeën passen en de kans op toeval om een nieuw idee, een nieuw project, een nieuwe toeleverancier, een nieuwe klant te ontmoeten groter is. We noemen dit focus (business oriëntatie) en massa (hoeveelheid organisaties)

•

•

heeft focus en massa bevat alle ketenschakels vanaf eindmarkt tot en met grondstoffen die door middel van T&U (toeleveren & uitbesteden) relaties aan elkaar verbonden zijn kent verschillende collectieve, gefocusseerde marktvensters omvat ook onderzoek en onderwijsorganisaties passende bij de focus van het cluster en massaversterkend heeft een actief netwerk om kennismaking en kennisuitwisseling om te zetten in vaste werkrelaties kent ook een overheidscomponent in de zin van passend overheidsbeleid om te regisseren (en later) te faciliteren

56

Clusteranalyse

Zowel horizontale als verticale clusters zijn mogelijk

Beleid

Horizontale clustering:

Netwerk

Clustering van organisaties die gemeenschappelijke marktvensters hebben Grond stoffen


Product

Productietechnologie

Sub system


OEM

Systeemtechnologie

Markt venster

Markt

Diensten

Onderzoek Onderwijs

Verticale clustering: Clusters van organisaties die gemeenschappelijke technologie hebben: materiaal-, productie-, component-, systeemtechnologie en diensten

De volgende horizontale clusters (marktvensters) zijn bekeken: • High Tech systems • Agro-food • Packaging • Health • Automotive

De volgende verticale clusters (technologie) zijn bekeken: • Coatings PV, sensoren, polymeren, bioraffinage en

X recycling zijn overwogen maar niet bekeken

57

Clusteranalyse

Uiteindelijk gekozen clusters

Beleid

Netwerk

Grond stoffen


Product


Sub system


Onderzoek

OEM

Systeemtechnologie

Markt venster

Markt

Agro-food Systemen

1

Health systemen

2

Automotive

3

Packaging

4

Coatings

5

HTS

6

Diensten

Onderwijs

58

1. Agro-food cluster

HTS toelevering aan agro-food keten

Beleid, netwerk, onderwijs, onderzoek

Feed & Seed

Mechanisaties Robots Installaties

Food Ingredient

Procesequipement Installaties

Food Eind producten

Procesequipement Installaties Mechanisaties

Distributie

Installaties Automotive

HTS toelevering


Teelt Veehouderij

59


Agro-food

Bedrijven in Limburg in HTS toelevering en agro-food Nutreco De Hus Forfarmers Agrifirm Vitelia Ardol

RFC >10 kas-telers Interveth Scott int.

RFC Ovis Boske Vion Nestle Gulpener Van drie Aviko Brand Bier Alfa bier

Teeuwissen Laarakker Bake plus Isobionics

Robbert Weijers > 10 partijen


Feed & Seed

HTS toelevering


Dinnissen Van Aarsen

Teelt Veehouderij

Mechanisaties Robots Installaties

Vostermans Fancom Hotraco Robomotive SAC

Food Ingredient


Dinnissen Sormac Numac Biozym Bude Dofra

Food Eind producten

Procesequipement Installaties Mechanisaties

Distributie

Jan Linders

Installaties Automotive

Dinnissen WPHaton Marel Portion packaging Gea CFS

60


Agro-food campus

•

Focusgebieden Greenport Venlo Campus •

een sterk accent op bedrijvigheid en innovaties rond tuinbouw, agro, maakindustrie en logistiek • een samenwerking van Regio Venlo, Provincie Limburg en Ondernemend Limburg • Innovatietoren als onderdeel campus

•

1 programmalijn specifiek voor de maakindustrie: • • • •

1. de toepassing van functionele coatings 2. robotics & vision 3. waterbesparing en filtratietechniek 4. bundeling van krachten voor internationalisering en export

61

2. Health cluster

HTS toelevering aan Health keten


Life sciences

Instrumenten Apparaten

Cure

Instrumenten Apparaten Prothesen

Care

Robots Apparaten Installaties

HTS toelevering


Diagnose

62

2. Health cluster

Health

Bedrijven in Limburg in HTS toelevering en Health DSM Pharmcel

Beleid, netwerk, onderwijs, onderzoek Life sciences


HTS toelevering

Zorgaanbieders Zorgverzekeraars

MHC, MU, MBIC, MUMC 45 bedrijven van MHC

Diagnose


Cure

Instrumenten Apparaten Prothesen

Care

Robots Apparaten Installaties

Acist, AIM, Anatech, Applied Biomedical systems, Arion international, Biozym, JPE, Euramax, Eurocarbon, Hauzer, GDO, GTE, Merit medical, Nedinsco, Novuqare, Pathofinder, Medtronic Optiwa, Nelipack, Mondi, Fartimedex, ABS, ACS biomarkers, Maastricht Instruments, VDL Konings, Goffin, Fablous, Kersten rev techniek, de Heer medicon, Temec, Fortimedex, Vitascore, Schell

63

2. Health cluster

Health Campus Maastricht

•

Focusgebieden HCM

-

Hart- en vaatziekten

-

Geestelijke gezondheid en hersenonderzoek

Volksgezondheid en eerstelijnszorg Stofwisselingsaspecten van chronische aandoeningen en kanker

•

HCM is een samenwerking van de Universiteit Maastricht, Maastricht UMC+, industriebank LIOF, gemeente Maastricht en Provincie Limburg

•

45 bedrijven (700 FTE)waarvan 21 spin-outs met ca. 425 FTE

•

Ook hier is een gebouw voor startende bedrijven voorzien

64

2. Health cluster

Programering Lifetec network • Eerste programma onder de vlag van HCM is: •

Brain unlimited

• Hierin werken samen : •

Faculty of Psychology and Neurosciences, Maastricht University

•

Faculty of Health, Medicine and Life Sciences, Maastricht University

•

Maastricht Brain Imaging Centre

•

Maastricht University Medical Centre

•

School for Mental health and Neurosciences

•

Department of Neurology

•

Department of Radiology

•

Forschungszentrum Jülich

•

CMRR, Minneapolis

•

Max Planck Institute, Tubingen

LifeTec Network is ontstaan uit een samenwerkingsverband tussen de TU/e, Universiteit Maastricht, Philips, DSM, Organon en Medtronic en houdt zich bezig met vraagstukken op het gebied van medische technologie, biomaterialen en de farmaceutische sector Doel LifeTec Network wil stimuleren dat Zuidoost-Nederland een leidinggevende regio blijft qua onderzoek, ondernemerschap en industrie in de lifetec-sector.

