Universiteit Gent Academiejaar 2009-2010 Promotor: Timothy Colleman
Willen, zullen en moeten in een taalhandeling ‘aanbod’ Een corpusonderzoek
Scriptie voorgelegd aan de faculteit Letteren en Wijsbegeerte met het oog op het verkrijgen van de graad van Master in de Taal- en Letterkunde: Nederlands – Frans door Jeroen Petrus.
Woord vooraf “ELK JAAR ZIJN ER WEL EEN VIJFTAL MOEDIGEN DIE VOOR HUN BACHELOROF MASTERSCRIPTIE EEN VOLWAARDIG CORPUSONDERZOEK AANPAKKEN.”
(Timothy Colleman in Schamper van 30 november 2009)
Ook ik was tijdens mijn masteropleiding een van de bovengenoemde moedigen. Met veel enthousiasme begon ik bij het begin van het academiejaar aan wat mijn volwaardig corpusonderzoek zou worden.
Bij de studie van de taal door middel van een corpusonderzoek worden de alfa- en de bètawetenschappen met elkaar geconfronteerd. Taalkunde en statistiek gaan hier hand in hand. Met behulp van een corpus, een grote verzameling teksten zeg maar, worden allerlei fenomenen uit onze taal aan een analyse onderworpen. Door het hoge aantal woorden in zo’n corpus geeft het een representatief beeld van wat leeft in de bestudeerde taal, in dit geval het Nederlands.
In mijn kennismaking met deze speciale tak van de taalkunde werd ik bijgestaan door mijn promotor, de heer Timothy Colleman. Een heel jaar lang gaf hij me raad, stuurde hij me bij waar nodig en verbeterde hij mijn fouten. Gemaakte afspraken werden steeds stipt nagekomen door hem en bovendien voelde hij zich heel erg nauw betrokken bij mijn onderzoek. Om die redenen wil ik meneer Colleman van harte bedanken.
Voorts wil ik mevrouw Valerie Bouckaert bedanken. Zij loodste me tijdens het onderzoek doorheen het doolhof van de bibliotheek Nederlandse Taalkunde en was op elk moment bereid om te helpen.
Tot slot wil ik, zal ik en moet ik u, beste lezer, veel plezier toewensen bij het lezen van deze scriptie.
2
Inhoudsopgave Woord vooraf ............................................................................................................................. 2 Inhoudsopgave ........................................................................................................................... 3 I.
INLEIDING ....................................................................................................................... 6 1
Doel van het onderzoek .................................................................................................. 6
2
Onderzoeksaanpak ......................................................................................................... 8
3
Structuur van de scriptie ................................................................................................. 9
II.
LITERATUURSTUDIE................................................................................................... 10 1
Modaliteit ..................................................................................................................... 11 1.1
Definitie ................................................................................................................. 11
1.2
Soorten modaliteit .................................................................................................. 12
1.2.1
Gevoelsmodaliteiten (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit –
Gevoelsmodaliteiten) ................................................................................................... 13 1.2.2
Verstandsmodaliteiten (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit –
Verstandsmodaliteiten)................................................................................................. 14 1.3 2
Enkele belangrijke begrippen................................................................................. 14
Uitdrukkingen van modaliteit....................................................................................... 16 2.1
Hulpwerkwoorden van modaliteit.......................................................................... 16
2.1.1
3
Kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen (Droste: 2005) .............. 17
2.2
Werkwoordsvormen met modale functie ............................................................... 20
2.3
Werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes .................................................. 21
2.3.1
Werkwoordelijke gezegdes............................................................................. 21
2.3.2
Naamwoordelijke gezegdes ............................................................................ 22
2.4
Bepalingen van modaliteit ..................................................................................... 22
2.5
De ethische datief ................................................................................................... 23
Onderzoek naar modale werkwoorden ......................................................................... 23 3
3.1
Modale verschillen tussen Belgisch en Nederlands Nederlands in het CGN
(Boogaart et al. 2007) ....................................................................................................... 24 3.1.1
Methode .......................................................................................................... 24
3.1.2
Resultaten ....................................................................................................... 25
3.2
Corpusonderzoek gecombineerd met een enquêteonderzoek (Diepeveen et al.
2006) 26
4
3.2.1
Methode .......................................................................................................... 27
3.2.2
Resultaten van het enquêteonderzoek............................................................. 28
Willen, zullen en moeten in taalhandeling “aanbod” .................................................... 29 4.1
Willen, zullen en moeten in het WNT ..................................................................... 30
4.1.1
Willen .............................................................................................................. 30
4.1.2
Zullen .............................................................................................................. 30
4.1.3
Moeten ............................................................................................................ 31
4.2
Willen, zullen en moeten in Van Dale .................................................................... 31
4.2.1
Willen .............................................................................................................. 31
4.2.2
Zullen .............................................................................................................. 32
4.2.3
Moeten ............................................................................................................ 32
4.3
Bestaande literatuur over taalhandeling ‘aanbod’ .................................................. 32
4.4
Modaal willen, zullen en moeten in de E-ANS ....................................................... 33
4.4.1
Willen .............................................................................................................. 33
4.4.2
Zullen .............................................................................................................. 34
4.4.3
Moeten ............................................................................................................ 36
III.
METHODOLOGIE ...................................................................................................... 37
1
Corpusanalyse .............................................................................................................. 37
2
Manuele filtering van de zoekresultaten ...................................................................... 40
3
Labeling van de relevante resultaten ............................................................................ 43
IV.
RESULTATEN ............................................................................................................ 45
1
Voorstelling van de resultaten ...................................................................................... 47 4
1.1
1.1.1
Vlaanderen ...................................................................................................... 47
1.1.2
Nederland ........................................................................................................ 48
1.2
2
CONDIV-corpus .................................................................................................... 49
1.2.1
Vlaanderen ...................................................................................................... 50
1.2.2
Nederland ........................................................................................................ 51
Bespreking van de resultaten ........................................................................................ 53 2.1
Verschil tussen Vlaanderen en Nederland ............................................................. 54
2.1.1
Alle materiaal Vlaanderen vs. alle materiaal Nederland ................................ 54
2.1.2
CGN Vlaanderen – CGN Nederland ............................................................... 62
2.1.3
CONDIV Vlaanderen – CONDIV Nederland ................................................. 70
2.1.4
Conclusie ........................................................................................................ 78
2.2
De invloed van het stijlregister .............................................................................. 81
2.2.1
Krantentaal – Chat-/Usenettaal ....................................................................... 81
2.2.2
Chattaal – Usenettaal ...................................................................................... 89
2.2.3
Conclusie ........................................................................................................ 96
2.3
V.
Corpus Gesproken Nederlands .............................................................................. 47
Verschillen in stijlregister tussen Vlaanderen en Nederland ................................. 99
2.3.1
Krantentaal Vlaanderen – Krantentaal Nederland .......................................... 99
2.3.2
Chat- en Usenettaal Vlaanderen – Chat- en Usenettaal Nederland .............. 104
2.3.3
Conclusie ...................................................................................................... 112
BESLUIT ....................................................................................................................... 114
VI.
BIJLAGEN ................................................................................................................. 117
VII.
BIBLIOGRAFIE ........................................................................................................ 119
5
I. INLEIDING
1 Doel van het onderzoek Deze scriptie onderzoekt een specifieke gebruikswijze van de werkwoorden willen, zullen en moeten in het Belgische versus het Nederlandse Nederlands. Die werkwoorden kunnen namelijk alle drie gebruikt worden om een aanbod, voorstel of suggestie uit te drukken (cf. Diepeveen et al. 2006: 43). In de volgende zinnen wordt telkens hetzelfde aanbod uitgedrukt:
(1) Wil ik je nog een kopje koffie inschenken? (2) Zal ik je nog een kopje koffie inschenken? (3) Moet ik je nog een kopje koffie inschenken?
In deze zinnen biedt de spreker de toehoorder een kopje koffie aan. Met de keuze voor willen, zullen of moeten als hulpwerkwoord lijken in zulke contexten geen ingrijpende betekenisverschillen samen te hangen. In de voorbeelden (4) tot (6) worden dezelfde werkwoorden gebruikt om een voorstel of suggestie uit te drukken:
(4) Willen we morgen eens langskomen? (5) Zullen we morgen eens langskomen? (6) Moeten we morgen eens langskomen?
De spreker stelt hier voor aan de toehoorder om de volgende dag langs te komen. Hoewel in de drie zinnen telkens een ander werkwoord gebruikt wordt, is er geen merkbaar verschil in betekenis. In wat volgt, zullen we naar het gebruik om een aanbod, voorstel of suggestie uit te drukken verwijzen als het gebruik in de taalhandeling ‘aanbod’.
Diepeveen et al. (2006) merken met betrekking tot het werkwoord willen op dat er een verschil bestaat tussen het Belgisch Nederlands (BN) en het Nederlands Nederlands (NN). Zij deden een enquêteonderzoek naar modale uitdrukkingen in Nederland en België. Volgens hen 6
zou willen in de taalhandeling ‘aanbod’ typisch BN zijn, terwijl hiervoor in het NN uitsluitend zullen gebruikt wordt. Deze scriptie wil nagaan of dat klopt. Omdat zinnen als (3) en (6) volgens ons taalgevoel eveneens een neutraal aanbod kunnen uitdrukken, betrekken we bovendien ook het werkwoord moeten in het onderzoek. Daarbij moet meteen wel opgemerkt worden dat bij moeten het onderscheid tussen het gebruik in de taalhandeling ‘aanbod’ en andere modale gebruikswijzen wellicht wat vlottender is dan bij de andere twee werkwoorden. Behalve als synoniem voor (4) en (5), kan zin (6) kan ook als volgt geparafraseerd worden:
(7) Is het noodzakelijk dat we morgen eens langskomen?
Ook zal er onderzocht worden of er naast een regionaal verschil ook een verschil tussen formeel en informeel taalgebruik bestaat. Kunnen de drie werkwoorden door elkaar gebruikt worden in bijvoorbeeld krantentaal? Of wordt daar enkel het formelere zullen aangewend? Of omgekeerd: wordt het formele zullen gebruikt in een informeel genre als chattaal? We gaan na of het stijlregister een rol speelt bij de keuze van het werkwoord.
Het derde luik van ons onderzoek vormt een combinatie van de vorige twee. We vragen ons namelijk af of er een verschil in stijlregister bestaat tussen de regio’s. Gebruiken de Vlaamse en de Nederlandse kranten hetzelfde werkwoord om een taalhandeling ‘aanbod’ uit te drukken? Wat zijn de verschillen tussen de Vlaamse en de Nederlandse chatters in dit verband?
Onze onderzoeksvraag is dus drieledig:
Ten eerste willen we nagaan wat het verschil is tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland wat het gebruik van de werkwoorden willen, zullen en moeten in de taalhandeling ‘aanbod’ betreft. Worden sommige van die werkwoorden opvallend vaker op deze manier gebruikt in Vlaanderen dan in Nederland, of vice versa? Bovendien gaan we bij elk werkwoord na welke grammaticale persoon het meest gebruikt wordt. Wordt een aanbod bij een bepaald werkwoord meer in de eerste persoon enkelvoud of meer in de eerste persoon meervoud gedaan? Concreet gaan we dus na of het werkwoord het vaakst gebruikt wordt met het subject ik of met het subject we/wij.
7
Ten tweede willen we weten of het stijlregister een rol speelt bij het bepalen van de keuze tussen willen, zullen en moeten in de taalhandeling ‘aanbod’. Wordt in informele taal voor een ander werkwoord gekozen dan in formele taal? Ook hier zullen we een analyse maken van de grammaticale personen per werkwoord.
Een derde vraag die we ons stellen, is of er wat het stijlregister betreft een verschil is tussen de regio’s. We onderzoeken met andere woorden of Vlaanderen in formele dan wel informele taal voor een ander werkwoord kiest dan Nederland. Gebruikt Vlaanderen in een bepaald stijlregister een ander werkwoord dan Nederland in datzelfde stijlregister? Hebben sommige van de onderzochte werkwoorden in Vlaanderen een andere stilistische waarde dan in Nederland? Ook hier bekijken we per werkwoord welke grammaticale persoon het meest gebruikt wordt.
2 Onderzoeksaanpak Om het gebruik van willen, zullen en moeten in de taalhandeling ‘aanbod’ na te gaan, maken we gebruik van gegevens uit twee verschillende corpora, namelijk het Corpus Gesproken Nederlands (Van Eerten 2007) en het CONDIV-corpus (Grondelaers et al. 2000). Dat laatste corpus omvat drie componenten: ‘krantentaal’, ‘chattaal’ en ‘Usenettaal’. Die onderverdeling laat ons toe een onderscheid te maken tussen de zinnen uit formele en zinnen uit informele taal. De krantentaal zal het formele register voorstellen, de chat- en Usenettaal het informele register. De zinnen van Usenet komen uit e-mailbijdragen aan het internetdiscussieforum ‘Usenet’.
Uit elk van de geraadpleegde (sub)corpora verzamelden we een representatieve set voorbeelden van de werkwoorden willen, zullen en moeten. In een tweede fase werden die attestaties manueel gefilterd om het gebruik in de taalhandeling ‘aanbod’ te onderscheiden van andere modale gebruikswijzen. Op die manier bekwamen we relevante gegevens over de frequentie van de drie werkwoorden in het betreffende gebruik. Een meer gedetailleerde beschrijving van de gevolgde werkwijze is te vinden in hoofdstuk III.
8
3 Structuur van de scriptie In deze paragraaf geven we kort aan hoe de scriptie is ingedeeld.
Het eerste hoofdstuk geeft een overzicht van de relevante literatuur. We geven eerst een definitie van de notie ‘modaliteit’, hoofdzakelijk aan de hand van de Algemene Nederlandse Spraakkunst. Ook enkele belangrijke begrippen die met modaliteit verband houden, zullen worden gedefinieerd. Daarna worden de belangrijkste uitdrukkingsmiddelen voor modaliteit besproken. Voorts zullen we een kort overzicht geven van de literatuur die bestaat over modale werkwoorden. Ten slotte wordt nagegaan wat in de literatuur te vinden is over de taalhandeling ‘aanbod’.
Het tweede hoofdstuk behandelt de methodologie van het onderzoek. We preciseren hoe we het onderzoek precies aangepakt hebben. Stap voor stap zal de werkwijze worden beschreven.
Het derde hoofdstuk presenteert en bespreekt de resultaten van het corpusonderzoek. Aan de hand van die bespreking zal een antwoord gezocht worden op de drieledige onderzoeksvraag.
Ten slotte zullen we een algemeen besluit formuleren bij ons onderzoek. In dat besluit zullen we een antwoord proberen te geven op de hierboven geformuleerde onderzoeksvraag.
9
II. LITERATUURSTUDIE In dit hoofdstuk geven we een overzicht van het bestaande onderzoek dat relevant is voor het in deze scriptie behandelde onderwerp. Het hoofdstuk zal worden opgedeeld in vier paragrafen.
Ten eerste zullen we het over modaliteit hebben. De werkwoorden willen, zullen en moeten in een taalhandeling ‘aanbod’ zijn namelijk modale hulpwerkwoorden. Daarom zullen we eerst een definitie geven van de notie ‘modaliteit’. We zullen ons daarbij vooral baseren op de Algemene Nederlandse Spraakkunst, meer bepaald op de E-ANS1. Er zal ook besproken worden welke soorten modaliteit er bestaan en ten slotte geven we definities bij een aantal begrippen die aan modaliteit gerelateerd zijn.
De tweede paragraaf behandelt de verschillende manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen. We baseren ons opnieuw op de E-ANS om verschillende categorieën op te noemen die modaliteit kunnen uitdrukken. Vervolgens zullen we die categorieën elk in een aparte subparagraaf bespreken.
In een derde paragraaf bespreken we een deel van het onderzoek dat al gebeurd is naar modale werkwoorden. Concreet betekent dat dat we twee studies over modale werkwoorden in detail bekijken. De eerste studie die we zullen bespreken is die van Boogaart et al. (2007) over de modale verschillen tussen het Belgisch Nederlands en het Nederlands Nederlands in het Corpus Gesproken Nederlands. De studie van Diepeveen et al. (2006) heeft een gelijkaardig opzet, maar wordt nog eens gecombineerd met een bijhorend enquêteonderzoek.
Ten slotte zullen we een paragraaf wijden aan de werkwoorden willen, zullen en moeten in een taalhandeling ‘aanbod’. Meer bepaald zullen we nagaan wat over die werkwoorden al geschreven is in de literatuur. We raadplegen eerst en vooral de woordenboeken, gaan na of er wetenschappelijke teksten over geschreven zijn en bekijken ten slotte wat de taalzorgwerken schrijven over de drie werkwoorden in de bepaalde taalhandeling. We geven ook een overzicht van wat de E-ANS zegt over de modale hulpwerkwoorden willen, zullen en moeten.
1
De E-ANS kan geraadpleegd worden op http://www.let.ru.nl/ans/e-ans/
10
1 Modaliteit 1.1 Definitie
Eerst en vooral vragen we ons af wat modaliteit precies is. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (verder ANS) definieert modaliteit als “de in een zin uitgedrukte visie van de spreker of schrijver op de verhouding tussen de in die zin weergegeven situatie en de werkelijkheid en/of zijn attitude met betrekking tot die situatie”(E-ANS: Modaliteit – Algemene inleiding2). Het komt erop neer dat de spreker ofwel een persoonlijk commentaar kan geven op de situatie, of dat hij kan laten merken of hij de beschrijving van die situatie in overeenstemming acht met de werkelijkheid.
Uit bovenstaande beschrijving lijkt het dat modaliteit steeds betrekking heeft op de volledige zin. Het is echter ook mogelijk dat het modaal element betrekking heeft op een deel van de zin. Datgene waarop het modale element betrekking heeft, heet het ‘bereik’ van het modale element.
Volgens Van der Wouden (1998: 238) is de hierboven gegeven definitie van modaliteit in de ANS zowel te eng als te breed. Hij noemt de definitie enerzijds te eng omdat ze suggereert dat modaliteit alleen iets is van zinnen. Modaliteit kan echter ook worden uitgedrukt door bijvoorbeeld suffixen zoals –baar of door een constructie zoals de modale infinitief. Van der Wouden geeft de volgende voorbeelden (Van der Wouden 1998: 238):
(8) a oplosbaar “opgelost kunnende worden” b de gevolgen van de te nemen maatregelen “de gevolgen van de maatregelen die genomen moeten worden”
Anderzijds vindt Van der Wouden de definitie te breed omdat ze impliceert dat ook negatie een vorm van modaliteit is. Met negatie kan namelijk uitgedrukt worden dat de situatie die in
2
Omdat de elektronische versie van de ANS niet gepagineerd is, zullen we telkens verwijzen naar het hoofdstuk en / of de paragraaf.
11
de zin wordt weergegeven niet spoort met de werkelijkheid. De redactie van de ANS is op dit punt echter inconsequent aangezien negatie in een apart hoofdstuk wordt behandeld. Het commentaar van Van der Wouden is dus dat de ANS niet consequent omspringt met zijn eigen definitie.
1.2 Soorten modaliteit De ANS (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit – Inleiding) onderscheidt twee soorten modaliteit: gevoelsmodaliteit en verstandsmodaliteit. Gevoelsmodaliteiten (of modaliteiten van de eerste soort) geven de relatie weer tussen de houding van de spreker en de inhoud van de zin of een gedeelte daarvan. Verstandsmodaliteiten (of modaliteiten van de tweede soort) geven weer hoe de inhoud van de zin of een gedeelte daarvan ten opzichte van de werkelijkheid gepresenteerd wordt. Ze kwalificeren dus het realiteitsgehalte van de zinsinhoud. Verstandsmodaliteiten kunnen worden onderverdeeld in de volgende twee soorten: •
Niet-werkelijkheid: hiermee wordt aangegeven dat het beweerde niet in overeenstemming is met de werkelijkheid.
•
(On)zekerheid: “de spreker geeft aan dat het onzeker is of het beweerde in overeenstemming is met de werkelijkheid”, “of hij markeert juist expliciet dat het beweerde zeker in overeenstemming is met de werkelijkheid” (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit – Inleiding).
Het onderscheid tussen de twee soorten modaliteiten is niet altijd duidelijk.
(9) Was het maar mooi weer! (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit – Inleiding)
Hier geeft de spreker enerzijds te kennen dat het geen mooi weer is op het moment van de uitspraak (verstandsmodaliteit). Anderzijds geeft hij ook uiting aan een bepaald gevoel: hij zou liever willen dat het mooi weer is (gevoelsmodaliteit).
12
Het is ook mogelijk dat meerdere modale elementen dezelfde modaliteit uitdrukken (10). Ook kan het zijn dat met meerdere modale elementen een combinatie van verschillende modaliteiten weergegeven wordt (11).
(10)
Ach, was ik maar thuis gebleven! (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit –
Inleiding)
De uitroepende zin en het gebruik van was geven aan dat het om een niet-werkelijkheid gaat, maar dat de spreker wel zou willen dat het realiteit was.
(11)
Enfin, hij is helaas gestorven. (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit –
Inleiding)
Enfin drukt hier een zekere gelatenheid uit, terwijl helaas aangeeft dat de spreker het overlijden van de persoon in kwestie betreurt. De combinatie van beide elementen duidt dus aan dat het spijtig is, maar dat het niet anders is. In de volgende subparagrafen wordt wat dieper ingegaan op de twee besproken soorten van modaliteit.
1.2.1
Gevoelsmodaliteiten (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit – Gevoelsmodaliteiten)
Verschillende soorten gevoelens ten opzichte van het beweerde kunnen worden uitgedrukt met behulp van gevoelsmodaliteiten: verrassing, verbazing, blijdschap, teleurstelling, schrik, afschuw, medelijden, enz. Ze kunnen worden uitgedrukt door verschillende grammaticale categorieën. Voorbeelden van gevoelsmodaliteiten zijn de volgende:
(12)
Tot onze grote verrassing is Peter geslaagd. (E-ANS: Modaliteit – Soorten
modaliteit – Gevoelsmodaliteiten) (13)
Helaas! Hij was weer te laat. (ibidem)
Een aparte soort van gevoelsmodaliteiten zijn de zogenaamde “voorzichtigheidsmodaliteiten’. Hiermee zwakt de spreker met behulp van modale elementen het beweerde enigszins af. Dit kan bijvoorbeeld beleefdheid als doel hebben. Zulke ‘voorzichtigheidsmodaliteiten’ vertonen naar de betekenis enige overeenkomst met onzekerheidsmodaliteiten: omwille van 13
voorzichtigheid wordt de werkelijkheid als niet geheel zeker voorgesteld. We geven enkele voorbeelden van ‘voorzichtigheidmodaliteiten’: (14)
Zou ik misschien even mogen opbellen? (E-ANS: Modaliteit – Soorten
modaliteit – Gevoelsmodaliteiten) (15)
1.2.2
Ober, ik wou graag een pils en een jonge klare. (ibidem)
Verstandsmodaliteiten (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit – Verstandsmodaliteiten)
Zoals hierboven vermeld, worden de verstandsmodaliteiten nog eens opgedeeld in nietwerkelijkheidsmodaliteiten en (on)zekerheidsmodaliteiten. De nietwerkelijkheidsmodaliteiten worden vooral uitgedrukt door het plusquamperfectum en het imperfectum en door de conjunctief en de imperatief. (On)zekerheidsmodaliteiten worden door heel wat grammaticale categorieën tot uiting gebracht. Voorbeelden van nietwerkelijkheidsmodaliteiten zijn de volgende:
(16)
Je had het beter niet kunnen doen. (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit –
Verstandsmodaliteiten – Niet-werkelijkheidsmodaliteiten) (17)
Als ik jou was, (dan) deed ik het. (ibidem)
We geven ook enkele voorbeelden van (on)zekerheidsmodaliteiten:
(18)
Hij zal ongetwijfeld komen. (E-ANS: Modaliteit – Soorten modaliteit –
Verstandsmodaliteiten – (On)zekerheidsmodaliteiten) (19)
Ze zullen wel niet meer komen. (ibidem)
1.3 Enkele belangrijke begrippen Nuyts et al. (2007: 154) geven een overzicht van enkele belangrijke begrippen die met modaliteit samenhangen. Hieronder vatten we dat overzicht kort samen.
Ten eerste wordt dynamische modaliteit gedefinieerd als “de aanduiding van een vermogen van het zinssubject (of de agentieve participant) om de stand van zaken vervat in de zin te 14
realiseren, zoals in Jan kan goed fietsen.” (Nuyts et al. 2007: 154) Het is moeilijk om deze modaliteit te plaatsen in het onderscheid tussen gevoels- en verstandsmodaliteit. We zouden kunnen zeggen dat het een soort van verstandsmodaliteit is aangezien het het realiteitsgehalte weergeeft.
De tweede definitie betreft die van deontische modaliteit: “een toestemming of een verplichting aan de hoorder of een derde persoon om de stand van zaken uitgedrukt in de uiting te realiseren, zoals in je mag gerust een koekje nemen hoor, of je moet nu onmiddellijk naar huis komen, ik beveel het je.” (Nuyts et al. 2007: 154) Volgens het onderscheid van de ANS in gevoels- en verstandsmodaliteit, zouden we deontische modaliteit kunnen indelen bij de gevoelsmodaliteit. Ze geeft namelijk de attitude van de spreker weer ten opzichte van het beweerde.
