Wonen Zorg Pensioenen Congres: “de toekomst van het wonen” 31 oktober 2012
Marjolein Stamsnijder, Platform 31 Arnoud Eenkema van Dijk, PGGM Gertjan van Rossum, CZ
Programma • Inleiding • Uw toekomstverwachting • Wonen, Marjolein Stamsnijder, Platform31 en jullie als woonprofessionals • Pensioenen, Arnoud Eenkema van Dijk, PGGM • Zorg, Gertjan van Rossum, CZ • Terugkoppeling toekomstverwachting en resultaten marktonderzoek • Discussie
2
Uw toekomstverwachting • Hoe ziet u uw oude dag voor zich? • Waar woont u? Wat vindt u belangrijk?
• Hoe wordt u verzorgt en gebruikt u zorg?
• Waar betaalt u dat van? 3
Trends en ontwikkelingen
behoefte
verwachting
beschikbaarheid
inkomensbehoefte
< met leeftijd
inkomen blijft gelijk
koopkracht daalt
behoefte m2 wonen
< met leeftijd
wonen op empty nest, > €
blijft gelijk, regionaal groei
behoefte zorgcapaciteit
> met leeftijd
> behoefte
< realtieve beschikbaarheid
4
Perspectief
Inkomen, Pensioen, Sparen, Beleggen
Wonen
Zorg
Consumptie
Gebruik WZP producten en diensten Erfenis
5
Wonen Wat zijn de toekomstige opgaven voor de woningmarkt?
Pensioenen Arnoud Eenkema van Dijk
PGGM: pensioenvermogensbeheerder in hart en nieren
8
Houdbaarheid oude dag onder druk
• • • •
Betaalbaarheid: langer leven en vergrijzing Menselijk kapitaal ouderen niet optimaal benut Sparen in én pensioenen én woning is uitdaging Woningmarkt sluit niet genoeg aan op behoeften ouderen
9
Mensen leven steeds langer
jaren 24 22 vrouw en 20 prognose 2008 18 prognose 2004 16 mannen 14
2050
2045
2040
2035
2030
2025
2020
2015
2010
2005
2000
1995
1990
1985
1980
1975
1970
1965
1960
1955
1950
12
10 Bron: PGGM
Aantal ouderen neemt verder toe
1950
2008
2050
11 Bron: CBS
Lange balansen, het rondpompen van geld
12 Bron: Netspar, L. Bovenberg
De pensioensector kan mogelijk bijdragen aan oplossingen Risicodragend en vreemd vermogen vastgoed verschaffen tegen aantrekkelijke condities • • •
Investeren in Woningen Beleggen in Hypotheken Beleggen in Zorg(vastgoed)
Of
Bescherm bestedingsruimte door betere uitwisselbaarheid woon- en pensioenvermogen • • •
Meer flexibele aanwending pensioen(vermogen) Meer flexibiliteit in tempo opbouw en uitkering Meer flexibiliteit in vorm uitkering vermogen: pensioen in natura 13
Ideale woonsituatie leden PGGM: blijven wonen waar ze nu wonen
Basis: n=13.713
14 Bron: PGGM (november 2010), ledenenquête De nieuwe oude dag
Nieuwe oude dag
Zorg Gertjan van Rossum
Financiering (blijven) wonen in Wmo, AWBZ en ZVW nauw met elkaar verweven
Wmo AWBZ
aangepaste woning
valincident
aanpassing woning
verzorgingshuis
ZVW
heupoperatie
Verzuim
tijdelijke arbeidsongeschiktheid
Pensioen
Van oudsher gescheiden financiering en uitvoering… financiering?
Wonen
…in praktijk en beheersbaarheid onlosmakelijk aan elkaar verbonden.
blijvend?
