Wij wensen u veel leesplezier toe!

het jaar 2009

2009

het jaar 2009 Het jaar 2009 wordt afgesloten in een ander sentiment dan bij de start van het jaar. Begin 2009, aangejaagd door de kredietcrisis, nam het vertrouwen snel verder af en zette de daling van de afzet en de omzet door. Gevolg was een forse recessie die het uiterste heeft gevraagd van de bedrijven. Over het jaar 2009 is de productie van de Europese papierindustrie gedaald met 10%. Voor Nederland bedroeg dit een daling van 12%. Kostenreductieprogramma’s en sluitingen van bedrijfsonderdelen moesten op korte termijn oplossingen bieden. Zo heeft Norske Skog Parenco een van haar twee papiermachines gesloten. Herstel van de winstgevendheid heeft een hoge prioriteit. Toch is het van belang om ook het lange termijn perspectief te hebben. Als sector zijn de inspanningen op het vlak van innovatie onverminderd doorgezet. Met grote inzet is gewerkt aan de ingeslagen paden - energietransitie, materiaal efficiëntie en bio-refinery. De uitdaging hierbij is te komen tot nieuwe vormen van ketensamenwerking. Voorbeelden hiervan zijn: coalitievorming met de Agro- en Chemische industrie om te komen tot een concept voor bio-refinery en Cradle to Cradle trajecten met verschillende ketenpartners. De transitie kent zo een brede scope van nieuwe grondstoffen, nieuwe processen, nieuwe producten en nieuwe ketens, die bijdragen aan een duurzame en winstgevende industrie, u leest hier meer over in dit jaarverslag.

De Nederlandse papierindustrie zal naar verwachting, vanwege de nabijheid van de afzetmarkten, een behoorlijke positie kunnen blijven vervullen, maar de total cost of ownership, het belastingregime, weten regelgeving op milieugebied, steun voor innovatie en de arbeidsvoorwaarden moeten dan wel concurrerend blijven. Samen met onze VNP collega’s zullen we verder bouwen aan een duurzame toekomst met slimme en winstgevende producten, veilige werkomstandigheden en trotse medewerkers. Wij, en ik bedoel hiermee zowel bedrijfsleven, ketenpartners en overheid zullen elkaar moeten helpen om gezamenlijk door deze uitdagende tijd te komen. In dit jaarverslag zoomt de sector in op de klantvraag in relatie tot het aanbod, kwaliteit, innovatie en duurzaamheid. Hierin belicht de sector samen met haar leden en stakeholders de genoemde thema’s, ieder vanuit een eigen invalshoek.

Wij wensen u veel leesplezier toe!

De economische cijfers over het 4e kwartaal van 2009 laten zien dat Europa in een voorzichtig herstel terecht gekomen is met een groei van 0,1% (EU27), voor Nederland ligt dit op 0,3%. De robuustheid van dit herstel zal in 2010 nog moeten blijken. De groei van het BNP in het jaar 2010 wordt op dit moment van schrijven voor Europa op 0,7% geschat en voor Nederland op 0,9%. Drs. M.J. Hartvelt Voorzitter Koninklijke VNP

Ir. G.J. Koopman Directeur Koninklijke VNP

Grote zorg om papierindustrie De Stentor, 11/06

Papier vs. Pc:1-0 Kantoorvak Tends & Design juli/augustus

Gras geschikt als grondstof voor papierindustrie PackOnline.nl, 26/08

Gras als gronstof voor kartondozen

Failliet? Dan doen we het zelf wel

uit de regio, 12/11

Papierfabrikant CVG ziet crisis als zegen

De Volkskrant, 17/03

Bij Schut in Heelsum is papier maken vooral vakmanschap

Nu.nl, 27/08

Smurfit Kappa durft weer te investeren Dagblad van het Noorden, 07/01

Grafisch Weekblad, 28/10

Heel Renkum kijkt naar Parenco

Waar kan de industrie nog terecht?

De Gelderlander, 02/12

Forum, 17/12

Papierindustrie voorop met gebruik restwarmte

Duurzaam papier

Utilities, 08/09

Het Financieele Dagblad, 26/11

Onbekommerd groen snotteren www.volkskrant.nl, 12/11

Grondwaterbelasting bedreigt duizenden banen VEMW Journaal, 01/12

Bedrijven bewuster met innovatie bezig Het Financieele Dagblad, 04/08

Het was té lang stil rond de fabriek Forum Opinieblad VNO-NCW, 23/04

Eerste Cradle-to-Cradle certified handdoek en toiletpapier Stichtingmilieunet.nl, 07/06

Water bruist van energie Waterforum, 03/10

In de media

Vraag naar papier neemt af door crisis www.refdag.nl, 23/04

Item Oud papier in programma Goudzoekers VPRO, 09/12

“De Cradle to Cradle filosofie maakt het mogelijk om economische waarde toe te voegen zonder dat dit ten koste gaat van People, Planet en Profit”, Minister Cramer van VROM

Energie- en materiaalbesparing Innovatie

Ketensamenwerking

Samenwerken aan duurzame innovatie Transitie is een belangrijke pijler voor de papieren kartonindustrie bij haar inzet naar verduurzaming. Zo vormt zij een interessante ketenpartner. Hiermee willen wij een statement afgeven aan de CEO’s van onze leden, investeerders, klanten, leveranciers en derden.

Transitiehuis geeft boost aan energietransitie Papierketen

10 het jaar 2009

Het Transitiehuis Papier kent een vernieuwende aanpak om energie-efficiency te behalen en reikt tot ver buiten de keten van de papieren kartonindustrie. De aanpak om de “buitenwereld naar binnen te halen” bij het opstellen van onze innovatieagenda, heeft een versnelling gegeven in ons transitie-denken. Op meerdere terreinen zijn mensen uit de sector, maar ook daarbuiten samen aan het werk om te kijken naar nieuwe mogelijkheden op het vlak van energiebesparing, materiaalbesparing, nieuwe grondstoffen, maar ook zaken als Cradle to Cradle en nieuwe concepten voor producten. Dit alles met als doel de keten te verduurzamen. De uitdaging van dat traject Energietransitie in de Papierketen is dat je over de grenzen van het bedrijf, maar ook over die van de sector heen gaat om de beweging te faciliteren. Dat dit niet vanzelf gaat begrijpt eenieder wel. Hiervoor is een initiator, aanjager, coördinator en enabler nodig. Dat is precies die rol die het Transitiehuis Papier vervult en waar de overheid de unieke positie van het Transitiehuis erkent. Voor de overheid zijn wij hierdoor een smaakmakende partner in de energietransitie. Het transitiehuis geeft een boost aan het transitie-denken: de keuze voor open innovatie benadering; de coalitievorming binnen de papierketen en tussen industriële ketens, de insteek op gedragsverandering en de zoektocht naar nieuwe vormen van ketencommunicatie en monitoring zijn stuk voor stuk vast onderdeel geworden van onze aanpak. We zijn ons bewust dat deze aanpak en de zoektocht naar nieuwe vormen van samenwerking onze sector kan helpen sneller en beter aan te sluiten bij de veranderende wensen in de samenleving. Het is daarmee een belangrijk onderdeel in het ontwikkelen van het imago “voor een duurzame papierketen”. In het eerste jaar van het businessplan 20092012 is veel op poten gezet, daar kunnen we op voortbouwen in de resterende periode. Het transitiehuis vormt een krachtig communicatiekanaal met directe toegang tot de bestuurlijke lagen bij de industrie en bij beleidsmakers binnen ministeries.