65

3. Automotive cluster

Bedrijven in Limburg in Automotive cluster

Automotive cluster:

Beleid Netwerk

Grond stoffen


Sub system

Product



OEM

Markt vensters

Systeemtechnologie

Diensten

Markt

Een deel van de keten is aanwezig, geen zelfscheppende OEM-er in de regio Vooral producten subsysteem leveranciers. Beperkt zelfscheppend. Geen specifieke Onderzoeks en Onderwijs organisaties in de provincie

Onderzoek Onderwijs

• • •

DSM • Sabic • AFTC • • • • • •

Luc chemie Mamesta VDL Parree Eurotech MGG Greijn Hydroform Keytec

• • • • • • •

VDL Nedcar Thomas Regout Inalfa Tasko Kardel Johnson control Centurion Top Cool

Aansluiten bij een “grotere” regio Brainport en HTAS Helmond zorgt wel onmiddellijk voor het completer maken van het cluster

66

4. Packaging cluster

HTS toelevering aan packaging keten


Materiaal

Instrumenten Apparaten Machines

Verpakking


Verpakken

Instrumenten Apparaten Mechanisatie

Omverpakken

Robots Apparaten Mechanisaties

67

4. Aansluiting HTS en packaging cluster AKarton Kria Materials Sappi Dings Karton Lanxess Van Houtum

Nelipack Eurotech Nordson Holbox Ranpak BV Ranpak BV Kellpa Interstrap MeadWestvac RPC Mondi Beleid, netwerk, onderwijs, onderzoek

Materiaal


Verpakking


Verpakken

Instrumenten Apparaten Mechanisatie

Om verpakken

Robots Apparaten Mechanisatie

Packaging cluster: Grote hoeveelheid bedrijven op 1 of andere wijze actief in de verpakkingsindustrie van gemiddelde tot hoogwaardige verpakkingen (Fast Moving Consumer Goods en Medisch). Leveranciers van basismaterialen aanwezig maar ook leveranciers van verpakkingsmachines/mechanisaties

Onderzoek naar mogelijke samenhang van dit cluster door de organisaties hierop uit te nodigen in netwerk verband

Robert Bosch Verpakkingsmachies, Robomotive, OI manufacturing, Dinissen, G+ S industries, Neways cables, Portion pack

68

5. Coating cluster

Bedrijven in Limburg in Coating cluster

Coating cluster:

Beleid Netwerk

Grond stoffen


Product


Sub system


OEM

Systeemtechnologie

Markt vensters

Diensten

Onderzoek

Markt

Verschillende soorten coatings op metaal- en kunststofproducten waarbij verwerking op displays, turbinebladen en PV van hoogwaardige technologische waarde zijn. Mix van verschillende oppervlaktebehandlingstechnologiën aanwezig in het cluster

Onderwijs

• • • • • • •

DSM DSM/Solar excel Nanocoatings Krya materials Chemtrix Perfect coat Nanohouse

• • • • • • •

Hauzer Surface treatment Sulzer Eldim Mondi Mamesta Scheuten Thielco

• •

Krya materials Nordson

Werkt alleen goed als er daadwerkelijk marktvraag komt door de toepassers die ook op het gebied van applicaties moet liggen en niet alleen op het gebied van verwerkbaarheid. Onderzoek en onderwijs wellicht dicht over de grens in Duitsland te vinden.

69

6. HTS cluster

Bedrijven in Limburg in HTS cluster

HTS cluster:

Beleid Netwerk

Grond stoffen


Product


Sub system


OEM

Systeemtechnologie

Onderzoek

Markt vensters

Diensten

Markt

Goede aanwezigheid van veel ketenspelers incl OEMers! Mix aan marktvensters maakt precompetatieve uitwisseling mogelijk Onderwijs aansluitend tot HBO niveau en Onderzoek net buiten de regio afdoende aanwezig. Aachen, Eindhoven, Leuven

Onderwijs

Alle eerder genoemde OEM-ers, system suppliers, producten materiaal producenten (zelfscheppend en reactief)

Programmering mogelijk voor OEM-ers die wel belangrijk zijn voor de regio maar die buiten de marktvensters vallen zoals Asco, Kusters Engineering en Oce

70

Clusteranalyse: Kwantitatieve analyse clusters

71

Clusteranalyse uitleg

Meten over 3 assen

Grootte van de bol = aantal FTE’s Hoog

Clusterpositie = kennis + kunde + kassa

Attractiviteit van de markt

Gegeven en niet beinvloedbaar

Clusters versnellen

Omturnen/loslaten

Uitnutten

Beinvloedbaar door overheid en bedrijfsleven samen

Laag Zwak

Clusterpositie in de markt

Sterk

In tegenstelling tot de marktaantrekkelijkheid is de clusterpositie wel beïnvloedbaar door gerichte acties en samenwerking van bedrijfsleven en overheid samen. Is de clusterpositie zeer sterk dan spreken we van een zogenaamde hotspot Hoe schatten we de verschillende Kennis-Kunde-Kassa posities in van de Limburgse clusters? Door invullen van assessment per cluster van kennis, kunde en kassa

72


Clusterscores Kennis

Niveau (kwalitatief)

Kennisdynamiek (kwalitatief)

1

2

3

4

5

Geen opleidings en kennisinstellingen op HBO of universitair niveau in de sector

Opleidings en kennisinstellingen op HBO -niveau

Ruim scala, publiek en privaat Opleidings en kennisinstellingen op HBO en universitair niveau Hoge partcipatiegraad nationale R&Dprogramma’s

Ruim scala instituten en bedrijven t/m academisch inclusief een top instituut. Top Nl. en ambitie voor meer. Beperkte partcipatiegraad internationale R&Dprogramma’s

Meerdere (top) instituten Meerdere bedrijven alle niveau’s t/m aangetoonde wereldtop

•Soms spin outs •Soms spin ins •Splitsing tussen inhoudelijke en Herhalende collectieve bedrijfseconomische roadmap gegevens •Collectieve roadmaps op het gebied van product en Enkele mondiale technologieontwikkeling voorloper technologieën •Enkele mondiale koploper technolgieën

•Veel spin outs en spinins •Collectieve extrapeneurship •Collectieve roadmaps op het gebied van product en technologieontwikkeling met internationale allure

Kennis is in bedrijven en kennisinstellingen en blijft daar

Uitwisseling collectieve informatie tussen bedrijven

Geen ordening van Eenmalig collectieve kennisontwikkeling roadmap behalve bij individuele bedrijven State of the art technologieén

Collectieve intrapeneurship

Hoge partcipatiegraad internationale R&Dprogramma’s

73


Clusterscores Kunde 1

2

Kleine brancheorganisa ties geen bevordering van Losse ketenspelers innovatie zonder dwarsverbanden in Korte incomplete NL ketens in NL

3

4

5

Brancheorganisatie die innovatie stimuleert en een dekking die goed is. Complete ketens met onderlinge wisselwerking in NL Ook toeleveranciers van middelen behoren bij het cluster Ook toeleveranciers van grondstoffen behoren bij het cluster

Brancheorganisatie Actief betrokken bij innovatie en goede dekking Complete ketens met kennisinstelling maar weinig wisselwerking Ook toeleveranciers van diensten behoren tot het cluster

Actieve innovatiekoepel met daaronder brancheverenigingen, kennisinstituten en leading firms bij elkaar gebracht.

Mate van organisatie sector en clusterstructuur (kwalitatief)

Geen branche organisatie

Focus van het cluster (kwalitatief)

Geen focus aanwezig

Enige Er is sprake van enkele concentraties Er zijn duidelijke Er is sprake van een centralisatie van van bedrijvigheid regionale concentratie hotspot bedrijvigheid. van meerdere ketenspelers

Veel subsectoren

Discussie over keuzen/focus voor sector

Eerste focus keuze gemaakt

1 Marktvenster bekend Meerdere marktvensters en gekend bekend en gekend

Ook piek in de delta in 1 regio Ook piek in de delta in meerder regio’s

Ambitie

Marktorientatitie (kwalitatief)

Lokaal

Partijen met uitgesproken ambitie

Gezamenlijke ambitie geformuleerd

Hoofdzakelijk regionaal

Hoofdzakelijk nationaal

Gezamenlijke zakelijke en maatschappelijke ambitie

Hoofdzakelijk Europees

Hoofdzakelijk mondiaal

74


Clusterscores Kassa

Aanzuigende werking (kwalitatief)

1

2

3

Er is geen sprake van toename in buitenlandse investeringen Bedrijven vertrekken naar buiten de regio

Er is sprake van een stabiele ontwikkeling van het aantal bedrijven.

