Wij willen graag onze eigen beslissingen nemen
Jack van Eekelen Noordhoek, 40 melkkoeien en 40 ha akkerbouw
Drie jonge mannen werken in VOF-verband op het bedrijf van hun ouders. Hun doel is bedrijfsovername. De een is wat verder dan de ander, maar bij geen van allen is de knoop al doorgehakt. Hun handen jeuken. Steeds vaker zien ze dat ze andere keuzes zouden maken dan hun ouders. Ze zetten zich niet af, maar willen wel graag zelf de beslissingen gaan nemen. Jack van Eekelen (Noordhoek) kwam vorig jaar thuis in een VOF op het gemengde bedrijf met 40 melkkoeien en 40 ha akkerbouw, na een mbo niveau 4-opleiding Veehouderij. Naast gras, mais en graan bestaat het bouwplan uit 10 ha aardappelen, 7 ha knolselderij en 7 ha suikerbieten. In 2012 werd een koelcel gebouwd met 1.200 kisten voor het bewaren van aardappelen en knolselderij. Omzet draaien is niet het doel, maar wel een evenwicht behouden tussen het aantal koeien en de oppervlakte grond. Sjors Weterings (Terheijden) heeft een VOF met zijn vader en zijn oom. Het
melkveebedrijf telt 130 melkgevende koeien en 80 ha. Daarnaast insemineert hij als zzp-er bij een ki-vereniging. Sjors komt als inseminator op veel plekken en dan ziet hij goede en slechte dingen. De goede neemt hij mee naar huis om zelf toe te passen. Zijn broer studeert aan de HAS en heeft ook belangstelling voor het bedrijf, maar zijn twee zussen niet. Rick van den Borne (Bladel) is sinds twee jaar afgestudeerd van de HAS en werkt sindsdien in VOF-verband op het bedrijf van zijn ouders. Het bedrijf telt 480 zeugen en 3.700 vleesvarkens. In het begin was er voldoende werk, omdat er volop werd
Rick van den Borne Bladel, 480 zeugen en 3.700 vleesvarkens
Sjors Weterings Terheijden, 130 melkkoeien
05
Wij willen graag onze eigen beslissingen nemen
verbouwd. Daarna bleek er te veel arbeid op het bedrijf te zijn. Omdat ze de vaste medewerker niet kwijt wilden, ging Rick deels buiten de deur werken. Kees Jansen is directeur van Agra-Matic, een landelijk adviesbureau voor vraagstukken over ruimtelijke ordening, bouw- en milieuzaken binnen de agrarische sector. Hij is
0 6
dagelijks betrokken bij discussies over bedrijfsovername en –ontwikkeling. Joost Belt is verantwoordelijk voor de nationale en internationale marketing en communicatie bij De Heus en leidt het gesprek.
Bedrijf overnemen Joost Belt: ‘Jullie zijn alle drie actief binnen het bedrijf en praten over een mogelijke overname. Hoe zit dat bij jou Jack?’ Jack van Eekelen: ‘Het was van jongs af aan bekend dat ik graag de boerderij zou overnemen. Sinds 2012 zit ik in de VOF met mijn ouders. De aanleiding om dat te doen was de bouw van een bewaarschuur. Mijn ouders zien ook graag dat ik het bedrijf over ga nemen.’ Joost Belt:
‘Jack voelt het niet als een verplichting om het bedrijf over te nemen. Ik kan me voorstellen dat de ouders het belangrijk vinden dat hun bedrijf wordt voortgezet door één van de kinderen. Ervaren jullie dat zo?’ Rick van den Borne: ‘’Mijn ouders zouden het zeker leuk vinden, maar het is daarom voor mij geen verplichting om het over te nemen. Ook mijn ouders gaan daar niet automatisch van uit. Ik zit nu in de VOF maar het is niet zo dat ik er op aan gekeken word als ik er mee zou stoppen.’ Sjors Weterings: ‘Als ik echt iets ander zou willen, dan is dat geen enkel probleem. Ik ben vrij om te kiezen wat ik doe. Dat geldt ook voor mijn broer. Hij zit nu wel op de HAS, maar hij weet nog
niet precies wat hij wil.’ Joost Belt: ‘Vanaf welk moment wisten jullie dat je toekomst waarschijnlijk op het bedrijf van je ouders zou liggen en dat je in hun voetsporen zou kunnen treden?’ Jack van Eekelen: ‘Toen ik 13 jaar was, wist ik al dat ik het bedrijf over wilde nemen. Ieder vrij uurtje zat ik op de boerderij. Als ik kijk wat er sindsdien allemaal is gebeurd op het bedrijf, ben ik trots omdat ik daar aan heb bijgedragen. Die passie wil ik mijn leven lang volhouden.’ Sjors Weterings: ‘Ik heb ook van kleins af aan op het bedrijf meegewerkt. Maar of ik het bedrijf over ging nemen wist ik lange tijd niet. Dat moet toch bij je als persoon gaan passen.’