16/07

26/03 Grasbox Het was de primeur op de Empack in ‘s-Hertogenbosch. Solidpack gebruikt als eerste industriële producent gras als grondstof voor karton. Op 26 maart heeft directeur Dirk Schut in het distributiecentrum van A.S. Watson te Heteren aan VROM minister Jacqueline Cramer en Gerard van Breen , CEO van A.S. Watson Benelux, de eerste ‘grasbox’ overhandigd. Dit ook in aanwezigheid van mevrouw van Haaren, gedeputeerde van de Provincie Gelderland en Elma Schoenmaker, Duurzaamheidstrein B.V. De duurzame grasdoos bestaat voor 20 tot 30% uit gras en de rest is op basis van oud papier. De primeur is in samenwerking met A.S. Watson, het moederconcern van onder andere Kruidvat ontwikkeld. Nu de eerste dozen geproduceerd zijn, wil Solidpack na onderzoek de productie gaan opschalen. Daarbij

Team Duurzaam Ondernemen De provincie Gelderland hecht waarde aan duurzaamheid. Daarom stimuleert de provincie duurzaam ondernemen, door het bieden van subsidie en hulp bij het opzetten van projecten. Het Team Duurzaam Ondernemen helpt bij het opzetten of uitvoeren van projecten. Dit door bedrijven en instanties die duurzaam werken met elkaar in contact te brengen. In de onderzoeksfase van de grasbox, heeft Solidpack hulp gekregen van het Team Duurzaam Ondernemen van de provincie Gelderland en Duurzaamheidstrein B.V. Zero waste productie Solidpack is producent en leverancier van kartonnen verpakkingen. Solidpack streeft naar ‘zero waste’ productie. Solidpack heeft een eigen waterzuiveringsysteem, die ervoor zorgt dat afvalwater weer schoon in de natuur komt.

wil de fabriek het bestanddeel gras boven de 30 procent laten stijgen en dit alles zonder kwaliteitsverlies, aldus Dirk Schut directeur Solidpack.

www.solidpack.eu www.duurzaamheidstrein.nl

het jaar 2009 13

Nieuwe generatie toiletpapier Gegarandeerd onschadelijk voor mens en milieu Producent Van Houtum uit Swalmen heeft als eerste bedrijf ter wereld toiletpapier geproduceerd dat onschadelijk is voor mens en milieu. Daarvoor heeft de papierproducent het Cradle to Cradle Silver-certificaat ontvangen van het Amerikaanse bureau MBDC, het bureau van Michael Braungart en William McDonough, de grondleggers van Cradle to Cradle (van wieg tot wieg). Het hygiënisch papier is gemaakt van 100 procent gerecycled papier en was al voorzien van het FSC-r keurmerk en het Europees Ecolabel. 14 het jaar 2009

Van Houtum ontwikkelt innovatieve concepten voor betere toilethygiëne en toiletbeleving met uitzonderlijke milieuprestaties. Want wat heeft Van Houtum gedaan? Stoffen die niet voldeden aan de strenge criteria zijn vervangen. Zo is het chemische middel voor de ‘natsterkte’ vervangen door een zetmeel uit aardappels. Met als resultaat het eerste hygiënische papier ter wereld dat na gebruik, zonder enig schadelijk effect voor het milieu, aan de biologische kringloop kan worden toegevoegd. Kortom Cradle to Cradle biedt kansen. Daarom organiseerde de VNP samen met het Dutch Polymer Institute en het door Braungart opgerichte EPEA, een Cradle to Cradle bijeenkomst. VNP bedrijven maakten kennis met Cradle to Cradle en de mogelijkheden ervan voor de eigen fabriek. Mogelijk leiden ideeën in de toekomst tot nieuwe samenwerkingsverbanden.

www.vanhoutum.nl www.vrom.nl www.duurzaamheid.nl www.cradletocradle.nl

05/06 “De wijze waarop Van Houtum invulling geeft aan de sociale kant van ondernemen is een voorbeeldfunctie voor andere bedrijven”, complimenteerde minister Jacqueline Cramer van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer.

The Dutch Biorefinery Cluster bestaat uit: Avebe Cosun Courage, veehouderijsector FrieslandCampina Kiemkracht NV NOM Papier- en kartonindustrie Productschap Akkerbouw

10/06

Unieke samenwerking in Dutch Biorefinery Cluster De papieren kartonindustrie is een samenwerking aangegaan met de agrofoodindustrie. Om elkaars kennis en grondstoffen volledig te kunnen benutten zijn de krachten gebundeld in The Dutch Biorefinery Cluster. Dit onder voorzitterschap van Prof. Rudy Rabbinge. Aangesloten bedrijven maken hierdoor een sprong voorwaarts in het vollediger tot waarde brengen van biomassa. The Dutch Biorefinery Cluster richt zich op: het creëren van hoogwaardige producten en duurzame, gesloten productieketens. Cascaderen, recyclen en upcyclen zijn de leidende principes. Naast minder emissies, efficiënter grondstoffengebruik, kostenreductie en energiebesparing, heeft de samenwerking ook tot doel nieuwe businessopportunities te creëren door de gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe producten, technologieën en concepten. In bioraffinage, het ‘uiteenrafelen’ van groene grondstoffen zijn de samenwerkende bedrijven al decennia gespecialiseerd. De mogelijkheden om ‘groene grondstoffen’ efficiënter en vollediger te benutten zijn legio: nieuwe vezels en voedingsstoffen, nieuwe grondstoffen voor de chemische industrie en duurzame energie. Voor de Agrofoodsector en papierindustrie, die een substantieel deel van de biomassa in ons land verwerken, is een sleutelrol weggelegd in de transitie naar een biobased economy.

het jaar 2009 17

www.avebe.nl www.biorefinery.nl www.cosun.nl www.courage2025.nl www.frieslandcampina.com www.innovatienetwerk.org www.kcpk.nl www.kiemkracht.com www.nom.nl www.productschapakkerbouw.nl www.vnp-online.nl

Optimalisatie

Sappi Nijmegen heeft zijn laatste viltzuigbak in het derde persvilt uitgezet. Dankzij de verlaging van het vacuüm op de perspartij kon een 500 kW vacuümpomp worden uitgeschakeld.