Ten derde wordt epistemische modaliteit toegelicht: “een aanduiding van de graad van waarschijnlijkheid van de stand van zaken vervat in de taaluiting, zoals in misschien heeft Jan die deur op slot gedaan.” (Nuyts et al. 2007: 154) Deze modaliteit kunnen we indelen bij de verstandsmodaliteit. Ze zegt namelijk iets over het realiteitsgehalte in de zin.
Een vierde begrip dat wordt gedefinieerd is boulomaïsche modaliteit. Die wordt slechts zelden genoemd in de literatuur. Het is “een aanduiding van de mate waarin de stand van zaken in de taaluiting al dan niet ‘aangenaam’ is, zoals in leuk dat je straks ook naar het feestje komt.” (Nuyts et al. 2007: 154) Deze soort van modaliteit hoort bij de gevoelsmodaliteit. De houding van de spreker ten opzichte van de inhoud van de zin wordt er namelijk mee uitgedrukt.
Ten vijfde komt volitie aan bod: “een aanduiding van een wens of een verlangen, zoals in ik wil je niet meer zien.” (Nuyts et al. 2007: 154) Ook dit begrip kunnen we onderbrengen bij de gevoelsmodaliteiten. De spreker geeft hiermee namelijk zijn houding weer tegenover de uiting.
Ten slotte wordt evidentialiteit omschreven als “een aanduiding van het type van bron voor de informatie over de stand van zaken in de uiting, zoals in naar het schijnt is Jan zijn baan kwijt…” (Nuyts et al. 2007: 154) Dit begrip zouden we kunnen categoriseren onder verstandsmodaliteit. De modale elementen kwalificeren hier namelijk het realiteitsgehalte van de zinsinhoud. 15
2 Uitdrukkingen van modaliteit De belangrijkste grammaticale categorieën die met modaliteit in verband staan, zijn volgens de ANS (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen – Inleiding) de volgende: •
Hulpwerkwoorden van modaliteit
•
Werkwoordsvormen met modale functie
•
Werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes
•
Bepalingen van modaliteit
•
De ethische datief
Hieronder zullen die categorieën apart besproken worden. De ANS vermeldt echter dat er ook nog andere manieren zijn om modaliteit tot uitdrukking te brengen. Zo kan bijvoorbeeld een uitroepende zin verbazing of verontwaardiging aangeven.
(20)
Wat een stof ligt hier! (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot
uitdrukking te brengen – Inleiding)
Ook intonatie en accentuering hebben een modale functie. Ze kunnen bijvoorbeeld zekerheid of onzekerheid uitdrukken.
Van der Wouden (1998) merkt op dat de manier van presenteren van de ANS ten onrechte “suggereert dat daarmee de modale mogelijkheden van het Nederlands uitgeput zijn.” (Van der Wouden 1998: 241) Ook andere woord-en zinsdelen en constructietypes kunnen vergelijkbare modale functies hebben. Hieronder bespreken we de categorieën die door de ANS zijn opgesomd.
2.1 Hulpwerkwoorden van modaliteit De ANS deelt de modale werkwoorden op in twee categorieën: (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen – Hulpwerkwoorden van modaliteit) 16
a) Blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen, toeschijnen b) Kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen
Met de werkwoorden uit groepen a) en b) wordt het beweerde op een bepaalde manier ten opzichte van de werkelijkheid gepresenteerd. Dit gebruik heet volgens de ANS “eigenlijkmodaal”.
De ANS geeft als eerste categorie van modale hulpwerkwoorden de volgende: blijken, lijken, schijnen, heten, dunken, voorkomen en toeschijnen. Deze verschillen wezenlijk van de modale werkwoorden uit categorie b). Ten eerste zijn het historisch geen preterito-presentia. Ten tweede hebben ze ook een functie als koppelwerkwoord (bijvoorbeeld: hij lijkt dronken, ze blijkt koppig). Tenslotte passen ze niet binnen de opposities intern-extern en mogelijknoodzakelijk (cf. 2.1.1.) Toch zijn deze werkwoorden functioneel verwant met de andere zes modale werkwoorden.
Over het rijtje werkwoorden in groep b) merkt Van der Wouden (1998) op “dat het incompleet is” (Van der Wouden 1998: 240). Volgens hem horen ook dienen, horen en behoren tot die groep. Hij zegt ook “dat de gehanteerde schrijfwijze (be)hoeven suggereert dat de werkwoorden hoeven en behoeven in vrije variatie naast elkaar voorkomen.” (ibidem) Dat is zeker niet meer van deze tijd. “… behoeven is tegenwoordig beperkt tot zeer formele registers, en hoeven is in al zijn gebruiken een negatief-polaire uitdrukking […]”. (ibidem)
2.1.1
Kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen (Droste: 2005)
Kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen en zullen waren oorspronkelijk lexicale werkwoorden die tegenwoordig (ook) een modale functie hebben. Droste (2005: 1) leert ons dat ze in de eerste helft van de 20e eeuw vooral beschouwd werden als preterito-presentia, later als hulpwerkwoorden van modaliteit. Er heeft een temporele verschuiving plaatsgevonden. Die verschuiving heeft zich niet enkel in het Nederlands voltrokken, maar ook bijvoorbeeld in het Latijn: novi betekende oorspronkelijk “ik heb leren kennen”, maar gaandeweg ging het “ik weet” betekenen. Droste (2005) laat het werkwoord (be)hoeven 17
buiten beschouwing. De andere vijf werkwoorden vormen namelijk een coherente groep, waar (be)hoeven geen deel van uitmaakt (cf. infra). We mogen aannemen dat de vijf Nederlandse werkwoorden waarvan sprake een eigen betekeniswaarde behouden hebben bij de historische verschuiving van preteritum naar presens.
Modale werkwoorden hebben naast hun hulpwerkwoordelijke functie ook een eigen semantische waarde. Bijvoorbeeld: ‘Wat moet dat kan ook’. In die zin is de eigen betekenis van de werkwoorden zeker aanwezig. De vijf werkwoorden in kwestie vormen een in zichzelf besloten systeem. Dit is zo door de historische ontwikkeling van preteritum tot presens, maar ook door andere eigenschappen. Enerzijds kunnen we de werkwoorden indelen aan de hand van de semantische oppositie extern-intern. Anderzijds kunnen de werkwoorden worden ingepast in de oppositie noodzakelijk-mogelijk. De tegenstelling extern-intern verwijst naar een kracht die wordt uitgeoefend op het subject (extern) of naar een kracht die uitgaat van het subject (intern). Met noodzakelijk-mogelijk wordt de tegenstelling aangeduid die aangeeft of het werkwoord een noodzakelijkheid dan wel een mogelijkheid uitdrukt voor de verbonden propositie.
Schematisch kunnen we de oppositie als volgt weergeven (Droste 2005: 2)
Mogen
Moeten
Extern
Willen Kunnen
Zullen
Mogelijk
Noodzakelijk
Intern
Bij elk van deze vijf werkwoorden kunnen we een onderscheid maken tussen kernbetekenis en perifere betekenis. Bij moeten bijvoorbeeld kan er enerzijds sprake zijn van directe dwang ((21)a) en anderzijds van noodzaak in afgeleide zin of indirecte dwang ((21) b).
(21)
a Je moet direct excuses gaan aanbieden. (Droste 2005: 4) b Het moet je toen toch wel erg tegengezeten hebben. (ibidem)
In (21)a is er sprake van directe dwang. In (21)b spreken we van noodzakelijkheid in afgeleide zin, die we indirect kunnen noemen. Bij (21)b zien we dat er verlies van 18
semantische potentie is. Zin (21)a drukt de kernbetekenis van het werkwoord uit, (21)b de perifere betekenis. De operatoren, dit wil zeggen de tegenstellingen mogelijk-noodzakelijk en extern-intern, spelen bij a een wezenlijke rol. Bij b neemt hun waarde af. Ook bij mogen, willen, kunnen en zullen zien we een gelijkaardige evolutie. Bij de vijf werkwoorden bestaat er dus naast het eigenlijke gebruik ook een afgezwakte vorm.
Mag de gebruiksvorm met kernbetekenis nu nog beschouwd worden als modaal? Of mag enkel de vorm met perifere betekenis tot modaliteit gerekend worden? Droste (2005) zegt dat het onderscheid tussen kern- en perifere betekenis goed correspondeert met de definitie van de ANS:
I. II.
Verhouding tussen spreker en mededeling Verhouding tussen beschrijving en werkelijkheid
Droste (2005: 7) legt dit uit aan de hand van twee voorbeelden:
(22)
a Daar moet hij ogenblikkelijk excuses voor aanbieden. b Het moet er wel weer wild aan toe gegaan zijn.
Zin (22)a legt de verhouding tussen propositie en werkelijkheid vast. “wat vastgelegd is in de propositie wordt dwangmatig verbonden met datgene waarnaar de zin verwijst.” (Droste 2005: 7) Zin (22)b geeft een veronderstelling weer “van de spreker ten aanzien van wat in de propositie gesteld wordt.” (ibidem)
De perifere betekenis, dus de betekenis in (22)b, geeft de verhouding tussen de spreker en betekenis of waarnaar verwezen wordt, weer. Dit valt dus samen met modaliteit type I. De kernbetekenis, de betekenis in (22)a, legt de verhouding tussen propositie en werkelijkheid vast. Dit valt geheel samen met modaliteit type II. We kunnen dus besluiten dat de vorm met kernbetekenis ook als modaal beschouwd mag worden.
De werkwoorden uit groep b) (Kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen) kennen ook nog een ander gebruik, dat niet helemaal binnen de notie van modaliteit valt, maar er wel mee samenhangt. De ANS noemt dit gebruik “oneigenlijk-modaal”. Een eigenlijk-modaal 19
werkwoord geeft aan hoe de mededeling zich tot de werkelijkheid verhoudt. Het werkwoord zegt niets over het onderwerp van de zin. Bij oneigenlijk-modaal gebruik van het werkwoord wordt juist wel iets gezegd over het onderwerp van de zin.
2.2 Werkwoordsvormen met modale functie De volgende werkwoordstijden worden gebruikt om het realiteitsgehalte van de zinsinhoud aan te geven (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen – Modale functies van werkwoordstijden – Inleiding)
(1) De onvoltooid verleden tijd (imperfectum) (2) De voltooid verleden tijd (plusquamperfectum) (3) De onvoltooid verleden toekomende tijd (futurum praeteriti) (4) De voltooid verleden toekomende tijd (futurum exactum praeteriti)
Ze drukken verstandsmodaliteit uit. Ook kunnen ze worden gebruikt om voorzichtigheidsmodaliteit uit te drukken (cf. supra).
Een volledige beschrijving van de soorten modaliteiten die de verschillende werkwoordstijden uitdrukken, zullen we hier niet geven. Als voorbeeld bespreken we kort het gebruik van de onvoltooid verleden tijd en de voltooid verleden tijd. In een conditionele zin drukt de onvoltooid verleden tijd een irrealis op het spreekmoment uit:
(23)
Als ik jou was, deed ik het. (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot
uitdrukking te brengen – Modale functies van werkwoordstijden - Het imperfectum en het plusquamperfectum en hun pendanten in een conditionele zin - Het gebruik van het imperfectum en het plusquamperfectum)
Een voltooid verleden tijd drukt ook een irrealis uit, maar die bevindt zich temporeel vóór het spreekmoment:
(24)
Als ik in mijn jeugd geld gehad had, had ik veel meer gereisd. (ibidem)
20
Ook de conjunctief en de imperatief kunnen worden gebruikt om modaliteit uit te drukken. Ze geven uitdrukking aan verstandsmodaliteiten, maar meestal geven ze ook een bepaald gevoel weer. Zo kan de conjunctief een wens of een aansporing uitdrukken:
(25)
Het ga je goed! (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking
te brengen – Modale functies van de conjunctief en van de imperatief – De conjunctief)
De imperatief wordt meestal gebruikt om de verwerkelijking na te streven van hetgeen in de zin wordt uitgedrukt. Dit kan op verschillende manieren gebeuren: als een bevel, een verzoek, een wens of een aansporing.
(26)
Kom hier! (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te
brengen – Modale functies van de conjunctief en van de imperatief – De conjunctief) (27)
Schreeuw toch niet altijd zo, Kees. (ibidem)
(28)
Breng voor mij alsjeblieft dat nieuwe parfum van Cacharel mee als je toch op
Schiphol bent. (ibidem) (29)
Zet ‘m op! (ibidem)
2.3 Werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes
2.3.1
Werkwoordelijke gezegdes
De ANS legt als volgt uit hoe werkwoordelijke gezegdes modaliteit kunnen uitdrukken: “Werkwoordelijke gezegdes kunnen modaliteit uitdrukken als in de betekenis van het zelfstandig werkwoord uit de hoofdzin tot uitdrukking wordt gebracht hoe de spreker de realiteitswaarde van het in de rest van de zin (de lijdendvoorwerpszin) genoemde ziet of hoe zijn attitude ten opzichte daarvan is.” (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen – Modale werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes – Werkwoordelijke gezegdes)
21
(30)
Ik vermoed dat Koos wat later komt. (E-ANS: Modaliteit – Manieren om
modaliteit tot uitdrukking te brengen – Modale werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes – Werkwoordelijke gezegdes) (31)
Ik hoop de finale te halen. (ibidem)
(32)
We betreuren het ten zeerste dat er zoveel ontslagen gevallen zijn. (ibidem)
2.3.2
Naamwoordelijke gezegdes
We raadplegen opnieuw de ANS om uit te leggen hoe naamwoordelijke gezegdes modaliteit kunnen uitdrukken: “Naamwoordelijke gezegdes kunnen modaliteit uitdrukken wanneer er in het naamwoordelijk deel van het gezegde iets over de hele zin geprediceerd wordt waarin de attitude van de spreker ten opzichte van de mededeling naar voren komt.” Meestal gebeurt dat in de constructie “het is + naamwoordelijk deel van het gezegde + dat…”. (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen – Modale werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes – Naamwoordelijke gezegdes)
(33)
Het is jammer dat je die foto verloren hebt. (E-ANS: Modaliteit – Manieren om
modaliteit tot uitdrukking te brengen – Modale werkwoordelijke en naamwoordelijke gezegdes – Naamwoordelijke gezegdes) (34)
Het is mogelijk dat Vincent dit keer slaagt. (ibidem)
2.4 Bepalingen van modaliteit Hierover is de ANS zeer kort. De auteurs vermelden enkel dat met de bepaling van modaliteit zowel verstands- als gevoelsmodaliteiten tot uitdrukking worden gebracht.
(35) Hopelijk heeft zich niemand bezeerd. (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen – Bepalingen van modaliteit)
22
2.5 De ethische datief Ook hierover is de ANS zeer kort. Gevoelsmodaliteit kan tot uitdrukking gebracht worden door het gebruik van de ethische datief. “Met het gebruik hiervan maakt de spreker een zekere emotionele betrokkenheid kenbaar.” ((E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen – De ethische datief)
(36) Dat kind schreeuwde me de hele buurt bij elkaar. (E-ANS: Modaliteit – Manieren om modaliteit tot uitdrukking te brengen – De ethische datief) (37) Wat zeg je me daarvan? (ibidem)
3 Onderzoek naar modale werkwoorden In de vorige paragrafen hebben we een beeld geschetst van het fenomeen modaliteit. We baseerden ons voornamelijk op de ANS om te komen tot een beknopt overzicht van de soorten modaliteit die er bestaan. In dit hoofdstuk zullen we een kort overzicht geven van het onderzoek dat al gevoerd is naar modale werkwoorden. We beperken ons tot een deel van het onderzoek naar de modale werkwoorden. Een volledig overzicht bieden van alles wat over modaliteit in het geheel of zelfs maar van modale werkwoorden in het bijzonder is verschenen, zou ons te ver leiden. Om die reden zullen we enkel studies bespreken die relevant zijn voor ons onderzoek.
We beginnen met een studie van Boogaart et al. (2007) over modale verschillen tussen Belgisch Nederlands en Nederlands Nederlands in het Corpus Gesproken Nederlands. Daarna slotte bespreken we een studie van Diepeveen et al. (2006) waarin corpusonderzoek gecombineerd werd met een enquêteonderzoek.
23
3.1 Modale verschillen tussen Belgisch en Nederlands Nederlands in het CGN (Boogaart et al. 2007) Boogaart et al. (2007) gaan op zoek naar modale verschillen tussen het Nederlands in België en dat in Nederland. Aan de hand van het Corpus Gesproken Nederlands (CGN) controleerden ze of de gegevens in de literatuur die hierover gegeven worden, kloppen. Zij beperken zich niet tot modale werkwoorden, maar onderzoeken het voorkomen van modaliteit in het algemeen. Wij zullen ons in onze bespreking echter wel beperken tot hun bevindingen over de werkwoorden.
3.1.1
Methode
Voor hun onderzoek gebruikten ze drie verschillende vergelijkingsmethodes: Ten eerste vergeleken ze het aantal treffers voor een bepaalde vorm met het totale aantal woorden in het subcorpus (Nederlands Nederlands of Belgisch Nederlands). Zo zouden ze bijvoorbeeld kunnen nagaan of het werkwoord willen in een taalhandeling ‘aanbod’ vaker voorkomt in België dan in Nederland. Een nadeel bij deze methode is dat ze niet kan worden toegepast op modale uitdrukkingen die uit meer dan één woord bestaan. Anders zou het niet juist zijn om het totale aantal woorden in het subcorpus als vergelijkingsbasis te nemen. De tweede vergelijkingsmethode die Boogaart et al. gebruiken, bestaat erin om de alternatieve uitdrukkingsvormen voor dezelfde betekenis met elkaar te vergelijken. Het aantal treffers van de ene vorm wordt dan vergeleken met dat van de andere vorm. Zo blijkt dat conditioneel moeten in het Nederlandse subcorpus niet voorkomt, terwijl er in het Belgische subcorpus 51 attestaties zijn. Conditioneel moeten werd hierbij vergeleken met conditioneel mochten. Ten derde worden de verschillen in betekenis van één en hetzelfde woord vergeleken. Als er vermoed wordt dat een woord een verschillende betekenis heeft in het Belgisch en het Nederlands Nederlands, dan zou het gebruik van die vorm vergeleken kunnen worden met andere gebruikswijzen van die vorm. Ze zouden bijvoorbeeld kunnen nagaan wat de regionale gebruiksverschillen zijn tussen volitioneel willen (bijvoorbeeld ‘ik wil een nieuwe fiets’) en frequentatief willen (bijvoorbeeld ‘hij wil nog wel eens te laat komen (Boogaart et al. 2007: 240). Boogaart et al. vragen zich echter af of dat wel zinvol is. Het heeft namelijk weinig zin om woorden met totaal verschillende betekenissen te contrasteren enkel en alleen omdat ze homoniem zijn. 24
3.1.2
Resultaten
In deze paragraaf bespreken we de belangrijkste resultaten van het onderzoek. Zoals gezegd zullen we ons beperken tot de resultaten die betrekking hebben op de werkwoorden. We hebben zelf de resultaten geselecteerd die ons het relevantst leken voor ons eigen onderzoek. Ten eerste blijkt dat het werkwoord hoeven frequenter is in Nederland dan in België. In Belgisch Nederlands (verder BN)wordt vaker niet moeten i.p.v. niet hoeven gebruikt. Van der Wouden merkt hierbij op: “het gevolg is dat een zin als je moet niet komen dubbelzinnig of vaag is tussen ‘je hoeft niet te komen’ en ‘je bent verplicht, niet te komen’” (Van der Wouden 1998: 90-91). Een tweede vaststelling is dat conditioneel moesten in België vrij frequent voorkomt, maar dat het in het Nederlands Nederlands (verder NN) volledig ontbreekt. Ten derde gebruikt het BN vaker evidentiële en epistemische constructies met moeten of zullen en een voltooid complement dan het NN. Een voorbeeld van zo’n constructie is het volgende:
(38)
Hij zal niet veel tijd gehad hebben zeker hé. (Boogaart et al. 2007: 241)
Een vierde constatering betreft de conditionele constructie met doelaanduidend willen. Die blijkt typisch te zijn voor NN. We geven hieronder een voorbeeld van zo’n constructie:
(39)
Wil hij z’n job behouden, dan zal hij toch wat beleefder moeten zijn tegen z’n
baas. (eigen voorbeeld)
Ten vijfde wordt durven vaker gebruikt in België dan in Nederland. Het kent bovendien een frequentatief gebruik, dat in het Nederlandse subcorpus niet werd aangetroffen.
(40)
Het vervelende is dat die beesten ’s nachts af en toe nogal wat lawaai durven
maken. (aangepast naar Boogaart et al. 2007: 242)
In het NN wordt hiervoor uitsluitend willen gebruikt: 25
(41)
Hier thuis spreken we dan Nederlands nou en dan wil het wel eens krom gaan.
(Boogaart et al. 2007: 242)
Een zesde constatering, die bovendien ook belangrijk is voor ons eigen onderzoek (cf. supra), gaat over het gebruik van zullen in taalhandelingen als aanbod, voorstel en suggestie. Het NN gebruikt hiervoor het werkwoord zullen vaker dan het BN. In België wordt hiervoor ook willen gebruikt.
Ten zevende verschillen het BN en het NN van elkaar in de aan- of afwezigheid van het werkwoord kunnen bij bepaalde infinitieven:
(42)
Ik vind het niet. (frequenter in BN) (Boogaart et al. 2007: 242)
(43)
Ik kan het niet vinden. (frequenter in NN) (ibidem)
Een achtste en laatste vaststelling die we hier zullen bespreken, betreft de deontische constructie met horen te. Die wordt meer gebruikt in NN dan in BN. Bij dienen te is er geen significant verschil.
3.2 Corpusonderzoek gecombineerd met een enquêteonderzoek (Diepeveen et al. 2006) Het onderzoek van Diepeveen et al. (2006) is gebaseerd op een corpusanalyse en een bijhorend enquêteonderzoek. De auteurs willen empirisch nagaan of er significante verschillen bestaan tussen BN en NN. Bepaalde modale verschijnselen werden geanalyseerd aan de hand van het Corpus Gesproken Nederlands. Omdat sommige relevante verschijnselen echter niet of nauwelijks voorkomen in het CGN, werden die verwerkt in een bijkomend enquêteonderzoek.
26
3.2.1
Methode
Het corpusonderzoek gebeurde aan de hand van het CGN. Omdat Diepeveen et al. wilden onderzoeken welke verschillen er bestaan tussen het BN en het NN, werden de teksten van het CGN ingedeeld in een Belgisch en een Nederlands subcorpus. Met behulp van het zoekprogramma Corex werden de zoekopdrachten uitgevoerd. Ten slotte werd aan de hand van een chikwadraattoets bepaald of de verschillen tussen BN en NN significant waren.
Omdat, zoals gezegd, voor bepaalde gevallen geen significant resultaat gevonden werd in het CGN, werden die gevallen onderzocht aan de hand van een enquête. Een schriftelijke groepsenquête leek de onderzoekers het beste instrument om die gevallen te onderzoeken. Op die manier “kunnen op systematische wijze gegevens verzameld worden van een grote groep mensen in een tamelijk uitgestrekt gebied.” (Diepeveen et al. 2006: 121) Bovendien kan dat vrij vlug gebeuren en met weinig medewerkers en middelen. De respondenten werden ingedeeld naar hun land van herkomst en naar de regio. Er waren zes regio’s: drie in Nederland en drie in België. Om praktische redenen werden de regio’s gedefinieerd op basis van provinciegrenzen. De regio’s voor Nederland heten ‘Noordwest’, ‘Noordoost’ en ‘Zuid’. In België is dat ‘West’, ‘Centrum’ en ‘Oost’. De respondenten zijn allen universiteitsstudenten die toevallig aanwezig waren in colleges van vooraf geselecteerde opleidingen. De enquête zelf bestond uit een voorkeurstest: er werd een spreeksituatie gegeven, en de respondenten werd gevraagd uit twee gegeven zinnen die zin te kiezen die hun voorkeur genoot. De ene zin bevatte de neutrale modale uitdrukking, die dus als algemeen Nederlands beschouwd wordt. In de andere zin werd de gemarkeerde modale uitdrukking gegeven, d.w.z. de uitdrukking waarover in de literatuur beweerd wordt dat ze typisch is voor één nationale taalvariëteit. We geven hieronder een voorbeeld van zo’n vraag (Diepeveen et al. 2006: 124):
(44)
Ik vind koffie niet lekker o Ik lust geen koffie. o Ik mag geen koffie.
27
3.2.2
Resultaten van het enquêteonderzoek
Er werden in totaal 933 enquêteformulieren ingevuld. Een aantal daarvan werden niet verwerkt op basis van persoonlijke gegevens van de respondenten (de respondent was bijvoorbeeld een anders- of tweetalige). Er zaten ook controlevragen in: daarbij was maar één antwoord toepasselijk. Wie dat niet had aangekruist, werd als niet aandachtig genoeg beschouwd. Na deze selectie bleven er uiteindelijk 716 bruikbare enquêteformulieren over. De resultaten werden opgedeeld in twee categorieën: de eerste bestond uit de variatie tussen BN en NN, de tweede uit interne variatie. Met interne variatie wordt de variatie binnen één taalvariëteit bedoeld. We bespreken hieronder de belangrijkste resultaten.
