Wilhelmina Ziekenhuis Assen
Vertrouwd en dichtbij
Informatie voor patiënten
Psoriasis
zz
1
Wat is psoriasis? Psoriasis is een niet-besmettelijke huidaandoening met rode en schilferende plekken, die verspreid over het gehele lichaam kunnen voorkomen. Psoriasis wordt gekenmerkt door een versnelde celdeling in de opperhuid en door ontstekingsverschijnselen in de lederhuid. Vaak komt deze aandoening in de familie voor. Psoriasis kan door behandeling aanzienlijk verbeteren, maar geen enkele therapie kan de huidziekte definitief genezen.
Wie krijgt psoriasis? Eén op de vijftig mensen heeft psoriasis. Vrouwen en mannen hebben evenveel kans om psoriasis te krijgen en ook de mate waarin is vergelijkbaar. Psoriasis kan zich in principe openbaren op elke leeftijd, maar in de regel treden de eerste verschijnselen op tussen het vijftiende en vijfentwintigste levensjaar. Niet iedereen kan psoriasis krijgen: je moet er aanleg voor hebben. Het gaat hierbij om een complex van erfelijke factoren. Deze erfelijkheid houdt in dat psoriasis ook bij meerdere personen in een familie kan voorkomen. De kans op psoriasis wordt groter naarmate één of meer familieleden psoriasis hebben.
2
Waardoor wordt psoriasis verergerd? Mensen met aanleg voor psoriasis hoeven niet altijd per se de uiterlijke verschijnselen te vertonen. Er is een aantal uitlokkende factoren bekend, waardoor psoriasisverschijnselen aan het licht kunnen komen of verergeren. Inwendige factoren Het beloop van psoriasis wordt in ongunstige zin beïnvloed door psychische spanning. Ongeveer 40% van de patiënten ervaart dit zo. Ook infectieziektes kunnen het beloop van psoriasis ongunstig beïnvloeden. Het gaat hierbij om keelontsteking, griep, neusbijholte- of tandwortelontstekingen. Verder kan psoriasis verergeren door het gebruik van bepaalde medicijnen. Dit is bekend van anti-malariamiddelen, lithium, bètablokkers en ACE-remmers. Ook is extra terughoudendheid op zijn plaats bij Prednison.
3
Wat zijn de verschijnselen? Plaque psoriasis De meest voorkomende vorm van psoriasis wordt plaque psoriasis genoemd. Kenmerkend hiervoor zijn rode schilferende plekken met een scherpe begrenzing. De plekken variëren in grootte. Soms ontstaan grote plakkaten die ronde of grillige vormen kunnen aannemen. De psoriasisplekken kunnen op elke plaats voorkomen, maar vooral op de ellebogen en knieën, het behaarde hoofd en de onderrug. Op de handpalmen en voetzolen kan psoriasis gepaard gaan met pijnlijke kloven. Psoriasis inversa Psoriasis kan ook in lichaamsplooien voorkomen (liezen, oksels, bilspleet, navel, plooi onder de borsten) en heet dan psoriasis inversa. De schilfering is in deze gebieden meestal afwezig. Andere vormen van psoriasis Daarnaast zijn er nog enkele andere vormen van psoriasis: psoriasis guttata, psoriasis pustulosa en psoriasis erytrodermie. Bij psoriasis guttata ontstaat in een korte periode een uitslag van kleine psoriasisplekken, meestal na een keelinfectie. Psoriasis pustulosa is een vorm van psoriasis waarbij pustels (etterpuistjes) voorkomen. Bij psoriasis erytrodermie is (bijna) de hele huid aangedaan. Nagelafwijkingen Vaak komen ook nagelafwijkingen voor bij psoriasis. Meestal gaat het om putjes in de nagels, geelbruine vlekken onder de nagels en loslating van de uiteinden van de nagels. Gewrichtsklachten (arthritis psoriatica) Verder kunnen zich gewrichtsontstekingen voordoen, vooral aan de handen en de voeten, maar ook aan de knieën en de ellebogen.