Nullast

Het afgelopen jaar zijn er in het kader van Energietransitie in de Papierketen ruim 60 clusterbijeenkomsten georganiseerd. De bijeenkomsten hebben bijgedragen aan het implementeren van beste praktijken. Dankzij het succes en veel enthousiasme worden vanaf 2010 Early adoptors gevolgd door de overige clusterleden.

Eska Graphic Board heeft tijdens de weekendstops een nullast van 6,5 procent gerealiseerd. Een geweldige prestatie, gezien het feit dat de normale nullast in de industrie zo’n 30% is. Een volgend aandachtspunt voor de fabriek is het beter inschatten van ongeplande stilstanden. Het nieuwe Energie Conversie cluster zal hierbij helpen.

EN16001

Sappi Nijmegen draait nu 2 van de 4 persvilten zonder vacuüm. Dat geeft 1% hoger droge stofgehalte en daarmee 4% lager stoomverbruik in de droger. Het wachten is nu op investeringsgeld voor een hoge druksproeier op het 3e persvilt. Vervolgens kan een complete vacuümpomp uit bedrijf worden genomen en wordt nog eens 600 kilowatt bespaard (à raison van ca. €50 per uur).

Sappi Maastricht wist onlangs een besparing van 7,5 % op stoom te besparen. Dit dankzij een optimalisatie van het stoom- en condensaatsysteem van de droogcilinders.

Uit de Energiezorg audit die bij Norske Skog uitgevoerd is, blijkt dat de papierindustrie goed op weg is. Zo zal het eerste Nederlandse bedrijf wat onder het nieuwe EN 16001 voor energiezorg gecertificeerd gaat worden, naar verwachting een papierfabriek zijn!

Stofbereiding

Crown van Gelder verhoogde het dauwpunt in de droogkap van 50 naar 60 graden Celsius en bespaarde daarmee 25% stoom op één papiermachine in minder dan twee jaar tijd en zonder noemenswaardige investeringen. Het Model Energie-efficiency Droogkap, het MED van Frans de Gram, blijkt een goed hulpmiddel om dit proces in kaart te brengen, te monitoren en blijvend te verbeteren.

Hoewel de stofbereiding van Smurfit Kappa Roermond Papier al heel kort is, is er toch nog een kuip gebypassed, de constantniveau bak. Twee meter leiding omleggen gaf hier een besparing van 2%.

Studie

MED 600 KW besparen Vacuümpomp

20% besparen op droogenergie, alleen maar door een meter te plaatsen? Het kan! Dat heeft Bareld Meijering van SCA Hygiene Products Suameer bewezen. Er is een gasmeter geplaatst op de droger die alleen met gas droogt. Elke ochtend om 06.00 uur wordt de meter door de teamleider afgelezen en gerapporteerd in het ochtendoverleg. De meterstanden worden voortaan genoteerd en vertonen sindsdien een dalende lijn.

Clusterbijeenkomsten

Thermo-Akoestische warmtepomp Branders uit

Branders uitzetten bij het drogen van het papier. Iedereen zei dat dat ècht niet kon, maar één van de operators bij Van Houtum Papier te Swalmen heeft het toch gewoon gedaan en zo een enorme besparing gerealiseerd, zonder problemen te veroorzaken in het productieproces. Het gasverbruik is substantieel teruggebracht.

Besparing droogenergie

Energiebesparing in de praktijk

4 VNP leden zijn actief betroken bij de haalbaarheidsstudie van de Thermo-Akoestische warmtepomp. De studie is zelfs tot één van de potentiële winnaars uitgeroepen. Het gaat er om welke nieuwe technologie of concept als beste getest wordt, om warmteverlies te voorkomen of elders nuttig in te zetten. Dit sluit naadloos aan bij de doelstellingen van de Warmtevisie van de overheid.

Voith heeft bij Smurfit Kappa Solid Board in Oude Pekela een studie naar de luchthuishouding van de droogpartij uitgevoerd. Uit de studie blijkt dat er door het plaatsen van warmtewisselaars en ventilatoren er een besparingspotentieel tot 20% is.

“Meer flexibiliteit, langer inzetbaar zijn en vaste patronen los kunnen laten”, Hans van der Stijl adviseur Sociaal Beleid AWVN Team Organisatie Persoonlijke Ontwikkeling Programma. Het programma levert een bijdrage voor doorstroming binnen de organisatie, Smurfit Kappa Solid Board

Houding en gedrag

Papierfabriek leerfabriek

“Papierfabriek wordt leerfabriek; competentiegericht onderwijs, 60% van de medewerkers volgde in 2009 een opleiding! Naar verwachting is dit in 2010 al 70%”, Crown Van Gelder N.V. “Samen met het UWV en collega’s van negen andere bedrijven in de regio van Roermond willen we aan de slag om jongeren te werven. Het aannemen van tien nieuwe jonge collega’s is hierbij het doel voor 2010!”, Smurfit Kappa Roermond Papier

Grote uitdaging Een afnemende werkgelegenheid door de financieel economische crisis 2008/2009 en tegelijkertijd de toenemende vergrijzing. Dat is het speelveld van de industrie. Met de uitstroom van medewerkers gaat ook een deel van de kennis en ervaring verloren. De nieuwe medewerker wil interessant werk en een veilige werkplek, gaat bewust om met zijn beroepskeuze en levert hiermee een onzekere instroom. Het imago van de sector als aantrekkelijke werkgever is van groot belang!

“Belangrijk is dat het management het voortouw neemt, maar wel wacht totdat iedereen klaar is voor een volgende stap in het proces. Dat vraagt om adequate communicatie met de mensen op de werkvloer.”