Bedrijven blijven en af en toe komt er een bedrijf bij

Bedrijven stromen toe, meer dan 20% buitenlandse Dit betreft ook buitenlandse investeringen. Ook een investeringen buitenlandse HQ in de sector

Meer dan 2 HQ in NL van top-10 bedrijven in de sector, zowel nationaal als internationaal

Meer dan 2 bedrijven in top 3 posities van hun sector

Er is geen binding met de regio op basis van lokale grondstoffen en inftrastructuur

Minder dan 5% buitenlandse investeringen

4

5

Bedrijven blijven en af en toe gaat er een bedrijf af

Huidige marktposities (kwalitatief)

Geen noemenswaardige Nauwelijks top 5-20 posities posities

Enkele bedrijven in top 5-20 Meer dan 2 bedrijven posities van hun sector in top 3-10 posities

Imago (kwalitatief)

Onbekende sector

Landelijke bekendheid

Deels bekend

Europese bekendheid Mondiale bekendheid

75


Clusterscores Marktaantrekkelijkheid

Aanzuigende werking (kwalitatief)

1

2

Er is geen sprake van toename in buitenlandse investeringen Bedrijven vertrekken naar buiten de regio

Er is sprake van een Bedrijven blijven en af en stabiele ontwikkeling toe komt er een bedrijf bij van het aantal bedrijven. Dit betreft ook buitenlandse Minder dan 5% investeringen buitenlandse investeringen

Er is geen binding met de regio op basis van lokale grondstoffen en inftrastructuur

3

4

5

Bedrijven stromen toe, meer dan 20% buitenlandse investeringen. Ook een buitenlandse HQ in de sector

Meer dan 2 HQ in NL van top-10 bedrijven in de sector, zowel nationaal als internationaal

Bedrijven blijven en af en toe gaat er een bedrijf af

Huidige marktposities (kwalitatief)

Geen noemenswaardige Nauwelijks top 5-20 posities posities

Enkele bedrijven in top 5-20 Meer dan 2 bedrijven posities van hun sector in top 3-10 posities

Meer dan 2 bedrijven in top 3 posities van hun sector

Imago (kwalitatief)

Onbekende sector

Landelijke bekendheid

Mondiale bekendheid

Deels bekend

Europese bekendheid

76

Clusteranalyse Enquête

Chemie scoort relatief best, daarna health •

In onderstaande tabel staan van 5 indicatoren die in de enquête zijn gevraagd of de cluster hoger, gemiddeld of later scoorden dan de rest van de populatie

Health (n=47)

Food (n=56)

Agro (n=44)

Chemie (n=31)

HTS (n=110)

Omzetgrootte

Toegevoegde waarde

R&D uitgaven FTE Samenwerking Noot: Cluster zijn ingedeeld door HTS bedrijven te selecteren waarvoor cluster een van belangrijkste markten is (sommige bedrijven in meerdere cluster) en bedrijven die binnen sector van cluster vallen 1 = lager dan gemiddeld

2 = gemiddeld

3 = hoger dan gemiddeld 77

Clusteranalyse

Cluster gescoord en conclusies

Kennis

Kunde

Kassa

Aanhaken kennis van buiten regio

HTS - Agro/Food HTS - Health

Doorontwikkelen kassa

Automotive

Aanhaken bij kennis buiten regio

Packaging

Verkennen ambitie van ondernemers

Coatings

Verkennen ambitie van ondernemers

HTS

Fall back na agro-food/ health Markt Aantrekkelijheid

•

HTS - Agro/Food

Goed

•

HTS - Health

Goed

Automotive

Gemiddeld

Packaging

Matig/gemiddeld

Coatings

Gemiddeld

HTS

Gemiddeld/goed

• •

Hoewel een netwerk van 100 bedrijven wordt voorzien, is dit te groot voor goede matchmaking: kleinere netwerken organiseren Ondersteun bestaande industriële netwerken en zorg voor juiste koppeling naar brainport 2020, topsectoren, horizon 2020 , kennisinstellingen etc Uitnodigen inspirerende en kundige sprekers van buiten Limburg tav thema's voor netwerkbijeenkomsten Ondernemers helpen elkaar al onderling (70%) . Er is potentieel op meer terreinen dan alleen samen ontwikkelen, maar ook in sharing

Noot: Inschatting gedaan door enkele experts 1

2

3

4

5 78

Inhoudsopgave •


•

Gevolgde werkwijze

•


•


•


•


•

Bijlagen

79

Samenwerkingspartners

Vooral samenwerking met andere bedrijven, klanten en leveranciers, maar ook universiteiten, Syntens, hogescholen en LIOF Partners waarmee de afgelopen 3 jaren is samengewerkt i.h.k.v. innovatieprojecten [meerdere antwoorden mogelijk] (n=197) Andere bedrijven Klanten Leveranciers Universiteit Syntens Hogescholen LIOF Private adviseurs of consultants Bracheorganisaties

Strategische onderzoekscentra/campus Overheid Campus Chemelot (campus chemie) Financiële instelling Geen samenwerkingspartners Provincie Campus Maastricht (campus health)

ROC’s /AOC’s Kamer van Koophandel Campus Venlo (agro/food) Gemeente

Overig 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Aantal keer genoemd

80

Mate van samenwerking

Vooral samenwerking met andere bedrijven, klanten en leveranciers, maar ook universiteiten, Syntens, hogescholen en LIOF Mate van samenwerking met verschillende partners [meerder antwoorden mogelijk] (n=197) Andere bedrijven Klanten Leveranciers Bracheorganisaties Universiteit

Syntens Hogescholen

LIOF

Heel weinig

Private adviseurs en consultants

Weinig

Strategische onderzoekscentra/campus

Geregeld

Overheid Campus Chemelot (campus chemie)

Vaak

Financiële instelling

Heel vaak

Campus Venlo (agro/food) Provincie Campus Maastricht (campus health) Kamer van Koophandel ROC’s /AOC’s Gemeente

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Aantal keer genoemd

81

Samenwerkingspartners naar omzetgrootte

Universiteiten en strategische onderzoekscentra wordt vaker door grote bedrijven (met kleine n) gebruik en komt daardoor procentueel vaker voor Partners waarmee de afgelopen 3 jaren is samengewerkt i.h.k.v. innovatieprojecten [meerdere antwoorden mogelijk] (n=197)

Percentage respondenten met samenwerkingspartners naar omzetgrootte Andere bedrijven

Klanten

Andere bedrijven Klanten

Leveranciers

Leveranciers

Bracheorganisaties

Universiteit

Omzet 1-5 miljoen (n=72)

Universiteit

Syntens Syntens

Hogescholen

Omzet 625 miljoen (n=35)

Hogescholen

LIOF Private adviseurs of consultants

LIOF

Bracheorganisaties

Private adviseurs of consultants

Strategische…

Omzet 2650 miljoen (n=11)

Strategische…

Overheid

Overheid

Campus Chemelot (campus chemie)

Campus Chemelot (campus…

Financiële instelling Geen samenwerkingspartners

Financiële instelling

Provincie

Campus Venlo (agro/food)

Campus Maastricht (campus health)

Provincie

ROC’s /AOC’s

Omzet 101-250 (n=4) Omzet >250 (n=2)

Campus Maastricht (campus…

Kamer van Koophandel

Kamer van Koophandel

Campus Venlo (agro/food)

ROC’s /AOC’s

Gemeente

Gemeente

Overig 0

20

40

60

Aantal keer genoemd

80

100

0%

100%

200%

300%

Percentages opgestapeld

82

Barrières

Belangrijkste barrières zijn financiering, tijd en capaciteit en onzekere markt

Belangrijkste barrières die de afgelopen drie jaar zijn ervaren [meerdere antwoorden mogelijk] (n=122) Financiering

Geen tijd en capaciteit voor nieuwe innovatieprojecten

Onzekere markt

Human capital (kennis)

Gebrek aan voldoende (externe) kennis

Aansturing van de organisatie

Regelgeving en fiscaal klimaat (administratie e.d.)

