Transdiagnostisch behandelen, GGNet 24 april 2015
Workshop
Compassietraining Erik van den Brink, psychiater Centrum Integrale Psychiatrie, Lentis, Groningen Het Behouden Huys, Haren MBCL Trainingen
Met dank aan… Frits Koster
Mindfulness-Based Interventies • MBSR (Kabat-Zinn 1990) gemengde groepen (chronische pijn, fysieke en stressgerelateerde aandoeningen); kanker; psoriasis; angststoornissen; niet-klinische groepen (studenten, hulpverleners, werknemers)
• • • • •
MBCT (Segal ea 2000) depressie MBCT-Ca (Bartley 2012) kanker MB Pain Management (Burch 2008) chronische pijn/ziekte MB Relapse Prevention (Marlatt 1985; Witkiewitz ea 2005) verslaving MB Eating Awareness Training (Kristeller & Hallett 1999) eetstoornissen Aangepaste modules psychosen (Chadwick 2006) adhd (Zylowska 2008) autismespectrumst (Spek 2010) persoonlijkheidsst (Vreeswijk ea 2009) partnerrelaties (Carson ea 2004) birthing (Bardake 2012) parenting (Bögels, Hellemans ea 2012) kinderen (Goodman & Kaiser Greenland, 2009) adolescenten (Dewulf 2009) ouderen (Smith 2004)
• Dialectische Gedragstherapie (Linehan 1993) bps; eetst; verslaving • Acceptance & Commitment Therapy (Hayes ea1999) brede toepassing
Transdiagnostisch aanbod? • Motivatie belangrijker voor succes dan stoornis of leeftijd • Resultaten heterogene en homogene groepen vergelijkbaar Green & Bieling, 2011; Bos, Merea, Van den Brink, Sanderman & Bartels-Velthuis, 2014
• Logistieke en therapeutische voordelen – ontmoedigt identificatie met stoornis; – bevordert common humanity
• Transdiagnostische werkingsmechanismen Hölzel e.a. 2011 – – – – –
Aandachtregulatie Lichaamsbewustzijn Emotieregulatie Perspectiefverschuiving Zelfcompassie
De interne stressgenerator genereert secundair lijden Trouble
primair lijden
stress ↑
ongemak of gemis
Double Trouble
automatische reactie stress ↑↑ afkeer, angst begeerte, frustratie Niet willen wat er wel is. Wel willen wat er niet is.
Triple Trouble
negatief commentaar Je deugt niet. Doe toch beter je best. Ze zullen je uitlachen/afwijzen.
stress ↑↑↑
Mindfulnessbeoefening zorgt ervoor dat de interne stressgenerator minder brandstof krijgt
• van automatische reactie naar bewuste respons niet meegaan in stressverhogende reacties… maar de primaire stressverschijnselen (fysiek, emotioneel, mentaal) erkennen, bewust erbij blijven en hun voorbijgaande en ‘zelfloze’ aard ontdekken.
• met een bepaalde innerlijke houding… open, niet-oordelend, mild en mededogend
Zelfcompassie 1. mindfulness, 2. common humanity, 3. self-kindness Neff 2003
• Verdient een meer centrale plaats in ggz: argumenten uit evolutionaire psychologie, hechtingstheorie, CGT; groeiende hoeveelheid onderzoek Gilbert 2005, 2009, 2010; Germer 2012; Davidson 2012; Barnard & Curry 2011; Hofmann ea 2011; Macbeth & Gumley 2012; Neff 2012
• Mogelijk krachtiger voorspeller voor welzijn dan mf Van Dam e.a. 2011 • Mogelijk centraal mechanisme in de werking van mf Baer 2010 • Mediator voor stressreductie bij MBSR Shapiro e.a. 2005, 2007 en voor terugvalpreventie bij MBCT Kuyken e.a. 2010
Zelfcompassie correleert positief met... (Barnard & Curry 2011; Hofmann e.a. 2011; MacBeth & Gumley, 2012; Neff, 2012)
• Psychologisch welzijn en levensvoldoening • Emotionele intelligentie en positieve emoties • Gezonde coping bij stressvolle omstandigheden (academisch falen, gevolgen van trauma, scheiding, chronische pijn)
• Gezondheidsbevorderend gedrag (eten; bewegen; minder roken)
• Sociale verbondenheid, empathie, altruïsme, vergevingsgezindheid
Training programma’s (zelf)compassie • CFT/CMT: Compassion Focused Therapy & Compassionate Mind Training Gilbert 2009, 2010; Gilbert & Procter 2006; Braehler et al, 2012
• • • • •