Ervaringsleren tijdens veiligheidsdag 22 het jaar 2009

Durf ‘de confrontatie’ aan te gaan en jezelf een spiegel voor te houden, daar ging het om tijdens de veiligheidsdag die de Koninklijke VNP i.s.m. het bedrijf In Tense voor ARBO en HR verantwoordelijken organiseerde. Deelnemers maakten kennis met ervaringsleren: een effectieve werkwijze/trainingsmethode. Ook leerden de deelnemers hoe je onveilig gedrag van jezelf kan herkennen en voorkomen, maar ook hoe je elkaar op gedrag kunt aanspreken. Smurfit Kappa Solid Board is op de vier productielocaties al met de methode aan de slag gegaan. “In Tense geeft bedrijfsveiligheidstrainingen op een zeer specifieke, confronterende en effectieve wijze. De trainers plegen interventies, zetten de boel stil, houden je een spiegel voor, confronteren je en zetten je aan het denken. En dat vergeten wij, managers, wel eens in ons enthousiasme. Enerzijds is de training een proces van teambuilding, anderzijds houd je je bezig met essentiële vragen als: waar sta ik nu zelf met m’n veilige gedrag, wat betekent veiligheid voor mij? Waar wil ik naar toe? Hoe ziet de toekomst eruit? Je hóórde gewoon de muntjes bij de deelnemers vallen,” sprak Henk Hoven, Director Operations enthousiast over de werkwijze.

07/07

Winnende veiligheidstip: “Spreek elkaar, je directe collega’s, leidinggevenden en medewerkers van andere afdelingen aan op onveilige situaties. Op die wijze kunnen onveilige situaties aan elkaar worden gemeld en kan gezamenlijk naar oplossingen worden gezocht.” Emiel Heltzel, werknemer van de afdeling aan- en afvoer Smurfit Kappa Roermond.

11/06

Smurfit Kappa Roermond Papier wint Alerta Award Papierfabriek Smurfit Kappa Roermond Papier heeft als eerste bedrijf in Nederland de Alerta Award gewonnen voor de beste veiligheidstip. Directeur Jo Cox nam de award tijdens het jaardiner van de Koninklijke VNP in ontvangst. ESKA Graphic Board kreeg een bijzondere vermelding voor de “origineelste introductie van de gedragscommunicatie veiligheidscampagne”. Directeur Kees van Zijderveld nam hiervoor de speciaal ontwikkelende oorkonde in ontvangst. De Alerta Award is vernoemd naar beschermengel Alerta. Deze engel kan niet 24 uur per dag op je schouder zitten en laat werknemers op aansprekende wijze weten dat zij zelf ook goed moeten blijven letten op hun eigen veiligheid. Want ook zij heeft koffiepauze, verslaapt zich weleens of moet nodig naar het toilet. Heeft zij 2009 haar entree gemaakt in de Nederlandse papieren kartonindustrie. Alerta is sindsdien het boegbeeld van de gedragscommunicatie veiligheidscampagne door Stichting Consument en Veiligheid en het Ministerie van Sociale Zaken & Werkgelegenheid. Na een pilot en eindevaluatie van de campagne is deze verder uitgerold naar de gehele Nederlandse industrie.

www.veiligheid.nl/alerta

het jaar 2009 25

oplosmiddelen

Arbocatalogus in de papieren kartonindustrie

26 het jaar 2009

Sinds de hernieuwde Arbowet hebben werkgevers en werknemers door minder en algemenere regels meer ruimte en verantwoordelijkheid om zelf invulling te geven aan de wijze waarop binnen de branche aan de wet moet worden voldaan. De invulling van dit nieuwe overheidsbeleid tussen werkgevers en werknemers wordt vastgelegd in de arbocatalogus. De Koninklijke VNP zit samen met Vereniging Golfkarton, Koninklijke Kartoflex en de werknemersbonden in het Verbond P&K waar o.a. hard gewerkt wordt om tot eind 2010, 16 arbocatalogus onderwerpen te ontwikkelen. De onderwerpen worden ontwikkeld m.b.v. werkgroepen waarin diverse leden vertegenwoordigd zijn. Hieronder een overzicht van de ontwikkelde en nog te ontwikkelen arbocatalogus onderwerpen:

geluid

veilig werken machines:

verwerkingsmachines

2009

veilig werken machines:

handmatig doorleiden

- Geluid - Oplosmiddelen - Fysieke belasting - Veilig werken machines: verwerkingsmachines - Veilig werken met machines: handmatig doorleiden - Heatstress Het voordeel van een arbocatalogus is dat er hele concrete oplossingen voor (risicovolle) werkzaamheden in staan die direct door bedrijven kunnen worden toegepast.

heatstress

Safety Checks in collega-bedrijf

safe

De papieren kartonindustrie is de eerste industrie in Nederland die mede op verzoek van de Arbeidsinspectie Safety Checks gaat introduceren om de veiligheid in de industrie naar een hoger niveau te brengen. In 2009 is hiermee een begin gemaakt. De papieren kartonindustrie zet voortaan ‘eigen’ opgeleidde deskundigen in voor het doen van Safety Checks. Na een training zijn leden van de VNP Arbocommissie voortaan in staat om Safety Checks in een collega-bedrijf uit te voeren. Zo is geregeld dat bedrijven onderling bij elkaar op bezoek gaan en specifieke veiligheidsadviezen geven. Hierdoor zal kennis van beide partijen toenemen, met betere arboprestaties, gerichtere controles en minder opgelegde sancties tot gevolg. De waarnemingen worden afgestemd en gerapporteerd aan de betreffende productielocatie en eenmaal per jaar wordt er een brancherapport gemaakt.

het jaar 2009 29

30 het jaar 2009

Van Houtum winnaar ARBO Trofee 2009 De Arbocommissie van Van Houtum kreeg de prijs officieel uitgereikt door voorzitter Mees Hartvelt en directeur Gerrit Jan Koopman van de Koninklijke VNP. De eer viel voor de tweede keer in drie jaar tijd te beurt aan Van Houtum, fabrikant van hygiënepapier in het Limburgse Swalmen. Op een totaal van 190 medewerkers had het bedrijf geen enkel ongeval met verzuim en slechts 0,65 ziekmeldingen per medewerker per jaar. Het verzuimpercentage kwam uit op 1,2% kort verzuim en 3,3% langdurig verzuim. De VNP reikt de ARBO Trofee jaarlijks uit aan het bedrijf dat het beste scoort op arbozaken binnen de Nederlandse papieren kartonindustrie.

02/12

Recycling

Lobby Ketenbeleid

Duurzaam bosbeheer

Een samenleving met ambities De papieren kartonindustrie staat met haar producten midden in de samenleving. Een open dialoog met deze samenleving dient er voor te zorgen dat dit zo blijft. De VNP geeft met haar issuemanagement inhoud in deze dialoog, samen ontdekken waar de bedreigingen en kansen liggen. Een actieve houding van de vereniging en haar leden leidt tot beeldvorming, ambities en daarmee de wenselijke verbeteringen.