Anders

Geen barrières

0

10

20

30

40

50

60

70

Aantal keer genoemd

83

Barrières naar omzetgrootte

Kleine bedrijven met name barrières rond financiering, onzekere markt en geen tijd en capaciteit voor innovatie, grote bedrijven tijd en capaciteit

Belangrijkste barrières die de afgelopen drie jaar zijn ervaren [meerdere antwoorden mogelijk] (n=122)

Relatief aantal respondenten met barrieres naar omzetgrootte

Financiering

Financiering



Onzekere markt


Onzekere markt


Human capital (kennis) Human capital (kennis)


Gebrek aan voldoende (externe) kennis Gebrek aan voldoende (externe) kennis

Omzet 101250 (n=4)

Aansturing van de organisatie Aansturing van de organisatie

Regelgeving en fiscaal klimaat (administratie e.d.) Anders

Regelgeving en fiscaal klimaat (administratie e.d.)

Geen barrières

Anders, namelijk

0

10

20

30

40

50

Aantal keer genoemd

60

70

Omzet >250 (n=2)

0%

200%

400%


84

Kansen

Meest interessante kansen zijn internationalisering, nieuwe materialen, flexibeler inzetbare producten en toevoegen van diensten Belangrijkste geïdentificeerde kansen [meerdere antwoorden mogelijk] (n=122) Internationalisering Flexibeler inzetbare producten Gebruik van nieuwe materialen Toevoegen van diensten Terugbrengen van verspilling Procesintegratie Gebruik van robotica en vision Toepassen van ICT Ketenintegratie Sluiten van kringlopen (materialen en grondstoffen) Verhogen van de veiligheid Verhogen van de traceability Transparantie in de keten Geen kansen Anders

0

10

20

30

40

50

60

70

Aantal keer genoemd

85

Kansen naar omzetgrootte

Grote bedrijven relatief vaker nieuwe materialen en ICT, kleine bedrijven ook relatief dezelfde top 5 Belangrijkste geïdentificeerde kansen [meerdere antwoorden mogelijk] (n=122)

Relatief aantal respondenten met barrieres naar omzetgrootte

Internationalisering

Internationalisering

Flexibeler inzetbare producten

Flexibeler inzetbare producten

Gebruik van nieuwe materialen

Gebruik van nieuwe materialen


Toevoegen van diensten Toevoegen van diensten Terugbrengen van verspilling Terugbrengen van verspilling


Procesintegratie Procesintegratie

Gebruik van robotica en vision

Toepassen van ICT

Gebruik van robotica en vision

Ketenintegratie

Toepassen van ICT

Sluiten van kringlopen (materialen en grondstoffen)

Ketenintegratie

Verhogen van de veiligheid

Omzet 2650 miljoen (n=11) Omzet 101250 (n=4)

Sluiten van kringlopen (materialen en grondstoffen)

Verhogen van de traceability

Omzet >250 (n=2)

Verhogen van de veiligheid

Transparantie in de keten Geen kansen

Verhogen van de traceability

Anders

Transparantie in de keten

0

10

20

30

40

50

Aantal keer genoemd

60

70

0%

100%

200%

300%


86

Maatregelen/acties Syntens en LIOF

Vraag om financiële ondersteuning en samenwerking organiseren Maatregelen waarmee Syntens en Liof een bijdrage kunnen leveren bij het versterken van de High Tech maakindustrie [meerdere antwoorden mogelijk] (n=197)

0

10

20

Aantal keer genoemd 30 40

50

60

Financiële ondersteuning Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te halen valt (kennisinstellingen, financiers) Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met gerichte match-making Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor ondernemers over innovatiekansen (trends, goede vb etc.)

Verbeteren van de beschikbaarheid van onderzoeksinfrastructuur (laboratoria, demonstratiesites, etc) Begeleiden van samenwerkingstrajecten Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers omtrent mogelijkheden en voordelen van samenwerking Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Steun bij werving van h geschikte medewerkers Gezamenlijke branding/profileren per sector Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering van de organisatie

Geen specifieke maatregelen Anders

87

70

Maatregelen/acties Syntens en LIOF kleinste bedrijven (1-5 miljoen omzet)

Kleinste bedrijven noemen financiële ondersteuning en contacten met andere ondernemers het vaakst

Wensen van omzetcategorie 1-5 miljoen (n=70) Geen specifieke maatregelen Anders namelijk Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering… Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Verbeteren van de beschikbaarheid van… Gezamenlijke branding/profileren per sector Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te… Financiële ondersteuning Begeleiden van samenwerkingstrajecten Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met… Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor… Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers… 0

5

10

15 20 25 Aantal keer genoemd

30

35

40

88

Maatregelen/acties Syntens en LIOF kleine bedrijven (6-25 miljoen omzet)

Kleine bedrijven noemen ook financiële ondersteuning en contacten met andere ondernemers het vaakst

Wensen van omzetcategorie 6-25 miljoen (n=35) Geen specifieke maatregelen Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering… Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Verbeteren van de beschikbaarheid van…

Gezamenlijke branding/profileren per sector Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te… Financiële ondersteuning

Begeleiden van samenwerkingstrajecten Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met… Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor… Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers

Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers… 0

2

4

6 8 10 12 Aantal keer genoemd

14

16

18

89

Maatregelen/acties Syntens en LIOF kleine bedrijven (26-50 miljoen omzet)

Kleine bedrijven noemen ook financiële ondersteuning en contacten met andere ondernemers het vaakst

Wensen van omzetcategorie 26-50 miljoen (n=11) Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering… Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Verbeteren van de beschikbaarheid van… Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te… Financiële ondersteuning Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met… Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor… Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen 0

1

2

3 4 5 Aantal respondenten

6

7

8

90

Maatregelen/acties Syntens en LIOF middelgrootte bedrijven (101-250 miljoen omzet)

Middelgrootte bedrijven noemen contacten met andere ondernemers het vaakst

Wensen van omzetcategorie 101-250 miljoen (n=4) Anders namelijk Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering… Gezamenlijke branding/profileren per sector Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te… Financiële ondersteuning Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen

Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers… 0

1

2 Aantal keer genoemd

3

4

91

Maatregelen/acties Syntens en LIOF grote bedrijven (101-250 miljoen omzet)

Grootte bedrijven noemen enkele onderwerpen voor 50% (n=2) en financiële ondersteuning wordt niet genoemd

Wensen van omzetcategorie > 250 miljoen (n=2) Anders namelijk Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met gerichte match-making Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers omtrent mogelijkheden en voordelen van samenwerking 0

1 Aantal respondenten

92

Clusters: Barrières, kansen en maatregelen/acties

93

Barrières Chemie cluster

Relatief grotere barrières zijn gebrek aan voldoende (externe) kennis en geen tijd en capaciteit, relatief minder groot zijn financiering en regelgeving

Barrieres Chemie cluster (n=31) tov overig Geen barrières Anders, namelijk Aansturing van de organisatie Onzekere markt Regelgeving en fiscaal klimaat (administratie e.d.)

