april 1940: Duitse aanval op Denemarken en Noorwegen 10 mei 1940: Duitse aanval op Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk

17 DE TWEEDE WERELDOORLOG: AANLOOP EN VERLOOP I INSTAP George Smith Patton jr. (1885-1945) was een Amerikaanse generaal uit de Tweede Wereldoorlog, die vooral bekendheid verwierf tijdens het Ardennenoffensief. Patton sneuvelde niet op het slagveld, maar kwam om bij een auto-ongeval kort na de oorlog. Chauffeur zijn van Patton stond bekend als de beste job in het leger en was een felbegeerde betrekking, maar door Pattons voorliefde voor snelheid duidelijk niet ongevaarlijk. Toch noemen liefhebbers van voertuigen uit de Tweede Wereldoorlog zich vaak ‘Pattondrivers’. Meestal maken ze deel uit van DVD een re-enactmentgroep, mensen die de oorlog naspelen. april 1940: Duitse aanval op Denemarken en Noorwegen maart 1939: Duitse verovering van Tsjecho-Slowakije april 1939: Italiaanse aanval op Albanië

maart/april 1938: Anschluss van Oostenrijk september 1938: Conferentie van München

1938

316

augustus 1939: Molotov-Von Ribbentroppact september 1939: Duitse verovering van Polen

1939

10 mei 1940: Duitse aanval op Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk 28 mei 1940: capitulatie van België 10 juni 1940: Italiaanse aanval in Noord-Afrika

juni 1942: Amerikaanse overwinning bij Midway

22 juni 1940: capitulatie van Frankrijk

22 juni 1941: Duitse aanval op de USSR

oktober/november 1942: geallieerde overwinning bij El Alamein

28 oktober 1940: Italiaanse aanval op Griekenland

7 december 1941: Japanse aanval op Pearl Harbor

november 1942: geallieerde overwinning bij Stalingrad

1940

17 DE TWEEDE WERELDOORLOG: AANLOOP EN VERLOOP

1941

8 mei 1945: Victory in Europe Day (V-E-day)

1942

1789 1800

6 augustus 1945: Amerikaanse atoombom op Hiroshima 9 augustus 1945: Amerikaanse atoombom op Nagasaki 6 juni 1944: D-day

1943

1850

2 september 1945: capitulatie van Japan

1944

1900

1945

1945

II ONDERZOEKSVRAAG

III BRONNENANALYSE

Wat waren de belangrijkste stappen in de aanloop naar en in het verloop van de Tweede Wereldoorlog?

De aanloop bron 1 Volksstemming en Groot-Duits parlement

Deelvragen: a Op welke manier paste de annexatiepolitiek van Hitler in aanloop naar de Tweede Wereldoorlog in de politieke visie van het Derde Rijk? b Hoe reageerden de geallieerden op die politiek? c Waarom kunnen we de opmars van naziDuitsland in de eerste helft van de oorlog als een Blitzkrieg, een snelle oorlog, omschrijven?

Zo wordt er ‘ja’ gestemd! In het bolletje onder het woord ‘ja’ een kruis tekenen!

d Waar, wanneer en waarom kantelde de Tweede Wereldoorlog? e Wat zijn de ankerpunten van de oorlog tussen Japan en de VS?

Stembrief Ben je het eens met de sinds 13 maart 1938 voltrokken hereniging van Oostenrijk met het Duitse Rijk en stem je voor de lijst van onze Führer Adolf Hitler? Ja/Neen

bron 2 Sudetenland Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië, het akkoord in overweging nemende dat reeds in principe bereikt is over de aanhechting bij Duitsland van het Sudeten-Duitse gebied, zijn het eens geworden over de volgende voorwaarden en bepalingen betreffende de genoemde aanhechting en de daaruit voortvloeiende maatregelen, en door deze overeenkomst houden zij elk zichzelf verantwoordelijk voor de stappen die nodig zijn om haar uitvoering te verzekeren: >>


317

Appeasementpolitiek en politieke neutraliteit (1) De ontruiming zal op 1 oktober beginnen. (2) Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië gaan akkoord dat de ontruiming van het grondgebied voltooid zal zijn op 10 oktober, zonder dat enige bestaande installaties verwoest zullen zijn, en dat de Tsjecho-Slowaakse regering verantwoordelijk gehouden zal worden voor de uitvoering van de ontruiming zonder schade aan de bedoelde installaties. (3) De voorwaarden die gelden bij de ontruiming zullen in detail neergelegd worden door een internationale commissie samengesteld uit vertegenwoordigers van Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Italië en Tsjecho-Slowakije. (4) De stapsgewijze bezetting van het overwegende Duitse gebied zal door Duitse troepen beginnen op 1 oktober. (...) (6) De uiteindelijke bepaling van de grenzen zal uitgevoerd worden door de internationale commissie. De commissie zal eveneens gemachtigd zijn om de vier machten, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Italië, in bepaalde uitzonderlijke gevallen, kleine wijzigingen aan te bevelen in de strikte etnografische bepaling van de gebieden welke moeten overgedragen worden zonder volksraadpleging. (…) (8) De Tsjecho-Slowaakse regering zal binnen een periode van vier weken vanaf de datum van deze overeenkomst alle Sudentenduitsers vrijlaten (...) en de Tsjecho-Slowaakse regering zal binnen dezelfde periode Sudentenduitse gevangenen vrijlaten die een gevangenisstraf uitzitten voor politieke misdrijven. München, 28 september 1938. ADOLF HITLER NEVILLE CHAMBERLAIN EDOUARD DALADIER BENITO MUSSOLINI Uit: Pact van München, 28/09/1938.