Met de val van het kabinet zijn een groot aantal dossiers politiek bevroren. Zo ook het dossier “Schoon en Zuinig” van VROM. Ministeries zetten hun

34 het jaar 2009

Overheid en ETS ondernemingen sluiten convenant

werkzaamheden in afgeslankte vorm door. Een evaluatie moet in alle gevallen

MEE convenant een feit VNP-voorzitter Mees Hartvelt heeft namens de Nederlandse papieren kartonindustrie de Meerjarenafspraak Energie-efficiëntie ETSondernemingen (MEE) ondertekend. Dit in aanwezigheid van minister Van der Hoeven, minister Verburg, minister Cramer en staatssecretaris De Jager samen met VNO-NCW en andere brancheorganisaties. Het MEE-convenant richt zich specifiek op de bedrijven die deelnemen aan het Europese systeem van emissiehandel in broeikasgasemissierechten(ETS-bedrijven). De looptijd van het MEE-convenant is tot 2020. Een van de verplichtingen uit de MEE is het opstellen van een Energie-Efficiency Plan (EEP).

deel van de afspraak, een Energie-Efficiency Plan (EEP) inleveren en meedoen

Hiervoor organiseerde de VNP een startbijeenkomst voor haar leden in Burgers Zoo. Een aftrap waarbij de afspraken uit het convenant en de collectieve aanpak met de leden is doorgenomen. Een bijzondere omstandigheid betrof de evaluatie in april 2009 van het Ministerie van VROM van het programma “Schoon en Zuinig” waaronder het MEE convenant valt. Hierdoor werd beschikbare tijd voor het opstellen van de EEP’s met enkele maanden ingekort tot 1 april 2010. Dankzij de gekozen aanpak en met steun van consultants, heeft de sector haar deadline voor alle 19 ETS bedrijven gehaald. De ingediende EEP’s beschrijven de activiteiten op het vlak van procesefficiëntie en duurzame energie en een eerste vooruitblik op ketenefficiëntie. Voor 1 juli wordt dit aangevuld met het onderwerp ketenefficiëntie.

plaats vinden. Ook de Rekenkamer is bezig met een evaluatie van het middel convenanten en kijkt of andere instrumentaria niet goedkoper en effectiever zijn, bijvoorbeeld wetgeving, belastingen etc. De VNP heeft samen met VNONCW een duidelijke stelling ingenomen. Convenanten zijn zinvol en leveren juist resultaten op voor beide partijen. De sector spant zich in voor het eigen met monitoring. En de overheid haalt zo haar milieudoelstellingen en zorgt voor een goed investeringsklimaat. Een onzeker politiek klimaat vraagt er juist om te laten zien dat het convenant wat waard is, ook een volgend kabinet moet dit blijven steunen.

02/10

><

VNP–voorzitter Mees Hartvelt aanwezig bij dialoog Duurzame Energie in de VS VNP-voorzitter Mees Hartvelt maakte in het najaar van 2009 kennis met Donna Harman, President en CEO van de American Forest & Paper Association. Het gesprek en bezoek stonden vooral in het teken van duurzame energie. Energietransitie in de Papierketen leende zich er ook uitstekend voor om daar onder de aandacht te brengen. Minister van Economische Zaken, Maria van der Hoeven nam er deel aan de Council on Competitiveness International Dialogue. De bijeenkomst ging over de uitdagingen op energieen klimaatgebied ter voorbereiding op de klimaatconferentie in Kopenhagen in december dit jaar. Het bezoek bracht Hartvelt op uitnodiging van het ministerie van Economische Zaken. www.afandpa.org

het jaar 2009 37

Succesvolle lobby met europees accent 38 het jaar 2009

CO2-emissiehandel zet WKK in Nederland onder druk Dankzij de inspanningen van onze Europese branchevereniging CEPI komt de papierindustrie in aanmerking voor gedeeltelijke vrijstelling van de veiling van CO2-emissierechten. Als industrie vallen we onder de zogeheten criteria van “Carbon Leakage”, dat staat voor het wegvloeien van productie naar landen die niet onder het Europese ETS systeem vallen. In plaats van veilen van rechten voor deze bedrijven wordt toegewezen op basis van een Benchmark. De Benchmarkonderzoeken zijn uitgevoerd in opdracht van de Europese Commissie. Hieruit blijkt dat binnen de papierindustrie de positie van gasgestookte WKK’s, die terugleveren van elektriciteitnet, ongunstig is in de Benchmark. De effecten van het handelssysteem zullen goed in beeld moeten worden gebracht en onbedoelde effecten die verduurzaming tegen werken zullen moeten worden beperkt.

www.vrom.nl www.co2-allocatie.nl

Duurzaam bosbeheer een eis het jaar 2009 41

Binnen de papierketen zijn net als de VNP-bedrijven verschillende partijen dubbel gecertificeerd: FSC als PEFC. Het aantonen van de herkomst van grondstoffen uit duurzaam beheerde bossen vormt een onderdeel van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Per eind december had TPAC, het Timber Procurement Assessment Committee dat door de Nederlandse overheid is ingesteld om te bepalen wat duurzaam bosbeheer is, naast FSC ook de PEFC landenschema’s van Finland, Duitsland, Zweden en België goedgekeurd. Naar verwachting zal TPAC in 2010 ook PEFC Oostenrijk goed keuren. Ook de bekendmaking van de beoordeling van PEFC internationaal is in aantocht. De verwachte acceptatie daarvan maakt het voor de hele industrie gemakkelijker om te kunnen werken met de duurzame inkoopeisen zoals overheden die stellen. In de niet-overheidsmarkt is de acceptatie van PEFC al een feit.

www.pefc.org www.fsc.nl

42 het jaar 2009

Duurzaamheidskeurmerken voor recycling Papierfabriek Doetinchem neemt FSC-certificaat in ontvangst. De fabriek heeft een credit systeem en mag zoveel verkopen als dat ze aan FSC grondstoffen inzetten. Papierfabriek Doetinchem produceert op vier papiermachines een breed pakket lichtgewicht papieren (20-100 g/m2) op basis van een uitgekiend recyclingsconcept. De in wit, bruin en gekleurd geproduceerde halffabrikaten bestrijken vele toepassingsmogelijkheden. Na het doorlopen van een succesvolle FSC certificerings audit op 11 november jl. is ook SCA De Hoop gecertificeerd volgens FSC-STD-40-004 V2-0 Standard for Chain of Custody. Alle producten (Fluting, HP Fluting en Testliner) mogen het FSC-recycled label voeren. Binnen het Zweedse concern is SCA Packaging De Hoop te Eerbeek een van de papierproducenten voor de verpakkingsindustrie.