Chemie Overig

Gebrek aan voldoende (externe) kennis Human capital (kennis) Geen tijd en capaciteit voor nieuwe innovatieprojecten Financiering 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

80%

Percentage

Noot: Cluster zijn ingedeeld door HTS bedrijven te selecteren waarvoor cluster een van belangrijkste markten is en bedrijven die binnen sector van cluster vallen 94

Kansen Chemie cluster

Nieuwe materialen en verhogen veiligheid wordt als relatief vaker als kans gezien, internationalisering en flexibel inzetbare producten relatief minder vaak

Kansen Chemie (n=31) cluster tov overig Geen kansen Anders, namelijk Internationalisering

Transparantie in de keten Ketenintegratie Procesintegratie

Toevoegen van diensten Sluiten van kringlopen (materialen en grondstoffen)

Chemie

Terugbrengen van verspilling

Overig

Toepassen van ICT Gebruik van nieuwe materialen Gebruik van robotica en vision Verhogen van de veiligheid Verhogen van de traceability Flexibeler inzetbare producten 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Maatregelen/acties Chemie cluster

Centraal loket wordt vaker genoemd, financiële ondersteuning, contact brengen met kennisinstellingen en bewustwordingscampagnes minder vaak

Maatregelen/acties Chemie cluster (n=31) tov overig Geen specifieke maatregelen Anders namelijk

Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering van de… Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Verbeteren van de beschikbaarheid van onderzoeksinfrastructuur… Gezamenlijke branding/profileren per sector Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te halen valt… Chemie

Financiële ondersteuning

Overig

Begeleiden van samenwerkingstrajecten Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met gerichte match-… Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor ondernemers over… Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers omtrent… 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Barrières Health cluster

Regelgeving en gebrek aan voldoende (externe) kennis wordt minder vaak genoemd

Barrieres Health cluster (n=47) tov overig Geen barrières Anders, namelijk Aansturing van de organisatie Onzekere markt Regelgeving en fiscaal klimaat (administratie e.d.)

Health Overig


10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Kansen Health cluster

Internationalisering en flexibele producten wordt vaker genoemd, nieuwe materialen minder vaak

Kansen Health cluster (n=47) tov overig Geen kansen Anders, namelijk Internationalisering Transparantie in de keten Ketenintegratie Procesintegratie Toevoegen van diensten Sluiten van kringlopen (materialen en grondstoffen)

Health


Overig


10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Maatregelen/acties Health cluster

Centraal loket, samenwerkingstrajecten en innovatienetwerken, branding en werving medewerkers vaker genoemd, klankborden, contact brengen minder vaak Maatregelen/acties Health (n=47) cluster tov overig Geen specifieke maatregelen

Anders namelijk Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering van de… Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Verbeteren van de beschikbaarheid van onderzoeksinfrastructuur… Gezamenlijke branding/profileren per sector Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te halen valt… Financiële ondersteuning

Health

Begeleiden van samenwerkingstrajecten

Overig

Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met gerichte match-… Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor ondernemers over… Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers omtrent… 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Barrières Agro cluster

Aansturing van organisatie, gebrek kennis en tijd en capaciteit vaker genoemd, regelgeving minder vaak

Barrieres Agro cluster (n=44) tov overig Geen barrières Anders, namelijk Aansturing van de organisatie

Onzekere markt Regelgeving en fiscaal klimaat (administratie e.d.)

Agro Overig


10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Kanen Agro cluster

Procesintegratie, toevoegen diensten, sluiten kringlopen, gebruik robotica vaker genoemd, nieuwe materialen ICT en verspilling minder vaak

Kansen Agro cluster (n=44) tov overig Geen kansen

Anders, namelijk Internationalisering Transparantie in de keten Ketenintegratie Procesintegratie Toevoegen van diensten Sluiten van kringlopen (materialen en grondstoffen)

Agro


Overig

Toepassen van ICT Gebruik van nieuwe materialen Gebruik van robotica en vision Verhogen van de veiligheid

Verhogen van de traceability Flexibeler inzetbare producten 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Maatregelen/acties Agro cluster

Centraal loket, inspirerende bijeenkomsten en samenwerkingstrajecten vaker genoemd

Maatregelen/acties Agro cluster (n=44) tov overig Geen specifieke maatregelen Anders namelijk Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering van de…

Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Verbeteren van de beschikbaarheid van onderzoeksinfrastructuur… Gezamenlijke branding/profileren per sector Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te halen valt… Agro


Overig

Begeleiden van samenwerkingstrajecten Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met gerichte match-… Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor ondernemers over… Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers omtrent… 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Barrières Food cluster

Aansturing organisatie, gebrek kennis en tijd en capaciteit vaker genoemd, regelgeving minder vaak

Barrieres Food cluster (n=56) tov overig Geen barrières Anders, namelijk Aansturing van de organisatie Onzekere markt Regelgeving en fiscaal klimaat (administratie e.d.)

Food Overig


10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Kansen Food cluster

Transparantie keten, traceability en sluiten kringlopen vaker genoemd, internationalisering ICT minder vaak genoemd

Kansen Food cluster (n=56) tov overig Geen kansen Anders, namelijk Internationalisering Transparantie in de keten Ketenintegratie

Procesintegratie Toevoegen van diensten Sluiten van kringlopen (materialen en grondstoffen)

Food


Overig

Toepassen van ICT

Gebruik van nieuwe materialen Gebruik van robotica en vision Verhogen van de veiligheid Verhogen van de traceability Flexibeler inzetbare producten 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Maatregelen/acties Food cluster

Onderzoeksinfrastructuur, inspirerende bijeenkomsten vaker genoemd, financiële ondersteuning, innovatiebijeenkomsten minder vaak

Maatregelen/acties Food cluster (n=56) tov overig Geen specifieke maatregelen Anders namelijk

Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering van de… Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Verbeteren van de beschikbaarheid van onderzoeksinfrastructuur… Gezamenlijke branding/profileren per sector

Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te halen valt… Food


Overig


Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met gerichte match-… Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor ondernemers over… Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers

Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers omtrent… 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Barrières HTS

Onzekere markt en tijden capaciteit vaker genoemd, onzekere markt en human capital minder vaak

Barriers HTS cluster (n=110) tov overig Geen barrières Anders, namelijk Aansturing van de organisatie

Onzekere markt Regelgeving en fiscaal klimaat (administratie e.d.)

HTS

Overig

Gebrek aan voldoende (externe) kennis Human capital (kennis)

Geen tijd en capaciteit voor nieuwe innovatieprojecten Financiering 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

70%

Percentage


Kansen HTS cluster

Flexibele producten, robotica, vaker genoemd, sluiten kringlopen en internationalisering, veiligheid en traceability minder vaak

Kansen HTS cluster (n=110) tov overig Geen kansen Anders, namelijk Internationalisering Ketenintegratie Procesintegratie Toevoegen van diensten

Sluiten van kringlopen (materialen en grondstoffen) HTS


Overig


10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Maatregelen/acties HTS cluster

Innovatienetwerken, samenwerkingstrajecten vaker genoemd, onderzoeksinfrastructuur, contact met andere ondernemers minder vaak

Maatregelen/acties HTS cluster (n=110) tov overig Ondersteunen bij de aansturing en performance verbetering van de… Klankborden over ontwikkelingen, kansen en ideeën Verbeteren van de beschikbaarheid van onderzoeksinfrastructuur… Gezamenlijke branding/profileren per sector Ondersteuning bij regelgeving en fiscaal klimaat Centraal loket voor werkgevers met kennis over wat waar te halen valt… Financiële ondersteuning HTS


Overig

Stimuleren van innovatie via netwerkbijeenkomsten met gerichte match-…

Steun bij werving van h geschikte medewerkers Ideeën opwekken via inspirerende bijeenkomsten voor ondernemers over… Ondernemers in contact brengen met andere ondernemers Ondernemers in contact brengen met kennisinstellingen Algemene bewustwordingscampagne onder ondernemers omtrent… 0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Percentage