Financiële cijfers Joost Belt: ‘Jullie hebben de eerste stap gezet in de VOF en dan komt ook het leren omgaan met getallen aan de orde. Dat zijn andere vaardigheden dan meewerken op het bedrijf. Op welk moment ben je ook naar de financiële kant gaan kijken?’ Rick van den Borne: ‘Op de HAS hebben we ons verdiept in de cijfers van een veebedrijf. Als je in de klas voorgeschoteld krijgt hoe een bedrijf kan draaien, ga je thuis eens kijken hoe het in elkaar zit. Zodoende leer je daarmee omgaan.’ Sjors Weterings: ‘Op de MAS kreeg ik opdrachten en dan ga je kijken hoe het zit met de cijfers van ons bedrijf. Sinds ik in de VOF zit duik ik ook in boekhoudrapporten.’ Kees Janssen: ‘Je ziet vaak dat opvolgers op jongere leeftijd nog niet zo omkijken naar de financiën. Ze denken, dat doen mij ouders en het loopt goed. Later wordt dat natuurlijk heel anders.’ Joost Belt: ‘Bieden jullie ouders openheid over de financiële cijfers?’ Jack van Eekelen: ‘Ik denk dat de openheid van de ouders sterk bepaalt wanneer je daarmee in aanraking komt. Toen ik net op MAS zat, heb ik gevraagd of ik de rekeningen open mocht maken. Sindsdien kijk ik de rekeningen na en is mijn vader soms de tweede die ze pas ziet. Ik wil mij er van bewust zijn wat iets kost. Dat is het allereerste begin. Als je een schuur wilt bouwen, moet je weten hoeveel je daar in wilt investeren en hoe je het kunt terugverdienen.’
Toekomstplannen bespreken Joost Belt: ‘Ik kan me voorstellen dat het wennen is om betrokken te zijn bij financiële beslissingen. Met wie bespreek je de toekomstplannen, met familie, vrienden, de
voerspecialist of anderen?’ Sjors Wetrings: ‘Ik bespreek de toekomstplannen met de familie, want het is een familiebedrijf. Als het over financiën gaat komt de boekhouder er aan te pas.’ Jack van Eekelen: ‘Ik ben enig kind en dat is lastig. Je praat altijd met ouderen in het gezin. Ik heb een vriend die ook zo’n schuur gaat bouwen en dan vergelijken we. Hoe doe je dit of dat? Waarom koop je iets en wat mag het dan kosten? Het is een heel prettig gevoel dat je er met iemand van buiten het gezin over kunt praten omdat je er dan wijzer van wordt.’
Je ziet vaak dat opvolgers op jonge leeftijd nog niet zo omkijken naar de financiën Andere mening Joost Belt: ‘Gebeurt het wel eens dat jullie de dingen anders willen oppakken dan je ouders?’ Sjors Weterings: ‘Dat gebeurt zeker wel eens. Mijn vader doet soms iets al dertig jaar op dezelfde manier en dan kom ik als inseminator op een bedrijf waar ze het anders en misschien beter doen. Meestal krijg ik wel de kans om iets te veranderen, zeker als het om de wat kleinere dingen gaat. Als het dan werkt, doet mijn vader het ook zo.’ Jack van Eekelen: ‘Ik wil nog wel eens sneller iets veranderen dan mijn ouders.’ Rick van den Borne: ‘Bij ons is het meer van laat het zien dat het zo is.