www.papierfabriekdoetinchem.nl www.scapackaging.nl

Tweede Landelijk Afvalbeheerplan een feit! Papier en karton is door het ministerie van VROM geselecteerd om mee te werken aan ‘ketengericht’ afvalbeleid om zo de milieudruk in de hele keten te verlagen. Dit sluit aan bij de plannen van de overheid, die een overstap maakt van afvalbeheer naar materiaalbeheer. Ketengericht afvalbeleid is een nieuwe aanpak binnen het tweede landelijk afvalbeheersplan (LAP2) dat door VROM minister Cramer aan de Tweede Kamer is gestuurd. Voor de komende 4 jaar geeft het plan richting aan het beleid waar voor papier en karton het belang van de “scheiding aan de bron” en ‘materiaalhergebruik’ gewaarborgd is. Zo nemen producenten van papier en karton bijvoorbeeld milieu als uitgangspunt bij het ontwerp van producten. Op deze wijze kan eco-design betekenen dat er bij productie minder grondstoffen en energie nodig zijn en producten makkelijker kunnen worden hergebruikt waardoor nauwelijks of geen afval overblijft. Grondstoffenacceptatie Daarnaast werkt de industrie aan het opzetten van een beslismodel voor de inzet van nieuwe grondstoffen. Vanwege de vernieuwde interesse in biomassa als energiebron en biomassa als grondstof voor andere industrieën, neemt de druk op de beschikbare biogene grondstoffen voor de papieren kartonindustrie toe. Deze druk heeft mede geleid tot de opzet van het programma Biorefinery in de Energietransitie van de Papierketen. Een van de doelen van dit programma is het inzetten van alternatieve grondstoffen (vezels en/of addi-

het jaar 2009 45

tieven) bij de productie van papier en karton. Bij het onderzoeken en selecteren van geschikte grondstoffen spelen verschillende onderwerpen een rol. Dit zijn bijvoorbeeld voedselveiligheid, recyclebaarheid en imago. Een afweging van de gevolgen die het gebruik van de nieuwe grondstoffen heeft op deze aspecten, bepaalt uiteindelijk of de inzet van de grondstof acceptabel is. Het project grondstofacceptatie zal leiden tot een toetsingskader voor nieuwe grondstoffen, waarmee bedrijven een snelle inschatting kunnen maken over de wenselijkheid vanuit een breder ketenperspectief van het gebruik van de nieuwe grondstof.

www.lap2.nl www.vrom.nl

80%

46 het jaar 2009

Nieuw recycling percentage: 80% In 2008 is in Nederland 80% oudpapier en -karton ingezameld voor recycling. In de lange historie van de oud papier inzameling is dit resultaat voor het eerst bereikt. Van de 3.459.000 ton papier en karton die in 2008 nieuw op de markt is gebracht, is 2.760.000 ton ingezameld en gerecycled. Het betreft kranten, tijdschriften, folders (grafische toepassingen) en hygiënisch papier, alsmede verpakkingen van papier en karton. Het recyclingresultaat van 80% is een totaalcijfer van het hergebruik voor alle toepassingen van papier en karton, ingezameld bij huishoudens en bedrijven; van de kranten, tijdschriften en folders is 84% gerecycled. Van de verpakkingen van papier en karton is 75% gerecycled, waarmee de wettelijke doelstelling voor het hergebruik van verpakkingen van papier en karton is gehaald. Bron: Stichting PRN www.prn.nl

2009 feiten en cijfer

Afzet en aandeel sectoren en productgroepen Sales and share sector and product groups 2009 (2008) x 1.000 ton Totaal grafische soorten Total graphic papers

Totaal hygienische en sanitaire papieren Total household and sanitary papers

Totaal verpakkingspapier en karton Total packaging paper and board

Totaal Total

926 (1.170) 35% (-21%)

120 (117) 5% (+3%)

1.563 (1.690) 60% (-8%)

2.609 (2.977) (-12%)

Gestreken druken schrijfpapier Coated printing and writing paper

Krantenpapier Newsprint

Ongestreken druken schrijfpapier Uncoated printing and writing paper

Totaal hygienische en sanitaire papieren Total household and sanitary papers

Papier voor de golfkartonindustrie Corrugated case materials

Massiefkarton Greyboard

Vouwkarton Folding boxboard

Pakpapier Wrapping papers

430 (472) 16% (-9%)

273 (462) 10% (-41%)

223 (236) 9% (-6%)

120 (117) 5% (+3%)

760 (821) 29% (-7%)

649 (706) 25% (-8%)

103 (108) 4% (-5%)

51 (55) 2% (-7%)

50 het jaar 2009

het jaar 2009 51

Afzet grafische papieren Sales graphic paper

2000 2005 2006 2007 2008 2009

Totaal

Binnenland %

Export

%

1.346 1.352 1.430 1.345 1.170 926

304 290 278 239 205 177

1.042 1.062 1.152 1.106 965 749

77 79 81 82 82 81

Bron: Koninklijke VNP/Source: Royal VNP

23 21 19 18 18 19

Afzet papier en karton voor verpakkingsdoeleinden/Sales packaging paper

Afzet hygienische en sanitaire papieren Sales sanitary paper

2000 2005 2006 2007 2008 2009

Totaal

Binnenland %

133 125 109 115 117 120

102 64 43 37 40 48

77 51 39 32 34 40

Export

%

31 61 66 78 77 72

23 49 61 68 66 60

2000 2005 2006 2007 2008 2009

Totaal

Binnenland %

1.854 1.994 1.812 1.759 1.690 1.563

577 613 566 545 546 462

31 31 31 31 32 30

Export

%

1277 1381 1246 1214 1144 1101

69 69 69 69 68 70

Inzet oud papier Input recovered paper 2.002 (2.233)

Utilization rate 77% (75%)

Verhouding vezelinzet

Verdeling afzet naar de belangrijkste exportlanden in 2009

% Usage raw material

Division sales chief export destinations in 2009

x 1.000 ton

x 1.000 ton

Italië/Italy export: 65 3%

Verenigd Koninkrijk/ United Kingdom

Oud papier Recovered paper 2.002 80%

export: 264 14%

België/Belgium export: 267 14%

Spanje/Spain export: 42 2%

Denemarken/Danmark

Afrika/Africa

export: 51 3%

export: 43 2%

Geïmporteerde cellulose Imported woodpulp

Geïntegreerde pulpproductie Home produced pulp 87 3%

Overige < 40/Others < 40 export: 387 20%

415 17% Polen/Poland

Duitsland/Germany export: 443 23%

export: 71 4% USA/USA export: 50 3%



Industrie in getallen

Nederlandse afzet op de Europese markt/buiten Europa

Key-numbers of the industry

Dutch sales on the European market/outsite EU

2009 (2008)

x 1.000 ton Koninklijke VNP

Omzet/Turn over x Euro 1 mln

CEPI

2009

2008

2008

1.493

1.828

78.308

Totaal/Total 2.264

2.609

2.609

2.977

99.002

Capaciteit/Capacity x 1.000 ton

2.900

3.123

108.955

2.538

87%

13% Afzet/Sales x 1.000 ton

Totaal/Total

Interne markt Internal market

2.977

85% 439

345

15%

Buiten de EU Outside the EU

2009

2008


Werknemers Employees

4200

4.300

243.300

Afzet (x 1.000 ton) en omzet (x EUR 1 mln) van de Nederlandse papieren kartonindustrie Sales(x 1.000 ton) and turn-over (x EUR 1 mln) of the Netherlands’ paper and board industry