Inhoudsopgave •


•

Gevolgde werkwijze

•


•


•


•


•

Bijlagen

109

Functies regionale economische ontwikkeling Regionale economie versterken

Trends signaleren

Regio promoten

Bedrijven in de regio

Trends publiceren

Projecten versnellen

Community versterken

Spelers verbinden

Projecten opsporen

Nieuwe organisaties

Matchen bedrijfbedrijf

Org opstarten

Bedrijven buiten de regio

Org acquireren Projecten aanjagen

Burgers in de regio

Kleine organisaties

Burgers buiten de regio

Beter maken

Pot Medewerkers buiten /in de regio Scholieren Studenten Werknemers Bestuurders

Infrastructuur verzorgen

Blokkades wegnemen

Groter maken

Matchen bedrijfwerknemers

Matchen bedrijven onderwijs inst

Grote organisaties Beter maken

Matchen bedrijven onderzoekinst

Groter maken

110

Starten bij de individuele bedrijven, projecten versnellen en matchen T&U Regionale economie versterken

Trends signaleren

Regio promoten

Bedrijven in de regio

Trends publiceren

Projecten versnellen

Community versterken

Spelers verbinden

Projecten opsporen

Nieuwe organisaties

Matchen bedrijfbedrijf

Bedrijven buiten de regio

2

Org opstarten

4

Org acquireren

Matchen bedrijven onderwijs inst

Projecten aanjagen Burgers in de regio

Kleine organisaties

Burgers buiten de regio

Beter maken

Pot Medewerkers buiten /in de regio Scholieren Studenten Werknemers Bestuurders

Blokkades wegnemen

Groter maken

Infrastructuur verzorgen

1 Matchen bedrijven onderzoekinst

Grote organisaties

3

Beter maken Groter maken

Matchen bedrijfwerknemers

111

Aanjagen zelfscheppende bedrijven trekt goede toelevering mee

• • •

Zelf doen

Nieuwe producten Nieuwe producttechnologie Nieuwe diensten World class manufacturing • Betere primaire processen • Nieuwe productietechnologie • Betere indirecte processen T&U

X < 2% door succesvol professionaliteit & vertrouwen

• •

Export Buiten NL Export Buiten Europa

112

Programma elementen vanuit Limburg makers

• •

Business cases Innovatiemanager World class manufacturing • Verbeterplannen • Black Belt

Zelf doen T&U

X < 2% Kleine netwerken succesvol • •

Business cases Marketingmanager

113

Extra programma elementen bovenop voorziene instrumenten

•

Check bij start op maximale uitnutting huidige standaardondersteuning en symptoombestrijding

•

Financiering: geen doorverwijzing maar begeleiding naar de juiste geldverstrekker (zwaluwstaarten)

•

Niet alleen innovatiemanager maar ook marketingmanager en Black belt ondersteuning mogelijk maken

•

Veel ontmoeting in het netwerkdeel om de kans op toeval flink te helpen

•

Thema’s: Exporteren (Netherlands Business Support Offices (NBSOs)), aansluiten Brussel (subsidies), regiobranding, MVO, diensten toevoegen, business plannen

114

Inhoudsopgave •


•

Gevolgde werkwijze

•


•


•


•


•

Bijlagen

115

BIJLAGE 1: Resultaten sessie

116

Vraag 1 1a. Wat valt op uit de analyse?

1b. Wat betekent dit voor de Limburgse industrie?

1c. Wat betekent dit voor het programma ‘Limburg Makers’?

117

Vraag 1a. Wat valt op uit de analyse?

R&D uitgaven relatief laag / industrie is belangrijk voor Limburg / veel sluitingen, weinig nieuwe initiatieven / food & agro zijn grote markten • • • • •

R&D uitgaven relatief laag, vergeleken met de omzet en toegevoegde waarde. Veel machine- en apparatenindustrie die zich weinig profileert (veel kleine bedrijven die produceren). Geografische spreiding van klanten nog relatief sterk beperkt tot Limburg en Nederland. Food en Agro samen zijn belangrijkste markten waar bedrijven nu aan leveren. Weinig nieuwe initiatieven en rebound na sluitingen.

Ondernemers

Programma team

Opmerkingen bij de analyse • R&D uitgaven relatief laag, vergeleken met de omzet en toegevoegde waarde (veel genoemd). • Veel machine- en apparatenindustrie die zich weinig profileert (veel kleine bedrijven die produceren). • Geografische spreiding van klanten nog relatief sterk beperkt tot Limburg en Nederland. • Dominante positie B2B. • Ten aanzien van de belangrijkste kenniscompetenties geeft de Limburgse maakindustrie geen duidelijk beeld waar men zich primair op zou willen richten (profilering) richting de toekomst. Erg veel versnippering. • Weinig nieuwe initiatieven en rebound na sluitingen. • Agro & Food is groot, maar is beperkt herkenbaar in kenniscompetenties. Vragen bij de analyse • Sterke oprichting in dienstverlening, geen in de industrie. Gevolg crisis, of consistent met jaren pre-crisis? • Welk aandeel heeft de chemie (DSM, Sabic) in de maakindustire en wat blijft er dan nog over? • Het zou waardevol zijn om te kunnen inzien waartoe de R&D investeringen leiden. • Vergelijking is met NL, zou met Europa of Europese regio’s mogen zijn. • Neem niet alleen opheffingen en oprichtingen mee, maar ook overnames • Geen inzicht in leveringen overheid (B2G).

Opmerkingen bij de analyse • Bevestiging grote belang industrie voor Limburg. • Industrie heeft grootste toegevoegde waarden voor Limburg. • Verhouding investering R&D versus toegevoegde waarde in HTS. • Rendement is hoog; uitgaven lijken relatief laag in R&D. • Food en Agro samen zijn belangrijkste markten waar bedrijven nu aan leveren. • Machinebouw is de grote speler; onderwijs sluit hier niet bij aan. • Het lijkt dat er meer ' handjes' in de HTS werken dan hoog opgeleiden. • Veel MKB bedrijven. Vragen bij de analyse • Wat is de invloed en de afhankelijkheid van de grote spelers? • Kloppen de cijfers op sheet 13? (aantal vestigingen). Vraag is of doelstellingen in het programma niet te ambitieus zijn.

118

Vraag 1b. Wat betekent dit voor de Limburgse industrie?

Veel groeikansen / meer investeren in R&D / exportbevordering

• Maaktechnologie en maakindustrie is belangrijke pijler voor Limburgse economie, maar gebrek aan focus en relatief lage R&D investeringen zijn een bedreiging. • Veel kansen in het buitenland; zet er op in. poort naar Europa/logistiek hotspots.

Ondernemers

Programma team

•

• •

•

• • • • •

Meer investeren in R&D kan een enorme boost aan de omzet van de HTSsector geven. Maaktechnologie en maakindustrie is belangrijke pijler voor Limburgse economie, maar gebrek aan focus en relatief lage R&D investeringen zijn een bedreiging. Traditionele industrie moet zich richten op high requirements en best-in-class binnen de sector. Kenniscompetenties lijken op maakindustrie gefocust, maar met lage R&D uitgaven en geen nieuwkomers. Geen entrants, maar wel exits. Het is lucratief om in Limburg aan exportbevordering te doen. Veel kansen in het multidisciplinair inzetten van kennis (cros over). Sterke competentie groei voor nanotechnologie. Dit is de sweetspot van Twente. Risico van vertrek?