4
Hoe wordt de diagnose gesteld? De diagnose psoriasis wordt meestal gesteld op grond van de kenmerkende afwijkingen. In een enkel geval wordt onder plaatselijke verdoving een stukje huid weggenomen voor microscopisch onderzoek (een biopt).
Wat voor behandeling? Er zijn drie vormen van behandeling: 1. Plaatselijke therapie met medicijnen in de vorm van een crème, zalf of lotion, die op de psoriasisplekken worden aangebracht. 2. Lichttherapie met ultraviolet licht, soms in combinatie met medicijnen. 3. Systemische therapie, waarbij medicijnen (tabletten of capsules) via de mond worden ingenomen of door middel van injecties worden toegediend. Het werkingsmechanisme van de verschillende behandelingsmethoden berust deels op remming van de overmatige celdelingactiviteit in de opperhuid en deels op onderdrukking van de ontstekingsreacties in de lederhuid.
Plaatselijke therapie Vitamine D3-afgeleiden Calcipotriol en calcitriol zijn verwant aan vitamine D en verkrijgbaar in zalf, crème of lotion. De plekken moeten hiermee één- of tweemaal per dag worden behandeld. Verbetering treedt meestal pas na enkele weken op. De meest voorkomende bijwerking is irritatie van de huid. Corticosteroïden Corticosteroïden zijn medicijnen die zijn afgeleid van bijnierschorshormonen, die ieder mens zelf aanmaakt. Zij worden toegepast in lotion, crème, zalf of gel. Sommige werken zeer sterk, andere veel zwakker. Vooral de sterkere preparaten zijn effectief en werken snel.
5
Bij de behandeling van psoriasis met corticosteroïden wordt onderscheid gemaakt tussen een beginfase en een onderhoudsfase. In de beginfase wordt het medicijn gedurende enkele weken één- of twee maal per dag aangebracht. In de onderhoudsfase wordt het middel op drie of vier achtereenvolgende dagen aangebracht, gevolgd door drie of vier dagen behandeling met een verzorgende crème of met een vitamine D3-afgeleide. Salicylzuur Salicylzuur is een medicijn dat de schilfers losmaakt die ontstaan bij psoriasis. Daardoor kunnen andere medicijnen en ultraviolette straling dieper in de psoriasisplekken binnendringen en dus beter werken. Salicylzuur wordt daarom vaak toegevoegd aan andere geneesmiddelen, vooral corticosteroïden. Ditranol Ditranol (synoniem: cignoline) is een synthetisch product dat voortkomt uit een plantaardig geneesmiddel. Het wordt meestal gebruikt in een crème. Het heeft als nadeel dat het de huid kan irriteren en dat het vlekken geeft in kleding en beddengoed. Ditranol wordt voornamelijk als zogenaamde korte contacttherapie toegepast. Dat houdt in dat de crème al na korte tijd wordt afgewassen. De behandeling wordt begonnen met een lage concentratie ditranol. Vervolgens wordt de concentratie geleidelijk verhoogd. De behandeling wordt tegenwoordig vooral in dagbehandelcentra toegepast. Ernstige bijwerkingen treden nooit op. Koolteer Koolteer wordt vervaardigd uit steenkool en wordt al meer dan een eeuw gebruikt voor de behandeling van psoriasis. Het geeft vlekken en ruikt onaangenaam. In Nederland wordt teer vooral gebruikt in dagbehandelcentra, in combinatie met ultraviolet B lichtbehandelingen. Hoewel het kankerverwekkende stoffen bevat, lijkt koolteer niet gevaarlijk te zijn.
