Workshop Duurzame innovaties: de energietransitie In de workshop ‘duurzame innovaties’ is gekeken naar de manier waarop in het havengebied van Schiedam kan worden bijgedragen aan de energietransitie, en hoe alle spelers in en om dit gebied hiervan kunnen profiteren. In drie deelsessies is gekeken naar de opwekking van energie, het gebruik van energie en het hergebruik van energie in het havengebied. Er is gesproken over (nieuwe) ideeën voor duurzame energie in de haven, en de manier waarop deze ideeën gerealiseerd kunnen worden. Uit het geheel van de deelsessies een gezamenlijke grote lijn naar voren gekomen over de manier waarop in het havengebied op een duurzame manier met energie kan worden omgegaan.
Het havengebied van Schiedam biedt veel mogelijkheden om energie duurzaam op te wekken en te (her)gebruiken. De workshop heeft daarnaast laten zien dat er in dit gebied veel potentie is voor het realiseren van verschillende energie grids, zowel op kleine als op grotere schaal (Smart Grid). Partijen in en om het gebied kunnen elkaar via dergelijke grids voorzien van energie (warmte en elektriciteit). Om de handel op dit Smart Grid te organiseren zou een gebieds-ESCO opgericht kunnen worden. Dit zou dan bij voorkeur door de bedrijven samen geïnitieerd worden, waarbij een belangrijke rol voor de ondernemersvereniging kan zijn weggelegd. De Gemeente Schiedam moet hierbij voornamelijk een faciliterende rol op zich nemen, waarmee het de bedrijven makkelijk wordt gemaakt om hun energiegerichte activiteiten en de bijbehorende grids op te zetten. Om te onderzoeken hoe de initiatieven en ideeën in het havengebied zo goed mogelijk aan elkaar verbonden kunnen worden is het verstandig om een klein en slagvaardig projectteam op te zetten. Hierin kunnen een aantal vertegenwoordigers van bedrijven, omwonenden en de gemeente samen de mogelijkheden en obstakels onderzoeken voor duurzame energie-initiatieven en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Het concept van de bijeenkomst op 29 oktober, waarbij partijen in en om het havengebied bij elkaar worden gebracht om de potentie van het gebied en concrete samenwerking en acties te bespreken, is de deelnemers goed bevallen en is voor herhaling vatbaar. Hierbij wordt gedacht aan een (terugkerende) energy party, waarbij Joop Roodenburg van Huisman het voortouw zou kunnen nemen. Deze bijeenkomst kan enerzijds bijdragen aan de ontwikkeling en uitrol van het Smart Grid en de ESCO, en kan daarnaast ook dienen als platform voor nieuwe ideeën en concrete samenwerkingsverbanden tussen partijen in het gebied.
Hierbij zijn een aantal aandachtspunten aan de orde gekomen: Het is belangrijk om tempo te houden in de ontwikkelingen. De betrokken overheden moeten ook dat tempo aannemen zodat ze geen ‘blok aan het been’ worden, maar juist echt stimulerend werken. Het is niet nodig om te kiezen voor een specifieke vorm van opwekking of gebruik. Alle vormen van duurzame energie kunnen samen ingezet worden voor het gebied als geheel. Door te werken met grids kunnen daarnaast alle partijen ook de samenwerking opzoeken om hun plannen te realiseren. Een mooi voorbeeld hierbij is het gebruik van restwarmte van Dominial voor vloerverwarming bij Huisman.