Wat de variatie BN-NN betreft, constateerden de onderzoekers ten eerste dat de meerderheid van de BN-sprekers in een context met restrictief maar voor moeten kiest in plaats van hoeven. Dat werd getest aan de hand van onder andere deze vraag (Diepeveen et al. 2006: 128):
(45)
Een telefoontje is genoeg: dan komt hij al. o Ik hoef maar te bellen en hij komt. o Ik moet maar bellen en hij komt.
De meerderheid van de BN-sprekers koos dus voor de tweede optie.
Ten tweede stelden Diepeveen et al. vast dat het gebruik van moeten (hij moet mij nog 20 euro) in de betekenis ‘schuldig zijn’ enkel voorkomt bij Belgische sprekers.
Een derde resultaat van het onderzoek bestond erin dat BN-sprekers mogen kunnen gebruiken in de betekenis ‘lusten’. Ongeveer alle Nederlanders verkiezen hiervoor lusten.
Ten slotte gebruiken NN-sprekers niet mogen om negatieve gevoelens jegens personen uit te drukken (ik mag hem niet). Belgen gebruiken hiervoor meer ik moet hem niet.
28
In de categorie van regionale variatie binnen één taalvariëteit, is ten eerste aangetoond dat in Nederland bij het aanbieden van drinken of eten de voorkeur wordt gegeven aan willen. Een vraag die hiernaar peilde was de volgende (Diepeveen et al. 2006: 130):
(46)
Er is nog een beetje soep o Wie wil er nog wat hebben? o Wie moet er nog wat hebben?
Echter, in de regio Noordwest is die voorkeur voor willen het sterkst met 95,45%. In de regio’s Noordoost en Zuid zijn dat respectievelijk slechts 84,95% en 83,64%.
Een tweede vaststelling is dat de keuze voor moeten in een context met restrictief maar in België vooral voorkomt in de regio’s West en Centrum, met respectievelijk 82,64% en 75,86%. In de regio Oost is dat slechts 55,56%.
Ten derde bleek dat moeten in de betekenis ‘schuldig zijn’ (cf. supra) in België opvallend meer gekozen wordt in de regio Centrum (92,47%). In de regio’s West en Oost is dat respectievelijk maar 83,47% en 83,87%.
Ten slotte viel uit de resultaten op te maken dat het gebruik van mogen in de betekenis ‘lusten’ veel sterker vertegenwoordigd is in de Belgische regio West (36,44%) dan in de andere Belgische regio’s. In de regio Centrum is dat maar 18,31% en in de regio Oost kiest bijna niemand voor mogen (maar 4%).
4 Willen, zullen en moeten in taalhandeling “aanbod” In de vorige hoofdstukken legden we ons toe op modaliteit in het algemeen. Aan de hand van de ANS hebben we modaliteit gedefinieerd. Voorts baseerden we ons op de ANS om een overzicht te geven van de verschillende manieren om modaliteit uit te drukken. In de derde paragraaf boden we een (weliswaar niet exhaustief) overzicht van het onderzoek dat al gedaan is naar modale werkwoorden.
29
In het vierde hoofdstuk van deze literatuurstudie zullen we ons toespitsen op de werkwoorden willen, zullen en moeten in de taalhandeling “aanbod”. We gaan na wat over die gebruikswijzen wordt gezegd in de woordenboeken, en we geven een overzicht van wat de taalkundige literatuur al over het verschijnsel geschreven heeft.
4.1 Willen, zullen en moeten in het WNT
4.1.1
Willen
Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (verder WNT) vermeldt bij willen het gebruik van het werkwoord in de taalhandeling ‘aanbod’. Deze gebruikswijze wordt benoemd als “Ter omschrijving van een aanbod of een voorstel”. We geven hieronder enkele voorbeelden: (47)
Mijn Heer, wille wy rysen? (WNT deel XXVI p. 745)
(48)
Wille wy nou gaen? (ibidem)
(49)
“Wil ik dan niet eerst zeggen dat mijnheer er is?” vroeg Jansje (Beets) (ibidem)
(50)
Wil ik u helpen? (Gezelle) (ibidem)
(51)
Willen we gaan? (Bomhoff) (ibidem)
(52)
Wil ik van avond om kwart voor tienen je komen halen bij tante Bertha?
(Couperus) (ibidem)
Het WNT vermeldt ook dat de infinitief in een dergelijke constructie weggelaten kan worden.
(53)
Kom, willen we dan? (Fokke) (WNT deel XXVI p. 746)
Over regionale gemarkeerdheid van dit gebruik van willen wordt in het WNT niets gezegd. Er wordt dus niet aangegeven dat het in Vlaanderen meer dan wel minder voorkomt dan in Nederland. 4.1.2
Zullen
Ook bij zullen vermeldt het WNT het gebruik in de taalhandeling ‘aanbod’. De constructie wordt benoemd als “een voorstel bedoeld als aanbod van hulp.” Enkele van de gegeven voorbeelden zijn: 30
(54)
Zal ik ’t voor je doen? (Van Gelderen) (WNT deel XXIX p. 389)
(55)
“Zal ik morgenochtend trachten Hildegonda te bekeeren?” (Cissy Van
Marxveldt) (ibidem)
‘Zullen we’ wordt nog eens apart behandeld. Het wordt gebruikt “ter inleiding van een voorstel.”
(56)
Zullen we gaan? (WNT deel XXIX p. 390)
Ook bij zullen wordt in het WNT geen regionale markering geplaatst bij deze gebruikswijze. Het wordt dus beschouwd als standaardtalig.
4.1.3
Moeten
In tegenstelling tot bij willen en zullen, maakt het WNT bij moeten geen vermelding van het gebruik van de taalhandeling ‘aanbod’. De betekenis “iets verlangen, willen” staat er wel in. Maar specifiek ‘aanbod’ komt er niet in voor.
4.2 Willen, zullen en moeten in Van Dale
4.2.1
Willen
Van Dale vermeldt bij willen niet expliciet de notie ‘aanbod’, maar geeft het wel als synoniem van zullen als hulpwerkwoord. Bij de voorbeelden staat wel een zin die een aanbod weergeeft:
(57)
Willen we gaan?
Er staat niet bij waar het voorkomt. Te verwachten valt namelijk dat willen vooral in België wordt gebruikt voor een aanbod. Doordat Van Dale geen regio vermeldt, kunnen we stellen dat het woordenboek willen bij een aanbod beschouwt als algemeen Nederlands.
31
4.2.2
Zullen
Ook bij zullen vermeldt Van Dale niet expliciet de betekenis ‘aanbod’. Toch komt er een soortgelijke betekenis voor: “ter uitnodiging om iets te ondernemen”. De voorbeeldzinnen in Van Dale zijn de volgende:
(58)
Zullen we even?
(59)
Zullen we dan maar?
Ook hier wordt niet vermeld in welke regio het voorkomt. Ook bij dit werkwoord kunnen we zeggen dat de betekenis ‘aanbod’ als algemeen aanvaard wordt.
4.2.3
Moeten
Net zoals in het WNT wordt in Van Dale bij moeten de betekenis ‘aanbod’ niet vermeld. Dat het noch in het WNT noch in Van Dale voorkomt, wijst erop dat het niet als algemeen wordt aanvaard. Ons onderzoek zal uitmaken of het al dan niet een regionaal verschijnsel is.
4.3 Bestaande literatuur over taalhandeling ‘aanbod’ Er is nog maar heel weinig onderzoek gedaan naar de betekenis ‘aanbod’ bij de werkwoorden willen, zullen en moeten. Enkel Diepeveen et al. (2006) vermelden heel kort iets over willen in taalhandeling ‘aanbod’. Over de andere werkwoorden is ons geen literatuur bekend.
Diepeveen et al. (2006: 43-44) hebben de indruk dat willen gebruikt in een aanbod, voorstel of suggestie typisch is voor het BN. Hiervoor wordt in het NN uitsluitend zullen gebruikt. Ze geven de volgende voorbeelden, afkomstig uit het CGN (Diepeveen et al. 2006: 43) :
(60)
Willen we toch maar naar ’t restaurant gaan? (CGN fv400460)
(61)
Willen we er eentje samen doen bij wijze van voorbeeld? (CGN fv400241)
(62)
Wil ik die ‘ns van REM meebrengen met Kerstmis? (CGN fv400093)
32
Diepeveen et al. hebben gezocht op voorkomens van willen in vraagzinnen met ik of wij als subject in het CGN. Na een detailanalyse bleven 13 relevante gevallen over, die allemaal afkomstig zijn uit het Belgische subcorpus. De auteurs hebben het gebruik van willen in dit type taalhandeling vergeleken met het gebruik van zullen. Het blijkt dat BN-sprekers in de specifieke aanbodcontext opvallend weinig zullen gebruiken. In het Nederlandse subcorpus zijn er 205 attestaties van zullen in een taalhandeling ‘aanbod’, in het Belgische subcorpus maar 14. Diepeveen et al. stellen zich de vraag “welk talig middel in BN wordt ingezet voor dit type taalhandeling.” (Diepeveen et al. 2006: 44) Het aantal attestaties van willen is te klein om te kunnen vaststellen dat het in z’n eentje de lage frequentie van zullen kan verklaren. De auteurs stellen dat ze in het CGN “niet eenvoudig van betekenis naar vorm kunnen zoeken, laat staan van illocutie naar vorm” (Diepeveen et al. 2006: 44). Daarom moeten ze het antwoord op de vraag schuldig blijven. Ze houden er ook rekening mee “dat BN voor dit type taalhandeling formuleringen heeft die helemaal geen expliciet modaal element bevatten.” (ibidem)
4.4 Modaal willen, zullen en moeten in de E-ANS
De E-ANS maakt een onderscheid tussen het eigenlijk-modale gebruik en het oneigenlijkmodale gebruik van de werkwoorden (cf. supra). Hieronder wordt per werkwoord de beschrijving van de E-ANS samengevat.
4.4.1
Willen
Het eigenlijk-modale gebruik van willen “kan aangeven dat het in de zin uitgedrukte soms gebeurt; meestal wordt (nog) wel eens toegevoegd” (E-ANS: De werkwoordelijke (verbale) constituent – Werkwoordgroepen binnen de werkwoordelijke constituent – Alfabetische lijst van de behandelde werkwoorden – Willen). Hieronder worden enkele voorbeelden gegeven:
(63)
Laat het maar weken in lauw water, dat wil nog wel eens helpen. (ibidem)
(64)
Hij moet om negen uur op zijn werk zijn, maar het wil wel eens kwart voor
tien worden. (ibidem) 33
Willen kan ook aangeven dat iets alleen op een bepaalde voorwaarde of onder bepaalde omstandigheden zal gebeuren, dit in bijzinnen met een voor-pv. Er wordt dus niet bedoeld dat het onderwerp iets ‘wil’ of ‘wenst’.
(65)
Het moet erg meelopen, wil hij door zijn examen komen. (ibidem)
(66)
Willen we nog op tijd komen, dan moeten we ons haasten. (ibidem)
Bij het oneigenlijk-modale gebruik van willen geeft de E-ANS de volgende voorbeeldzinnen:
(67)
Wij willen hier graag blijven wonen. ('wensen') (E-ANS: De hulpwerkwoorden
van modaliteit kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen – Oneigenlijk modaal gebruik – Willen) (68)
Waar wil hij zoveel geld vandaan halen? ('denken te kunnen') (ibidem)
(69)
Wil ik de deur even openmaken? ('zullen') (ibidem)
Het voorbeeld (69) heeft betrekking op het in deze scriptie behandelde onderwerp. Er wordt namelijk een taalhandeling ‘aanbod’ verricht aan de hand van het werkwoord willen. De EANS vermeldt niets over beperkingen op dat gebruik.
Ook oneigenlijk-modaal zijn de vragende zinnen met willen die een verzoek uitdrukken:
(70)
Wilt u me maar volgen? (ibidem)
(71)
Wil je het raam even openzetten? (ibidem)
4.4.2
Zullen
Bij eigenlijk-modaal gebruik kan het werkwoord zullen uitdrukken dat iets waarschijnlijk is:
(72) Peter zal wel geslaagd zijn. (E-ANS: De hulpwerkwoorden van modaliteit kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen – Eigenlijk modaal gebruik – Zullen)
34
Presensvormen van zullen in de eerste persoon kunnen in vragende zinnen gebruikt worden om een aanbod of een verzoek om toestemming uit te drukken:
(73)
Zal ik je even helpen? (ibidem)
(74)
Zullen we de auto vandaag maar in de garage laten staan? (ibidem)
Zinnen (73) en (74) hebben betrekking op het onderwerp van deze scriptie. Ze drukken namelijk een taalhandeling ‘aanbod’ met het werkwoord zullen uit. Ook bij dit werkwoord wordt geen verdere uitleg gegeven over deze specifieke constructie.
De imperfectumvormen van zullen kunnen een niet-werkelijkheid uitdrukken:
(75)
Als ik geld zou hebben, zou ik op reis gaan. (ibidem)
Die imperfectumvormen kunnen ook gebruikt worden om een verzoek in vragende vorm voorzichtig te formuleren:
(76)
Zou ik even mogen bellen? (ibidem)
Zou(den) kan uitdrukken dat de spreker heeft vernomen dat iets zich voordoet, maar dat er geen zekerheid over bestaat:
(77)
Bij de brand zouden alle bewoners zijn omgekomen. (ibidem)
Als zullen oneigenlijk-modaal gebruikt wordt, drukt het alleen een verplichting of een verbod uit. De betekenis is dan nadrukkelijker dan bij het werkwoord moeten:
(78) Je zúlt het me vertellen! (E-ANS: De hulpwerkwoorden van modaliteit kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen – Oneigenlijk modaal gebruik – Zullen) (79) Gij zult niet doden (ibidem)
35
4.4.3
Moeten
In het eigenlijk-modale gebruik kan moeten uitdrukken dat “het in de zin uitgedrukte op grond van bepaalde beschikbare gegevens (bijv. getuigenissen van anderen) op een dwingende manier waarschijnlijk is” (E-ANS: De hulpwerkwoorden van modaliteit kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen – Eigenlijk modaal gebruik – Moeten):
(80)
Ze moet in haar jeugd heel mooi geweest zijn. (ibidem)
In conditionele bijzinnen wordt de imperfectumvorm moest(en) gebruikt. Dit gebruik behoort niet tot de standaardtaal:
(81)
Moest ik ziek worden, zoek dan een vervanger. (ibidem)
Wat het oneigenlijk-modale gebruik betreft, geeft de E-ANS onder andere de volgende voorbeelden:
(82)
De hond moet eten hebben. ('het is nodig dat...') (E-ANS: De hulpwerkwoorden
van modaliteit kunnen, moeten, (be)hoeven, mogen, willen, zullen – Oneigenlijk modaal gebruik – Moeten) (83)
Moet je horen/luisteren! ('Hoor/luister eens!') (ibidem)
(84)
We moeten nog heel wat werk verzetten, voordat dit boek klaar is.
('genoodzaakt zijn') (ibidem) (85)
Moeten jullie ook koffie hebben? (ibidem)
In zinnen (82) en (84) is moeten deontisch gebruikt. In (83) betreft het een aansporing. In zin (85) is moeten gebruikt in de betekenis willen.
36
III. METHODOLOGIE In dit hoofdstuk zullen we de methodologie van ons onderzoek uiteenzetten. De opzet was om aan de hand van twee corpora, namelijk het Corpus Gesproken Nederlands en het CONDIVcorpus, het gebruik van de werkwoorden willen, zullen en moeten in een ‘aanbod’ te onderzoeken.
We startten met het doorzoeken van de corpora. We deden dat in het Corpus Gesproken Nederlands en het CONDIV-corpus. De resultaten die we daar vonden, werden vervolgens gelabeld: eerst volgens relevantie, daarna volgens regio en ten slotte volgens tekstgenre. Aan de hand van de relevante resultaten tekenden we ten slotte 8 grafieken.
1 Corpusanalyse We begonnen ons onderzoek met het doorzoeken van de corpora, namelijk het Corpus Gesproken Nederlands (verder CGN) en het CONDIV-corpus (cf. Grondelaers et al. 2000). Beide corpora zijn te raadplegen via een zoekmachine. Het CGN heeft een bijhorende zoekmachine, namelijk Corex (cf. http://lands.let.ru.nl/cgn/). Het CONDIV-corpus werd doorzocht met behulp van het zoekprogramma Wordsmith (Scott 2003).
1.1
CGN
Om de taalhandeling ‘aanbod’ terug te vinden bij de drie genoemde werkwoorden, beperkten we ons tot vragende zinnen. Er werd dus naar zinnen met inversie gezocht. Bovendien zochten we enkel naar voorkomens van de werkwoorden in de eerste persoon enkelvoud en de eerste persoon meervoud, telkens in de onvoltooid tegenwoordige tijd. Dit deden we omdat de taalhandeling ‘aanbod’ enkel voorkomt bij dat soort zinnen. Bij de eerste persoon meervoud werd nog eens een onderscheid gemaakt tussen ‘we’ en ‘wij’. Zo zochten we dus naar de volgende negen categorieën:
1. Willen we 2. Willen wij 37
3. Wil ik 4. Zullen we 5. Zullen wij 6. Zal ik 7. Moeten we 8. Moeten wij 9. Moet ik
Diepeveen et al. (2006) deden al hetzelfde voor willen en zullen. Zij vonden het interessant om te onderzoeken “welk talig middel in BN wordt ingezet voor dit type taalhandeling.” (Diepeveen et al. 2006: 44) Daarom hebben wij hun onderzoek opnieuw gedaan en de kwestie wat dieper onderzocht. Er werd trouwens vastgesteld dat hun cijfers niet overeenkwamen met de onze.
Het zoekprogramma gaf meer resultaten dan die die relevant zijn voor ons onderzoek. De werkwoorden komen in veel meer zinnen voor dan die met taalhandeling ‘aanbod’. Het totale aantal resultaten dat Corex gaf, is per categorie weergegeven in Tabel 1:
Willen we
196
Willen wij
55
Wil ik
1328
Zullen we
743
Zullen wij
93
Zal ik
1082
Moeten we
1640
Moeten wij
253
Moet ik
2679
Tabel 1 Het totale aantal resultaten dat we dus vonden is 8069. Per categorie werden alle resultaten gekopieerd naar het computerprogramma Microsoft Office Excel. Elke categorie kreeg in dat programma een apart werkblad, dit om later het labelen van de relevante resultaten gemakkelijker te maken. 38
1.2
CONDIV
Het tweede corpus dat we raadpleegden was het CONDIV-corpus. Dit corpus heeft geen bijhorend zoekprogramma, zoals dat bij het CGN wel het geval is. Om CONDIV te doorzoeken werd gebruik gemaakt van het zoekprogramma Wordsmith. De manier waarop we het CONDIV-corpus doorzochten was dezelfde als bij het CGN. We zochten voor de drie werkwoorden telkens naar voorkomens in de eerste persoon enkelvoud en de eerste persoon meervoud in de onvoltooid tegenwoordige tijd, telkens in vraagzinnen. Ook hier werd in de eerste persoon meervoud een onderscheid gemaakt tussen ‘we’ en ‘wij’. We zochten dus naar dezelfde negen categorieën als bij het CGN.
Ook Wordsmith gaf, net als Corex, veel meer resultaten dan er voor ons onderzoek relevant waren. Dit komt doordat beide zoekprogramma’s natuurlijk alle zinnen met bovenstaande woordcombinaties weergeven, en niet enkel die zinnen met taalhandeling ‘aanbod’. Daarom moeten we zelf nog een detailanalyse uitvoeren om enkel de taalhandeling ‘aanbod’ over te houden (cf. infra). Het totale aantal resultaten dat gevonden werd in CONDIV is per categorie weergegeven in Tabel 2:
Willen we
967
Willen wij
266
Wil ik
4755
Zullen we
1726
Zullen wij
405
Zal ik
3662
Moeten we
2238
Moeten wij
373
Moet ik
7669
Tabel 2
Het totale aantal resultaten dat gevonden werd is dus 22061. Ook de resultaten uit dit corpus werden per categorie gekopieerd naar Microsoft Office Excel.
39
2 Manuele filtering van de zoekresultaten
Na het zoeken naar zinnen met de bovengenoemde negen woordcombinaties in beide corpora, werden de resultaten per categorie gekopieerd naar Microsoft Office Excel. Elke categorie werd geplakt in een apart werkblad, zodat er uiteindelijk achttien werkbladen waren (negen per corpus). Het Excelbestand is terug te vinden op de cd-rom in de bijlage bij deze scriptie.
Vervolgens werden de resultaten onderworpen aan een detailanalyse: de zinnen werden één voor één manueel geanalyseerd. Indien de zin een taalhandeling ‘aanbod’ uitdrukte, werd ze gelabeld. Concreet werd de cel waarin de zin stond, blauw gekleurd. Zo was het uiteindelijk mogelijk om de resultaten te rangschikken naar relevantie. Met Excel bestaat namelijk de mogelijkheid om te sorteren op celkleur.
Bij het bepalen of een zin al dan niet relevant was voor ons onderzoek, gold het criterium dat ze een aanbod, voorstel of suggestie moest inhouden (cf. Diepeveen et al. 2006: 43). De spreker moest dus een vraag stellen waarin hij aan de toehoorder een dienst of iets anders aanbiedt of een voorstel doet. Zinnen die dus als relevant beschouwd werden zijn bijvoorbeeld de volgende:
(86)
{willen} we dan nog 'ns even die uh voorstellingen overlopen en zien welke
klassen d'r meegaan en en hoeveel leerlingen het dan zijn? (CGN) (87)
{wil} ik dat dan 'ns rondvragen? (CGN)
(88)
s weer vree hoog ?! zoals altijd :) seg kiji, willen wij het niveau hier is een
beetje doen stijgen? ga uw gang, ik pr 47,534 1,841 53% 0 34% 0 34% #leuv_7.sml 34% (CONDIV) (89)
{zullen} we anders naar Brugge een terras gaan doen? (CGN)
(90)
{zal} ik verse koffie zetten? (CGN)
(91)
okken! slaap zal wel is zien tuurlijk psionneke zullen we hunne website een
neerhalen??? koko: euhm... tuurlijk :) (CONDIV) (92)
naar op zoek was? ;) hehe... flikker loonatic zullen wij es een afspraakje maken
dan? heb ik wel zin in mis 106,637 5,876 60% 0 36% 0 36% #holl_3.sml 30% (CONDIV) 40
Bij moeten was er soms ook een nuance van verplichting mogelijk bij de zinnen. In dat geval werd er naar de context gekeken om te weten te komen of het om een taalhandeling ‘aanbod’ ging. Soms was het zo dat aan moeten zowel een aanbodsinterpretatie als een deontische interpretatie kon worden gegeven. Wanneer een aanbodsinterpretatie mogelijk was, werd de zin gelabeld als een taalhandeling ‘aanbod’. Enkel als een aanbodsinterpretatie volstrekt onmogelijk was, werd ze niet gelabeld. Dat wil dus zeggen dat het niet helemaal zeker is dat in alle gelabelde zinnen met moeten wel degelijk een taalhandeling ‘aanbod’ bedoeld werd door de spreker. Enkele relevante zinnen met moeten zijn de volgende:
(93)
{moeten} we nog iets van koekjes of koek meenemen? (CGN)
(94)
of {moet} ik dat doen? (CGN)
(95)
AGALEV ook. {CD:bc}> {CD:bc}> >Wat stelt VIVANT voor? {CD:bc}>
{CD:bc}> >Of moeten we helpen meedenken en iets op V.I.V.A.N.T. verzinnen? {CD:bc}> >Voorbee (CONDIV) (96)
aters - messages will be logged bram.. nee blijven ! celien moet ik u afzetten?
tenshin ey pe gij moogt voor uw plezier een ureke (CONDIV)
Wanneer de zinnen niet geïnterpreteerd konden worden als een ‘aanbod’, werden ze niet gelabeld. Vaak was het nodig om ‘aan te voelen’ of het om een aanbod ging of niet, strikte criteria bestaan er niet. Meestal is het echter duidelijk of het om een ‘aanbod’ gaat of niet. Voorbeelden van zinnen met willen die niet gelabeld werden, zijn de volgende:
(97)
die glycogeenvoorraden {willen} we graag op peil houden. (CGN)
(98)
d'r zijn zo'n grote schoolgemeenschappen en dan kom je altijd in de MAVO-
hoek en daar {wil} ik niet naar toe. (CGN) (99)
het aloude gezegde: 'Beter twee keer, dan géén keer' natuurlijk. Tenslotte we
willen we ons graag (in naam van Skynet dan maar) verontschuldigen voor deze m 88,923 4,972 24% 8 50% 0 66% v_inte4.sml 66% (CONDIV) (100)
{CD:bc}>> beroemd om hun vredelievendheid. {CD:bc}> {CD:bc}>Over
pascifisme wil ik nu niet discussieren. Overlaatst heb ik ook gepr= obeert {CD:bc}>m'n ho 118,950 7,079 56% 71 87% 0 92% v_poli7.sml 92% (CONDIV)
41
In deze zinnen zien we dat willen gebruikt wordt in de ‘normale’ betekenis, namelijk in de betekenis van ‘verlangen’. In die zinnen wordt uiteraard geen ‘aanbod’ uitgedrukt. We geven ook enkele niet-gelabelde zinnen met zullen:
(101)
daar {zullen} we over die verschrikkelijke Kraakselaan moeten lopen. (CGN)
(102)
dan {zal} ik daar op een later tijdstip een voorstel over doen. (CGN)
(103)
37 s op het einde van de rit echter blijkt dat dit seizoen een maat voor niks was,
zullen wij moeten ingrijpen. Het woord afbouwen wil ik niet in de mond nemen, 876 51 86% 0 89% 0 89% ln_04368.htm 91% (CONDIV) (104)
Op korte termijn zal ik moeten verhuizen, maar waarom meteen vanaf 7:00 uur
het "hand in hand" m
In de zinnen (101) tot (104) wordt zullen gebruikt als hulpwerkwoord van de toekomende tijd. In dat geval drukt het geen taalhandeling ‘aanbod’ uit. Niet-geselecteerde zinnen met moeten zijn bijvoorbeeld de volgende:
(105)
eggen, is ons niet duidelijk. Er zijn in dit gedeelte amper winkels. Waarom
moeten wij dan telkens onze auto verzetten? Ze kunnen ons toch wel een bewoner (CONDIV) (106)
tot de vrijheid, dat is althand s de bedoeling, zou het?! maar wat moeten we aan
met zoveel vrijheid? meer vrijheid dan je maar lief is (CONDIV) (107)
dus daar {moeten} we effe aan wennen nog een beetje. (CGN)
Hier wordt moeten ook telkens gebruikt in een andere betekenis dan een ‘aanbod’.
