Wie schoot op 10 mei 1940 dat ene Duitse vliegtuig neer? Op vrijdag 12 april 2013 verscheen het aprilnummer van Checkpoint. Maandblad voor veteranen1 van het Veteraneninstituut. Het blad schreef dat wijlen Prins Bernhard op 10 mei 1940 vanaf Huis ten Bosch met een machinepistool op Duitse vliegtuigen heeft geschoten. In aanwezigheid van militairen schoot de prins op Duitse toestellen die over het Haagse Bos vlogen. Het verhaal is afkomstig van de nu 92-jarige Gerard Hillenaar uit Leiden, destijds paleiswacht en ooggetuige: "Na het ontwaren van de vijandelijke kisten boven het Haagse Bos, stond de prins zij aan zij met de militairen die met hun persoonlijke wapens omhoog schoten." Volgens Hillenaar haalde Prins Bernhard geen toestel naar beneden. Het ooggetuigenverslag van de oudinfanterist Hillenaar lijkt een anekdote uit H.R.H. Prince Bernhard of the Netherlands. An authorized biography (1962) van de Amerikaanse journalist Alden Hatch te bevestigen2.
‘Prins Bernhard. Zijn plaats en functie in de moderne monarchie. Een geautoriseerde biografie’, Alden Hatch (1962, p. 97).
Anno 2013 heeft Hillenaar het over een “machinepistool”; Hatch haalt in zijn biografie uit 1962 zowel de Lewis mitrailleur als een pistoolmitrailleur aan. De Lewis mitrailleur is de lichte mitrailleur Lewis M.20, in de meidagen van 1940 in dienst bij de infanterie van het Nederlandse leger3. 1
http://www.veteraneninstituut.nl/erkenning/checkpoint
2
H.R.H. Prince Bernhard of the Netherlands. An authorized biography werd al in 1962 in het Nederlands vertaald door Jan Frits Kliphuis en uitgegeven als Prins Bernhard. Zijn plaats en functie in de moderne monarchie. Een geautoriseerde biografie. 3
De 12 kg wegende, gasoperabele en luchtgekoelde mitrailleur M.20 is de aangepaste versie van het (eerste) model 14, uitgevonden door de Amerikaanse kolonel Isaac Newton Lewis (1858-1931).
1
Het verhaal wordt boeiender als Hatch een bladzijde verder schrijft:
‘Prins Bernhard. Zijn plaats en functie in de moderne monarchie. Een geautoriseerde biografie’, Alden Hatch (1962, p. 98).
Beide verhalen lijken met elkaar te stroken. Het persoonlijk wapen waarmee Prins Bernhard heeft geschoten was de MP (Machinenpistole) 404, indertijd het standaardwapen van de Wehrmacht. Het is mogelijk dat de MP40 van Prins Bernhard behoorde tot de voorlevering van 150 exemplaren uit 1939, bestemd voor het Nederlandse Korps Mariniers5. Uit het wapengekletter op de vroege morgen van vrijdag 10 mei 1940 door Prins Bernhard en de paleisbewaking van Huis ten Bosch – waartoe ook Gerard Hillenaar behoorde – kan veel meer worden afgeleid.
In 1940 had het Nederlandse leger de beschikking over 8.410 stuks van deze mitrailleur, dat de patronen aanvoerde vanuit een patroontrommel. Tot 1935 maakte de Lewis gebruik van patronen van het kaliber .303 British (7.7×56mm), daarna van het kaliber 7.92×57mm Mauser. De vuursnelheid bedroeg 450 schoten per minuut en het maximale bereik was 3.200 meter. Met behulp van een luchtdoelsteun kon de mitrailleur M.20 worden gebruikt als luchtdoelmitrailleur tegen vliegtuigen. 4
De Duitse pistoolmitrailleur MP40, kaliber 9 mm Para, heeft een vuursnelheid van 500 schoten per minuut. Het wapen is gefabriceerd door de Erfurter Maschinen- und Werkzeugfabrik Berthold Geipel GmbH (ERMA). 5
http://www.grebbeberg.nl/index.php?page=vuistvuurwapens
2
Gerekend vanaf 03.30 uur (Hatch, p. 97) schoot de prins “bijna twee uur lang” […] “op elk vliegtuig dat min of meer in de buurt kwam”. Dat er meer dan één vliegtuig over Huis ten Bosch heeft gevlogen, is een feit. In het kader van Westfeldzug (Campagne West) van de nazi’s, werden Den Haag en omstreken op die tiende mei aangevallen door een deel van de 22. Luftlande-Division van Generalleutnant Graf Hans von Sponeck.