6
Lichttherapie Veel mensen met psoriasis hebben baat bij zonlicht. Bij lichttherapie worden mensen met psoriasis behandeld met ultraviolette stralen. Er zijn twee vormen van lichttherapie: UVB en PUVA. UVB UVB is de afkorting van ultraviolet B. UVB-therapie kan poliklinisch of in dagbehandelcentra worden toegepast. Daarnaast is er de mogelijkheid om de lampen (tijdelijk) thuis te krijgen. In de eerste behandelsessie wordt kortdurend belicht om verbrandingen te voorkomen. Geleidelijk aan wordt de belichtingsduur verlengd. Voor het bereiken van een goed resultaat zijn gemiddeld 25-30 belichtingen nodig, die twee- of driemaal per week gegeven worden. Bijwerkingen die tijdens de therapie kunnen optreden zijn roodheid, verbranding van de huid en een droge huid met jeuk. Bij langdurige behandeling kan de huid vroegtijdig verouderen en is de kans op het ontstaan van bepaalde vormen van huidkanker mogelijk iets verhoogd. PUVA PUVA is een afkorting van Psoraleen-UVA. Deze lichtbehandeling bestaat uit een belichting met ultraviolet licht van het type UVA in combinatie met een psoraleen. Psoralenen, zoals methoxsaleen, zijn medicijnen die de huid extra gevoelig maken voor de inwerking van de UVA-straling. Het methoxsaleen wordt als tabletten of capsules gegeven. Ook kan Bad-PUVA worden toegepast, waarbij het medicijn in het badwater wordt gedaan. In de eerste behandelsessie wordt, om verbrandingen te voorkomen, kortdurend belicht en geleidelijk aan wordt de belichtingsduur opgevoerd. Voor het bereiken van een goed resultaat wordt twee tot drie keer per week behandeld gedurende zes tot tien weken.
7
De meest voorkomende bijwerkingen van PUVA op de huid zijn jeuk, droge huid, verbranding van de huid. De capsules en tabletten veroorzaken nog wel eens misselijkheid, diarree en hoofdpijn. Bij langdurige behandeling kan de huid vroegtijdig verouderen en neemt de kans op het ontstaan van sommige vormen van huidkanker toe. Daarom wordt PUVA nooit langdurig gegeven.
Systemische therapie Methotrexaat Methotrexaat is een celdelingremmend middel dat wordt gebruikt voor de behandeling van ernstige plaque psoriasis en bij arthritis psoriatica. Er kunnen bijwerkingen optreden, zoals misselijkheid. Methotrexaat kan daarnaast soms de aanmaak van rode en witte bloedcellen in het beenmerg onderdrukken en de lever beschadigen. Ciclosporine Ciclosporine is een middel dat het afweersysteem onderdrukt. Het effect op psoriasis is afhankelijk van de dosering: een hogere dosis leidt tot een beter en sneller resultaat, maar kan ook tot meer bijwerkingen leiden. De meest voorkomende bijwerkingen zijn hoge bloeddruk en beschadiging van de nieren. Acitretine Acitretine is een geneesmiddel dat is afgeleid van vitamine A. Het wordt voornamelijk gebruikt in combinatie met andere behandelingsmethoden, zoals UVB. Bij vrijwel iedereen die met acitretine wordt behandeld treden bijwerkingen op. De meest voorkomende zijn een droge huid, droge slijmvliezen (neus, ogen), jeuk, neusbloedingen en haaruitval. Acitretine kan de lever beschadigen en kan het vetgehalte in het bloed verhogen. Een zeer ernstige bijwerking is dat het middel de ongeboren vrucht van zwangere vrouwen kan misvormen.
8
Fumaraten Fumaraten zijn afgeleid van fumaarzuur, dat normaal in het lichaam aanwezig is. De behandeling wordt ingesteld met een langzaam oplopende dosis. De voornaamste bijwerkingen zijn opvliegers en maagdarmklachten (maagpijn, buikpijn en diarree). Maagdarmklachten zijn soms een reden om de behandeling te staken. Biologicals Voor de behandeling van psoriasis zijn bio(techno)logische middelen beschikbaar. Deze middelen worden in de huid gespoten. Het lijken veilige geneesmiddelen te zijn, maar de ervaring is nog te kort om ernstige bijwerkingen op lange termijn uit te sluiten. Alleen mensen die niet goed reageren op lichttherapie, ciclosporine of methotrexaat, of deze behandelingen niet verdragen, kunnen onder bepaalde voorwaarden in aanmerking komen voor behandeling met bio(techno)logische middelen. Het zijn zeer dure geneesmiddelen en daarom worden zij niet voor iedereen vergoed.