•

• •

Veel kansen om te groeien! Exporterende sector met veel OEM-ers. Meer inzet op innovatie nodig. • Is de doelgroep op dit moment (crisis) bereid om zich bezig te houden met innovatie? Risico dat bepaalde activiteiten verplaatst worden naar lage loonlanden a.g.v. het op termijn niet kunnen leveren van ' handjes‘. Veel kansen in het buitenland; zet er op in. poort naar Europa/logistiek hotspots . Welke kennisinstellingen behoren tot de wereldtop als het gaat om kansen voor de Limburgse industrie? Daar zou dit programma aansluiting bij moeten zoeken.

119

Vraag 1c. Wat betekent dit voor het programma Limburgs Makers?

Investeren in R&D / aansluiten bij Europese programma’s / exportbevordering / nieuwe verdienmodellen / kennis zoeken van buiten Limburg • Investeren in R&D om concurrerend te blijven ten opzichte van de rest van de wereld. • Aansluiting bij grote Europese thema's en innovatieprogramma's (nu FP7 en straks Horizon2020) zou het programma kunnen. • Richt je niet alleen op technologische innovaties, maar ook op exportbevordering, verdienmodellen, business innovatie, e.d. • Provincie ook meer involveren in randvoorwaarden scheppen. • Behoefte aan specifiek geschoold personeel (nano-tech, 3d printen en biobased materialen). Ondernemers

Programma team

• •

•

• • • • •

Investeren in R&D om concurrerend te blijven t.o.v. de rest van de wereld. Aansluiting bij grote Europese thema's en innovatieprogramma's (nu FP7 en straks Horizon2020) zou het programma kunnen versterken via het bieden van nieuwe kansen voor financiering, maar ook voor commitment en inbedding in nationale en internationale context. Met name een programma als Factories of the Future en het ETP Manufuture zijn begaan met zorg over de toekomst van manufacturing in Europa. Richt je niet alleen op technologische innovaties, maar ook op export bevordering, verdienmodellen, business innovatie, e.d. Programma moet zich richten op negatieve trends uit analyse en niet alleen op new-tech. Ondersteunen van Limburgse ondernemers bij het komen van kennis en kunde naar cash. Provincie ook meer involveren in randvoorwaarden scheppen. Behoefte aan specifiek geschoold personeel (nano-tech, 3d printen en biobased materialen).

• • •

Wellicht kennis zoeken buiten Limburg. • Betrekking van technische universiteit noodzakelijk. Is het programma niet te ambitieus in relatie tot het aantal bedrijven in de doelgroep? Focus op export (buitenland). Partijen uit het buitenland betrekken.

120

Vraag 2 2a. Wat is de kennis-kunde-kassa-marktaantrekkelijk score per cluster (1-5)? • • • • • •

HTS HTS – Agro Food HTS- Health Automotive Coatings Packaging

121

Cluster Assessment: meten over 3-assen Grootte van de bol = aantal FTE’s Hoog

Gegeven en niet beinvloedbaar Attractiviteit van de markt

Clusters versnellen

Omturnen/loslaten

Uitnutten

Beinvloedbaar door overheid en bedrijfsleven samen Laag Zwak


Sterk 122

Uitkomst cluster assessment (vraag 2a)

Clusters HTS agro/food en HTS Health best beoordeeld •

NB Fte's nog invullen (bol grootte).

•

Alle clusters scoren positief (plaatje is ingezoomd).

hoog

Cluster assessment Limburg Makers versnellen

uitbouwen

laag

Attractiviteit van de markt

HTS - Agro/Food

Automotive Coatings

HTS - Health

HTS

HTS

HTS - Agro/Food

Coatings Bioraffinage Automotive

HTS - Health Packaging

Packaging

Bioraffinage

loslaten zwak

uitnutten


sterk

Bron: workshop 3 en 4 juli / Bewerking Berenschot

123

Vraag 3 3a. Wat valt op uit de analyse?

3b. Wat betekent dit voor de Limburgse industrie?

3c. Wat betekent dit voor het programma ‘Limburg Makers’?

124

Vraag 3a. Wat valt op uit de analyse van kansen en belemmeringen?

Financiering is bottleneck / human capital belangrijk issue / geen tijd en capaciteit / focus op internationalisering / MVO is kans • Financiering is in Nederland overal een bottleneck, dus situatie in Limburg is t.a.v. deze belemmering niet bijzonder. Subsidies helpen in deze zin altijd. • Human capital (kennis) blijft belangrijke issue, scholen en instituten en samenwerking blijft belangrijk. Ook landelijke politiek heeft rol in sturen op opleidingen met potentieel. • Geen tijd en capaciteit als barrière is verrassend en zorgwekkend. • Focus op internationalisering (per cluster acties opzetten). • Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt als duidelijke kans gezien (minder verspilling, kringloop sluiten, verhogen veiligheid en transparantie in de keten). Ondernemers Belemmeringen • •

Suggestie dat innovatiekracht ontbreekt wordt niet herkend. Financiering is in Nederland overal een bottleneck, dus situatie in Limburg is t.a.v. deze belemmering niet bijzonder. Subsidies helpen in deze zin altijd. • Human capital (kennis) blijft belangrijke issue, scholen en instituten en samenwerking blijft belangrijk. Ook landelijke politiek heeft rol in sturen op opleidingen met potentieel . • Geen tijd en capaciteit als barrière is verrassend en zorgwekkend. • Huidige financiële systemen blokkeren innovatie en groei. Kansen • Groei is blijkbaar buiten de regio. • Financiering gemakkelijker maken. • Distributiekanalen van elkaar benutten. • Naast producten ook diensten ontwikkelen als extra inkomstenbron. • Sluiten van kringlopen scoort nog veel te laag in kader discussies cradle-tocradle en nu circulaire economie waar Rabo en Philips al stappen maken. • Maatschappelijk verantwoord ondernemen wordt als duidelijke kans gezien (minder verspilling, kringloop sluiten, verhogen veiligheid en transparantie in de keten). Ondersteuning • Meeste in top 5 draait om netwerk. • De juiste ondernemers met elkaar aan tafel zien te krijgen i.p.v. generieke netwerk bijeenkomsten. (Co-creatie) .

Programma team Belemmeringen • Geld, tijd en onzekere markt (crisis) is een belemmering. Is het programma te ambitieus? • Tijd en capaciteit worden genoemd als belemmering, maar is vooral kwestie van visie en ondernemerschap. Kansen • Focus op internationalisering (per cluster acties opzetten). Ondersteuning • Financiële ondersteuning noodzakelijk. • Ondernemersnetwerk noodzakelijk.

125

Vraag 3b. Wat betekenen de kansen en belemmeringen voor de Limburgse industrie?

Clustering is zinvol / gebruik de internationale regio / behoefte aan efficiency verbetering / programma kan meer geld kosten • • • • • •

Geen tijd voor innovatie is gevaar voor de toekomst =eigen verantwoordelijkheid. Meer gebruiken van internationale regio die zeer dichtbij is. Grensoverschrijdende events organiseren. Verder ontwikkelen services/diensten. Blijkbaar behoefte aan algemeen efficiency verbetering. Zwaluwstaarten met andere initiatieven, zoals Kennis As, Valorisatieprogramma, Brainport, Silver. Kan zijn dat er meer geld in het programma moet.

Ondernemers

Programma team

Belemmeringen • Geen tijd voor innovatie is gevaar voor de toekomst =eigen verantwoordelijkheid. Kansen • Meer gebruiken van internationale regio die zeer dichtbij is. • Grensoverschrijdende events organiseren. • Clustering is zinvol. • Verder ontwikkelen services/diensten. • Blijkbaar behoefte aan algemeen efficiency verbetering. Ondersteuning • Netwerken structureren. • Denk en kijk breder dan Limburg, organiseer en faciliteer de juiste netwerken en kennis sessies.