07
Wij willen graag onze eigen beslissingen nemen
Dus ik mag het eerst zelf proberen. Als het een investering is moet ik eerst op papier zetten hoe het uit gaat pakken.’ Joost Belt: ‘Praten jullie geregeld over de toekomst met je ouders? Zijn er misschien discussies omdat jullie andere opvattingen hebben over de toekomst van het bedrijf?’ Sjors Weterings: ‘We hebben wel eens verschil van mening en dan praten we er over. Onze overlegplek is de melkstal. Dan vertel ik mijn vader bijvoorbeeld dat ik op een bedrijf wat gezien heb en dan praten we er over of dit ook bij ons zou kunnen.’ Jack van Eekelen: ‘ Ik praat vaak met mijn vader als we buiten zijn. Ik merk dat mijn vader dan meer op zijn gemak is. Als ik hem op andere gedachten wil brengen leidt dat soms tot een pittige discussie. Zo’n gesprek voer ik graag buiten omdat je dan op de plaats kunt zijn waar je een verandering wilt doorvoeren. Het praat beter als je er een beeld bij hebt. Dit geld voor werkprocessen en ook voor het kiezen van investeringen.’
Grootste uitdaging Joost Belt: ‘Jullie hebben ideeën over de toekomst. Wat zien jullie als de grootste uitdaging om de stap te kunnen zetten?’ Rick van den Borne: ‘Dat je zelf de beslissingen mag nemen en zelf aan het roer zit om te bepalen welke kant we opgaan en welke niet.’ Sjors Weterings: ‘Een grote uitdaging is het bedrijf in goe-
08
de banen te leiden en te verbeteren als je er alleen voor staat.’ Jack van Eekelen: ‘Mijn vader heeft taken waar ik me nog weinig in heb verdiept. Als je zelf die dingen oppakt kom je los van je ouders. Het is beter alle werkzaamheden te doen als de ouders er nog zijn, zodat je op hen terug kunt vallen en de ervaring delen.’ Sjors Weterings: ‘Het werk op het bedrijf ken je wel. Het gaat er om dat je naar de andere zaken kijkt zoals de financiële cijfers. Ik zit er bij als de boekhouder de financiële cijfers bespreekt, anders leer je het natuurlijk nooit. Om te bepalen of ik in de VOF blijf, moet ik de financiële kant ook kennen.’ Kees Jansen: ‘Zijn de financiële cijfers daarvoor maatgevend?’ Sjors Weterings: ‘Voor de uiteindelijke
Een grote uitdaging is het bedrijf in goede banen te leiden en te verbeteren
maar stoppen niet direct. Dat zou ook niet goed zijn.’ Kees Jansen: ‘Het is belangrijk of de ouders op het erf blijven wonen. Als zij dat wel doen houden zij een bepaalde verantwoordelijkheid. Als ze elders gaan wonen komt de verantwoordelijkheid snel bij de opvolger te liggen. Dan komt de voerspecialist of boekhouder voor de opvolger en niet meer voor de ouders.’
Aandacht voor bedrijfsopvolging Joost Belt: ‘Jullie hebben een agrarische opleiding achter rug. Wordt daar voldoende aandacht besteed aan bedrijfsopvolging?’ Sjors Weterings: ‘Dat kan op de MAS nog veel verder gaan. Je leert wel hoe boekhoudrapporten in elkaar zitten, maar er wordt verder niet ingegaan op de bedrijfsovername.’ Rick van den Borne: ‘Op de HAS heb ik een module bedrijfsovername en recht gevolgd. Dan ben je tien weken intensief bezig met bedrijfsovername.’ Jack van Eekelen: ‘Ik denk dat je beter kunt investeren in begeleiding door een extern bedrijf. Dan gaat het specifiek over jouw situatie en wat jij wilt weten. Op school blijft het te algemeen.’