blijvende arbeidsongeschiktheid
16
Zorg voor chronisch aandoeningen neemt sterk toe
Bron: CBS
Bron: LINH
17
Tot 2020 zullen chronische aandoeningen fors doorgroeien
18 Bron: LINH, RIVM
Toename van de vraag en de ontwikkeling in het arbeidsaanbod leidt tot krapte Aantal FTE (*1000) V&V, thuiszorg, gehandicaptenzorg en GGZ 2007
De vraag naar arbeid in zorg groeit harder dan totale Nederlandse groei van arbeidsaanbod
180 160
156
140 120 96
100 76
80
64
60 40
20 0 V&V
Thuiszorg
GZ
GGZ
19 Bron: Boer en Croon, Prismant, MinVWS
In de komende jaren is en blijft het woning bestand onvoldoende geschikt voor ouderen 60% van de 55+ woont in een woning die niet is voorbereid op fysieke beperkingen
.. De huidige nieuwbouwprojecten gaan dat tekort niet oplossen Om het op te lossen zou ca 50% van totale nieuwbouw gericht moeten worden op senioren-woningen
Verkenningen van Ministerie en woonbond laten zien dat dit niet wordt gehaald
20 Bron: Woonbond, VROM, MinVWS
Stijging zorgvraag leidt tot versnelling extramuralisering en ontstaan nieuwe concepten zorgvrager
Ouderen wonen zolang mogelijk zelfstandig
Nieuwe woonzorgconcepten
Huidige zorgcentra worden als ontoereikend en hierdoor onaantrekkelijk gezien qua kwaliteit van wonen en dagelijks leven zorgverlener
Druk op zorgaanbieder om met minder personeel meer ouderen te verzorgen Hierdoor toenemende druk op kinderen en vrijwilligers om zorgtaken op zich te nemen
21 Bron: VROM, Habion
Door mogelijke splitsing tussen woon- en zorgfunctie komen er meer mogelijkheden voor woon-zorgvormen
22 Bron: MinVWS, industrie en experts, The Essence Consulting studies
Help!? •Groter deel van de zorg wordt zelf betaald > € a.g.v. groei zorgbehoefte
•E-health & zelfzorg
•Groter beroep op mantelzorg
< zorgprofessionals
•Doorvoering domotica en robotisering
< geschikte woningen
•Nieuwe woon-zorg oplossingen in • stenen • diensten • financiering 23
23
Robot Rose
Uw toekomstverwachting Marjolein Stamsnijder
Wonen Zorg Pensioenen Bevindingen klantonderzoek
Bereidheid Liefst zo lang mogelijk de zaken zelf blijven doen, hier moet je zelf regie in blijven nemen. Zelf kennis vergaren. Indien niet mogelijk, de benodigde hulp organiseren. Hulp inkopen als dat moet.
Er voor elkaar zijn. Blijven investeren in je sociaal netwerk.
Vrijheid en zelfredzaamheid
Familie en sociaal netwerk
Gezondheid
Eigen inspanning (veranderen levensstijl), regie nemen
Financiële zekerheid (randvoorwaardelijk)
Overig, met name ‘happiness’
Financieel plan hebben. Zelf regelen van een bepaalde zekerheid (via eigen huis), zelf potjes erbij sparen, reserves opbouwen, hypotheek aflossen en keuzes maken (de tering naar de nering zetten).
Gelukkig zijn met wat je hebt. Positieve instelling Genieten van de kleine dingen Leef nu en niet voor later
26
Gewenste ondersteuning De maakbaarheid van zorg en ondersteuning (‘het oude systeem’) verdwijnt, dus we moeten meer elkaar gaan ondersteunen. Familie en de gemeenschap spelen hierbij een belangrijke rol.
Familie voorname rol in zorg en ondersteuning, ook je sociale netwerk wordt steeds belangijker om zorg en ondersteuning aan elkaar te bieden.
Vrijheid en zelfredzaamheid
Gezondheid
‘Personal coach’, leren van anderen, gemakkelijk toegankelijke voorzieningen
Financiële zekerheid (randvoorwaardelijk)
Familie en sociaal netwerk
Overig, met Name de rol van de overheid
Onafhankelijk advies
Overheid moet basisondersteuning blijven bieden.
27
Bevindingen klantonderzoek
Awareness en activatie
Bestaande netwerken, dichtbij
Onafhankelijk en deskundig
•
Nadenken over de oude dag gaat niet vanzelf. Door interactie en discussie gaan mensen nadenken over de oude dag. Door ingrijpende gebeurtenissen in het leven ondernemen zij actie
•
De mensen organiseren ondersteuning voor de oude dag graag zelf en dichtbij, met elkaar vanuit bestaande netwerken
•
In de complexe wereld van wonen, zorg en pensioen hebben mensen behoefte aan overzicht en onafhankelijk en deskundig advies
28
Aanbevelingen klantonderzoek Awareness
Transparant maken aanbod
Starthulp
Product ontwikkeling
•
Start een bewustwordingscampagne (awareness) over ouder worden, via interactie met de doelgroep
•
Maak het bestaande (lokale) aanbod van WZP producten, diensten en initiatieven vindbaar
•
Ondersteun en verbind lokale initiatieven en netwerken die WZP oplossingen bieden
• • •
Doe nader marktonderzoek vanuit dilemma's Betrek de doelgroep permanent (cocreatie) Ontwikkel onafhankelijk, integraal en betaald advies rond gebeurtenissen in de levensloop 29
Vragen?