Deelthema: Opwekking van energie Facilitatie: Lija van Vliet (Yes Delft) Het deelthema ‘opwekking van energie’ is gericht op alle mogelijke vormen van energieopwekking die in het havengebied zouden kunnen worden toegepast. 1. Ideeën voor duurzame opwekking a. Energie uit water: o Getijde eb & vloed (Tocardo: kleinschalig afnamepunt) o Koud en warm (warmtepompsysteem) b. Sportscholen: dynamo voor eigen opwekking/ contributie terug verdienen in eigen installatie c. Windenergie (op gebouwen) d. Zonnepaneel op platte ruimte, zoals bijvoorbeeld parkeergarage (carports) e. Turbine in dokdeur – dam voor extra getijde energie f. Geothermie: 70 meter diep warmte onttrekken g. Slibsanering – restwarmte input h. Opslag voor tijdelijke energie i. Straatlantaarn met zonnecel 2. Wie kan een rol spelen bij de realisatie van deze ideeën? De top vijf van de ideeën uitgewerkt in rollen: a. Energie uit water a. Huisman, Tocardo, Deltares, en engineer consultants als: proton ventures, DWA, SEC; b. Check op haalbaarheid (feasibility): technisch, economisch en markt; b. Sportscholen a. Fietsen in de sportschool worden aangesloten op dynamo’s die ofwel een pomp aandrijven voor douchewater, ofwel elektriciteit opwekken om bijvoorbeeld een telefoon op te laden; b. Check op haalbaarheid: hoeveel sportscholen zijn er in dit gebied? Wat is er en past er in Schiedam? c. Gemeente Schiedam zou hierbij een faciliterende rol kunnen spelen op het gebied van gedragsverandering. Via marketing of lessen op scholen en opleidingen inzetten op bijvoorbeeld: ‘van zitten in auto of OV naar fietsen’ en ‘van vergaderzalen naar actief vergaderen’. Deze inzet kan ook helpen bij de positieve branding van de stad als geheel en meer specifiek het havengebied. c. Turbine in Dokdeur a. Zie bij 1, aangevuld met een rol voor Damen d. Windenergie a. Urban turbines: toepassing kan bijvoorbeeld op grote kantoren, flats aan de waterkant of naast de installatie. b. 1 à 2 grote molens op park c. Wie: SEC – gebruikers & werknemers/ondernemers in de omgeving (Mammoet) d. Wind to products – proton ventures
e. Gemeente Schiedam zou hierbij een rol kunnen spelen in het versnellen van het proces en het goed voorlichten van omwonenden om steun te krijgen voor de plannen. Hierbij zou ook de scouting een rol kunnen spelen in het creëren van bewustzijn bij kinderen; e. Zonnepaneel a. Alle bedrijven in het gebied: de daken van bedrijfsruimten en fabriekshallen bieden hiervoor veel kansen; b. Check wat er nodig is om het lokale gebieds-grid in de haven te realiseren en de industrie hierop aan te sluiten; c. Stedin kan hier als netbeheerder een belangrijke rol in spelen. Mogelijkheden tot combineren: bijvoorbeeld D en E kunnen samen als één aanpak, maar ook kleinere initiatieven onder A en C kunnen hierin meegenomen worden. Eén grid in het gebied, met elkaar en voor elkaar voeden en afnemen op een duurzaamheidsnet (productie en opslag). Alle industriebedrijven in de haven en alle woningen er omheen. Ondernemersvereniging kan initiëren, DWA kan faciliteren (commercieel bedrijf, dus zal naar verwachting geld kosten), SEC Schiedam; Middel: gebieds-ESCO (energie service company): ontzorgen en versnellen van de realisatie. 3. Concrete acties om aan de slag te gaan A. 5 november Smart Lab Schiedam: mogelijkheid om smart grid met combinatie van bovenstaande ideeën te polsen Economische potentie. Wie gelooft in het idee? Afstudeerders betrekken. Ad van Wijk “type” professor om het idee te omarmen B. Zet geen enorme zoden aan de dijk, maar is meer bedoeld voor imago en branding Fietsen in sportscholen en op vergaderplekken C. Beginnen! Projectorganisatie opzetten, met 4-10 kartrekkers die voorop lopen Quickscan i. Onderzoek: wat is: warmte- en koudevraag?, wat is elektravraag? ii. Gebieds-ESCO zonder winstoogmerk – bedrijven verzorgen productie, onafhankelijke partij als verdelersvereniging. Rol DWA? iii. SDM: revolverend klimaatfonds of eigen investeringsbudget Doel: balans in energiestromen en balans tussen ondernemingen met veel kennis: zoeken naar de situatie waarin ‘geen concurrentie’ wordt ervaren, waar de winst van samenwerking centraal staat. D. Schiedams duurzaamheidsnet (energiestromen) – smart grid vijfsluizen Leren hoe dit gedaan is bij een andere gemeente die het tot een succes gebracht heeft. Apeldoorn: Ecofactorij1 – Steven Lobregt Pieter Sneep van de ondernemersvereniging koppelen aan Steven Lobregt: Arien Scholtens 1
Aandachtspunt: Ecofactorij is een nieuw bedrijventerrein, terwijl het havengebied van Schiedam een oud bedrijventerrein is. Goed onderzoeken of ervaringen uit Apeldoorn één op één toegepast kunnen worden.