Roer om? beslissing zijn andere zaken belangrijker, bijvoorbeeld dat je na 20 jaar nog elke dag met plezier naar de melkstal loopt.’ Joost Belt: ‘Hoe kijk jij tegen de overname van het bedrijf aan Rick?’ Rick van den Borne: ‘Ik denk dat iedereen nog wel extra ondersteuning nodig zal hebben, maar je moet op een gegeven moment ook in het diepe durven te springen om te kijken hoe sterk je bent. Mijn ouders zetten misschien een paar stapjes terug,
Joost Belt: ‘Als jullie het bedrijf hebben overgenomen, zetten jullie het dan op dezelfde manier voort of gaat het roer honderdtachtig graden om?’ Sjors Weterings: ‘Ik denk er tussenin. Bij ons hebben altijd twee man de beslissingen genomen en als dat door één man gaat gebeuren verandert er wel wat, zeker op het gebied van de huisvesting. Als ik het bedrijf overneem zou ik liever alleen baas willen zijn. Maar als mijn broer in het bedrijf komt, ontstaat
er weer een andere situatie.’ Rick van den Borne: ‘Ik ga het niet helemaal omgooien. Dat doe je ook niet gemakkelijk omdat je al zo lang mee hebt gewerkt. Je deelt dan de mening over allerlei zaken. Je hebt al zoveel van jezelf er in gestopt dat het raar zou zijn als je het plotseling helemaal om zou gooien.’ Jack van Eekelen: ‘Er zijn nu altijd zaken waarbij de ouders op de rem trappen en je mag pas op termijn de beslissingen zelf nemen. Ik probeer nu mijn ouders te beïnvloeden.’ Joost Belt: ‘Je ouders hebben een netwerk van adviseurs. Neem je ze over?’ Sjors Weterings: ‘Ik denk dat ik een groot gedeelte van het netwerk van mijn ouders overneem, want daar werk ik nu ook al mee. Maar een uitdaging moet ook zijn dat je open blijft staan voor nieuwe contacten.’ Kees Janssen: ‘Als opvolger is gemakkelijker voor een nieuwe voorlichter te kiezen om-
dat je nog geen band met ze hebt. Dat wordt in de toekomst natuurlijk anders.’ Jack van Eekelen: ‘Hoe goed je overweg kunt met iemand is dan een heel belangrijke factor. Ik kom allerlei mensen tegen, terwijl mijn vader veel gerichter is op het bedrijf.’
Wat valt tegen Joost Belt: ‘Jullie zijn bezig om vroeg of laat het bedrijf over te nemen. Als je terugkijkt op de afgelopen periode, wat valt jullie dan het meeste tegen?’ Rick van den Borne: ‘Inzet van arbeid. Op school dacht ik dat het zo druk was dat er gemakkelijk iemand full time bij kon. Eenmaal thuis bleek er veel minder werk te zijn. Daar heb ik mij op verkeken en daarom ben ik ook zzp-er geworden.’Sjors Weterings: ‘Dat was bij ons ook zo.’ Kees Jansen: ‘Dit vind ik een positieve ontwikkeling.
Alle drie zijn zzp-er met de gedachte dat zij hun tijd nuttig willen besteden en kennis opdoen door buitenshuis te werken. Dat was in het verleden not done. Toen bleef de opvolger op het bedrijf.’
Tips bij bedrijfsovername Joost Belt: ‘Welke tip geven jullie mee bij een bedrijfsovername?’ Sjors Weterings: ‘Staar je niet blind op het overnemen. Kijk verder dan je neus lang is en ga bij een ander werken totdat je zeker weet dat je het bedrijf over wilt nemen.’ Rick van den Borne: ‘Twijfel niet te lang, maar probeer. Als het niet gaat, is er altijd nog een weg terug.’ Jack van Eekelen: ‘Zie het aantal koeien niet als doel maar als een middel om een inkomen uit te halen. Kijk naar je eigen mogelijkheden. Het is niet vanzelfsprekend dat je 200 koeien gaat melken als je daar niet blij van wordt.’
09