Belemmeringen • Kan zijn dat er meer geld in het programma moet. • Misschien meer tijd om ondernemers te begeleiden (slimme werkloze jongeren inzetten?). • Programma verbreden naar de Brainport regio? • Zwaluwstaarten met andere initiatieven, zoals Kennis As, Valorisatieprogramma, Brainport, Silver. Kansen • Keten export. • Best practice sharing, leren van anderen, copy. Ondersteuning -

126

Vraag 3c. Wat betekenen de kansen en belemmeringen voor het programma ‘Limburgse Makers’?

Internationalisering is kans / behoefte aan gestructureerd netwerk / samenwerken met andere programma’s / MVO stimuleren • • • • • •

Internationalisering: we kunnen nog flink groeien in export Maatregelen ter stimulering van maatschappelijk verantwoord ondernemen Inzetten op algemene efficiency om maakindustrie te behouden en uit te breiden Ondernemers bijeen brengen in kleinere groepen als het gaat om samenwerken. Bijeenkomsten over thema's als internationalisering kunnen in grotere bijeenkomsten Financieel zwaluwstaarten met andere programma.

Ondernemers

Programma team

Belemmeringen Kansen • Internationalisering: we kunnen nog flink groeien in export. • Maatregelen ter stimulering van maatschappelijk verantwoord ondernemen. • Inzetten op algemene efficiency om maakindustrie te behouden en uit te breiden. Ondersteuning • Netwerken structureren. • Denk en kijk breder dan Limburg, organiseer en faciliteer de juiste netwerken en kennis sessies.

Belemmeringen • Focus op stimulering van belang van innovatie ook in tijden van laagconjunctuur. • Studenten eerder in organisatie brengen. Kansen • Focus op internationale kansen per cluster (buitenland en buiten Limburg). • Klant in de keten brengen! • Innovatiefabriek; revolving fondsen. Ondersteuning • Ondernemers bijeen brengen in kleinere groepen als het gaat om samenwerken. • Kleinere netwerken meer rendement. • Bijeenkomsten over thema's als internationalisering kunnen in grotere bijeenkomsten. • Financieel zwaluwstaarten met andere programma.

127

Vraag 4 Conclusies en advies aan het programma? • • • •

Producten en diensten Ondernemingsplannen Performance verbeteringstrajecten Actief netwerk (100 organisaties)

128

Vraag 4. Conclusies en advies aan het programma: programmateam

Meer middelen voor innovatiemedewerkers / innoveer in business modellen / kleine specifieke netwerken / universiteiten betrekken

Programma team

Programma team

Producten en diensten • Meer geld naar innovatiemedewerkers en een groter deel van de loonkosten financieren en eventueel student team boot camps. • Meer hulp voorzien voor het helpen van ondernemers met het opstellen van hun aanvraag. • Kennisbazaar organiseren om het aanbod duidelijk te maken. • Systems en product science centre per campus opzetten. • Aandacht voor duurzame gebouwontwikkeling. Ondernemingsplannen • Zorg voor klanten in keten en focus op inhoudelijke thema's. • Zet business model innovatie meer op de agenda. • Werk aan een risicodragend revolving ontwikkelingsfonds voor high tech systems. Performance verbeteringstrajecten • Innovatiemedewerker maximaal door jullie gefinancierd. • Aandacht voor koppeling bedrijfskundige ,marketing en creatieve kennis.

Actief netwerk (100 organisaties) • Geen goed idee, of je gaat zenden dan een volle zaal of je gaat verbinden dan kleine meetings. • Geen generiek groot netwerk maar kleine specifieke netwerken. • Ketengerichte netwerken i.p.v. clusters van 'gelijken‘. • Ondersteun bestaande industriële netwerken en zorg voor juiste koppeling naar Brainport 2020, topsectoren, horizon 2020. Overig • Bijsturen op basis van een thermometer elk kwartaal. • Universiteiten (TUE, WUR, RWTH) er bij betrekken. • Stop niet bij de provinciegrens. Automotive Campus in Helmond kan bv ook wat betekenen. • Laat HTS-Agro op Greenportcampus een rol spelen. Insteek is nu vooral niettechnisch. • Communiceer over best practices. • Cross-cluster innovatie meer stimuleren niet alleen kijken naar clusters maar naar innovatie potentie tussen clusters.

129

Vraag 4. Conclusies en advies aan het programma: ondernemers

Clustering is zinvol / matchen van ideeën met ondernemers / ruimte voor verbetering van huidige bedrijven / verbinding met Europese innovatieprogramma’s Ondernemers

Ondernemers

Producten en diensten

Actief netwerk (100 organisaties) • Samenbrengen juiste bedrijven c.q. clusters t.b.v. kennisoverdracht • Probeer te faciliteren in het ontsluiten van de beschikbare competenties van andere regionale bedrijven • Uitnodigen inspirerende en kundige sprekers van buiten Limburg tav thema's voor netwerkbijeenkomsten • Ondernemers uit verschillende sectoren hebben vergelijkbare problemen (al dan niet al opgelost); ervaringen laten uitwisselen waarbij de ondernemer zelf de vertaling naar zijn vakgebied moet maken • Cluster idee niet alleen in keten maar zeker ook in gelijklopende thematiek • Er wordt al veel succesvol samengewerkt; verwacht niet te veel op dat gebied van dit programma • Export stimuleren middels contacten/netwerken buitenland • Ondernemers helpen elkaar al onderling (70%) . Er is potentieel op meer terreinen dan alleen samen ontwikkelen, maar ook in sharing Overig • Verbinding leggen met Europese subsidie/innovatie programma's. Voor maakindustrie: specifiek Factories of the Future • Helpen bij vinden van andere (nationale en internationale) subsidie en ondersteunings programma's • Subsidiering van consultants, die een EU projectaanvraag schrijven (vanwege de grote inspopanning die hier vaak nodig is, afgezet tegen het kleine slagingspercentage). • • Mogelijkheden uitzoeken om spin-outs van grotere OEM bedrijven te stimuleren • Niet alleen richten op high-tech maar ook de 'low-tech' innovaties bevorderen. Deze innovaties bieden vooral op de korte termijn vaak goede mogelijkheden. • "centrale"ligging in ' Europa" vermarkten

•

• • •

Clustering is zinvol (netwerken) • Uitwisselen/aanvullen van kennis en internalisering • Maak internationalisering een onderwerp (Innovation Manager als tool?) • Kies als onderwerpen: health, food, materials en high-tech systems Stimulering van diensten in combinatie met producten • nieuwe business en verdienmodellen Subsidiëren van in dienst nemen schoolverlaters Financiële ondersteuning geven aan reeds lopende innovatietrajecten • kennischeques zijn prima idee

Ondernemingsplannen •

Belangrijk is de ondersteuning om goede ideeën ook tot goede plannen te laten worden • Steun bij schrijven van met name goede financiële paragraaf van business plan • Nadruk op het verdienmodel • Ondersteuning ofwel zelfs keurmerk voor een businessplan ter vereenvoudiging van financiering • Het matchen van ideeën aan ondernemers / ondernemingen zou meer moeten en kunnen. Niet alleen als investering te zien. Performance verbeteringstrajecten • Geef vooral ook veel ruimte aan verbeteringen van huidige bedrijven en hun processen • Operational excellence is verantwoordelijkheid van onderneming en moet zichzelf kunnen betalen. • Minder regels vanuit overheid • Kies voor unieke technologieplatvormen • Ondersteuning bij regulatoire vereisten, denk aan USA en China

130

Augustus 2013

Wouter de Wolf

Recommend Documents