42
Tabel 3 geeft een overzicht van het aantal relevante resultaten per categorie en per corpus. Ter
vergelijking staat het totale aantal treffers erbij vermeld (cf. supra).
Corpus
CGN
CONDIV
Resultaten
Gevonden
Relevante
Gevonden
Relevante
Willen we
196
14
967
21
Willen wij
55
2
266
1
Wil ik
1328
4
4755
5
Zullen we
743
271
1726
189
Zullen wij
93
9
405
14
Zal ik
1082
171
3662
377
Moeten we
1640
23
2238
2
Moeten wij
253
9
373
0
Moet ik
2679
72
7669
217
Totaal
8069
575
22061
826
Tabel 3
Hieruit blijkt dat slechts een klein aantal van de oorspronkelijke resultaten relevant was voor ons onderzoek. Bij het CGN is dat 7,1%, bij het CONDIV-corpus maar 3,7%.
3 Labeling van de relevante resultaten Eens alle gevonden resultaten in detail geanalyseerd waren en we dus een onderscheid hadden gemaakt tussen de relevante en de niet-relevante zinnen, moesten de relevante zinnen nog eens apart worden gelabeld. De resultaten die niet relevant waren voor ons onderzoek, werden vanaf dan buiten beschouwing gelaten. Al de relevante resultaten werden twee keer gelabeld. We leggen hieronder uit op welke manier.
Ten eerste willen we een onderscheid maken tussen de Vlaamse en de Nederlandse zinnen. Daarom werden de Vlaamse zinnen gelabeld met een gele kleur en de Nederlandse zinnen 43
met een oranje kleur. Opnieuw werd het hierdoor mogelijk de zinnen te rangschikken, dit keer volgens regio.
Ten tweede werden de zinnen van het CONDIV-corpus nog eens onderverdeeld volgens het corpusonderdeel waarvan ze deel uitmaakten. De corpusonderdelen in kwestie zijn ‘krantentaal’, ‘chattaal’ en teksten van ‘Usenet’. De zinnen uit de kranten werden gelabeld met de letter ‘K’, de chattaal met de letter ‘C’ en de zinnen afkomstig van Usenet met de letter ‘U’. Door dat label kon er gerangschikt worden volgens het corpusonderdeel waaruit ze kwamen. De zinnen uit het CGN werden niet meer onderverdeeld volgens het corpusonderdeel waaruit ze kwamen. Met de zinnen uit het CONDIV-corpus alleen hadden we al een representatief staal van voorbeelden uit enerzijds het formele en anderzijds het informele register.
44
IV. RESULTATEN In dit hoofdstuk zullen we de resultaten van ons onderzoek voorstellen en bespreken. De relevante resultaten werden bekomen door een detailanalyse uit te voeren op het totale aantal zinnen dat gevonden werd in de gebruikte corpora (Corpus Gesproken Nederlands en CONDIV-corpus). Zoals uitgelegd in het hoofdstuk ‘Methodologie’, drukten niet alle gevonden zinnen een taalhandeling ‘aanbod’ uit. Daarom werden de zinnen één voor één gelezen. Als ze een taalhandeling ‘aanbod’ uitdrukten, werden ze gelabeld. De relevante zinnen kregen dan nog een label naargelang van de regio waaruit ze kwamen (Vlaanderen of Nederland). De zinnen uit het CONDIV-corpus werden ten slotte gelabeld volgens het genre (krantentaal, chattaal of Usenettaal). Daarna goten we de relevante zinnen in grafieken. Als basis maakten we 8 grafieken. Tijdens de bespreking zal blijken dat er nog extra grafieken gemaakt zullen moeten worden. De 8 grafieken waarvan we uitgaan geven de volgende resultaten weer:
1. De Vlaamse resultaten uit het CGN 2. De Nederlandse resultaten uit het CGN 3. De Vlaamse resultaten uit het subcorpus ‘krantentaal’ van CONDIV 4. De Nederlandse resultaten uit het subcorpus ‘krantentaal’ van CONDIV 5. De Vlaamse resultaten uit het subcorpus ‘Usenet’ van CONDIV 6. De Nederlandse resultaten uit het subcorpus ‘Usenet’ van CONDIV 7. De Vlaamse resultaten uit het subcorpus ‘chattaal’ van CONDIV 8. De Nederlandse resultaten uit het subcorpus ‘chattaal’ van CONDIV
We zullen ook de tabellen tonen die per werkwoord en per grammaticale persoon het aantal relevante resultaten weergeven. In de corpora werd namelijk gezocht naar vraagzinnen met het werkwoord in de eerste persoon enkelvoud en in de eerste persoon meervoud. Bij het meervoud werd een onderscheid gemaakt tussen de persoonlijke voornaamwoorden we en wij.
45
In het tweede deel van dit hoofdstuk worden de resultaten besproken. Die bespreking zal gebeuren aan de hand van de drieledige onderzoeksvraag uit de Inleiding, die we hier kort herhalen.
Ten eerste willen we nagaan wat het verschil is tussen Vlaanderen en Nederland wat het gebruik van de werkwoorden willen, zullen en moeten betreft in een taalhandeling ‘aanbod’. Bij het tweede deel van de vraag willen we te weten komen of het stijlregister een rol speelt bij het bepalen van de werkwoordskeuze in de betreffende taalhandeling. Ten derde vragen we ons af of er met betrekking tot het stijlregister een verschil bestaat tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland bij het kiezen van het werkwoord in een taalhandeling ‘aanbod’. Gebruikt de Vlaming bijvoorbeeld in formele taal een ander werkwoord dan de Nederlander? Bij elk deel van de onderzoeksvraag zal ook worden nagegaan welke grammaticale personen het meest gebruikt worden bij elk van de drie werkwoorden.
Voor wat het eerste deel van de onderzoeksvraag betreft, zullen we ten eerste voor de beide onderzochte corpora de resultaten uit de twee regio’s met elkaar vergelijken. Vervolgens worden de resultaten uit het CGN nog eens apart bekeken. Daarna doen we hetzelfde met de resultaten uit het CONDIV-corpus.
Voor het tweede deel van de onderzoeksvraag zullen we ons enkel baseren op de resultaten uit het CONDIV-corpus. We vergelijken namelijk de resultaten uit het subcorpus ‘krantentaal’ met de opgetelde resultaten uit de subcorpora ‘Usenet’ en ‘chattaal’. De ‘krantentaal’ vertegenwoordigt het formele register, de taal van Usenet en de chattaal vormen samen het informele register. Ook zullen we kort een vergelijking maken tussen de chattaal en de Usenettaal. Grondelaers et al. (2000: 356-361) leggen uit dat het CONDIV-corpus bestaat uit twee soorten taalmateriaal: enerzijds is er de krantentaal, anderzijds de internettaal. De internettaal is opgedeeld in ‘IRC’ (Internet Relay Chat) en Usenet. IRC zal in dit onderzoek chattaal genoemd worden en bevat de taal van verschillende chatkanalen uit Nederland en Vlaanderen. Usenet is een internetmodule waarbij in verschillende newsgroups gediscussieerd wordt over een heleboel onderwerpen. De discussie wordt gevoerd aan de hand van e-mails.
Wat het derde deel van de onderzoeksvraag betreft, zullen we ten eerste de Vlaamse resultaten uit krantentaal vergelijken met de Nederlandse resultaten uit krantentaal. Ten tweede zullen 46
we de Vlaamse resultaten uit de Usenet- en chattaal vergelijken met hun Nederlandse tegenhangers. De krantentaal stelt weer het formele register voor, chat- en Usenettaal vertegenwoordigen het informele register.
We merken hier eerst nog op dat het aantal voorbeelden met moeten een stuk kleiner geweest zou zijn mochten enkel de zinnen in acht genomen geweest zijn die enkel een taalhandeling ‘aanbod’ uitdrukken. Nu werden ook de zinnen waarin naast een aanbodsinterpretatie ook een deontische nuance mogelijk is, als relevant beschouwd (cf. hoofdstuk Methodologie).
1 Voorstelling van de resultaten 1.1 Corpus Gesproken Nederlands Hieronder stellen we de grafieken voor die we aan de hand van het Corpus Gesproken Nederlands hebben opgesteld. Bij de categorisering van de resultaten maakten we een opdeling tussen de resultaten uit Vlaanderen en die uit Nederland. Alle gevonden voorbeeldzinnen zijn te vinden op de cd-rom in de bijlage bij deze scriptie (zie ook hoofdstuk Bijlagen).
1.1.1
Vlaanderen
De eerste grafiek stelt het aantal voorkomens van willen, zullen en moeten in de taalhandeling ‘aanbod’ voor in Vlaanderen. In Tabel 4 : CGN Vlaanderenstaat per werkwoord en per gezochte grammaticale persoon het aantal relevante resultaten vermeld. Onder aan de tabel staat per werkwoord het totale aantal relevante resultaten.
47
Willen
Zullen
Moeten
Willen we
14
Zullen we
14
Moeten we
3
Willen wij
2
Zullen wij
0
Moeten wij
4
Wil ik
4
Zal ik
Totaal
20
21
Moet ik
35
25 32
Tabel 4 : CGN Vlaanderen
De cijfers met het totale aantal gegevens per werkwoord hebben we in een grafiek gegoten. Dit hebben we gedaan om een overzichtelijk beeld te geven van de verhouding tussen de drie werkwoorden. Elke grafiek toont drie balken, één voor elk onderzocht werkwoord. De balken geven het absolute aantal gevonden zinnen weer met een taalhandeling ‘aanbod’. Er valt dus telkens af te lezen hoeveel zinnen er voor willen gevonden zijn, hoeveel voor zullen en hoeveel voor moeten. Grafiek 1 toont de resultaten van het CGN voor Vlaanderen:
CGN Vlaanderen 40 30
35
32
20 Relevante resultaten
20 10 0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 1
1.1.2
Nederland
Onze tweede grafiek biedt de gegevens die in het CGN gevonden zijn voor de regio Nederland. Tabel 5: CGN Nederland geeft de resultaten per werkwoord en per grammaticale persoon weer. Opnieuw staat onderaan het totaal per werkwoord.
48
Willen
Zullen
Moeten
Willen we
0
Zullen we
257
Moeten we
20
Willen wij
0
Zullen wij
9
Moeten wij
5
Wil ik
0
Zal ik
Totaal
0
150
Moet ik
47
416
72
Tabel 5: CGN Nederland
Ook deze gegevens werden in een overzichtelijke grafiek (Grafiek 2) gegoten. De grafiek toont enkel de totaalcijfers per werkwoord.
CGN Nederland 500 400
416
300 200
Relevante resultaten
100
0
72
0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 2
1.2 CONDIV-corpus Deze paragraaf bespreekt de resultaten uit het CONDIV-corpus. We geven hieronder, net zoals bij het CGN, de resultaten weer per regio. Er komt dus een grafiek met alle resultaten voor Vlaanderen en een grafiek met alle resultaten voor Nederland. Aan de hand van een tabel maken we telkens een onderscheid tussen de resultaten uit ‘krantentaal’, ‘chattaal’ en ‘Usenettaal’.
49
1.2.1
Vlaanderen
Hieronder worden de CONDIV-resultaten voor Vlaanderen weergegeven. Het totale aantal relevante zinnen uit het CONDIV-corpus wordt gepresenteerd in een grafiek (Grafiek 3). In de vorm van 3 tabellen worden vervolgens per corpuscomponent de gegevens getoond voor respectievelijk krantentaal (Tabel 6), chattaal ( Tabel 7) en Usenettaal (Tabel 8), dit telkens voor de 3 werkwoorden.
CONDIV Vlaanderen 200 150 50
172
159
100
Relevante resultaten 27
0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 3
Willen
Zullen
Moeten
Willen we
0
Zullen we
3
Moeten we
0
Willen wij
0
Zullen wij
0
Moeten wij
0
Wil ik
1
Zal ik
Moet ik
0
Totaal
1
10 13
0
Tabel 6 : CONDIV Krantentaal Vlaanderen
50
Willen
Zullen
Moeten
Willen we
20
Zullen we
34
Moeten we
0
Willen wij
1
Zullen wij
2
Moeten wij
0
Wil ik
4
Zal ik
Totaal
25
95
Moet ik
131
150
150
Tabel 7: CONDIV chattaal Vlaanderen
Willen
Zullen
Moeten
Willen we
1
Zullen we
9
Moeten we
1
Willen wij
0
Zullen wij
0
Moeten wij
0
Wil ik
0
Zal ik
6
Moet ik
Totaal
1
15
21 22
Tabel 8 : CONDIV Usenet Vlaanderen
1.2.2
Nederland
Voor Nederland geven we de resultaten uit het CONDIV-corpus op dezelfde manier weer: we geven eerst een overzichtsgrafiek (Grafiek 4) voor de drie corpuscategorieën samen, daarna geven we de aantallen per corpuscategorie aan de hand van 3 tabellen. Tabel 9 geeft de resultaten voor de krantentaal, Tabel 10 de chattaal en Tabel 11 de Usenettaal.
51
CONDIV Nederland 600 400 200
421 0
47
Relevante resultaten
0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 4
Willen
Zullen
Willen we Willen wij Wil ik
0 0 0
Totaal
0
Zullen we Zullen wij Zal ik
Moeten 1 0 2
Moeten we Moeten wij Moet ik
0 0 0
3
0
Tabel 9 : CONDIV kranten Nederland
Willen
Zullen
Willen we Willen wij Wil ik
0 0 0
Totaal
0
Zullen we Zullen wij Zal ik
Moeten 109 11 246
Moeten we Moeten wij Moet ik
1 0 38
366
39
Tabel 10 : CONDIV chattaal Nederland
Willen
Zullen
Moeten
Willen we
0
Zullen we
33
Moeten we
0
Willen wij
0
Zullen wij
1
Moeten wij
0
Wil ik
0
Zal ik
Moet ik
8
Totaal
0
18 52
8
Tabel 11 : CONDIV Usenet Nederland
52
2 Bespreking van de resultaten Nadat we in de vorige paragraaf de resultaten van ons onderzoek hebben weergegeven, zullen we in dit deel die resultaten bespreken. We leggen eerst kort uit hoe we dat zullen aanpakken.
Het eerste wat we hier zullen nagaan, is het verschil in gebruik van onze drie werkwoorden tussen de regio’s Nederland en Vlaanderen. Het tweede deel van de bespreking zal het stijlregister behandelen. Heeft het stijlregister een invloed op de keuze van het werkwoord in de taalhandeling ‘aanbod’? Het derde deel van de bespreking zal nagaan of er een verschil bestaat tussen de regio’s bij de keuze van het werkwoord in een bepaald stijlregister.
Bij de bespreking van elk deel zal als volgt te werk gegaan worden: eerst geven we de nodige grafieken. Aan de hand van die grafieken wordt een analyse per werkwoord gemaakt. We bespreken dus telkens eerst het werkwoord willen, dan zullen en ten slotte moeten. Daarna maken we een vergelijking per grafiek. Bij het eerste deel zal dat dus een vergelijking tussen de twee regio’s zijn, bij het tweede deel een vergelijking tussen formeel en informeel stijlregister, en bij het derde deel opnieuw een vergelijking tussen de regio’s. We analyseren ook telkens de tabellen waarin de aantallen met relevante resultaten per grammaticale persoon staan.
Aan het einde van elk deel zullen we een voorlopige conclusie schrijven. We vermelden nog kort dat de bespreking telkens betrekking zal hebben op de taalhandeling ‘aanbod’, hoewel dat niet telkens expliciet vermeld zal worden. De werkwoorden komen uiteraard nog in andere taalhandelingen voor, maar wij hebben het enkel over een ‘aanbod’.
53
2.1 Verschil tussen Vlaanderen en Nederland
In dit deel gaan we aan de hand van de resultaten na of er een verschil in werkwoordskeuze bestaat tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland wat de taalhandeling ‘aanbod’ betreft. De resultaten zijn zinnen met willen, zullen en moeten. We bespreken hieronder welk werkwoord de voorkeur krijgt in de respectieve regio’s. Bij de bespreking maken we een drievoudige vergelijking: ten eerste maken we een vergelijking van de resultaten van het CGN en het CONDIV-corpus samen. In de tweede plaats vergelijken we het Vlaamse materiaal uit het CGN met het Nederlandse. Ten derde doen we hetzelfde met het CONDIV-materiaal. Bij elk van die drie delen gaan we ook na welke grammaticale persoon het meest gebruikt wordt en bij welk werkwoord. Bij het doorzoeken van de corpora zochten we namelijk op vraagzinnen in de eerste persoon enkelvoud en de eerste persoon meervoud. We vergelijken dus de relevante resultaten per grammaticale persoon bij elk van de drie werkwoorden.
2.1.1
Alle materiaal Vlaanderen vs. alle materiaal Nederland
Grafieken
Voor deze paragraaf moeten we een extra grafiek tekenen. We willen namelijk weten hoeveel relevante resultaten er per werkwoord gevonden zijn in de twee gebruikte corpora samen, met uiteraard weer een onderscheid tussen Vlaanderen (Grafiek 5) en Nederland (Grafiek 6).
CGN + CONDIV VL 250 200 150 100 50 0
194
204 Relevante resultaten
47 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 5
54
CGN + CONDIV NL 1000 837
500 0
119
Relevante resultaten
0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 6
a. Statistische toets
Voor de resultaten besproken worden, wordt eerst nagegaan of ze wel significant zijn. We doen dit aan de hand van de chikwadraattoets. Aan de hand van een chikwadraattoets die beschikbaar is op het internet3 berekenen we de p-waarde van de resultaten. De resultaten die we verkregen op die website worden hieronder weergegeven. Tabel 12 geeft de resultaten nog eens weer: de eerste kolom stelt willen voor, de tweede kolom zullen en de derde moeten. Rij 1 staat voor Vlaanderen en rij 2 voor Nederland. De derde rij bevat de som van de andere twee. Tabel 13 toont per werkwoord en per regio hoeveel resultaten er statistisch verwacht zouden worden. Op die manier kan nagegaan worden of het aantal gevonden resultaten overeenkomt met het statistisch verwachte aantal.
data: contingency table
A
B
C
1
47
194
204
445
2
0
837
119
956
47 1031
323 1401
Tabel 12
3
http://www.physics.csbsju.edu/stats/contingency_NROW_NCOLUMN_form.html
55
expected: contingency table
A
B
C
1
14.9
327.
103.
2
32.1
704.
220.
Tabel 13
chi-square = 328. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
Het onderscheid tussen de geobserveerde en de verwachte frequentie bleek statistisch significant (chi-square: 328, p-waarde < 0,05).
Uit de verwachte frequenties kunnen we afleiden dat willen typisch is voor Vlaanderen: in Vlaanderen komt het vaker voor dan verwacht, in Nederland komt het niet voor. Moeten komt in beide regio’s meer voor dan verwacht. Voor zullen zien we dat het in Vlaanderen minder voorkomt dan verwacht, in Nederland zijn er meer attestaties dan er statistisch verwacht zou worden.
b. Vergelijking per werkwoord
Bij willen zien we dat er in de twee corpora samen 47 zinnen gevonden zijn voor Vlaanderen en 0 voor Nederland. Hieruit blijkt dus duidelijk dat willen uitsluitend in Vlaanderen gebruikt wordt. Het vermoeden dat willen in een taalhandeling ‘aanbod’ niet voorkomt in Nederland, klopt dus. Wat Diepeveen et al. (2006) (cf. hoofdstuk Literatuurstudie) beweren, klopt ook. Zij stelden namelijk dat willen typisch is voor Belgisch Nederlands. De voorbeeldzinnen (108) tot (111) met willen zijn dus allemaal afkomstig uit Vlaanderen.
56
(108)
{willen} we toch maar naar 't restaurant gaan? (CGN Vlaanderen)
(109)
zeg papa {willen} wij toch ne keer controleren? (CGN Vlaanderen)
(110)
r asl lokje? AANDACHT er is een anti-hoogland chatbox willen we hem
terroriseren? yoo room masters doe een take o 307,626 15,709 75% 0 99% 0 99% #hoog_2.sml 72% (CONDIV Vlaanderen) (111)
mene andere pc met de tv erop is een cd aant schrijven bleah: willen we eens
motocross madness tgn elkaar spelen ? # Appears as TIKI 60,636 2,668 70% 0 20% 0 20% #belg_4.sml 21% (CONDIV Vlaanderen)
Wat zullen betreft, zien we dat dat werkwoord in Nederland duidelijk het meest gebruikte is. 88% van alle attestaties in Nederland zijn zinnen met zullen. In Vlaanderen is zullen pas het tweede meest gebruikte werkwoord: moeten heeft nog 10 attestaties meer (194 tegenover 204). Dit spreekt het onderzoek van Diepeveen et al. (2006) duidelijk tegen: zij stelden dat zullen in Vlaanderen opvallend weinig gebruikt wordt. Uit ons onderzoek blijkt nu dat zullen wel degelijk het meest gebruikte werkwoord is, samen met moeten. De voorbeelden (112) tot (115) geven voorkomens van zullen in Vlaanderen en Nederland.
(112)
{zullen} we in 't Indonesisch verdergaan? (CGN Vlaanderen)
(113)
{zullen} we morgen naar Parijs gaan? (CGN Vlaanderen)
(114)
{zullen} wij iets meebrengen voor bij de koffie? (CGN Nederland)
(115)
ignore nee 17 lekker naaaa nee joh.... zullen wij dan eens een beschuitje eten
??? hgeheh Bolletje???? * Kim 102,865 4,952 81% 0 38% 0 38% #caiw_3.sml 38% (CONDIV Nederland)
Voor moeten merken we dat het in Vlaanderen het meest gebruikte werkwoord is voor een taalhandeling ‘aanbod’ (204 attestaties). Dit wekt toch enige verbazing, omdat we aanvankelijk gedacht hadden dat dit werkwoord het minst sterk vertegenwoordigd zou zijn. Ook in Nederland komt het vrij vaak voor. Dit spreekt de indruk van Diepeveen et al. (2006) tegen. Zij dachten namelijk dat zullen in Nederland het enige werkwoord is voor de betreffende taalhandeling.
Er moet wel opgemerkt worden dat in bepaalde zinnen ook een deontische interpretatie van moeten mogelijk is (zie zinnen (116), (117) en (118)). Zoals uitgelegd in de Methodologie van 57
deze scriptie, werden zinnen met moeten als relevant voor dit onderzoek beschouwd wanneer een aanbodsinterpretatie mogelijk was. Dat wil zeggen dat bepaalde zinnen met moeten naast de aanbodsinterpretatie ook een deontische interpretatie kunnen bevatten. In zin (119) is een deontische interpretatie moeilijk, dus die zin bevat enkel een aanbodsinterpretatie.