Wat kunt u zelf doen? Het gebruik van verzorgende crèmes en zalven maakt de huid soepeler, waardoor de psoriasisplekken minder klachten veroorzaken.
Wat zijn de vooruitzichten? Het verloop van psoriasis is niet te voorspellen. Vaak wisselen periodes van verbetering en verergering elkaar af. Door psoriasis te behandelen kunnen de klachten sterk afnemen, maar na het beëindigen van de behandeling komen de klachten bijna altijd weer terug.
Invloed op het dagelijks leven Psoriasis is een zeer zichtbare aandoening. Zelfs als het aantal plekken met psoriasis op de huid beperkt is, kan het van grote invloed zijn op iemands sociale leven en het zelfvertrouwen aantasten.
9
Schaamte Er zijn patiënten die zich betrekkelijk weinig aantrekken van hun huidziekte en van wat anderen daarvan kunnen denken, maar de grootste groep heeft wel last van schaamtegevoelens. Zo vermijden mensen met psoriasis soms activiteiten waarbij zij zich letterlijk moeten blootgeven, zoals zwemmen. Ook bij warm weer trekken zij bedekkende kleding aan om anderen hun huidaandoening niet te laten zien. Het aangaan van intieme relaties kan voor iemand met psoriasis ook moeilijker zijn: onzekerheid en schaamte over het eigen lichaam kunnen een grote barrière vormen. Het uitwisselen van ervaringen met andere mensen met psoriasis (bijvoorbeeld via een patiëntenvereniging) kan helpen om met deze schaamtegevoelens om te gaan. Ook is het belangrijk om vrienden, familie en collega’s voor te lichten over wat psoriasis nu eigenlijk is. Niet alleen om anderen informatie te geven (‘Nee, het is niet besmettelijk.’) maar ook om daardoor meer zelfvertrouwen te krijgen. De behandeling zelf Afgezien van de invloed die psoriasis kan hebben op iemands sociale leven, is er ook nog het (meestal dagelijkse) behandelritueel. De talloze tubes op de plank bij de wastafel, het dagelijks smeren van de vaak vettige zalf, het plakken van de pyjama aan de huid. Bij ernstige vormen van psoriasis moet de zalftherapie soms ook nog worden aangevuld met het (op tijd) innemen of inspuiten van medicijnen of met belichtingstherapie. Daardoor kan de behandeling, zelfs als deze goed aanslaat en de psoriasis minder zichtbaar wordt, een hele belasting zijn. Kortom, de impact van psoriasis is vaak groot en door de naaste omgeving wordt dit helaas maar al te vaak onderschat. Mocht u behoefte hebben aan een afspraak met een medisch maatschappelijk werker of een psycholoog, dan kunt u dit aanvragen bij uw dermatoloog.
10
Vragen? Als u na het lezen van deze brochure nog vragen hebt, neemt u dan contact op met de polikliniek Dermatologie. Men is telefonisch bereikbaar op (0592) 32 52 15 op werkdagen van 8.30 tot 16.30 uur.
Hebt u een opmerking of een klacht? De medewerkers en specialisten van het Wilhelmina Ziekenhuis Assen doen hun best u de juiste (medische) zorg te geven. Mocht er toch iets gebeuren waarover u niet tevreden bent, dan verzoeken wij u om dat door te geven. Dat kan aan degene die direct verantwoordelijk is of aan de ombudsfunctionaris van het ziekenhuis. Deze is bereikbaar via:
e-mailadres:
[email protected] telefoonnummer: (0592) 32 56 24/32 55 55 (maandag t/m donderdag) postadres: WZA t.a.v. ombudsfunctionaris, postbus 30.001, 9400 RA Assen
Wilhelmina Ziekenhuis Assen
Europaweg-Zuid 1 Postbus 30.001 9400 RA Assen Telefoon (0592) 32 55 55 www.wza.nl
© 2014 WZA
derma03 – oktober 2014
Meer informatie over de klachtenprocedure vindt u op www.wza.nl/patienten/een-klacht