De MP40 van Prins Bernhard6. Op de plaquette eronder staat de tekst: “Met dit wapen heeft Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard der Nederlanden geschoten op vijandelijke Duitse vliegtuigen gedurende de oorlogsdagen van 10-15 mei 1940.”
Drie infanterieregimenten trachtten te landen op Waalhaven (Rotterdam), Valkenburg (Leiden), Ockenburg (Kijkduin) en Ypenburg. De Duitsers leden echter zware verliezen, onder andere doordat vliegtuigen crashten en omdat de Nederlandse tegenstand groter was dan verwacht. Het aangrijpen van het Nederlandse regeringscentrum en het Koninklijk Huis mislukte en de oorlog met Nederland kon niet in één dag worden beslecht7. De vliegtuigen waarop Prins Bernhard uit wanhoop en woede “bijna twee uur lang” schoot, waren Junkers en Messerschmitts. Beide toestellen werden tijdens de Westfeldzug in groten getale ingezet. Kort na 06.00 uur gaf de prins “zijn pistoolmitrailleur aan de sergeant”, die vervolgens een Duits vliegtuig neerschoot. Daarmee wordt de suggestie gewekt dat die sergeant dat vliegtuig met Bernhards MP40 neerhaalde.
Dit is hoogst onwaarschijnlijk, maar zeker niet onmogelijk. Laagvliegende vliegtuigen die in duikvlucht luchtaanvallen uitvoeren kunnen zonder meer schade oplopen door “voortdurend” mitrailleurvuur. Het is bekend dat een Reserve-Grenscompagnie Grenadiers8, in elk geval tot half twaalf ‘s morgens op 10 mei, belast was met de bewaking van de leden van het Koninklijk Huis in paleis Huis ten Bosch. Op dat tijdstip vertrok Hare Majesteit Koningin Wilhelmina vanaf Huis ten Bosch naar paleis Noordeinde, bewaakt door dezelfde Grenadiers die eerder Huis ten Bosch hadden bewaakt. 6
http://www.grebbeberg.nl/index.php?page=vuistvuurwapens
7
http://nl.wikipedia.org/wiki/Slag_om_Den_Haag
8
Volgens de ‘Gevechtsverslagen en -rapporten mei 1940’ waren er een zevental Reserve Grenscompagnieën: de Reserve Grenscompagnie Grenadiers en de Reserve Grenscompagnie Jagers, beiden ingedeeld bij de Vesting Holland Westfront, en de 1e tot en met 5e Reserve Grenscompagnie, ingedeeld bij het 37e Grensbataljon (37 GB).
3
Het is niet bekend of deze Grenadiers hun mitrailleurs M.20 op een luchtdoelsteun hadden geplaatst op het moment dat vuur tegen de overvliegende vliegtuigen werd uitgebracht. Hierop geplaatst kon het wapen effectief als luchtdoelmitrailleur tegen vliegtuigen worden gebruikt. Was dit het geval, dan was de trefkans absoluut groter. Dr. Loe de Jongs standaardwerk ‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog 1939-1945’ biedt meer uitkomst9.
‘Het Koninkrijk der Nederlanden in de Tweede Wereldoorlog 1939-1945’ , deel III, ‘Mei ’40’, p. 50.
Bij De Jong worden de “compagnie van het Regiment Grenadiers”, van oudsher verbonden met het Koningshuis, en “de benzinetank van het toestel werd geraakt (hoogstwaarschijnlijk door een batterij van de luchtafweer); brandend stortte het neer op het Malieveld” als feiten gepresenteerd.