(116)
ah ja {moet} ik voorbeelden geven? (CGN Vlaanderen)
(117)
oh ik heb nog zitten denken {moeten} wij nog bepaalde dingen meedoen voor
voor 't feestje? (CGN Vlaanderen) (118)
wijsneuzen. {CD:bc}>> Mik (hi Theo) {CD:bc}> Hallo lekker
tijgerbolletje. Moet ik je weer masseren, lieverd? Mik From:
[email protected] (theo1610 (CONDIV Nederland) (119)
xxxiiiiii nossssssssssieee !1 :)))) nossie, moeten we nog
langs komen ? jah hooj als je wilt /me is a (CONDIV Nederland)
c. Vergelijking per regio
Wanneer we de resultaten per regio bekijken, zien we dat in Vlaanderen het meest gebruikte werkwoord moeten is (46%), op de voet gevolgd door zullen (44%). Willen wordt in vergelijking met de andere werkwoorden weinig gebruikt in Vlaanderen (10%). We hadden verwacht dat willen veel gebruikt zou worden in Vlaanderen. Voor moeten hadden we dan weer verwacht dat het niet vaak zou voorkomen. Nu blijkt zelfs uit onze analyse van de twee corpora dat dat het meest frequente werkwoord is in Vlaanderen. Hier moet echter nogmaals opgemerkt worden dat bepaalde zinnen met moeten uit onze data ook een deontische interpretatie bevatten. Het is met andere woorden niet altijd zeker of de spreker een aanbod heeft willen uitdrukken met het werkwoord moeten.
In Nederland is het werkwoord zullen met voorsprong het meest gebruikte bij een taalhandeling ‘aanbod’. 88% van alle relevante zinnen uit Nederland zijn er met het werkwoord zullen. Maar ook moeten wordt vrij vaak gebruikt in Nederland. Dit gaat in tegen onze verwachtingen. We hadden namelijk gedacht dat moeten weinig gebruikt zou worden voor een ‘aanbod’ (cf. opmerking over moeten hierboven). Willen daarentegen komt helemaal niet voor in Nederland bij een taalhandeling ‘aanbod’.
58
d. Conclusie
We concluderen dat Vlamingen het meest moeten gebruiken bij een taalhandeling ‘aanbod’. Ook zullen is vrij frequent in Vlaanderen. Willen wordt ook gebruikt, maar zeer weinig. Dit gaan in tegen onze verwachtingen: ten eerste hadden we verwacht dat willen frequent gebruikt zou worden in Vlaanderen, en ten tweede verwachtten we dat moeten slechts marginaal zou voorkomen als werkwoord voor een ‘aanbod’. In Nederland zien we dat zullen het meest gebruikte werkwoord is. Willen wordt er niet gebruikt. Willen wordt dus uitsluitend in Vlaanderen gebruikt in een taalhandeling ‘aanbod’. Moeten wordt ook in Nederland gebruikt voor een ‘aanbod’.
Tabellen met grammaticale personen
Hier bespreken we kort de resultaten per grammaticale persoon. In de eerste persoon meervoud worden de resultaten met we en wij samengeteld. Tabel 14 toont de resultaten voor Vlaanderen, Tabel 15 de resultaten voor Nederland.
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
38 9
Totaal
47
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 62 132
Moeten we/wij Moet ik
194
8 196 204
Tabel 14 : CGN + CONDIV Vlaanderen
Willen Willen we/wij Wil ik Totaal
Zullen 0 0 13
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 421 416 837
Moeten we/wij Moet ik
26 93 119
Tabel 15: CGN + CONDIV Nederland
59
a. Statistische toets
Ook hier wordt eerst nagegaan of de resultaten statistisch significant zijn. We doen dit opnieuw aan de hand van een chikwadraattoets. We berekenen opnieuw de p-waarde. Tabel 16 geeft de resultaten per grammaticale persoon voor beide regio’s weer, in Tabel 17 worden de verwachte frequenties getoond.
data: contingency table
A
B
C
1
38
483
34
555
2
9
548
289
846
47 1031
323 1401
Tabel 16
expected: contingency table
A
B
C
1
18.6
408.
128.
2
28.4
623.
195.
Tabel 17
chi-square = 170. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
60
Uit de chikwadraattoets blijkt dat de p-waarde kleiner is dan 0,05 en dat de cijfers dus statistisch significant zijn. Dat wil dus zeggen dat het voor de werkwoorden in kwestie een rol speelt of er een enkelvoudig of een meervoudig subject is.
b. Vlaanderen
In Vlaanderen zien we bij willen dat willen we/wij voor de meeste attestaties heeft gezorgd (38), gevolgd door wil ik (9). Bij zullen zorgt de eerste persoon enkelvoud voor het meeste voorbeelden (132). Het meervoud gaf slechts 62 resultaten. Bij moeten is de overgrote meerderheid van de gevallen geleverd door de eerste persoon enkelvoud (196). De twee vormen van de eerste persoon meervoud gaven samen maar 8 resultaten. Hieronder worden enkele voorbeelden met willen gegeven.
(120)
{willen} we ter zake komen? (CGN Vlaanderen)
(121)
{wil} ik die 'ns van REM meebrengen met Kerstmis? (CGN Vlaanderen)
(122)
{zullen} we er om zijn bestwil mee stoppen dokter? (CGN Vlaanderen)
(123)
Zal ik er een tekening bij maken? (CONDIV Vlaanderen)
(124)
AGALEV ook. {CD:bc}> {CD:bc}> >Wat stelt VIVANT voor? {CD:bc}>
{CD:bc}> >Of moeten we helpen meedenken en iets op V.I.V.A.N.T. verzinnen? {CD:bc}> >Voorbee (CONDIV Vlaanderen) (125)
@hemmis.be... {CD:bc}> > Moet ik je de VB tonen die met swastika's
rondlopen ? Moet ik de Gentse {CD:bc}> > studentenverenigingen opnoemen die luidop verkondi (CONDIV Vlaanderen)
c. Nederland
In Nederland zijn er geen attestaties gevonden van het werkwoord willen in een taalhandeling ‘aanbod’. Bij zullen is de verdeling tussen zullen we/wij en zal ik ongeveer gelijk met respectievelijk 421 en 416 zinnen. Bij moeten is het de eerste persoon enkelvoud die het grootste aantal attestaties van een ‘aanbod’ geeft (93). Moeten we en moeten wij leverden respectievelijk 21 en 5 resultaten op. Enkele voorbeelden:
(126)
psies en gemener cool knal :P Lin zullen we even komen dan? ja lekker eek
nu?? jij mag eer (CONDIV Nederland) 61
(127)
{zal} ik 'ns tellen? (CGN Nederland)
(128)
hé trouwens {moeten} wij voor dinsdag nog iets voor je vader kopen? (CGN
Nederland) (129)
ndarts ik is ereg bang er moet gedrild worden Savie >>> Moet ik handje
komen vast houden ? waar? who speak engish or (CONDIV Nederland)
d. Vergelijking tussen de regio’s
Voor het werkwoord willen heeft een vergelijking tussen de regio’s geen zin want het werkwoord komt in Nederland niet voor bij een taalhandeling ‘aanbod’.
Bij zullen zijn er wel attestaties in beide regio’s: in Nederland leveren zullen we/wij en zal ik ongeveer evenveel resultaten op, terwijl in Vlaanderen zal ik een pak meer attestaties geeft dan zullen we/wij. Hieruit zouden we kunnen veronderstellen dat de Vlaming in de eerste persoon enkelvoud liever voor zullen kiest in een aanbod dan voor willen.
Bij moeten zien we dat in beide regio de eerste persoon enkelvoud het meeste attestaties geeft. Zowel Vlamingen als Nederlanders zijn minder geneigd om in de eerste persoon meervoud een ‘aanbod’ uit te drukken met het werkwoord moeten.
2.1.2
CGN Vlaanderen – CGN Nederland
In deze paragraaf worden de verschillen tussen Vlaanderen en Nederland nagegaan in het Corpus Gesproken Nederlands. Dit wordt nog eens apart besproken omdat we willen nagaan of de resultaten in beide corpora gelijklopend zijn. Er zal met andere woorden worden nagegaan of de resultaten voor de gesproken taal dezelfde zijn als die voor de geschreven taal. Het CGN bevat namelijk enkel gesproken teksten, het CONDIV-corpus bevat enkel geschreven teksten.
62
Grafieken
Grafiek 7 toont de Vlaamse resultaten per werkwoord uit het CGN, Grafiek 8 doet hetzelfde met de Nederlandse resultaten.
CGN Vlaanderen 40 30 20 10 0
35
32 Relevante resultaten
20 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 7
CGN Nederland 600 400 200 0
416
0 Willen
Zullen
72
Relevante resultaten
Moeten
Grafiek 8
a. Statistische toets
Ook hier zullen we eerst statistisch nagaan of de bekomen resultaten significant zijn aan de hand van een chikwadraattoets. Tabel 18 toont opnieuw de resultaten per werkwoord en per regio, Tabel 19 geeft de statistisch verwachte resultaten weer.
data: contingency table A
B
C
1
20
35
32
87
2
0
416
72
488
20
451
104
575
Tabel 18
63
expected: contingency table
A
B
C
1
3.03
68.2
15.7
2
17.0
383.
88.3
Tabel 19
chi-square = 151. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
Hieruit blijkt dat de p-waarde kleiner is dan 0,05. De cijfergegevens zijn met andere woorden statistisch significant.
De verwachte cijfers tonen aan dat willen in Vlaanderen meer voorkomt dan statistisch te verwachten valt. In Nederland komt dat werkwoord dan weer veel minder voor dan verwacht. Wat zullen betreft worden er in Vlaanderen meer attestaties verwacht dan er aangetroffen zijn. In Nederland werden er iets minder relevante zinnen verwacht dan er gevonden zijn. Bij moeten zijn er zowel in Vlaanderen als in Nederland meer resultaten gevonden dan verwacht.
b. Vergelijking per werkwoord
Wat het werkwoord willen betreft, zien we een opmerkelijk verschil tussen Vlaanderen en Nederland. In het Vlaamse subcorpus komt dit werkwoord 20 keer voor, in het Nederlandse geen enkele keer. Hieruit blijkt dat het vermoeden dat willen in Nederland niet gebruikt wordt voor de taalhandeling ‘aanbod’, klopt wat de CGN-data betreft. Vergeleken met de twee andere bestudeerde werkwoorden, komt willen echter het minst voor. Terwijl voor willen slechts 20 voorkomens opgetekend zijn, zijn dat er voor zullen en moeten respectievelijk 35 en 32. Daaruit blijkt dat in Vlaanderen zullen het meest gebruikte werkwoord is voor de taalhandeling ‘aanbod’. Enkele voorbeelden:
(130)
{willen} we dat gaan doen? (CGN Vlaanderen) 64
(131)
uh {wil} ik de foto's nemen nu nog? (CGN Vlaanderen)
(132)
nee nee maar omdat ge dat met o met Marie-Jeanneke gesproken hebt en zo
voor samen iets te doen en dan zegt ze {willen} wij dat willen wij dat dan doen zegt ze en ... (CGN Vlaanderen)
Bij het werkwoord zullen valt op dat het in de beide regio’s het meest gebruikte werkwoord is. In Vlaanderen is het met 35 attestaties met een kleine voorsprong op moeten (32 attestaties) het meest gebruikte, maar in Nederland is het zonder enige twijfel het gebruikelijkste werkwoord in de betreffende taalhandeling. 416 keer is het in het Nederlandse subcorpus opgetekend, tegenover 0 attestaties voor willen en 72 voor moeten. Hieruit kunnen we opmaken dat het zeker voor de Nederlanders het meest gebruikelijke werkwoord is om een ‘aanbod’ uit te drukken met taal. Hieronder worden opnieuw enkele voorbeelden gegeven:
(133)
{zullen} we anders naar Brugge een terras gaan doen? (CGN Vlaanderen)
(134)
ja {zal} ik de xxx nemen? (CGN Nederland)
(135)
{zullen} wij daar 'ns die slaapzakken d'ruit gaan pakken? (CGN Nederland)
(136)
{zal} ik dit al opschrijven? (CGN Vlaanderen)
Wat moeten betreft, zien we dat het in beide regio’s vrij frequent voorkomt in de taalhandeling ‘aanbod’. In Vlaanderen komt het zelfs bijna evenveel voor als zullen (32 tegenover 35 attestaties). In Nederland komt het weliswaar vaker voor dan willen (72 tegenover 0 attestaties), maar toch relatief veel minder dan zullen (416 attestaties). Het is dus niet het gebruikelijkste werkwoord, zeker niet in Nederland. Wel is het onweerlegbaar dat het voorkomt in beide regio’s. Voor Vlaanderen is het verschil met zullen zelfs verwaarloosbaar. Ook voor moeten worden enkele voorbeelden gegeven. Opnieuw moet opgemerkt worden dat de voorbeelden met moeten ook deontisch geïnterpreteerd kunnen worden.
(137)
{moeten} we nog zaken kopen? (CGN Vlaanderen)
(138)
ja en {moeten} we nog even een tijd afspreken voor uh zeven juni? (CGN
Nederland) (139)
en wij moeten to {moeten} wij nog iets meenemen of zo? (CGN Vlaanderen)
(140)
{moet} ik 't voorschieten? (CGN Nederland)
65
c. Vergelijking per regio
Wanneer we nu per regio bekijken welk werkwoord het frequentst voorkomt, zien we dat dat zowel bij Vlaanderen als bij Nederland zullen is. In Vlaanderen zijn de verschillen met de andere twee werkwoorden echter klein te noemen. Zullen komt 35 keer voor, moeten 32 keer en willen 20 keer. We kunnen dus zeggen dat er in Vlaanderen, aan de hand van de gegevens uit het CGN, geen specifieke voorkeur voor een bepaald werkwoord bestaat.
In Nederland liggen de verhoudingen anders. Zullen is er het absolute topwerkwoord voor de taalhandeling ‘aanbod’. Moeten komt ook voor, maar een stuk minder. Willen komt dan weer helemaal niet voor in Nederland volgens de gegevens uit het CGN.
d. Conclusie
Uit de bovenstaande grafieken kunnen we dus concluderen dat in Nederland in de meerderheid van de gevallen het werkwoord zullen gebruikt wordt voor een taalhandeling ‘aanbod’. In Vlaanderen is er geen uitgesproken voorkeur maar is er toch een kleine meerderheid voor zullen. Moeten is in beide regio’s vertegenwoordigd, maar relatief minder dan zullen. De interessantste bemerking betreft echter het werkwoord willen. Dat komt geen enkele keer voor in Nederland, terwijl het in Vlaanderen toch 20 keer geattesteerd is. Hieruit kan afgeleid worden dat het vermoeden klopt dat willen typisch is voor Vlaanderen in een taalhandeling ‘aanbod’.
66
Tabellen met grammaticale personen
We bekijken ook nog kort even de verhoudingen tussen de grammaticale personen. De vormen met we en wij werden hier voor de duidelijkheid met elkaar opgeteld. De tabellen Tabel 20Tabel 21 geven de cijfergegevens weer:
Willen Willen we/wij
Zullen 16
Wil ik
4
Totaal
20
Moeten
Zullen we/wij
14
Moeten we/wij
Zal ik
21
Moet ik
35
7 25 32
Tabel 20: CGN Vlaanderen
Willen
Zullen
Moeten
Willen we/wij
0
Zullen we/wij
266
Moeten we/wij
25
Wil ik
0
Zal ik
150
Moet ik
47
Totaal
0
416
72
Tabel 21: CGN Nederland
67
a. Statistische toets
Ook hier zullen we eerst nagaan of de gegevens statistisch significant zijn. Dit zal opnieuw gebeuren aan de hand van een chikwadraattoets. Die geeft de volgende uitkomst:
data: contingency table
A
B
C
1
16
280
32
328
2
4
171
72
247
20
451
104
575
Tabel 22
expected: contingency table
A
B
C
1
11.4
257.
59.3
2
8.59
194.
44.7
Tabel 23
chi-square = 38.3 degrees of freedom = 2 probability = 0.000
Tabel 22 geeft opnieuw de cijfers per grammaticale persoon en per werkwoord. Tabel 23 toont de statistisch verwachte cijfers. De p-waarde is kleiner dan 0,05. Dat betekent dat de gegevens statistisch significant zijn.
68
b. Vlaanderen
We bespreken eerst het Vlaamse deel: daar zien we dat bij willen de meeste relevante zinnen die met willen we/wij zijn. Willen we/wij heeft 16 attestaties opgeleverd, terwijl wil ik er slechts 4 heeft. Wat zullen betreft, zien we dat zal ik het meeste zinnen heeft opgeleverd: 21 tegenover 14 voor zullen we/wij. Bij moeten zien we dat moet ik (25) de meeste voorbeelden heeft opgeleverd, voor de eerste persoon meervoud (7). Hieronder geven we enkele van de attestaties weer:
(141)
{willen} we zeggen dertien? (CGN Vlaanderen)
(142)
{wil} ik dat dan 'ns rondvragen? (CGN Vlaanderen)
(143)
uh {zal} ik het hier voorlezen? (CGN Vlaanderen)
(144)
{zullen} we even op dat muurtje gaan zitten? (CGN Vlaanderen)
(145)
{moeten} we nog zaken kopen? (CGN Vlaanderen)
(146)
{moet} ik hem 'ns tonen? (CGN Vlaanderen)
c. Nederland
Voor het Nederlandse subcorpus heeft het uiteraard geen zin om de verhoudingen bij willen te bespreken, aangezien er bij dat werkwoord geen enkele attestatie gevonden is. Bij zullen zien we dat de meeste attestaties bij zullen we/wij (266) te vinden zijn, voor zal ik (150). Bij moeten is het de eerste persoon enkelvoud die de meeste relevante resultaten geeft (47), voor moeten we/wij (25). Opnieuw worden enkele van de attestaties weergegeven:
(147)
{zullen} wij Buitendam vragen of hij de officier belt voor een beslissing?
(CGN Nederland) (148)
{zal} ik 'ns in de gids kijken? (CGN Nederland)
(149)
meneer Van Der Doef {moeten} we proberen meer greep op die bank te
krijgen of hoeft dat eigenlijk niet? (CGN Nederland) (150)
{moet} ik nog even een blok buiten pakken? (CGN Nederland)
69
d. Vergelijking tussen de regio’s
Bij de vergelijkingen per werkwoord tussen de regio’s, heeft het opnieuw geen zin om willen te behandelen omdat dat in Nederland niet voorkomt.
Bij zullen zien we daarentegen dat in Vlaanderen de meeste attestaties uit de eerste persoon enkelvoud komen, terwijl dat in Nederland uit de eerste persoon meervoud is.
Wat moeten betreft, bemerken we dat zowel in Vlaanderen als in Nederland de eerste persoon enkelvoud de meeste attestaties oplevert.
2.1.3
CONDIV Vlaanderen – CONDIV Nederland
Grafieken
Om de vergelijking tussen het Nederlandse en het Vlaamse deel van het CONDIV-corpus te kunnen maken, moeten we eerst nog een extra grafiek tekenen. In de tabellen die hierboven gepresenteerd zijn, zijn de resultaten namelijk opgedeeld in ‘krantentaal’, ‘chattaal’ en taal van ‘Usenet’. Wat ons hier nu interesseert, zijn de totaalcijfers per regio uit het CONDIVcorpus. Die worden weergegeven in de grafiekenGrafiek 9 enGrafiek 10:
CONDIV Vlaanderen 200 159
100
172
27
Relevante resultaten
0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 9
70
CONDIV Nederland 500 0
421
Willen
Zullen
47
0
Relevante resultaten
Moeten
Grafiek 10
a. Statistische toets
Net zoals in de vorige paragrafen controleren we ook voor de resultaten uit het CONDIVcorpus of de cijfergegevens statistisch significant zijn. De chikwadraattoets geeft de volgende uitkomst:
data: contingency table
A
B
C
1
27
159
172
2
0
421
47
468
27
580
219
826
358
Tabel 24
expected: contingency table
A
B
C
1
11.7
251.
94.9
2
15.3
329.
124.
Tabel 25
71
chi-square = 206. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
Tabel 24 toont de resultaten per werkwoord en per regio. De verwachte frequenties worden weergegeven in Tabel 25.
Deze resultaten zijn dus statistisch significant aangezien de p-waarde kleiner is dan 0,05. Wanneer we de verwachte resultaten bekijken, constateren we het volgende: willen heeft in Vlaanderen meer attestaties dan verwacht, in Nederland zijn er geen voorbeelden gevonden met dat werkwoord. Voor zullen zijn er in Vlaanderen minder attestaties dan verwacht, in Nederland zijn er meer. Bij moeten zijn er meer gevonden dan er statistisch verwacht wordt in Vlaanderen, maar minder in Nederland.
b. Vergelijking per werkwoord
Voor willen zijn er, net als in het CGN, ook in het CONDIV-corpus geen relevante resultaten gevonden in Nederland. Het is dus duidelijk dat dit werkwoord in een taalhandeling ‘aanbod’ enkel wordt gebruikt in Vlaanderen. De voorbeelden (151) tot (154) zijn dus allemaal afkomstig uit Vlaanderen:
(151)
590
da zelf zo vreselijk vindt waarom veranderde nie van kwafeur:)
BLM: willen we wedden? is er eens peciale reden waarom die nicklamer hier nog 279,471 10,185 98% 0 83% 0 83% #vlaan_1.sml 76% (CONDIV Vlaanderen) (152)
604
mmmmmmmmmmmmm yes * Shades is er mee
weeeeeeeeeeeeeeeeeeeg willen we dan is afspreken ? gewoon dag shades 363,284 2,651 86% 0 27% 0 27% #hoog_1.sml 70% (CONDIV Vlaanderen) (153)
1,411
aken - messages will be saved. nijn :) nijntje, mmmm,
wil ik ze van leuven meebrengen ? trist: voor mij ook? 118,687 3,768 93% 0 37% 0 37% #vlaan_4.sml 37% (CONDIV Vlaanderen) (154)
623
! Halleke is ben Bloed :-) Ren0, hmmm gevaarlijk onderwerp,
willen we effe privŽ gaan? sorry :) Ren0, ja..meer dan je op 6,154 305 76% 0 3% 0 3% #belg_2.sml 2% (CONDIV Vlaanderen) 72
Zullen is ook in dit corpus het best vertegenwoordigde werkwoord. In Vlaanderen zijn er 159 attestaties, in Nederland 421. Dat betekent dus dat zullen het meest voorkomende werkwoord is bij een ‘aanbod’. Ook in het CGN is zullen het frequentst. Enkele voorbeelden:
(155)
1089 lekkerder is dan nummer 0091088 nog niet uitgetest zullen we dat eens
doen? we want split ! we want split ! (CONDIV Vlaanderen) (156)
ver zelfs hahahaha wat valt er te lachen mja greatguy; zullen wij ff pompen
met 300 kb/s? geen idee hoor.. ;)) 96,684 6,469 79% 0 35% 0 35% #nede_1.sml 35% (CONDIV Nederland) (157)
é en da blijft mor duren... waar is Carlos? zal ik beginnen? tsss... zal ik
beginnen? Nop (CONDIV Vlaanderen) (158)
waarom ben ik gebanned? huh? vitamine : geen id..zal ik je unbannen ? fijn
graag momz (CONDIV Nederland)
Voor moeten vinden we in Vlaanderen een pak meer attestaties dan in Nederland: 172 tegenover 47. Dat zou erop kunnen wijzen dat het werkwoord vaker voorkomt in Vlaanderen dan in Nederland bij een ‘aanbod’. De cijfers uit het CGN geven echter het omgekeerde aan. Er valt dus voorlopig nog geen conclusie te trekken over het werkwoord moeten. Misschien is er wel een verschil als we rekening houden met het stijlregister waaruit de zinnen komen. Dat zal later worden besproken (cf. infra). Opnieuw moet worden opgemerkt dat de attestaties met moeten ook een deontische interpretatie kunnen hebben gehad. Dat is bijvoorbeeld het geval in zin (160).
(159)
xxxiiiiii nossssssssssieee !1 :)))) nossie, moeten we nog langs komen ? jah
hooj als je wilt /me is a (CONDIV Nederland) (160)
concrete vragen : Mag ik gewoon maar het nummer van zo'n DID-lijn
nemen ? Moet ik met een Subaddress werken ? Belgacom zegt dat dit een POINT to POINT (CONDIV Vlaanderen) (161)
zeggen ander wordt ie weder gekickt :)))) :) moet ik zaterdag me digicam
meenemen? ligteraan wil je dat ik buk (CONDIV Nederland)
73
c. Vergelijking per regio
Wanneer we nu kijken naar de verhouding tussen de werkwoorden per regio, zien we dat in Vlaanderen het werkwoord moeten het frequentst voorkomt. In tegenstelling tot wat we in het CGN opmerkten, is hier zullen niet het frequentst. Toch is er niet veel verschil tussen zullen en moeten in Vlaanderen, wat in het CGN ook het geval is. Willen is opnieuw het minst voorkomende werkwoord van de drie. In het CGN kwam willen echter relatief meer voor dan in het CONDIV. Dit zou verklaard kunnen worden doordat het CGN enkel gesproken teksten bevat. Het CONDIV bevat naast teksten met een spreektalig karakter (chattaal bijvoorbeeld) ook formele teksten (bijvoorbeeld krantentaal).