LKM: Loving-Kindness Meditation Fredrickson et al. 2008 CBCT: Cognitive-Based Compassion Training Pace ea 2009 CCT: Compassion Cultivation Training Jazaieri et al. 2013, 2014 MSC: Mindful Self-Compassion Neff & Germer 2012 MBCL: Mindfulness-Based Compassionate Living Van den Brink & Koster 2012, 2015
Interventiestudies Gecontroleerd onderzoek • LKM: meer positieve emoties, levensvoldoening, sociale steun; minder depressieve symptomen Frederickson e.a. 2008 • CBCT: pos. effect op immuunfunctie, neuro-endocriene reactie en gedragsrespons bij stress Pace e.a. 2009 • CCT: meer geluk, minder piekeren en emotionele onderdrukking Jazaieri e.a., 2013, 2014
• MSC: sign. verbeteringen op mindfulness, compassie zelf/ander, sociale verbondenheid, levensvoldoening en geluk; afname van depressie, angst, stress en vermijding van onaangename gedachten en gevoelens Neff & Germer 2012 • CFT: ptn met schizofrenie sign. beter klinisch functioneren; toename compassie gepaard met afname depressieve klachten en beleving van sociale uitsluiting Braehler e.a. 2012
Hersenonderzoek train your brain Compassiemeditatie gaf bij ervaren meditatoren > beginners • Meer gamma-activiteit en synchroniciteit op EEG Lutz e.a. 2004 • Meer activiteit in gebieden geassocieerd met empathie en emotieregulatie op fMRI; meer respons bij anderen in nood Lutz e.a. 2008
Korte CT programma’s vergeleken met actieve controlegroep Weng e.a. 2013; Klimecki e.a., 2013a, 2013b
• Meer activiteit in circuit geassocieerd met pos. emoties • Neutraliserend bij ‘empathie-stress’ • meer vrijgevigheid
Compassietraining Mindfulness-Based Compassionate Living – MBCL Van den Brink & Koster 2012
• • • • • • • •
Vervolg op de mindfulnesscursus (MBSR/MBCT) Vanuit behoefte aan verdieping (cliënten, trainers) Seculiere (g)gz; los van religieuze tradities Transdiagnostisch Evidence-based oefeningen (uit tradities, CFT, ACT) 8 sessies van 2,5 uur per 1 à 2 weken + 1 stiltesessie Thuis oefenen 1 uur per dag; meer keuzemogelijkheid 10-14 deelnemers
Voor wie? • • • • • •
Ervaring met mindfulness, bij voorkeur MBSR/MBCT Gemotiveerd voor verdieping zelfonderzoek Gevoelig voor terugval (depressie, angst, burn-out, verslaving) Moeite met milde houding naar zelf & anderen Moeite met acceptatie fysieke, emotionele & relationele pijn Dominante ‘innerlijke pestkop’ (overmatige zelfkritiek, schaamte, schuld)
• Hardnekkige ongezonde patronen (As II problematiek) • Meer gericht op care dan cure
Paul Gilbert (2009)
Allemaal in hetzelfde schuitje… • Met een brein, lichaam, emoties en een sociaal gevormd zelf, waar we niet voor gekozen hebben. • In een leven vol tragedies: bedreiging, verlies, ziekte, verval, dood. • Veel van wat in ons omgaat is niet ons ontwerp en dus NIET ONZE FOUT. • Compassie is… 1. sensitiviteit voor het lijden van zelf en anderen 2. moed en bereidheid om er wat aan te doen
Het gelaagde brein MacLean 1990
Taal- en conceptvorming, voorstellen, terug- en vooruitkijken, fantaseren, piekeren, begrip van zelf en ander
NIEUWE ZOOGDIERENBREIN OUDE ZOOGDIERENBREIN
REPTIELENBREIN
Territoriumverdediging jacht, seks
Hechting en verzorging, samenwerking, rivaliteit, status
GEVAARSYSTEEM
JAAGSYSTEEM
agressief, angstig, afkerig
gedreven, opgewonden, energiek
Zelfbescherming
Beloning
Vechten, vluchten, verstijven
Willen, streven, consumeren SYMP. PARASYMP. Kalmering en sociale verbinding Zorgzaamheid en vriendelijkheid
ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden
Naar Gilbert 2009
GEVAARSYSTEEM agressief, angstig, afkerig JAAGSYSTEEM gedreven, opgewonden, energiek
Zelfbescherming
Beloning
Vechten, vluchten, verstijven
Willen, streven, presteren, consumeren
Kalmering en sociale verbinding
SYMPATHICUS PARASYMP.