Marjolein Stamsnijder, Platform31
[email protected] Arnoud Eenkema van Dijk, PGGM
[email protected] Gertjan van Rossum, CZ
[email protected]
(1) VRIJHEID EN ZELFREDZAAMHEID a. Andere termen voor zelfredzaam: onafhankelijkheid, zelfstandigheid, eigen keuzes kunnen blijven maken b. Financiën, materiële zaken ondersteunend aan de vrijheid
e. De behoeften van 55 > worden steeds concreter, steeds meer gericht om in het hier en nu de gewenste zorg en ondersteuning te krijgen. Men weet wat deze zorg waard is en wil hiervoor betalen. Zo lang mogelijk zelfstandig dingen kunnen doen is hierbij belangrijk.
c. Realistisch, kleine zaken weten te waarderen d. <55: samen organiseren van vrijheid is belangrijk
“ Positieve instelling is alles, vooral niet achter de geraniums belanden’”
f. <55 hebben gewoonweg minder besef wat er nodig is in de volgden levensfasen, de behoeften liggen te ver weg. Wel vinden ze hulpdiensten belangrijk, wanneer ze vanuit hun ervaringskennis bij anderen hebben ervaren hoe belangrijk deze hulp en ondersteuning is.
“ De ouderentaxi is goud waard, zelfs voor het boodschappen doen!”
31
(2) GEZONDHEID (VASTHOUDEN) a. Heb je niet zelf in de hand (geen regie nemen op gezonde levensstijl) b. Globale indeling: gezondheid is belangrijk voor me en ik doe er veel voor (gezonde levensstijl, gezond eten), de andere groep wil ongezond gedrag loslaten. c. Regie nemen op een gezonde levensstijl is lastig (doorbreken bestaande levensstijl)
“ Gezondheid is het belangrijkste, als ik wat krijg kan ik niet terugvallen op familie. Afhankelijk worden is mijn grootste angst .” “Kun je ondanks tegenslag een positieve instelling houden, vitaal blijven is met name een positieve instelling hebben.”
“ Nierstenenoperatie heeft een enorme impact op me, ik ben me veel bewuster geworden van de kwetsbaarheid van mijn gezondheid”.
32
(3) FAMILIE EN SOCIAAL NETWERK a. <55 heeft een sterke gerichtheid op zaken voor elkaar krijgen met elkaar, samen zaken organiseren en realiseren, samen sterk!
e. Senioren, met name 55+ vinden het fijn wanneer hun ‘peer group’ betrokken is bij hun oplossingen, zij begrijpen het best hun wereld. Een consulent moet behoorlijke levenservaring hebben om serieus genomen te worden.
b. 55> en met name de alleenstaanden (<55, 55>) zijn angstig over een sociaal isolement. Er helemaal alleen voor komen te staan
f. 55> zien in sociale platforms meerwaarde, echter wanneer er specifieke expertise gevraagd wordt geloven ze meer in de echte expert
c. 55> zien generatiegenoten door overlijden verliezen, dit vergroot hun angst voor een sociaal isolement
g. Ouderen geven hun familie (kinderen) een belangrijke rol , waar ze op terug kunnen vallen wanneer ze minder zelfredzaam worden. De deelnemers benoemen de ‘Zuid-Europese’ cultuur’ (kinderen zorgen voor ouders)als voorbeeld hierbij.
d. 55> willen graag in sociaal verband leuke dingen doen. “Als ik iets niet kan, dan kan ik daar terecht (seniorenweb)” “Er zitten zoveel dingen tussen, die leuk klinken, maar als je ermee aan de slag gaat, wordt het meestal een puinhoop”, deelnemer over ledenvereniging
”We zitten toch in hetzelfde schuitje” “Familie is me alles”
33
(4) FINANCIËLE ZEKERHEID
a. Ondersteunend aan een goed leven, iets achter de hand hebben (randvoorwaardelijk)
d. Behoefte aan een onafhankelijk, integraal advies : hoe sta ik ervoor?
b. Ouderen (55>) zoeken meer zekerheid in hun huis (opeten!, huis aflossen als financiële zekerheid (buffer) in slechtere tijden))
e. Deelnemers passen hun dromen, levensstijl aan hun financiële situatie en accepteren dit
c. Dromen worden steeds realistischer en aangepast aan de mogelijkheden van de huidige levensstandaard
f. De groepen zijn bereid om hierbij duidelijke keuzes te maken, zoals sparen om bepaalde zaken te kunnen blijven doen. g. Financiële potjes, wat zijn deze waard in een onzekere wereld. Er is een behoefte aan veilige ‘potjes’(in natura?)
“Ik vertrouw geen enkele partij meer. Dat is mijn probleem bij mijn behoefte om financieel zaken op orde te krijgen”
“ Je moet het doen met wat je hebt”
34