In Nederland is het meest voorkomende werkwoord zullen (421 attestaties). Moeten komt er relatief veel minder voor dan in Vlaanderen. Willen komt niet voor in het Nederlandse subcorpus van het CONDIV. We kunnen dus stellen dat zullen het meest voorkomende werkwoord is in Nederland, iets wat ook bevestigd wordt door de gegevens in het CGN.
d. Conclusie
Uit de bovenstaande grafieken kunnen we dus concluderen dat het frequentste werkwoord voor een taalhandeling ‘aanbod’ in Nederland zullen is. In Vlaanderen echter komt het werkwoord moeten meer voor. Uit de gegevens van het CONDIV-corpus blijkt dat er in Nederland geen enkele attestatie is van het werkwoord willen in de door ons onderzochte taalhandeling. In Vlaanderen komt dit werkwoord wel voor. Dit bevestigt opnieuw onze veronderstelling dat willen typisch Vlaams is bij een ‘aanbod’. Wat moeten betreft, zien we dat het in Vlaanderen het sterkst vertegenwoordigde werkwoord is. Er zijn er zelfs meer attestaties dan voor zullen. In Nederland komt moeten relatief veel minder voor dan zullen.
Tabellen met grammaticale personen
We bekijken ook hier kort de verhoudingen tussen de grammaticale personen. De aantallen per grammaticale persoon staan weergegeven in de tabellenTabel 26 en Tabel 27. De twee vormen uit de eerste persoon meervoud worden opnieuw met elkaar opgeteld.
74
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
22 5
Totaal
27
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 48 111
Moeten we/wij Moet ik
159
1 171 172
Tabel 26: CONDIV Vlaanderen
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
0 0
Totaal
0
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 155 266
Moeten we/wij Moet ik
421
1 46 47
Tabel 27: CONDIV Nederland
a. Statistische toets
Voor we deze cijfergegevens bespreken, wordt nagegaan of ze statistisch significant zijn aan de hand van een chikwadraattoets. De volgende uitkomst werd bekomen:
data: contingency table
A
B
C
1
22
203
2
227
2
5
377
217
599
27
580
219
826
Tabel 28
75
expected: contingency table
A
B
C
1
7.42
159.
60.2
2
19.6
421.
159.
Tabel 29
chi-square = 134. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
Tabel 28 geeft de frequenties per werkwoord en per grammaticale persoon. De cijfers die statistisch te verwachten vallen, worden getoond in Tabel 29. Doordat de p-waarde kleiner is dan 0,05 zijn deze resultaten statistisch significant.
b. Vlaanderen
In het Vlaamse deel zien we dat bij willen de meeste attestaties gevonden zijn voor willen we/wij (22), gevolgd door wil ik (5). Bij zullen zorgt zal ik voor de meeste attestaties (111), zullen we/wij gaf 48 voorbeeldzinnen. Bij moeten zorgt eveneens de eerste persoon enkelvoud voor het grootste aantal attestaties (171). Moeten we komt maar 1 keer voor in een aanbod en moeten wij helemaal niet. Hieronder volgen enkele voorbeelden:
(162)
939 ij pleit dan ook voor wat meer democratische verdeling van de hinder.
« Wil ik eens even een bondige opsomming geven van de milieubelastingen die wij allemaal moeten incasseren? 133 4 50% 0 28% 0 28% ln_00877.htm 39% (CONDIV Vlaanderen) (163)
590
da zelf zo vreselijk vindt waarom veranderde nie van kwafeur:)
BLM: willen we wedden? is er eens peciale reden waarom die nicklamer hier nog 279,471 10,185 98% 0 83% 0 83% #vlaan_1.sml 76% (CONDIV Vlaanderen)
76
(164)
Marbz, als 't spel nie marsjeert zeg ge uw keelgat maar open ;) Zeg zal
ik oe eens effe de loeken dicht batsen? millennium# mkfile 200M swapf (CONDIV Vlaanderen) (165)
edereen aan het kicken. weet iemand daar iet van? fossil: zullen wij hier dan
ook maar beginnen? vlaanderen : het kanaal voor de f 161,560 6,656 40% 0 60% 0 60% #belg_5.sml 60% (CONDIV Vlaanderen) (166)
Trevie? zegt is gauw iets, want ik wil weggaan moet ik nog ff wachten of niet?
noot - nee , ik blijf thuis - in te (CONDIV Vlaanderen)
c. Nederland
In het Nederlandse subcorpus heeft het werkwoord willen geen resultaten opgeleverd. Bij zullen levert de eerste persoon enkelvoud de meeste attestaties op (266), gevolgd door zullen we/wij (155). Voor moeten levert de eerste persoon meervoud slechts 1 relevante zin op (moeten we, zie voorbeeld (119)). De overige 46 zinnen zijn er in de eerste persoon enkelvoud. Enkele voorbeelden:
(167)
Zal ik met je meedoen? (CONDIV Nederland)
(168)
je waarschijnlijk al gemerkt ik mook hoor ook he zullen we ff prive gaan? is
goed waar sta jij? (CONDIV Nederland) (169)
zaterdag is er een pc discount of zo ff een kijkje nemen of moet ik hem ff
wakker schoppen? hehe zaterdag #holland (CONDIV Nederland)
d. Vergelijking tussen de regio’s
Een vergelijking tussen Vlaanderen en Nederland voor het werkwoord willen heeft geen zin want in Nederland zijn er geen relevante zinnen gevonden met dat werkwoord.
Bij zullen is de verhouding bij de beide regio’s ongeveer dezelfde: zowel in Vlaanderen als in Nederland is de eerste persoon enkelvoud het meest geattesteerd. Ook de eerste persoon meervoud met ‘we’ komt vrij vaak voor. De vorm met ‘wij’ komt verhoudingsgewijs vrij weinig voor.
77
Wat moeten betreft, zien we bij beide regio’s geen enkele attestatie voor moeten wij. Moeten we heeft in elke regio 1 relevant resultaat opgeleverd. Moet ik heeft in Vlaanderen 171 en in Nederland 46 resultaten gegeven. Opvallend is dat zowel in Nederland als in Vlaanderen de eerste persoon enkelvoud de meeste relevante resultaten oplevert.
2.1.4
Conclusie
In deze paragraaf hebben we de resultaten besproken die een vergelijking geven tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland aangaande het gebruik van de werkwoorden willen, zullen en moeten in een taalhandeling ‘aanbod’. We vergeleken ten eerste de resultaten uit Vlaanderen met die uit Nederland van beide corpora. In een tweede deel deden we hetzelfde met de resultaten uit het Vlaamse en het Nederlandse deel van het CGN. Ten derde bekeken we de resultaten die gevonden werden in het CONDIV-corpus. Bij elke van de drie delen behandelden we telkens eerst de totaalresultaten per werkwoord. Daarna analyseerden we ook de resultaten per grammaticale persoon van elk werkwoord. Hieronder volgt een korte conclusie bij onze bevindingen.
Algemeen
Bij het bekijken van het totale aantal resultaten, dus de resultaten van beide corpora samen, zien we dat willen enkel voorkomt in Vlaanderen. In Nederland werd geen enkele attestatie gevonden van dat werkwoord in de betreffende taalhandeling. Dat strookt met onze verwachtingen. Een tweede vaststelling is dat moeten in Vlaanderen frequenter gebruikt wordt dan zullen, terwijl dat in Nederland net omgekeerd is. Daar is zullen namelijk met voorsprong het meest gebruikte werkwoord bij een ‘aanbod’. Wat moeten betreft, moet er wel rekening mee worden gehouden dat het niet zeker is dat alle zinnen een taalhandeling ‘aanbod’ uitdrukken. Bij sommige zinnen is namelijk ook een deontische interpretatie mogelijk.
Uit de resultaten van het CGN bleek dat het werkwoord willen enkel voorkomt in Vlaanderen, niet in Nederland. Zullen is het meest gebruikte werkwoord in beide regio’s. Moeten komt tegen onze verwachtingen in vrij vaak voor in beide regio’s. In Vlaanderen is moeten zelfs
78
bijna even frequent als zullen. Het is weliswaar niet het gebruikelijkste werkwoord, maar het komt wel voor in beide regio’s. Zowel in Vlaanderen als in Nederland is zullen dus het gebruikelijkste werkwoord. Voor Vlaanderen is het verschil met de andere werkwoorden echter klein. In Vlaanderen liggen de aangetroffen frequenties dicht bij elkaar. Er springt dus niet echt een werkwoord uit. In Nederland daarentegen is er een duidelijke voorkeur voor zullen. Moeten komt ook voor, maar attestaties van willen zijn er niet gevonden in het Nederlandse subcorpus van het CGN.
Ook in het CONDIV-corpus zijn er voor Nederland geen voorbeelden gevonden van willen in een taalhandeling ‘aanbod’. Ook in het CONDIV-corpus is zullen het best vertegenwoordigde werkwoord. Wat moeten betreft, zijn er in Vlaanderen heel wat meer attestaties gevonden dan in Vlaanderen. Dat kan erop wijzen dat het voor een ‘aanbod’ heel wat meer voorkomt in Vlaanderen dan in Nederland. Het CGN bevestigt die stelling echter niet. In Vlaanderen komt moeten het meest voor. In het CGN was dat zullen. Willen is het minst voorkomende werkwoord van de drie. In Nederland komt zullen het meest voor.
Algemeen kunnen we dus uit dit deel besluiten dat willen uitsluitend in Vlaanderen gebruikt wordt voor de ‘taalhandeling’ aanbod. In Nederland is het geheel afwezig. Zullen is in Nederland het meest gebruikte werkwoord, in Vlaanderen komt het ongeveer evenveel voor als moeten. Moeten is dus in Vlaanderen het meest gebruikte, hoewel het niet noemenswaardig meer voorkomt dan zullen. In Nederland komt het ook voor, weliswaar veel minder dan zullen, maar toch ook meer dan willen.
Grammaticale personen
We bespreken hieronder wat we kunnen concluderen uit de vergelijkingen per grammaticale persoon.
We beginnen met het werkwoord willen: in het CGN zagen we dat willen niet voorkwam in Nederland. In Vlaanderen zagen we dat de meeste attestaties gevonden werden in de eerste persoon meervoud met ‘we’.
79
Ook in het CONDIV-corpus werden geen Nederlandse attestaties van willen gevonden. In de Vlaamse resultaten uit dit corpus werden de meeste attestaties gevonden in de eerste persoon meervoud. Wanneer we naar beide corpora samen kijken, is het dus logisch dat in het algemeen de eerste persoon meervoud het meeste attestaties geeft bij het werkwoord willen. Wanneer in het Nederlands het werkwoord willen gebruikt wordt in een taalhandeling ‘aanbod’, dan gebeurt dat meestal in de eerste persoon meervoud.
Voor zullen zien we in het CGN dat in Vlaanderen de meeste attestaties door de eerste persoon enkelvoud geleverd worden, terwijl dat in Nederland door de eerste persoon enkelvoud gebeurt. In het CONDIV-corpus is zowel in Vlaanderen als in Nederland de eerste persoon enkelvoud het meest geattesteerd. De eerste persoon meervoud komt ook vrij vaak voor. In de beide corpora samen heeft in Vlaanderen de eerste persoon enkelvoud meer attestaties dan de eerste persoon meervoud. In Nederland zien we in het algemeen dat zullen we en zal ik ongeveer evenveel resultaten opleveren. In Vlaanderen wordt zullen in een taalhandeling ‘aanbod’ meestal gebruikt in de eerste persoon enkelvoud. In Nederland wordt zowel het enkelvoud als het meervoud frequent gebruikt.
Bij moeten zien we in het CGN dat in beide regio’s de eerste persoon enkelvoud het meeste attestaties oplevert. In Vlaanderen wordt de eerste persoon meervoud weinig gebruikt, in Nederland komt hij vrij vaak voor. In het CONDIV-corpus zien we bij beide regio’s nauwelijks attestaties voor de eerste persoon meervoud. De eerste persoon enkelvoud geeft daarentegen vrij veel attestaties. Bij het bekijken van de twee corpora samen, zien we dat in het algemeen het werkwoord moeten in een taalhandeling ‘aanbod’ gebruikt wordt in de eerste persoon enkelvoud. Nederlandstaligen gebruiken bij de betreffende taalhandeling het werkwoord moeten dus meer in de eerste persoon enkelvoud dan in de eerste persoon meervoud.
Nederlandstaligen gebruiken voor een ‘taalhandeling’ aanbod in de eerste persoon enkelvoud meestal de werkwoorden zullen en moeten. Voor de eerste persoon meervoud is er een onderscheid: Nederlanders kiezen daar voor het werkwoord zullen, Vlamingen zullen daarvoor minder het werkwoord zullen gebruiken.
80
2.2 De invloed van het stijlregister In dit deel gaan we na of het stijlregister een invloed heeft op de keuze van het werkwoord bij de taalhandeling ‘aanbod’. Hiervoor zullen we de krantentaal uit het CONDIV-corpus vergelijken met de chattaal en de taal uit Usenet. De krantentaal stelt het formele register voor, de chattaal en de taal van Usenet vertegenwoordigen het informele register. Na de vergelijking van de twee stijlregisters zullen we kort de twee subcorpora die de informele taal vertegenwoordigen, namelijk dat met chattaal en dat met taal van Usenet, met elkaar vergelijken. De voorbeelden uit het CGN werden niet meer onderverdeeld in categorieën, omdat de attestaties uit het CONDIV-corpus al een representatief beeld geven van enerzijds het formele en anderzijds het informele register.
2.2.1
Krantentaal – Chat-/Usenettaal
In dit deel vergelijken we het gebruik van willen, zullen en moeten bij een taalhandeling ‘aanbod’ in het informele en het formele stijlregister. We houden hierbij nog geen rekening met de regio waar de voorbeeldzinnen geattesteerd zijn, dat doen we pas in het volgende deel.
Grafieken
We hebben een grafiek nodig die de resultaten van ‘CONDIV krantentaal Vlaanderen’ en ‘CONDIV krantentaal Nederland’ samen weergeeft (Grafiek 11). Die grafiek zal worden vergeleken met de grafiek die de resultaten van ‘CONDIV chattaal Vlaanderen’, ‘CONDIV chattaal Nederland’, ‘CONDIV Usenet Vlaanderen’ en ‘CONDIV Usenet Nederland’ samen weergeeft (Grafiek 12).
81
CONDIV kranten VL+NL 20 15
16
10
Relevante resultaten
5
1
0
0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 11
CONDIV chat + Usenet VL + NL 600 564 400 Relevante resultaten
200
219
26 0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 12
a. Statistische toets
Eerst wordt nagegaan of de cijfergegevens uit bovenstaande grafieken statistisch significant zijn. Dit zal gebeuren aan de hand van een chikwadraattoets. De chikwadraattoets geeft de volgende uitkomst:
data: contingency table
A
B
C
1
1
16
0
2
26
564
219
809
27
580
219
826
17
Tabel 30
82
expected: contingency table
A
B
C
1 0.556
11.9
4.51
2
568.
214.
26.4
Tabel 31
chi-square = 6.38 degrees of freedom = 2 probability = 0.041
Tabel 30 toont de frequenties per stijlregister en per werkwoord. In Tabel 31 krijgen we de statistisch verwachte frequenties. Er kan besloten worden dat de cijfers statistisch significant zijn omdat de p-waarde kleiner is dan 0,05.
Voor willen zijn er voor het formele en het informele register telkens ongeveer evenveel resultaten als er statistisch verwacht werd. Zullen heeft in het formele register meer voorkomens dan verwacht, in het informele register zijn het aantal geattesteerde en het aantal verwachte zinnen ongeveer gelijk. In het formele register zijn er minder zinnen met moeten dan verwacht, in het informele register komen de verwachtingen overeen met het aantal gevonden attestaties.
b. Vergelijking per werkwoord
Het valt onmiddellijk op dat willen in de informele taal veel vaker voorkomt dan in de formele (26 attestaties t.o.v. 1). We kunnen dus stellen dat willen vooral in informele taal gebruikt wordt om een ‘aanbod’ uit te drukken. Toch zit het werkwoord voor de beide stijlregisters dicht bij de verwachte frequentie. Hieronder geven we enkele voorbeelden:
(170)
939 ij pleit dan ook voor wat meer democratische verdeling van de hinder.
« Wil ik eens even een bondige opsomming geven van de milieubelastingen die
83
wij allemaal moeten incasseren? 133 4 50% 0 28% 0 28% ln_00877.htm 39% (CONDIV kranten Vlaanderen) (171)
rma !! en we zwaaien met zijn allen naar farma !! hanne, wil ik hem eraf
zwaaien ? :) tataaaa wimlee dat heeft h 6,333 278 50% 0 15% 0 15% #vlaan_6.sml 15% (CONDIV chat Vlaanderen) (172)
2 llen collectiviseren. Zij zijn eveneens geen extreme partij. Aldus, inderdaad,
willen we wedden? {CD:bc}>> Maar met de kracht van de publieke opinie in het 101,437 5,965 67% 10 84% 0 82% v_poli5.sml 82% (CONDIV Usenet Vlaanderen)
Zullen is in beide registers het meest gebruikte werkwoord. Met 16 attestaties in de kranten en 564 in het informele register is het in beide categorieën het sterkst vertegenwoordigd. Dat toont aan dat dat werkwoord in het algemeen het meest gebruikelijk is, zowel in formele als in informele taal.
(173)
name is not strange to me, but I don't know, sorry. hallo zullen we zaterdag dan
even gaan trouwen, shanya? Jeetje (CONDIV chat Nederland) (174)
te bundel Zomerplaats, die de aanleiding vormt voor ons gesprek. "Zullen we
daar gaan zitten? Daar hebben we geen last van de muziek', vraag (CONDIV kranten Nederland) (175)
* Fach` is away: (food) [ BX -MsgLog On] punt voor neeje :) zal ik es
voordoen ? (CONDIV chat Vlaanderen)
Wat moeten betreft, zien we dat het in de krantentaal geen enkele keer voorkomt. Dit kan erop wijzen dat het als foutief wordt ervaren en dat het daarom niet gebruikt wordt in formele taalsituaties. In het informele register daarentegen zijn er 219 attestaties. Dit komt overeen met 27% van het totale aantal attestaties van ‘aanbod’ in het informele register. Dat betekent dus dat het werkwoord wel gebruikelijk is in informele registers. Toch moet opgemerkt worden dat bepaalde voorbeeldzinnen met moeten ook deontisch geïnterpreteerd kunnen worden. In zinnen (176) en (177) is er geen deontische interpretatie mogelijk. Hier gaat het duidelijk om een taalhandeling ‘aanbod’.
84
(176)
AGALEV ook. {CD:bc}> {CD:bc}> >Wat stelt VIVANT voor? {CD:bc}>
{CD:bc}> >Of moeten we helpen meedenken en iets op V.I.V.A.N.T. verzinnen? {CD:bc}> >Voorbee (CONDIV Usenet Vlaanderen) (177)
pe!? waar! waar! * LordLeto ali: lotje met mij! :(( moet ik er mij mee
moeien? ali: pak maar over ja... *lol* o (CONDIV chat Vlaanderen)
c. Vergelijking per stijlregister
In het formele register zien we dus dat zullen het gebruikelijkst is, een gegeven dat strookt met onze verwachtingen. Ook onze verwachtingen voor willen en moeten blijken juist te zijn: willen komt maar 1 keer voor in de krantentaal, moeten komt helemaal niet voor. Het is echter moeilijk om conclusies te trekken net omdat er zo weinig voorbeelden gevonden zijn. Dit komt doordat een taalhandeling ‘aanbod’ zelden voorkomt in krantentaal, waar de directe rede weinig gebruikt wordt. In krantentaal wordt meestal de indirecte rede gebruikt.
Het informele register telt 26 attestaties van willen. Hier komt willen dus wel voor in een taalhandeling ‘aanbod’. Ook dit komt overeen met onze verwachtingen. Willen wordt dus vooral in informele taal gebruikt om een ‘aanbod’ uit te drukken, niet in formele taal. Zullen is ook in het informele register het meest gebruikelijke werkwoord. Ook moeten is in informele taal een veelgebruikt werkwoord voor de taalhandeling ‘aanbod’.
d. Conclusie
We kunnen dus concluderen dat in de formele taal enkel zullen gebruikt wordt. Moeten en willen komen er nauwelijks voor. In de informele taal worden zowel willen, zullen en moeten gebruikt. Toch zijn de attestaties van willen het kleinst in aantal. Zullen is ook in de informele taal het frequentst.
85
Tabellen met grammaticale personen Ook in dit deel zullen we een vergelijking maken tussen de verschillende gezochte grammaticale personen per werkwoord. Tabellen Tabel 32 enTabel 33 geven respectievelijk de cijfers voor de formele en in de informele taal weer.
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
0 1
Totaal
1
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 4 12
Moeten we/wij Moet ik
0 0
16
0
Tabel 32: CONDIV kranten VL + NL
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
22 4
Totaal
26
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 199 365
Moeten we/wij Moet ik
564
2 217 219
Tabel 33: CONDIV chat + Usenet VL + NL
a. Statistische toets
We gaan eerst na of onze cijfergegevens statistisch significant zijn. Dit zal opnieuw door middel van een chikwadraattoets gebeuren. De toets geeft de volgende uitkomst:
data: contingency table A
B
C
1
22
203
2
227
2
5
377
217
599
27
580
219
826
Tabel 34
86
expected: contingency table
A
B
C
1
7.42
159.
60.2
2
19.6
421.
159.
Tabel 35
chi-square = 134. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
Tabel 34 geeft voor de twee stijlregisters samen de cijfers per werkwoord weer. In Tabel 35 zijn de statistische verwachte cijfers te vinden. Er blijkt dat de cijfergegevens bruikbaar zijn voor een analyse. Ze zijn namelijk statistisch significant omdat de p-waarde kleiner is dan 0,05.
b. Formeel register
In het formele register zien we dat willen slechts 1 attestatie heeft, dat in de eerste persoon enkelvoud. Voor zullen zijn de meeste attestaties geleverd in de eerste persoon enkelvoud. Bij moeten is er geen enkel relevant resultaat opgetekend. Enkele voorbeelden:
(178)
939 ij pleit dan ook voor wat meer democratische verdeling van de hinder.
« Wil ik eens even een bondige opsomming geven van de milieubelastingen die wij allemaal moeten incasseren? 133 4 50% 0 28% 0 28% ln_00877.htm 39% (CONDIV kranten Vlaanderen) (179)
Zal ik hem tam maken?, vraagt hij. (CONDIV kranten Nederland)
87
c. Informeel register
Voor willen zien we dat de eerste persoon meervoud het meeste attestaties heeft, namelijk 22. Wil ik heeft er slechts 4. De meeste relevante resultaten bij zullen zijn afkomstig van de eerste persoon enkelvoud (365). Ook de eerste persoon meervoud heeft heel wat attestaties (199). Bij moeten is het overduidelijk de eerste persoon enkelvoud die de meeste attestaties oplevert: 217 tegenover 2 voor moeten we en geen enkel voor moeten wij. Enkele voorbeelden:
(180)
hal update uwe horoscoop is jong Gette, hmmm gevaarlijk onderwerp, willen
we effe privŽ gaan? oké heppie beursday? h 38,722 1,483 88% 0 30% 0 30% #belg_9.sml 29% (CONDIV Usenet Vlaanderen) (181)
ng h aar :P tweete : neem jij nu al de fun weg ? ;-) tweete wil ik de puntjes
komen knippen? dan mag jij de mijn knippen ;o) twe 242,844 8,194 50% 0 78% 0 78% #vlaan_8.sml 78% (CONDIV chat Vlaanderen) (182)
t gij krullen, of is dat een andere operator? forum weg ? x, zullen wij voor u
tellen? * oper-x is gone. [ Jan15 01:12 CET ] counting 175,453 6,842 50% 0 65% 0 65% #leuv_4.sml 65% (CONDIV chat Vlaanderen) (183)
lekker inspiratieophalen hier :) och ja he Zal ik even koffie zetten ? hoi ja
lekker wel met een moor (CONDIV chat Nederland) (184)
wel neig dsa meiske bol het af ket dsaatje : moet ik u komen teodekken? of
moek es komme ? ja Hollander (CONDIV chat Vlaanderen)
d. Vergelijking tussen de stijlregisters
In het formele register zijn er amper attestaties voor willen, dus heeft het geen zin om een vergelijking te maken met het informele register.
Wat zullen betreft, zien we dat in beide registers de eerste persoon enkelvoud het meeste attestaties heeft opgeleverd. Ook in de eerste persoon meervoud zijn er vrij veel attestaties in het formele en het informele register.
Moeten heeft geen attestaties in het formele register. Daarom zullen we geen vergelijking maken tussen de registers voor het werkwoord moeten.
88
2.2.2
Chattaal – Usenettaal
In deze paragraaf zullen we kort een vergelijking maken tussen de subcorpora van informele taal onderling. De chattaal is nog informeler dan de Usenettaal. In Usenet wordt er namelijk gediscussieerd over bepaalde onderwerpen. Chattaal kunnen we beschouwen als informele gesproken taal, die weliswaar geschreven wordt. We vergelijken dus het corpus met chattaal met dat van Usenettaal. Hiervoor houden we opnieuw geen rekening met de regio’s waar de voorbeelden zijn aangetroffen.
Grafieken We maken hiervoor twee grafieken: één waarin we de resultaten van de chattaal van Nederland en Vlaanderen samenbrengen (Grafiek 13), en één waarbij we hetzelfde doen met de resultaten van de Usenettaal (Grafiek 14).