Fabrieken Factories

22

22

887 Afzet/Sales 2.609 (Index 78)

Concerns Companies

Machines Machines

Bron: Koninklijke VNP en CEPI/Source: Royal VNP and CEPI

14

36

14

37

756

1.552

2009

Omzet/Turnover 1.493 (Index 65)


2000

Afzet Sales

Index

Omzet Turnover

Index

3.333

100

2.300

100

2001

3.174

95

2.197

96

2002

3.338

100

2.165

94

2003

3.341

100

2.032

88

2004

3.459

104

1.996

87

2005

3.471

104

1.910

83

2006

3.351

101

1.998

87

2007

3.219

97

2.075

90

2008

2.977

89

1.828

80

2009

2.609

78

1.493

65

Hogere productie en lagere emissies 1985 = 100 en 1990 = 100

Vezelinzet oud papier/verse vezel in Nederland

Increasing production en decreasing emissions 1985/1990 = 100

Raw material input recovered paper/woodpulp in the Netherlands x 1.000 ton

156 P&K 1985

Zink 1985

Koper 1985

BZV 1985

CZV 1985

100

2008

CO2

100 84

2008

1990

Nox

100

2008

32 100

Fijnstof 2008

2008 81

1985

110

100

2008

2008

50 100

2008

Formaldehyde

34 100

1985

100

2009 2008 2007 2006 2005 2000

1985

100 2

2008

10



Cellulose Woodpulp

Oud papier Recovered paper

502 614 769 826 830 806

2.002 2.233 2.307 2.346 2.462 2.414

West-Europese(CEPI) papieren kartonafzet en aandeel in CEPI

Gemiddelde celstofprijzen in USD per ton

West-European(CEPI) paper and board sales and share in CEPI

Roemenië/Romania

Average pulpprices in USD per ton 852

2009 (% 2008) 288 (-20,4%) CEPI: 0,3%


794

Hongarije/Hungary

680

Tsjechië/Czech Republic

SE ES

10.933 (-6,3%) CEPI: 12,3%

SK CH NO PT

de FR

10.602 (-19,2%) CEPI: 12,0%

BE

NBSK

620

BEKP

921 (-0,1%) CEPI: 1,0%

Zwitserland/Switzerland

UK

Noorwegen/Norway

639

561

520

NL

1.524 (-10,2%) CEPI: 1,7%

FI

Italië/Italy

IT 8.404 (-11,2%) CEPI: 9,5%

AT

Frankrijk/France

1.576 (-17,0%) CEPI: 1,8%

Portugal/Portugal

8.345 (-11,4%) CEPI: 9,4%

1.633 (-1,7%) CEPI: 1,8%

Spanje/Spain

Herkomst geïmporteerde cellulose in Nederland in 2009 Pulp import by source into the Netherlands in 2009 x 1.000 ton

Europa Totaal/Total 833

1.796 (-7,2%) CEPI: 2,0%

21%

Oostenrijk/Austria Nederland/Netherlands Ver.Koninkrijk/United Kingdom 4.293 (-13,8%) CEPI: 4,8% Bron: Koninklijke VNP/Source: Royal VNP

512

61%

België/Belgium

5,700 (-11,1%) CEPI: 6,4%

4.606 (-10,6%) CEPI: 5,2%

657

581

Slowakije/Slovak Republic

PL

610

2005

Zweden/Sweden

816 (-11,8%) CEPI: 0,9%

2004

RO HU CZ

702

2007

20.956 (-8,2%) CEPI: 23,6%

2006

Duitsland/Germany

Finland/Finland

789

307 (-27,6%) CEPI: 0,3%

2009

x 1.000 ton

2008

% CEPI

Polen/Poland 3.303 (+ 8,4%) CEPI: 3,7%

2.609 (-12,4%) CEPI: 2,9%

USA en Canada 174

Latijns Amerika 147

Bron: CBS/Source: Statistics Netherlands

18%

Aantal verzuimongevallen per 1.000 eigen werknemers

Gemiddelde oud papierprijzen ‘’bont’’ in Euro per ton

Number of accidents per 1.000 employees

Average recovered paper prices ‘’mixed’’ in Euro per ton 105

85

75

43,0 61

42,0

57 46

2009

2008

2007

2006

30,0

2005

2000

36,0


25,0

Gebruik grondstoffen in papierproduktie 2009

20,0

Raw materials used in paper production 2009 x 1.000 ton

14,9

(C)TMP/ (C)TMP 11,4

11,8 10,4

11,5

10,9

Chemische pulp/Chemical pulp

15%

3%

94

8,7

8%

408

Vulstoffen Fillers and pigments

ambitie

2009

2008

2007

2006

2005

2004

2003

2002

2001

2000

1999

1998

211

Oud papier/Recovered paper 2.002



74%

2009 bestuur bureau en partners

2009 Bestuur Koninklijke VNP

Bureau Koninklijke VNP

Partners Koninklijke VNP

drs. Mees Hartvelt (voorzitter) Chief Executive Officer Crown Van Gelder N.V.

ir. Gerrit Jan Koopman MCM Directeur

Confederation of European Paper Industries (CEPI) Vertegenwoordigt de belangen van de papieren kartonindustrie in Europa. Deze Europese overkoepelende confederatie volgt en analyseert de EU-wetgeving en neemt initiatieven op Europees niveau wat betreft milieu, energie, bossen, recycling, lobby en concurrentiekracht. Dit in het belang van haar leden, waaronder die van de Koninklijke VNP.

ing. Math. Clumpkens Energietransitie (vice-voorzitter) ing. Henk van Houtum MBA Algemeen Directeur Van Houtum Papier B.V. ir. Henk Lingbeek Algemeen Directeur SCA Packaging De Hoop B.V. drs. Dirk Schut Algemeen Directeur Solidpack B.V.

64 het jaar 2009

mr. Henri Vermeulen Vice President Recovered Paper Smurfit Kappa Paper Recycling Ed Vervoort HR Directeur Benelux Smurfit Kappa Nederland B.V. Geert Wassens Bedrijfsdirecteur Sappi Nijmegen B.V.