Koningin Wilhelmina, die in het voorjaar van 1940 naar Huis ten Bosch was verhuisd, haalt de anekdote met ditzelfde vijandelijk vliegtuig eveneens aan in haar autobiografie: “Enkele uren na de inval werd mij gemeld, dat ons bewakingsdetachement een vijandelijk vliegtuig had neergeschoten, dat in het Haagse Bos was neergestort.”10 Stortte dat vliegtuig nu op het Malieveld of in het Haagse Bos neer? Wilhelmina heeft het bij het rechte eind. Op 10 mei om 05.55 uur schoot 58 Peloton Luchtdoelmitrailleurs11, 14 Compagnie Luchtdoelmitrailleurs, 164 Batterij Luchtafweer (164 Bt Lua) een Junkers Ju-52 neer, die om ± 06.00 uur neerstortte in het Haagse bos12. De kanonnen van de luchtafweerbatterij stonden op het voetbalterrein van het Haagse V.U.C., gelegen aan Het Kleine Loo. Paleis Huis ten Bosch, aan de Bezuidenhoutseweg, ligt op nauwelijks één kilometer afstand hemelsbreed. 9
http://loe.niod.knaw.nl/grijswaarden/De-Jong_Koninkrijk_deel-03_zw.pdf Deel III, ‘Mei ’40’, p. 50. Het citaat haalt ‘Westen Noordfront Vesting Holland, mei 1940’ van Victor Emile Nierstrasz aan. 10
Wilhelmina, Prinses der Nederlanden, ‘Eenzaam maar niet alleen’ (1959, p. 271). http://www.dbnl.org/tekst/wilh001eenz01_01/wilh001eenz01_01_0007.php 11
http://www.luchtdoelartillerie.nl/korpskalender.php
12
Bronnen: De luchtverdediging in de meidagen 1940 (1970, p. 629) Strijd om ons luchtruim - S.H. Hoogterp (1950, p. 161) The Battle of France then and now – six nations locked in aerial combat september 1939 to june 1940 - Peter Cornwell (2008, p. 226) Verliesregister 1939-1945. Verlieslijst 1940 - Onderzoek Studiegroep Luchtoorlog 1939-1945 (2008, verliesregistratienummer T335) Inventarisatie uit diverse bronnen van in de meidagen van 1940 tijdens of door de strijd in Nederland neergeschoten of vernielde Duitse vliegtuigen, weergegeven per provincie of gebied http://www.bhummel.dds.nl/gif/Verlies.html http://www.grebbeberg.nl/uploads/downloads/brongers_verlies_duitse_vltgn_mei40.pdf (p. 19)
4
De fysieke afstand tussen Paleis Huis ten Bosch (1) en het voetbalterrein van V.U.C. (2) is amper 1 km hemelsbreed.13
Van het neerstortende vliegtuig zijn meerdere foto’s14. Van de grond af was goed te zien hoe de Junkers Ju-52 brandend in het Haagse Bos bij de Boslaan neerstortte. Volgens luitenant-kolonel b.d. E.H. Brongers kwamen hierbij de drie bemanningsleden en 17 man van de staf van de 22. Luftlande-Division van Von Sponeck om het leven15.
13
https://maps.google.nl/
14
Beeldnummer 109739, collectie Verzetsmuseum Amsterdam, via Beeldbank WO2: http://www.beeldbankwo2.nl/detail_large.jsp?frskey=109739 15
Inventarisatie uit diverse bronnen van in de meidagen van 1940 tijdens of door de strijd in Nederland neergeschoten, vernielde of door vuur beschadigde Duitse vliegtuigen, weergegeven per provincie of gebied http://www.grebbeberg.nl/uploads/downloads/brongers_verlies_duitse_vltgn_mei40.pdf
5
De anekdote over het Duitse vliegtuig is niet alleen door Bernhards biograaf Hatch aangehaald: “Een Duits vliegtuig vloog laag over het paleis. Volgens Miep Brave-Maks loste prins Bernhard met een licht machinepistool minstens vijfhonderd schoten op het vijandelijke vliegtuig”16 Mevrouw Brave-Maks, beter bekend als Maria Cornelia (“Kokkie”) Gilles, was – in tegenstelling tot Gerard Hillenaar – geen directe ooggetuige. Pas vanaf 1945 was zij als persoonlijk secretaresse in dienst van Prins Bernhard en vermoedelijk heeft zij dit verhaal, na de oorlog, uit diens mond opgetekend.
Conclusie Het is aannemelijk dat de sergeant die, volgens Prins Bernhard met “zijn pistoolmitrailleur” de laagvliegend Junkers Ju-52 neerschoot, zelf in de volle overtuiging is geweest dat hij daadwerkelijk het genadeschot op het Duitse toestel loste. Als dit het geval is, dan wist hij niet of had hij in elk geval onvoldoende benul dat de nog geen kilometer verderop bulderende kanonnen van 164 Batterij Luchtafweer “met aan zekerheid grenzende waarschijnlijkheid” de essentiële ‘inleidende beschieting’ hadden gedaan. En dan nog: zelfs als de onderofficier uit de Reserve-Grenscompagnie Grenadiers bij paleis Huis ten Bosch werkelijk met Bernhards MP40 die Junkers Ju-52 het Gnadenschuß zou hebben gegeven, waardoor twintig Duitse militairen de dood vonden, kan dit onmogelijk worden toegeschreven aan de heldenstatus van Zijne Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard.
Marcel van Hemert webbeheerder Boekje Pienter 14 april 2013
16
Ruud van Capelleveen, AbsoluteFacts, juli 2012 http://www.absolutefacts.nl/kastelen/k/huis-ten-bosch-20e-eeuw.htm
6