CONDIV chat VL + NL 1000 500
25
497
189
Willen
Zullen
Moeten
0
Relevante resultaten
Grafiek 13
CONDIV Usenet VL + NL 100 50
1
67
30
Willen
Zullen
Moeten
0
Relevante resultaten
Grafiek 14
89
a. Statistische toets
Ook hier worden de resultaten eerst statistisch getoetst. Dat gebeurt opnieuw met de chikwadraattoets. De volgende uitkomst werd bekomen:
data: contingency table
A
B
C
1
25
497
189
2
1
67
30
98
26
564
219
809
711
Tabel 36
expected: contingency table
A
B
C
1
22.9
496.
192.
2
3.15
68.3
26.5
Tabel 37
chi-square = 2.22 degrees of freedom = 2 probability = 0.330
Tabel 36 geeft per subcorpus en per werkwoord het aantal geattesteerde zinnen. Tabel 37 toont de statistisch verwachte frequenties. De gegevens zijn niet statistisch significant aangezien de p-waarde groter is dan 0,05. Betrouwbare conclusies zullen dus niet getrokken kunnen worden, maar aan de hand van de cijfers zullen wel enkele tendensen kunnen worden onderscheiden. 90
Er werden meer attestaties van willen verwacht dan er aangetroffen zijn in de chattaal. Voor de Usenettaal was het andersom. Voor zullen kwamen de verwachtingen ongeveer overeen met de resultaten. Wat moeten betreft komen het aantal gevonden resultaten ongeveer overeen met het aantal verwachte resultaten in beide subcorpora.
b. Vergelijking per werkwoord
Willen komt in het subcorpus met chattaal 25 keer voor. Dat is maar 3,5% van het totale aantal relevante resultaten in dat subcorpus. We kunnen dus stellen dat willen vrij weinig gebruikt wordt in chattaal. In het subcorpus van Usenet komt maar 1 keer voor (zie zin (187)). Ook dat is bijzonder weinig. Het werkwoord willen komt dus in beide subcorpora weinig voor in vergelijking met de andere twee onderzochte werkwoorden. We geven enkele voorbeelden:
(185)
ept bij *dsa* dsa en da komt in doodsaai ook ... willen we een melodieke
spelen?? ooooooooooooooh ze zit ni op dees kana 149,587 5,425 86% 0 85% 0 85% #leuv_8.sml 85% (CONDIV chat Vlaanderen) (186)
r asl lokje? AANDACHT er is een anti-hoogland chatbox willen we hem
terroriseren? yoo room masters doe een take o 307,626 15,709 75% 0 99% 0 99% #hoog_2.sml 72% (CONDIV chat Vlaanderen) (187)
2 llen collectiviseren. Zij zijn eveneens geen extreme partij. Aldus, inderdaad,
willen we wedden? {CD:bc}>> Maar met de kracht van de publieke opinie in het 101,437 5,965 67% 10 84% 0 82% v_poli5.sml 82% (CONDIV Usenet Vlaanderen)
Voor zullen zien we dat het in beide subcorpora het frequentste werkwoord is. Bij de chattaal maakt het 70% van het totale aantal attestaties uit. In het Usenetsubcorpus is dat 68%. Zowel in de chattaal als in de Usenettaal is zullen dus het meest gebruikte werkwoord. Voorbeelden worden hieronder gegeven:
(188)
the city Domburg a few times I think leonie, ach, beetje oh zullen wij daar
eens verandering in brengen tazboy? leonie, doe maar!@ 81,079 5,195 84% 0 35% 0 35% #holl_1.sml 34% (CONDIV chat Nederland)
91
(189)
an Nigeria en dan is het opeens grappig.. Je||e ("wat is kwaliteit Phadeus,
zullen wij het iemand vragen opdat die het ons kan vertellen?") From M.R 72,726 4,514 41% 10 13% 0 45% n_spor11.sml 46% (CONDIV Usenet Nederland)
Moeten komt in het chatcorpus 189 keer voor. Dat is 27% van het totale aantal attestaties. Ook in het corpus met Usenettaal komt het vrij vaak voor: 30 keer oftewel 31%. We merken dus dat het in beide subcorpora relatief gezien ongeveer evenveel voorkomt. Ook hier volgen enkele voorbeelden:
(190)
LordLeto -: maar 't is al op. hehe LordLeto -: of moet ik nieuwe halen ?
appfelkorn ! nee, geen appfelkorn. (CONDIV chat Vlaanderen) (191)
op de kop puntje op de i paard bij *** gepakt koe bij de horens, enz Moet ik er
nog meer noemen ?? Riesje maakt een VERY VALID POINT hier !! AcHE (CONDIV Usenet Nederland)
c. Vergelijking per subcorpus
Bij de chattaal zien we dat zullen het meest gebruikte werkwoord is. Het wordt gevolgd door moeten. Willen komt relatief gezien weinig voor in chattaal.
In het subcorpus met taal van Usenet zien we dezelfde verhoudingen: zullen komt er het meeste voor, gevolgd door moeten en willen. Ook hier zien we dat willen het minst voorkomt van de drie.
d. Conclusie
Grote verschillen bestaan er dus niet tussen de twee informele corpora. Zullen is in beide corpora het frequentste werkwoord in een taalhandeling ‘aanbod’, gevolgd door moeten. Willen komt zeer weinig voor in beide corpora. Toch zijn er absoluut gezien meer attestaties in chattaal dan in Usenettaal. Dat komt wellicht doordat chattaal nog informeler is dan Usenettaal. We merken nogmaals op dat de cijfers slechts tendensen weergeven omdat ze niet statistisch significant zijn. 92
Tabellen met grammaticale personen
In dit deel zullen we per werkwoord bekijken welke grammaticale persoon het meest gebruikt wordt in de chattaal en in de Usenettaal. Tabel 38 geeft de resultaten weer voor de chattaal, Tabel 39 voor de Usenettaal.
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
21 4
Totaal
25
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 156 341
Moeten we/wij Moet ik
497
1 188 189
Tabel 38: CONDIV chat VL + NL
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
1 0
Totaal
1
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 43 24
Moeten we/wij Moet ik
67
1 29 30
Tabel 39: CONDIV Usenet VL + NL
a. Statistische toets
De resultaten worden eerst onderworpen aan een statistische toets. Daaruit zal blijken of ze al dan niet significant zijn. De chikwadraattoets geeft de volgende uitkomst:
data: contingency table A
B
C
1
22
199
2
223
2
4
365
189
558
26
564
191
781
Tabel 40
93
expected: contingency table
A
B
C
1
7.42
161.
54.5
2
18.6
403.
136.
Tabel 41
chi-square = 123. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
Tabel Tabel 40 geeft de cijfers per werkwoord en per subcorpus weer. Tabel Tabel 41 toont de verwachte frequenties na het uitvoeren van de chikwadraattoets. Er blijkt dat de cijfergegevens significant zijn want de p-waarde is kleiner dan 0,05.
b. Chattaal
Voor willen zien we dat de meeste attestaties geleverd zijn door de eerste persoon meervoud (21). De eerste persoon enkelvoud heeft maar 4 relevante resultaten. Zullen wordt meestal gebruikt in de eerste persoon enkelvoud (341 attestaties). In de eerste persoon meervoud wordt het echter ook vaak gebruikt in chattaal: 156 resultaten. Moeten wordt in een taalhandeling ‘aanbod’ het meest gebruikt in de eerste persoon enkelvoud. Voor de eerste persoon meervoud is er maar 1 attestatie (zie voorbeeld (119)). Enkele voorbeelden:
(192)
weer vree hoog ?! zoals altijd :) seg kiji, willen wij het niveau hier is een beetje
doen stijgen? ga uw gang, ik pr 47,534 1,841 53% 0 34% 0 34% #leuv_7.sml 34% (CONDIV chat Vlaanderen) (193)
was mis van vitrine NIVEAU! spookske wil ik onmiddelijk eens kijken ? de
belgen kunnen nog steeds nie op 28,686 1,446 50% 0 71% 0 71% #belg_6.sml 71% (CONDIV chat Vlaanderen) (194)
truste sav als ik dat doe gaat me schrem uit Zal ik even koffie zetten ? lekker
truste kassie natte (CONDIV chat Nederland)
94
(195)
beert,dan krijgt hij een hengst waar hij niet goed van wordt skate, zullen wij
het voordoen voor hem? LUH: is goed * ZimMmy gaat stop 123,718 6,049 88% 0 46% 0 46% #caiw_3.sml 46% (CONDIV chat Nederland) (196)
het password van de bedrijfsHP kwijt!!!! Bas, was up???? moet ik het even
doen Bastaard????????? oeps, das ballen!! * tazboy g (CONDIV chat Nederland)
c. Usenettaal
Willen komt bij Usenet enkel voor in de eerste persoon meervoud met ‘we’ (1 attestatie, zie zin (172)). In de eerste persoon enkelvoud is er geen enkele relevante zin gevonden met willen. Zullen heeft het meeste attestaties in de eerste persoon meervoud (43). De eerste persoon enkelvoud heeft 24 attestaties. Voor moeten zijn er nauwelijks relevante resultaten in de eerste persoon meervoud (1 met ‘we’ en 0 met ‘wij’, zie voorbeeldzin (124)). De eerste persoon enkelvoud is het best vertegenwoordigd bij moeten, met 29 attestaties. Ook hier geven we enkele voorbeelden:
(197)
na een blikseminslag naar de eeuwige bitvelden vertrokken. {CD:bc}>Pros
Zullen we verdergaan via e-mail? Ik denk dat er hier anders mensen zullen z (CONDIV Usenet Vlaanderen) (198) (199)
Zal ik je die opsturen? (CONDIV Usenet Vlaanderen) masseren, lieverd? {CD:bc}>> Wat heb ik gemist scheet? "Weer"...?
{CD:bc}>Ok. Moet ik je eens lekker massern, poepie? Het onbekende schrikt me niet af. {C (CONDIV Usenet Nederland)
d. Vergelijking tussen de subcorpora
Voor willen is de eerste persoon meervoud het frequentst in beide subcorpora. Bij Usenet komt de eerste persoon meervoud zelfs helemaal niet voor.
Zullen wordt in de chattaal het meest gebruikt in de eerste persoon enkelvoud, bij Usenet het meest in de eerste persoon meervoud.
95
Moeten komt in beide subcorpora het meest voor in de eerste persoon enkelvoud. Voor de eerste persoon meervoud zijn er amper attestaties.
Veel verschil is er op het vlak van de grammaticale personen tussen de chattaal en de Usenettaal dus niet. Het enige verschil bevindt zich bij zullen, bij dat werkwoord wordt in de chattaal het meest de eerste persoon enkelvoud gebruikt, en bij de Usenettaal het meest de eerste persoon meervoud.
2.2.3
Conclusie
Algemeen
Willen komt in informele taal vaker voor dan in formele taal. De verwachte frequenties in het formele register komen echter wel overeen met de geobserveerde frequenties. Het is zo dat er voor de formele taal weinig attestaties zijn met willen. Wellicht komt de constructie met een ‘aanbod’ gewoon weinig voor in de krantentaal.
Zullen is het frequentst in beide registers. Dat is dus het werkwoord dat het meest gebruikelijk is in zowel formele als informele taal.
Bij moeten is het duidelijk dat het niet voorkomt in formele taal. In de krantentaal werd geen enkele attestatie gevonden. In de informele taal daarentegen was er wel een duidelijke aanwezigheid van het werkwoord in de taalhandeling ‘aanbod’. Dit werkwoord is dus beperkt tot de informele taal. In formele taal wordt het niet gebruikt, wat erop wijst dat het wellicht als foutief wordt beschouwd, net als willen.
Uit de onderlinge vergelijking van de subcorpora met informele taal kunnen we besluiten dat er niet echt grote verschillen bestaan tussen de chattaal en de Usenettaal wat het gebruik van de drie werkwoorden in de taalhandeling ‘aanbod’ betreft. Enkel bij willen zijn er meer verschillen: er zijn meer attestaties voor willen in chattaal dan in Usenettaal. Dit is te verklaren doordat chattaal nog informeler is dan Usenettaal.
96
Grammaticale personen
We vergeleken in deze paragraaf enerzijds het verschil tussen het formele en het informele register. Anderzijds werd een korte vergelijking gemaakt tussen de twee subcorpora die het informele register voorstellen, namelijk het subcorpus met chattaal en dat met Usenettaal.
Voor willen zien we dat het maar 1 attestatie heeft in het formele register. Dit is dus verwaarloosbaar. In het informele register komt willen wel voor. Daar wordt het het meest gebruikt in de eerste persoon meervoud. Wat de informele subcorpora onderling betreft, merken we dat willen in de chattaal het meeste attestaties heeft in de eerste persoon meervoud. De eerste persoon enkelvoud heeft er minder. In de Usenettaal komt het alleen maar voor in de eerste persoon meervoud.
Bij zullen zijn in het formele register de meeste attestaties geleverd door de eerste persoon enkelvoud. Ook in het informele register is dat het geval. In dat register heeft de eerste persoon meervoud ook heel wat relevante resultaten opgeleverd. In de chattaal komt zullen ook meestal in de eerste persoon enkelvoud voor. De eerste persoon meervoud heeft echter ook heel wat attestaties. In de Usenettaal is het omgekeerd: daar komt zullen meer voor in de eerste persoon meervoud dan in de eerste persoon enkelvoud.
Moeten komt in het formele register niet voor. In het informele register levert de eerste persoon enkelvoud het meeste attestaties op. In chattaal wordt moeten het meest gebruikt in de eerste persoon enkelvoud. Voor de eerste persoon meervoud is er maar één attestatie. In Usenet is de eerste persoon enkelvoud ook het best vertegenwoordigd. Resultaten in de eerste persoon meervoud zijn er nauwelijks.
In de eerste persoon enkelvoud worden meestal de werkwoorden zullen en moeten gebruikt. Bij zullen is dat zowel in het formele als het informele register het geval. Tussen de informele subcorpora onderling is er wel een verschil: in chattaal komt de eerste persoon enkelvoud relatief vaker voor dan in de Usenettaal. Voor moeten zijn er enkel attestaties in het informele register. In beide subcorpora is het de eerste persoon enkelvoud die de meeste attestaties levert.
97
Wanneer Nederlandstaligen voor een taalhandeling ‘aanbod’ de eerste persoon meervoud gebruiken, doen ze dat meestal met de werkwoorden willen en zullen. Bij willen is dat enkel in het informele register. Bij zullen is dat vooral in het informele register, minder in het formele.
98
2.3 Verschillen in stijlregister tussen Vlaanderen en Nederland In dit deel zullen we per stijlregister (formeel – informeel) nagaan of er een verschil in werkwoordskeuze bestaat tussen Vlaanderen en Nederland. We onderzoeken met andere woorden of Vlaanderen in het formele dan wel informele register een ander werkwoord verkiest voor de taalhandeling ‘aanbod’ dan Nederland.
Om dit te doen, zullen ten eerste de resultaten uit het Vlaamse subcorpus ‘krantentaal’ vergeleken worden met die uit zijn Nederlandse tegenhanger. De krantentaal stelt uiteraard opnieuw de formele taal voor. Ten tweede vergelijken we de resultaten uit de Vlaamse subcorpora ‘chattaal’ en ‘Usenettaal’ met de resultaten uit de overeenkomende Nederlandse subcorpora. De chat- en Usenettaal vertegenwoordigt weer de informele taal.
2.3.1
Krantentaal Vlaanderen – Krantentaal Nederland
Deze paragraaf bespreekt de resultaten die gevonden zijn in de subcorpora ‘krantentaal’ voor Vlaanderen en Nederland. Het subcorpus met krantentaal stelt het formele register voor.
Grafieken
De grafieken Grafiek 15 en Grafiek 16 geven de attestaties uit de formele taal voor respectievelijk Vlaanderen een Nederland weer.
CONDIV kranten VL 15 13
10
Relevante resultaten
5 1
0
0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 15
99
CONDIV kranten NL 4 3 2 1 0
3 0 Willen
0 Zullen
Relevante resultaten
Moeten
Grafiek 16
a. Statistische toets
Hier wordt nagegaan of de cijfergegevens statistisch significant zijn. De chikwadraattoets geeft aan dat de cijfergegevens niet statistisch significant zijn. We zullen dus niet echt conclusies kunnen trekken aan de hand van deze gegevens. We kunnen wel bekijken welke tendensen er aangegeven worden.
b. Vergelijking per werkwoord
Uit de bespreking in het vorige deel bleek al dat willen zeer zelden voorkomt in het formele register. Uit deze grafieken blijkt nu dat het geen enkele keer voorkomt in de Nederlandse kranten, en 1 keer in een Vlaamse krant. Die ene keer is echter verwaarloosbaar. We kunnen dus stellen dat willen niet gebruikt wordt in formele taal voor een taalhandeling ‘aanbod’, noch in Vlaanderen noch in Nederland. Zin (200) toont het voorbeeld uit de Vlaamse krant.
(200)
pleit dan ook voor wat meer democratische verdeling van de hinder. «
Wil ik eens even een bondige opsomming geven van de milieubelastingen die wij allemaal moeten incasseren? 133 4 50% 0 28% 0 28% ln_00877.htm 39% (CONDIV kranten Vlaanderen)
Zullen is daarentegen het werkwoord dat het meest gebruikt wordt in de formele taal. Met 13 attestaties in Vlaanderen en 3 in Nederland komt zullen het meest voor van de drie 100
werkwoorden. In Nederland is het zelfs het enige werkwoord dat attestaties heeft in de formele taal. En we kunnen stellen dat dat in Vlaanderen ook het geval is, afgezien van de attestatie voor willen. Toch is het moeilijk om dit met zekerheid te stellen, doordat de cijfergegevens niet statistisch significant zijn. Enkele voorbeelden:
(201)
8 minder arbeidsdagen verloren zijn gegaan door stakingen dan in Vlaanderen.
Of zullen we het eens over Boel hebben? Dat lijkt me niet direct een geslaagde hers (CONDIV kranten Vlaanderen) (202)
Zal ik ze tam maken?, vroeg opa. (CONDIV kranten Nederland)
Voor moeten heeft een bespreking weinig zin, aangezien er voor geen van beide regio’s relevante resultaten gevonden zijn. We kunnen enkel concluderen, zoals we dat in het vorige deel ook al deden, dat geen van beide regio’s dit werkwoord gebruikt in formele taal.
c. Vergelijking per regio
Aangezien de cijfergegevens niet statistisch significant zijn, kunnen we ook hier geen echte analyse maken. We kunnen wel beschrijven welke tendensen er uit de gegevens naar voren komen. In Vlaanderen zien we dat er relevante attestaties zijn voor willen en voor zullen. Moeten heeft geen enkel bruikbaar resultaat opgeleverd. Ook voor willen is er maar 1 attestatie, waardoor we kunnen stellen dat willen hier zo goed als niet gebruikt wordt in het formele register. Moeten wordt helemaal niet gebruikt in het Vlaamse formele register. Zullen is daarentegen het enige van de drie werkwoorden dat als passend wordt beschouwd in een taalhandeling ‘aanbod’. In Nederland is de situatie gelijkaardig: Noch voor willen noch voor moeten zijn er attestaties gevonden. Die twee werkwoorden worden dus in Nederland helemaal niet gebruikt in een taalhandeling ‘aanbod’. Zullen is ook hier het meest gebruikte werkwoord in formele taal.
101
d. Conclusie
We zien dus dat in het algemeen het werkwoord zullen het enige werkwoord is dat gebruikt wordt om een taalhandeling ‘aanbod’ uit te drukken in formele taal. De andere werkwoorden worden niet of nauwelijks gebruikt. Het is echter niet mogelijk een echte conclusie te trekken doordat de resultaten niet statistisch betrouwbaar zijn.
Tabellen met grammaticale personen
Ook voor dit deel zullen we een vergelijking maken tussen de grammaticale personen van elk werkwoord. Daarvoor maken we gebruik van de tabellenTabel 42 en Tabel 43, die de resultaten uit respectievelijk de Vlaamse en Nederlandse kranten weergeven.
Willen
Zullen
Willen we/wij
0
Zullen we/wij
Wil ik
1
Zal ik
Totaal
1
Moeten 3 10
Moeten we/wij
0
Moet ik
0
13
0
Tabel 42: CONDIV kranten VL
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
0 0
Totaal
0
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 1 2 3
Moeten we/wij Moet ik
0 0 0
Tabel 43: CONDIV kranten NL
102
a. Statistische toets
Ook deze cijfers zijn statistisch niet significant. We zullen ons in de bespreking dus beperken tot de beschrijving van enkele tendensen.
b. Vlaanderen
Voor willen zien we dat er in Vlaanderen maar 1 attestatie is (zie voorbeeld (200)). Ze komt voor in de eerste persoon enkelvoud. Dat ene resultaat is echter verwaarloosbaar. Bij zullen zien we dat de eerste persoon enkelvoud het best vertegenwoordigd is met 10 attestaties. De eerste persoon meervoud komt ook voor (3 attestaties). Moeten is helemaal niet vertegenwoordigd in het Vlaamse formele register. Betrouwbare conclusies zijn niet mogelijk doordat de cijfers niet significant zijn.
(203)
Zal ik je wat vertellen? (CONDIV kranten Vlaanderen)
(204)
zorg over de veiligheid en het comfort van de bijna vier miljoen autobezitters?
Zullen we samen even huilen met de pet op?@ Een variabilisering van de autokost (CONDIV kranten Vlaanderen)
c. Nederland
Willen en moeten komen niet voor in het formele register in Nederland voor een taalhandeling ‘aanbod’. We kunnen zelfs stellen dat de werkwoorden überhaupt niet voorkomen in het formele register, aangezien moeten ook niet voorkomt in Vlaanderen en willen er maar 1 attestatie heeft. Zullen komt dan weer wel voor in het Nederlandse formele register. De meeste attestaties zijn er voor de eerste persoon enkelvoud (2) (zie voorbeeld (202)). De eerste persoon meervoud levert 1 attestatie op (zie voorbeeld (205)). Ook hier kunnen we geen betrouwbare conclusies trekken doordat de cijfergegevens statistisch niet significant zijn.
(205)
te bundel Zomerplaats, die de aanleiding vormt voor ons gesprek. "Zullen we
daar gaan zitten? Daar hebben we geen last van de muziek', vraag (CONDIV kranten Nederland)
103
d. Vergelijking tussen de regio’s
Hier maken we een vergelijking tussen de formele registers van de regio’s onderling wat de grammaticale personen betreft.
Willen komt in onze gegevens niet voor in het formele register, noch in Vlaanderen noch in Nederland.
Zullen komt volgens onze gegevens in beide regio’s het vaakst voor in de eerste persoon enkelvoud. De eerste persoon meervoud komt weinig voor. Onze gegevens geven echter slechts een indruk, ze zijn niet betrouwbaar genoeg om conclusies te trekken.
Ook moeten komt niet voor in het formele register volgens onze cijfers. Het zal hier dan ook niet besproken worden.
2.3.2
Chat- en Usenettaal Vlaanderen – Chat- en Usenettaal Nederland
Hier bekijken we welk werkwoord gebruikt wordt in het informele stijlregister, dit zowel in Vlaanderen als in Nederland. We gebruiken daarvoor de cijfers van uit de subcorpora met chattaal en Usenettaal. Die cijfers werden bij elkaar opgeteld om zo het totale aantal attestaties in informele taal te bekomen.
Grafieken
Zoals gezegd worden de cijfers voor de chattaal opgeteld bij die van de Usenettaal. We bekomen dus een grafiek met de Vlaamse resultaten van chattaal en Usenettaal samen (Grafiek 17), en een grafiek met de Nederlandse resultaten van chattaal en Usenettaal samen (Grafiek 18). De grafieken zijn hieronder afgebeeld:
104
CONDIV chat + Usenet VL 200 172
146
100
Relevante resultaten
26 0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 17
CONDIV chat + Usenet NL 600 400 418 200
0
47
Relevante resultaten
0 Willen
Zullen
Moeten
Grafiek 18
a. Statistische toets
Aan de hand van een chikwadraattoets wordt getest of de cijfers statistisch significant zijn. De toets geeft de volgende uitkomst:
data: contingency table
A
B
C
1
26
146
172
2
0
418
47
465
26
564
219
809
344
Tabel 44
105
expected: contingency table
A
B
C
1
11.1
240.
93.1
2
14.9
324.
126.