Deelthema: Inzet/gebruik energie Facilitatie: Jean Marc Pisters (gemeente Schiedam) Ideeën voor inzet/gebruik van energie
Rest Energie (warmte) Opslag rest energie (energie afvalput) Bij geen gebruik/activiteiten – ook geen energiegebruik Energiescan krachtstroom (frequentie RG) Energie monitor Training chauffeurs (on site – diesel)
Wie kan een rol spelen bij de realisatie van deze ideeën?
Energiecoöperatie – Gemeente Schiedam faciliteert Energie inkopers Ondernemersvereniging Gemeente/provincie – Energy Party
INGU/INNOV/TNO/TU/Hogeschool Energiemanagement Collectief vormen (LED verlichting) Innovatie toepassen – Q-therm (ir-vew) Synergie - weten wat er is!
Deelthema: Hergebruik van energie Facilitatie: Koen de Kruif (DCMR) Ideeën voor hergebruik van energie Er is een groot aantal mogelijkheden om energie her te gebruiken. Voor een deel overlapt dat met opwekking van duurzame energie. Omdat ik niet weet welke mogelijkheden in die workshop zeker zijn besproken, noem ik ze hier toch. Warmte en lokaal warmtenet. We hebben gesproken over hergebruik van warmte. In de meeste bedrijven wordt warmte geproduceerd en gebruikt, maar bij een kleiner aantal is een (groot) overschot aan warmte. Een voorbeeld hiervan is ‘Dominial’. Dit bedrijf biedt de warmte ook aan voor hergebruik. Bij andere bedrijven worden fossiele brandstoffen of elektriciteit gebruikt om warmte te maken, bijvoorbeeld voor vloerverwarming bij Huisman. Een lokaal warmtenet maakt hergebruik van dit type mogelijk. Blokverwarming. Ook blokverwarming systemen in appartementsgebouwen (zijn die er?) kunnen gebruikt worden voor ‘bijvoeding’ vanuit lokale warmtenetten. Koude-Warmte opslag (WKO). Bedrijven kunnen in de zomer warmte opslaan in de bodem, en in de winter hergebruiken. Het is ook mogelijk dit met een aantal bedrijven samen te doen. Electra. Een startup bedrijf ziet mogelijkheden in het opslaan van elektriciteit in elektrische installaties, zoals koelinstallaties, poldergemalen en elektrische auto’s. Vooral in die installaties die niet fulltime draaien, maar op onbepaalde tijden ook uit mogen staan. Kinetische energie (terugdraaiende hijskranen). Bij Huisman wordt de energie van kranen bij omlaag draaiende kranen opgeslagen in N2-flessen (opslag met druk). Getijde energie. Huisman maakt getijde-productiesystemen om getijdeverschil te gebruiken voor opwekking met turbines. Dat kan vast ook in de nieuwe kades ingebouwd worden. Wie kan een rol spelen bij de realisatie van deze ideeën? Deze vraag hebben we specifieker gemaakt. Wat is jouw rol in het hergebruik van energie? Huisman. Wij maken eigen groene stroom uit getijden en produceren zo voor hergebruik van de energie uit golven. Wij hebben een ‘warm-water-vloerverwarming’. We kunnen overschot warmte van anderen daarin hergebruiken. Dominial. Heeft een warmteoverschot, en wil die warmte graag kwijt voor hergebruik. Dat kan aan een lokaal warmtenet. Op dit moment wordt al warmte geleverd aan ruimteverwarming van een kantoorpand naast Dominial. Gemeente Schiedam. De gemeente kan een rol spelen in Europese subsidies, en in het ondersteuning geven aan/opdrachtgeven voor een lokaal warmtenet. De gemeente kan afnemers en leveranciers van warmte bij elkaar brengen. De gemeente heeft al opdracht gegeven voor het onderzoek naar de details over hoeveel energie/warmte er nu beschikbaar is bij Dominial. De Provincie Zuid-Holland heeft een warmte-koude kaart.