Ere-leden Koninklijke VNP G. van Reenen (erevoorzitter) drs. W.J. Emmen H.P. Heinen ir. H. de Korver P.G. Meyer Viol (28-11-2009 )

Esther Freriks Directiesecretaresse drs. Mireille Bedeschi MBA/MBI Secretaris Energietransitie t/m september 2009 Marco Diekstra MBA Secretaris ARBO, milieu en Verbond P&K drs. Bart van Konijnenburg Secretaris, bossen, energie en recycling Marianne Entius Secretaresse Marieke Willemsen Communicatie en PR Kees Dieben Administratie Jan Hoetmer Administratie Enrico Brouwer Statistiek en analyse Frouke Boerema Statistiek en analyse Myra Peltier Catering en schoonmaak

Teresa Presas Directeur www.cepi.org Informatiecentrum Papier en Karton (IPK) Informeert de samenleving over papier en karton en daaraan gerelateerde onderwerpen zoals het productieproces van papier en karton, recycling, papier en bos, bouwen met karton. Voorlichting en publiciteit verlopen via brochures, de website www.papierenkarton.org, posters, een lespakket “zelf papier maken” en vanaf 2009 met een nieuw lespakket “Natuurlijk Papier en Karton” met cd en dvd voor scholieren. Vanaf 2010 zal het centrale thema voor het Informatiecentrum Papier en Karton, duurzaam papier en karton zijn. Getracht zal worden om met de keten en betrokken partijen dit thema breder onder de aandacht te brengen. Arie M. Houweling Directeur

Kenniscentrum Papier en Karton (KCPK) Sinds de oprichting in 1998 uitgegroeid tot de spil van de kennisinfrastructuur van de (inter)nationale papieren kartonindustrie. Het KCPK maakt hierbij zoveel mogelijk gebruik van bestaande infrastructuur en netwerken. Het langetermijndoel is het creëren van een betere concurrentiepositie van de Nederlandse papieren kartonindustrie. Hiervoor probeert het kenniscentrum zoveel mogelijk te linken naar andere industrietakken en voordeel te halen uit fundamenteel onderzoek uit verschillende branchespecifieke en technologische ontwikkelingen. Tevens is zij partner van de VNP in het traject Energietransitie in de Papierketen.

Papier Recycling Nederland (PRN) PRN is in 1998 opgericht door de branches uit de papieren kartonketen en is de uitvoeringsorganisatie van het Papiervezelconvenant. Dit convenant is gesloten met de gemeenten en bevat afspraken om de inzameling en recycling van oud papier en -karton continu op een hoog niveau te houden en waar mogelijk te verhogen. PRN voert het inzamel- en herverwerkingsysteem uit. Via aangesloten organisaties vertegenwoordigt PRN meer dan 70 procent van het aantal eerste ontvangers van (producten van) papier en karton.

drs. ing. Arie Hooimeijer Directeur

Stichting Verpakkingen Recycling Nederland (VRN) Fungeert als collectieve uitvoeringsorganisatie voor bedrijven in de papieren kartonindustrie die aangesloten zijn bij PRN. VRN zal voor de bij haar aangesloten bedrijven de collectieve mededeling uitvoeren voor verpakkingen, voortvloeiende uit het Besluit. Vanaf 1 januari 2006 is het Besluit in werking getreden. De bedrijven zijn hierdoor wettelijk verplicht een opgaaf te verstrekken van alle verpakkingen die zij toevoegen (gebruiken) aan hun producten en de verpakkingen die zij zelf (laten) afvoeren.

www.kcpk.nl Verbond P&K Het Verbond P&K is een samenwerkingsverband tussen de drie brancheverenigingen, Koninklijke Kartoflex (kartonnage en flexibele verpakkingen) VG (productie en verwerking van golfkarton) en de Koninklijke VNP. Het proces wordt inhoudelijk en bestuurlijk ondersteund door de Centrale Voorziening Arbo (CVA). In het Verbond P&K hebben verder zitting vertegenwoordigers van de werkgevers en van de werknemersverenigingen FNV Bondgenoten, FNV Kiem, CNV BedrijvenBond en De Unie.

www.prn.nl

Wienus van Oosterum Directeur www.prn.nl

www.papierinfo.nl De CVA wordt gevormd door: Marco Diekstra Bestuurlijk coördinator Erwin Heijnsbroek Technisch inhoudelijk coördinator www.verbondpk.nl

VAPA Het opleidingscentrum van de Nederlandse papier-, karton en golfkartonbranche. Richt zich op de opleidingsbehoeften van de bedrijven in Nederland en België voor de medewerkers die betrokken zijn bij het productieproces. Er is nauwe samenwerking met individuele bedrijven voor het realiseren van opleidingsadviezen, het implementeren en uitvoeren van opleidingstrajecten en begeleiden en coachen van medewerkers. VAPA biedt trainingen aan voor operators op mbo-niveau en voor technologen op HBO-niveau. VAPA legde in 2009 de laatste hand aan de multimediale Energiemodule voor operators van de papieren kartonindustrie. drs. Peter Lokhorst Directeur www.vapa.nl

het jaar 2009 65

Colofon Uitgave: Koninklijke VNP Vereniging van Nederlandse Papier- en kartonfabrieken Kruisweg 761, 2132 NE Hoofddorp Postbus 731, 2130 AS Hoofddorp T 020 - 654 30 55 F 020 - 654 30 64 E [email protected] I www.vnp-online.nl Redactie: Koninklijke VNP, Hoofddorp Vormgeving: zonder boter, Hoofddorp Papier: omslag: Propoff 250 gr/m2 binnenwerk: Propoff 100 gr/m2 Fotografie: CEPI, Dutch Biorefinery Cluster, Duurzaamheidstrein B.V., Van Houtum B.V., Solidpack B.V., Stichting Consument en Veiligheid, VNONCW en archief Koninklijke VNP. Lettertype: DTL Prokyon TPRO Drukwerk: Drukkerij Brummelkamp, Hoofddorp Bindwerk: Boekbinderij Patist, Den Dolder © 2010, Koninklijke VNP Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever. Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld. De uitgever aanvaardt geen aansprakelijkheid voor onjuistheden in deze uitgave.

Wanneer u deze uitgave niet meer wenst te bewaren, verzoeken wij u vriendelijk deze in de papierbak te deponeren.

Koninklijke VNP Vereniging van Nederlandse Papier- en kartonfabrieken Kruisweg 761, 2132 NE Hoofddorp Postbus 731, 2130 AS Hoofddorp T 020 - 654 30 55 F 020 - 654 30 64 E [email protected] I www.vnp-online.nl

Wij wensen u veel leesplezier toe!

Recommend Documents