Tabel 45
chi-square = 215. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
Tabel 44 toont de cijfers per werkwoord en per regio. Tabel 45 geeft de verwachte frequenties na het uitvoeren van de chikwadraattoets weer. De cijfers zijn statistisch significant. Voor het Vlaamse informele register zijn bij willen meer resultaten gevonden dan verwacht. In Nederland is dit net omgekeerd. Wat zullen betreft zijn er in Vlaanderen minder resultaten dan verwacht, voor Nederland is dit opnieuw omgekeerd. Bij moeten zijn er meer resultaten gevonden dan verwacht in Vlaanderen, maar minder dan verwacht in Nederland.
b. Vergelijking per werkwoord
Een vergelijking tussen de regio’s voor het werkwoord willen heeft geen zin, want in Nederland is het werkwoord geen enkele keer aangetroffen in de taalhandeling ‘aanbod’. De onderstaande zinnen (206) tot (208) zijn afkomstig uit de Vlaamse informele taal:
(206)
da zelf zo vreselijk vindt waarom veranderde nie van kwafeur:) BLM: willen
we wedden? is er eens peciale reden waarom die nicklamer hier nog 279,471 10,185 98% 0 83% 0 83% #vlaan_1.sml 76% (CONDIV chat Vlaanderen) (207)
r asl lokje? AANDACHT er is een anti-hoogland chatbox willen we hem
terroriseren? yoo room masters doe een take o 307,626 15,709 75% 0 99% 0 99% #hoog_2.sml 72% (CONDIV chat Vlaanderen) 106
(208)
1,795
)))))) was mis van vitrine NIVEAU! spookske wil
ik onmiddelijk eens kijken ? de belgen kunnen nog steeds nie op 28,686 1,446 50% 0 71% 0 71% #belg_6.sml 71% (CONDIV chat Vlaanderen)
Opvallend is dat zullen in Nederland het meest voorkomt in het informele register, maar in Vlaanderen komt het pas op de tweede plaats. Daar wordt het voorafgegaan door moeten. In Nederland is het met 418 attestaties echter met voorsprong het meest gebruikte werkwoord voor een taalhandeling ‘aanbod’. Het blijkt dus dat in Nederland het werkwoord zullen in zowel de formele als de informele taal het gebruikelijkst is. Hieronder staan voorbeelden met zullen, zowel uit Vlaanderen als uit Nederland:
(209) e kzie u nog nie na nen hartstilstand terug lopen zenne :) zullen we haar een spuitje cafeïne geven? allez, maybe wel (CONDIV chat Vlaanderen) (210) aan als ie niet naar je luistert annemiek ben je beetje dom ? zal ik eens voordoen hoe goed ik kan buikspreken/ nee jij wel (CONDIV chat Nederland) (211) {CD:bc}>> >> Zal ik je eens paar grafieken emailen ? { (CONDIV Usenet Nederland) (212) ok al conservatief, een -echt- belg :-p {CD:bc}> Zo zie je maar. wel... zal ik je es vertellen over de vis van Pavlov? i know, het is de HOND van Pavlo (CONDIV Usenet Vlaanderen)
Moeten is voor het informele register in Vlaanderen het meest voorkomende werkwoord. In Nederland is dat niet het geval. Daar komt het een stuk minder voor dan in Vlaanderen. Moeten is dus gebruikelijker in de informele taal van Vlaanderen dan in die van Nederland. Zoals we hierboven zagen, komt moeten niet voor in formele taal (noch in Vlaanderen noch in Nederland). Moeten is dus typisch voor de informele taal in Vlaanderen. In Nederland wordt het ook gebruikt, maar verhoudingsgewijs een pak minder dan in Vlaanderen. Enkele voorbeelden:
(213) indelijk een bloedserieuze discussie in deze {CD:bc}> groep) Wat is het nu? Moet ik ophouden of de thread voortzetten? ;) Groetjes, -- (CONDIV Usenet Vlaanderen)
107
(214) moet ik een andere nick nemen? * _Flagg_ gaat ff klimmen tot vanavon (CONDIV chat Nederland)
c. Vergelijking per regio
In Vlaanderen zien we dat in de informele taal het werkwoord moeten het meest gebruikt wordt. Met 172 attestaties of 50% van het totale aantal is moeten het frequentste werkwoord in de Vlaamse informele taal voor een taalhandeling ‘aanbod’. Het wordt echter op de voet gevolgd door zullen, met 42% van de attestaties. In de Vlaamse informele taal kunnen we dus stellen dat zowel moeten als zullen gebruikt wordt. Willen komt daarentegen heel wat minder voor: maar 26 keer (8%). Dit is vreemd omdat we verwacht hadden dat willen in de Vlaamse informele taal frequent zou voorkomen in de betreffende taalhandeling. Toch wordt het bijna niet gebruikt.
In Nederland zien we dat zullen met voorsprong het frequentste werkwoord is in een taalhandeling ‘aanbod’ in de informele taal. Met 418 attestaties (90%) laat het willen (geen attestaties) en moeten (47 attestaties, 10%) ver achter zich. Zullen is in Nederland dus het gebruikelijkste werkwoord van de drie in de betreffende taalhandeling, maar toch komt moeten ook wel degelijk voor. Willen komt helemaal niet voor in Nederland. Moeten heeft toch nog heel wat attestaties in Nederland.
d. Conclusie
Uit dit deel kunnen we concluderen dat in de informele taal het werkwoord willen enkel in Vlaanderen voorkomt. In Nederland komt het überhaupt niet voor in een taalhandeling ‘aanbod’. Zullen is in beide regio’s goed vertegenwoordigd. In Nederland is het het frequentste werkwoord van de drie. In Vlaanderen komt het echter pas op de tweede plaats. Daar is moeten het meest gebruikt. Ook in Nederland komt het voor, zij het veel minder dan zullen. 10% van de Nederlandse informele attestaties zijn er met moeten, terwijl dat voor zullen 90% is.
108
Tabellen met grammaticale personen
Ook voor dit deel zullen we per werkwoord een vergelijking maken tussen de grammaticale ersonen. De tabellen die we daarvoor nodig hebben zijn die met de nummers Tabel 46 en Tabel 47.
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
22 4
Totaal
26
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 45 101
Moeten we/wij Moet ik
146
1 171 172
Tabel 46: CONDIV chat + Usenet VL
Willen
Zullen
Willen we/wij Wil ik
0 0
Totaal
0
Zullen we/wij Zal ik
Moeten 154 264 418
Moeten we/wij Moet ik
1 46 47
Tabel 47: CONDIV chat + Usenet NL
a. Statistische toets
Uit de chikwadraattoets zal blijken of de gegevens statistisch significant zijn. Hij geeft het volgende resultaat:
data: contingency table A
B
C
1
22
199
2
223
2
4
365
217
586
26
564
219
809
Tabel 48
109
expected: contingency table
A
B
C
1
7.17
155.
60.4
2
18.8
409.
159.
Tabel 49
chi-square = 137. degrees of freedom = 2 probability = 0.000
In Tabel 48 zijn per regio en per werkwoord de resultaten weergegeven. Tabel 49 toont de statistisch verwachte frequenties per werkwoord en per regio. De resultaten zijn statistisch significant aangezien de p-waarde kleiner is dan 0,05.
b. Vlaanderen
Wat Vlaanderen betreft, zien we dat in het informele register het werkwoord willen de meeste attestaties heeft in de eerste persoon meervoud (22). De eerste persoon enkelvoud levert 4 relevante resultaten op. Voor zullen zien we dat de eerste persoon enkelvoud de meeste attestaties heeft (101). Zullen we en zullen wij hebben samen 45 relevante resultaten gegeven. Bij moeten is het overduidelijk de eerste persoon enkelvoud die het meest geattesteerd is: 171 resultaten werden opgetekend. De eerste persoon meervoud heeft maar 1 relevant resultaat (zie voorbeeld (124)). Hieronder worden enkele voorbeelden weergegeven:
(215) niet? yep wist ik het niet!!! kassakassa Willen we een virtuele echo opstarten? ja? J waar gaat gij et 76,728 2,978 50% 0 43% 0 43% #leuv_8.sml 44% (CONDIV chat Vlaanderen)
110
(216) was mis van vitrine NIVEAU! spookske wil ik onmiddelijk eens kijken ? de belgen kunnen nog steeds nie op 28,686 1,446 50% 0 71% 0 71% #belg_6.sml 71% (CONDIV chat Vlaanderen) (217) {CD:bc}Date: Tue, 13 Apr 1999 21:02:30 +0200 Zal ik mijn rekeningnummer opgeven?
[email protected] heeft geschreven in bericht (CONDIV Usenet Vlaanderen) (218) edereen aan het kicken. weet iemand daar iet van? fossil: zullen wij hier dan ook maar beginnen? vlaanderen : het kanaal voor de f 161,560 6,656 40% 0 60% 0 60% #belg_5.sml 60% (CONDIV chat Vlaanderen) (219) och ook ne cdwriter , nee? ja ik heb er eentje of moet ik em schrijven? zit jij ver? rosa : sorry schat, k (CONDIV chat Vlaanderen)
c. Nederland
Willen heeft geen attestaties in Nederland. Zullen wordt het meest gebruikt in de eerste persoon enkelvoud (264 attestaties). Ook de eerste persoon meervoud levert heel wat relevante zinnen op (154). Voor moeten is het duidelijk de eerste persoon enkelvoud die de meeste relevante resultaten heeft (46). De eerste persoon meervoud heeft maar 1 resultaat (zie voorbeeld (119)). De volgende zinnen zijn voorbeelden uit de corpora:
(220) {CD:bc}>Zal ik dan ook maar fulltime thuiszitter gaan worden ?? alhowel, {CD:bc}>dan ka (CONDIV Usenet Nederland) (221) dan moet Juventos {CD:bc}> >voetballen in Turkije... {CD:bc}> {CD:bc}> Zullen we wedden Tabe dat Juventus wint ? {CD:bc}> Ik zet op 2 - 1, en jij ? (CONDIV Usenet Nederland) (222) zoals wie? [Basch] ga nou tog eens slapen !!!! moet ik ze allemaal gaan opnoemen? wat een discussie zeg (CONDIV chat Nederland)
d. Vergelijking tussen de regio’s
Een vergelijking voor willen heeft opnieuw geen zin omdat het werkwoord geen attestaties heeft in Nederland. Bij zullen zijn zowel in Vlaanderen als in Nederland de meeste attestaties afkomstig uit de eerste persoon enkelvoud. Ook de eerste persoon meervoud heeft heel wat attestaties. 111
Voor moeten zien we dat in beide regio’s de eerste persoon enkelvoud het hoogste aantal attestaties oplevert.
2.3.3
Conclusie
Wat de verschillen in werkwoordskeuze bij de taalhandeling ‘aanbod’ per stijlregister tussen Nederland en Vlaanderen betreft, kunnen we het volgende concluderen.
Algemeen
Voor de formele taal kunnen we geen behoorlijke conclusie trekken omdat de gegevens waarover we beschikken niet statistisch significant zijn. We vatten nog even samen wat onze gegevens zeggen over de formele taal. Het enige werkwoord dat gebruikt wordt, is zullen. In beide regio’s is dat het enige werkwoord dat relevante resultaten opleverde uit ons corpusonderzoek (afgezien van de ene attestatie voor willen in Vlaanderen). Volgens onze resultaten is zullen dus het enige werkwoord dat gebruikelijk is in het Nederlands. Willen en moeten komen volgens onze gegevens niet voor.
Wat de informele taal betreft, kan het volgende geconcludeerd worden: in Vlaanderen wordt het meest moeten gebruikt, terwijl dat in Nederland zullen is. Toch wordt zullen ook in Vlaanderen vrij frequent gebruikt. Willen wordt in Vlaanderen ook gebruikt in de informele taal. Dat werkwoord komt niet voor in Nederland. Moeten is veel frequenter in Vlaanderen dan in Nederland. Het is er ook het meest gebruikte werkwoord van de drie. Onze verwachtingen voor moeten klopten dus niet. We verwachtten namelijk dat moeten het minst gebruikte werkwoord van de drie zou zijn in een taalhandeling ‘aanbod’. Toch moet opgemerkt worden dat niet alle attestaties met moeten met zekerheid een aanbod uitdrukken. Bij veel zinnen is namelijk een deontische interpretatie ook mogelijk. In Nederland is zullen met voorsprong het meest gebruikte werkwoord in een taalhandeling ‘aanbod’. Willen wordt hier niet gebruikt. Dat komt overeen met de verwachtingen. Moeten wordt in beide regio’s gebruikt. De Nederlanders gebruiken het verhoudingsgewijs echter veel minder dan de Vlamingen. Toch is het opvallend omdat we verwacht hadden dat moeten het minst frequente werkwoord van de drie zou zijn in een taalhandeling ‘aanbod’.
112
Grammaticale personen
Hieronder bespreken we wat we kunnen concluderen uit de vergelijking tussen de werkwoorden wat de grammaticale personen betreft. In deze paragraaf vergeleken we het verschil in werkwoordskeuze bij een taalhandeling ‘aanbod’ tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland in enerzijds het formele en anderzijds het informele stijlregister.
Voor het formele register komt willen niet voor in onze gegevens, die echter niet betrouwbaar zijn. In het informele register heeft willen de meeste attestaties in de eerste persoon meervoud, dit enkel in Vlaanderen. Er zijn ook attestaties in de eerste persoon enkelvoud.
Zullen komt in de formele taal het vaakst voor in de eerste persoon enkelvoud. De eerste persoon meervoud komt weinig voor in het formele register, althans in onze gegevens. Ook in het informele register komen de meeste attestaties uit de eerste persoon enkelvoud. In dit register heeft de eerste persoon meervoud echter wel veel attestaties.
Ook het werkwoord moeten komt niet voor in het formele register. Opnieuw moet worden opgemerkt dat onze gegevens echter niet betrouwbaar zijn wat het formele register betreft. In het informele register levert de eerste persoon enkelvoud het hoogste aantal attestaties op, dit in beide regio’s.
We merken dus dat er op het vlak van de grammaticale personen weinig verschillen zijn tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland in enerzijds het formele en anderzijds het informele register, behalve bij het werkwoord willen: dat komt helemaal niet voor in Nederland. Willen en moeten komen helemaal niet voor in het formele register.
In het formele register wordt dus enkel zullen gebruikt. Bij het informele register zijn alle drie de werkwoorden gebruikelijk. Voor de eerste persoon enkelvoud gebruiken Nederlandstaligen in dat register meestal zullen of moeten. Bij beide werkwoorden geldt dat voor de twee regio’s. Voor de eerste persoon meervoud worden de werkwoorden willen en zullen het meest gebruikt in Vlaanderen, in Nederland is dat enkel zullen.
113
V. BESLUIT In de inleiding van deze scriptie werd een drieledige onderzoeksvraag geformuleerd, die we hier nog eens kort herhalen:
Ten eerste wilden we nagaan of er een verschil is tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland wat het gebruik van de werkwoorden willen, zullen en moeten in een taalhandeling ‘aanbod’ betreft. Het tweede deel van de vraag bestond erin om te achterhalen of er tussen het formele en het informele stijlregister een verschil bestaat in het gebruik van de drie werkwoorden in de betreffende taalhandeling. Voor het derde deel moest nagegaan worden of er wat het stijlregister betreft een verschil bestaat tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland aangaande het gebruik van de drie werkwoorden in opnieuw dezelfde taalhandeling.
Het eerste deel van onze drieledige onderzoeksvraag betrof het verschil tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland aangaande het gebruik van de werkwoorden willen, zullen en moeten in een taalhandeling ‘aanbod’. Diepeveen et al. (2006) (cf. hoofdstuk II) stellen dat willen in de betreffende taalhandeling typisch Belgisch Nederlands is. In het Nederlands Nederlands zou hiervoor uitsluitend zullen gebruikt worden. Vlaamse sprekers gebruiken volgens hen opvallend weinig zullen in een aanbodcontext.
Uit ons onderzoek blijkt dat willen enkel voorkomt in Vlaanderen. In Nederland wordt dit werkwoord niet gebruikt in een taalhandeling ‘aanbod’. Dat komt geheel overeen met onze verwachtingen. Zullen is in Nederland het meest gebruikte werkwoord. Moeten is samen met zullen het meest gebruikte werkwoord in Vlaanderen. In Nederland komt moeten ook voor, maar veel minder dan zullen. De ANS zou dus kunnen vermelden dat willen in de taalhandeling ‘aanbod’ regionaal gemarkeerd is.
De stelling van Diepeveen et al. (2006) wordt door dit onderzoek dus niet helemaal bevestigd. Willen is inderdaad typisch voor Belgisch Nederlands. Zullen is het meest gebruikte werkwoord in Nederland. Maar in tegenstelling tot wat Diepeveen et al. beweren, is dat niet het enige werkwoord in Nederland: ook moeten komt hier voor. Wel moeten we opmerken dat onze attestaties met moeten niet steeds uitsluitend een aanbod uitdrukten. Bij bepaalde zinnen
114
was een deontische interpretatie niet uitgesloten. Diepeveen et al. (2006) stelden ook dat zullen opvallend weinig gebruikt wordt in Vlaanderen. Ons onderzoek spreekt dat tegen: zullen is in Vlaanderen samen met moeten het meest gebruikte werkwoord in een taalhandeling ‘aanbod’.
Wat het gebruik van de grammaticale personen betreft, zien we dat Nederlandstaligen voor een taalhandeling ‘aanbod’ in de eerste persoon enkelvoud meestal de werkwoorden zullen en moeten kiezen. Bij de eerste persoon meervoud is er een onderscheid tussen Vlamingen en Nederlanders: Nederlanders gebruiken in het meervoud het vaakst het werkwoord zullen. Dat werkwoord wordt door Vlamingen minder gebruikt in de eerste persoon meervoud.
Ten tweede werd de vraag gesteld wat de verschillen zijn tussen het formele en het informele register wat de werkwoordskeuze in een taalhandeling ‘aanbod’ betreft. Willen wordt vaker gebruikt in informele taal dan in formele taal. Zullen is het frequentst in beide registers. Dat werkwoord is dus het gebruikelijkst in beide registers. Moeten komt helemaal niet voor in formele taal. Dat werkwoord is dus beperkt tot de informele taal.
Na de analyse van de grammaticale personen merken we op dat willen in het informele register de meeste attestaties in de eerste persoon meervoud heeft. In het formele register zijn er te weinig attestaties van dat werkwoord om er relevante zaken over te zeggen. Zullen heeft in beide registers de meeste attestaties in de eerste persoon enkelvoud. Moeten komt in het formele register niet voor. In het informele register leverde de eerste persoon enkelvoud de meeste attestaties op. Nederlandstaligen gebruiken in de eerste persoon enkelvoud meestal de werkwoorden zullen en moeten. Voor moeten is dat enkel in het informele register het geval, bij zullen in beide registers. In de eerste persoon meervoud worden meestal de werkwoorden willen en zullen gebruikt in Vlaanderen, in Nederland is dat enkel zullen. Bij willen is dat enkel in het informele register, bij zullen in beide registers.
Het derde deel van de onderzoeksvraag combineerde de vorige twee delen: we vroegen ons af of er wat het stijlregister betreft een verschil bestaat tussen de regio’s aangaande de werkwoordskeuze in de taalhandeling ‘aanbod’. Wat de formele taal betreft, kon geen conclusie getrokken worden omdat de gegevens niet statistisch significant zijn. Uit onze gegevens bleek dat het enige werkwoord dat gebruikt wordt in de formele taal zullen is voor 115
de beide regio’s. De informele taal in Vlaanderen gebruikt het meest moeten, terwijl dat in Nederland zullen is. Het werkwoord willen komt enkel voor in Vlaanderen. In Nederland werden geen attestaties gevonden. Moeten is veel frequenter in Vlaanderen dan in Nederland. Moeten is typisch voor Vlaamse informele taal, hoewel we weer moeten opmerken dat onze gegevens niet altijd even betrouwbaar zijn voor het werkwoord moeten.
Uit de analyse van de grammaticale personen bleek dat willen in het informele register in Vlaanderen de meeste attestaties had in de eerste persoon meervoud. Willen komt niet voor in het formele register. Zullen komt in beide registers en in beide regio’s het vaakst voor in de eerste persoon enkelvoud. Moeten komt ook niet voor in het formele register. Voor het informele register levert de eerste persoon enkelvoud het hoogste aantal attestaties op voor moeten, dit in beide regio’s. Wat de grammaticale personen betreft zijn er tussen de regio’s Vlaanderen en Nederland dus weinig verschillen in enerzijds het formele en anderzijds het informele register.
116
VI. BIJLAGEN De bijlagen bij deze scriptie zijn te vinden op de bijgevoegde cd-rom, meer bepaald in het bestand met als titel ‘Resultaten’. Dat bestand is een Exceldocument waarin alle gevonden zinnen uit de corpora staan. In het document staan dus zowel de relevante als de niet-relevante zinnen. De niet-relevante zinnen zijn de zinnen die bij het automatisch doorzoeken van de corpora gevonden werden, maar die na manuele analyse niet relevant voor dit onderzoek werden bevonden. Het document bestaat uit 18 bladen. Er zijn twee corpora doorzocht, namelijk het CGN en het CONDIV-corpus, en in elk corpus is gezocht naar drie werkwoorden (willen, zullen en moeten). Voor elk werkwoord is gezocht naar de vormen met we, wij en ik. De 18 bladen in het document zijn dus de volgende:
1. Willen we CGN 2. Willen wij CGN 3. Wil ik CGN 4. Zullen we CGN 5. Zullen wij CGN 6. Zal ik CGN 7. Moeten we CGN 8. Moeten wij CGN 9. Moet ik CGN 10. Willen we CONDIV 11. Willen wij CONDIV 12. Wil ik CONDIV 13. Zullen we CONDIV 14. Zullen wij CONDIV 15. Zal ik CONDIV 16. Moeten we CONDIV 17. Moeten wij CONDIV 18. Moet ik CONDIV
117
In kolom A staan telkens de gegevens over de plaats in het corpus waar de gegevens zijn aangetroffen. Kolom B bevat de voorbeeldzin zelf.
Als de cel in kolom B een blauwe kleur heeft, betekent dat dat de zin relevant is voor het onderzoek. De zinnen die na manuele analyse als niet-relevant beschouwd werden, zijn niet gekleurd. De kleur in kolom A geeft aan uit welke regio de zin komt: geel staat voor Vlaanderen, oranje voor Nederland. De niet-relevante zinnen werden niet gelabeld volgens regio.
Bij de zinnen uit het CONDIV-corpus staat in kolom C telkens een letter. Die geeft aan uit welk subcorpus de zin komt: de letter ‘K’ staat voor krantentaal, de letter ‘C’ voor chattaal en de letter ‘U’ voor Usenettaal. Voor de niet-relevante zinnen werd niet nagegaan uit welk subcorpus ze komen.
118
VII. BIBLIOGRAFIE Gebruikte corpora:
CONDIV-corpus: zie Grondelaers et al. (2000).
Corpus Gesproken Nederlands: zie Van Eerten (2007).
Publicaties:
Boogaart, R., Byloo, P., Diepeveen, J., Janssen, T., Nuyts, J. (2007), ‘Modale verschillen tussen België en Nederland in het CGN’, in: Nederlandse Taalkunde 12, Vol. 3, Van Gorcum, Assen, , 236-250.
Den Boon, T., Geeraerts, D. (2005), Van Dale Groot Woordenboek van de Nederlandse Taal, Van Dale Lexicografie bv, Utrecht/Antwerpen.
De Vries, M., Te Winkel, L.A., (1882), Woordenboek der Nederlandsche Taal, ’SGravenhage/Leiden.
Diepeveen, J., Boogaart, R., Brantjes, J., Byloo, P., Janssen, T., Nuyts, J. (2006), Modale uitdrukkingen in Belgisch-Nederlands en Nederlands-Nederlands: corpusonderzoek en enquête, Stichting Neerlandistiek VU, Amsterdam.
Diepeveen, J., Boogaart, R., Byloo, P., Brantjes, J., Kloots, H., Janssen, T., Nuyts, J. (2006), ‘Enquêteonderzoek naar modale uitdrukkingen in Nederland en België’, in: Tabu 35, vol. 3/4, Groningen, 119-134.
Droste, F. (2005), Kunnen, zullen, mogen, moeten, willen, Katholieke Universiteit Leuven, Leuven.
119
Grondelaers, S., Deygers, K., Van Aken, H., Van den Heede, V., Speelman, D. (2000), ‘Het CONDIV-corpus geschreven Nederlands’, in: Nederlandse Taalkunde, vol. 5 , aflevering 4 (november), Groningen, 356-363.
Nuyts, J., Byloo, P., Diepeveen, J. ( 2007), ‘Mogen en moeten en de relaties tussen deontische modaliteit en modus’, In: Nederlandse Taalkunde, vol. 12, Groningen, 153-174.
Scott, M. (2003), Wordsmith Tools 3.0., Oxford University Press, Oxford.
Van der Wouden, T. (1998), ‘Dat had niet zo gehoeven. Modaliteit en negatie in de nieuwe ANS’, In: Nederlandse Taalkunde, vol. 3, afl 3, Groningen, 237-252.
Van Eerten, L. (2007), ‘Over het Corpus Gesproken Nederlands’, In: Nederlandse Taalkunde, vol. 3, Van Gorcum, Assen, 194-215.
Digitale bronnen:
Berekening chikwadraattoets: http://www.physics.csbsju.edu/stats/contingency_NROW_NCOLUMN_form.html
Haeseryn, W., Romijn, K., Geerts, G., De Rooij, J., Van den Toorn, M.C. (1997), Algemene Nederlandse Spraakkunst, Martinus Nijhoff uitgevers, Groningen / WKB nv Wolters Plantyn, Deurne. (elektronische versie geraadpleegd op http://www.let.ru.nl/ans/e-ans/index.html)
120
121