Zorgzaamheid en vriendelijkheid
ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden
Naar Gilbert 2009
JAAGSYSTEEM gedreven, opgewonden, energiek GEVAARSYSTEEM agressief, angstig, afkerig
Beloning Zelfbescherming
Willen, streven, consumeren
Vechten, vluchten, verstijven
Kalmering en sociale verbinding
SYMPATHICUS PARASYMP.
Zorgzaamheid en vriendelijkheid
ZORGSYSTEEM tevreden, veilig, verbonden
Naar Gilbert 2009
Innerlijke patronen ↔
OUDE BREIN Emoties Automatisch reageren Korte route
NIEUWE BREIN Denken/redeneren/voorstellen Bewust reageren Lange route
• Gevaarsysteem
• Gevaarmodus
• Jaagsysteem
• Competitiemodus
• Zorgsysteem
• Compassiemodus Gilbert 2009
Hoe het nieuwe brein tegen ons kan werken... You’re no good!
De innerlijke pestkop groeit door overmatige schaamte en schuld
Zelfkritiek vanuit innerlijke pestkop
Gevaarmodus
Zelfcorrectie vanuit innerlijke helper
Compassiemodus
Zelfwaardering
Zelfcompassie Neff & Vonk 2009
• • • • •
Rivaliteit Externe waardering Afhankelijk van anderen ‘Ik moet goed/beter zijn’ Minder welzijn
Competitiemodus
• • • • •
Common humanity Innerlijke waarde Onafhankelijk van anderen ‘Ik mag fouten maken’ Meer welzijn
Compassiemodus
Seksuele stimulus
Beschamen Bestraffen
Eten
Seks
Zorgzaamheid Vriendelijkheid
Schaamte Zelfkritiek
Maaltijd
Compassie LIMBISCH SYSTEEM
Speekselvloed Maagsap
Naar Gilbert 2009
Arousal
Stressreactie Angstig, depressief INNERLIJKE PESTKOP
Relaxatierespons Kalm, tevreden INNERLIJKE HELPER
De cirkel van compassie warmte
kalmte
VAARDIGHEDEN Voorstelling
KWALITEITEN Aandacht Gevoelig voor noden Redeneren Sympathie zelf/ander Zorg voor welzijn Emoties
Compassie Empathie
Niet-oordelen
Tolerantie ongemak
Gedrag
Zintuigen
vriendelijkheid
Gilbert 2009
speelsheid
The fear of compassion Gilbert 2010
Backdraft Germer 2009
Bij personen met onveilige hechting/ traumatisering/ affectieve verwaarlozing kunnen warme gevoelens het gevaarsysteem activeren i.p.v. kalmeren.
Oefenmogelijkheden •
Zorgsysteem versterken; kalmerend ademritme
•
Veilige plek; Compassionele metgezel; Compassiemodus
•
Compassievol omgaan met weerstand/ verlangen/ patronen
•
Mildheidmeditatie: zelf & anderen (Metta light)
•
Compassioneel ademen: zelf & anderen (Tonglen light)
•
Compassionele brieven; Vergevingsgezindheid
•
Ontdekken wat bijdraagt aan geluk; Vier Levensvrienden
•
Informeel: dagboeken; ademruimtes met vriendelijkheid en compassie; zelfcompassie mantra
Geen modder… geen lotus
www.mbcl.nl www.compassietraining.nl www.behoudenhuys.nl www.centrumintegralepsychiatrie.nl
Met dank voor uw aandacht en compassie!