“Warmtebedrijf”. Er zal een warmtebedrijf opgericht moeten worden. Dat bedrijf is dat een intermediair tussen leveranciers en afnemers. Dit bedrijf zorgt voor de business case van het lokaal warmtenet. Zij zorgt ook voor het zoveel mogelijk matchen van kouden en warmte en evt. Electra (peakshaving). “Politiek”. De politiek kan het proces versnellen door in de gemeenteraad beleid op het gebied van hergebruik te steunen, of dat te versnellen. Bijvoorbeeld door het vragen om versnelling. Ook kunnen bepaalde infrastructurele maatregelen (o.a. Leidingen in de grond, grondverzet) gesteund worden, en snelle vergunningverlening bevorderd worden. DWA. Kan een quickscan maken naar de warmte en koude vraag in het gebied. Ziet een rol voor organisatie van een gebieds-ESCO. Schiedams Energie Collectief. Heeft een rol in het (laten) bouwen van duurzame productie van energie. Kan een rol spelen in het organiseren van investeringen in duurzame productie of een projectorganisatie daarvoor. Concrete acties om aan de slag te gaan Deze vraag is op brainstorm-wijze opgepakt, en puntsgewijs opgeschreven. Een aantal daarvan zijn (haalbaarheids-) onderzoeken.
Beginnen! De beste manier van beginnen is om in ieder gevel een projectorganisatie op te zetten met daarin 4-10 kar-trekkers. Proton, SEC en waarschijnlijk ook Dominial kunnen hierin deelnemen. Onderzoek / quickscan naar de warmte en koude vraag, en de uitwisseling daarvan Onderzoek naar de totale hoeveelheid gebruik Electra Onderzoek naar de mogelijkheid om een energie-(smart)-grid te ontwikkelen voor warmte, Electra Onderzoek naar de ontwikkeling van een gebieds-ESCO, waarin aan de orde moet komen hoe en wat geproduceerd moet worden, en hoe verdeling van de geproduceerde energie moet plaatsvinden. Welke organisatievorm (vereniging, coöperatie, bedrijf – zonder winstoogmerk?) Kan de gemeente Schiedam een revolverend Klimaatfonds instellen voor ondersteuning van de verduurzamingsinzet? Is er een eigen investeringsbudget voor verduurzaming gemeentelijke instellingen?
Het doel van de onderzoeken en de ‘kartrekkers’ is om daadwerkelijk met inzet te beginnen. Belangrijk is om een balans in de productie en afname van energiestromen te vinden. Ook moet er een balans ontstaan tussen de bedrijven onderling. Het gaat nu om de ontwikkeling van de kennis en het gebruik van de beschikbare kennis. Het gaat niet om concurrentie, maar om gezamenlijk veel beter te worden.