318


bron 3a Neville Chamberlain* op het vliegveld bij zijn DVD terugkeer uit München, 30/09/1938 This morning I had another talk with the German Chancellor, Herr Hitler, and here is the paper which bears his name upon it as well as mine. Some of you, perhaps, have already heard what it contains. But I would just like to read it to you. We, the German Führer and Chancellor, and the British Prime Minister, have had a further meeting today and are agreed in recognizing that the question of Anglo-German relations is of the first importance for our two countries and for Europe. We regard the agreement signed last night, and the AngloGerman Naval Agreement, as symbolic of the desire of our two peoples never to go to war with one another again. bron 3b Neville Chamberlain voor Downing Street 10, 30/09/1938 My good friends, this is the second time in our history that there has come back from Germany to Downing Street peace with honour. I believe it is peace for our time. We thank you from the bottom of our hearts. And now I recommend you to go home and sleep quietly in your beds. * Neville Chamberlain (1869-1940) was eerste minister van Groot-Brittannië voor de Conservatieve Partij tussen 1937 en 1940. Hij diende zijn ontslag in na de Duitse aanval van 10 mei 1940 op de Lage Landen en Frankrijk en overleed enkele maanden later aan maagkanker.

bron 4a Het Molotov-Von Ribbentroppact, 23/08/1939

bron 4b Het geheim aanvullend protocol Ter gelegenheid van de ondertekening van het niet-aanvalsverdrag tussen het Duitse Rijk en de Unie van Socialistische Sovjet-Republieken bespraken de ondergetekende gevolmachtigden van elk van de twee partijen in strikt vertrouwelijke gesprekken de vraag naar de grens van hun respectieve invloedssferen in Oost-Europa. Deze gesprekken hebben geleid tot de volgende conclusies: Artikel I In het geval van een territoriale en politieke herschikking in de gebieden die behoren tot de Baltische staten (Finland, Estland, Letland, Litouwen), zal de noordelijke grens van Litouwen als grens dienen tussen de invloedssfeer van Duitsland en die van de USSR. (…) Artikel II In het geval van een territoriale en politieke herschikking van de gebieden die behoren tot de Poolse staat, worden de invloedssferen van Duitsland en de Sovjet-Unie begrensd door de lijn van de rivieren Narev, Wisla en San. (…) Artikel III Met betrekking tot Zuid-Oost-Europa vestigt de Sovjetzijde de aandacht op haar belangen in Bessarabië. De Duitse zijde verklaart haar volledige politieke desinteresse in deze gebieden.

Het nationaal-socialisme keert de rug toe aan de Russen … op deze manier! Uit: Marianne, augustus 1939.

Artikel IV Dit protocol wordt behandeld door beide partijen als strikt geheim. Moskou, 23 augustus 1939. Uit: Molotov-Von Ribbentroppact, 23/08/1939.


319

De opmars van de asmogendheden bron 5 40-1

DVD

bron 6 Duitsland valt België binnen, CD 10/05/1940

bron 8 De Gaulle* over de Franse capitulatie, 22/06/1940

* Generaal Charles De Gaulle (1890-1970) was een Frans politicus en militair. Hij vluchtte op 18 juni 1940 naar Londen en richtte er de Vrije Franse Strijdkrachten. Zij stonden aan de kant van de geallieerden en bekampten het Vichy-regime, dat collaboreerde met de Duitsers. De Gaulle werd later ook de eerste president (1959-1969) van de huidige Vijfde Franse Republiek.

bron 9 Winston Churchill* over ‘the Battle of Britain’ bron 7 België capituleert, DVD 28/05/1940

CD

DVD

* Winston Churchill (1874-1965) was een Brits politicus, schrijver en Nobelprijswinnaar. Hij verving Chamberlain als premier in 1940 en behield die functie tot het einde van de oorlog. Hij slaagde erin om het Verenigd Koninkrijk buiten de Duitse invloedssfeer te houden.

bron 10 H. Block (1909-2001), Herblock’s own history of the year – the worlds of 1940, 1941

Japan en Roemenië als bondgenoten van de asmogendheden Dit is een oorlog tussen twee werelden. Eén van hen moet in stukken breken. Russisch-Finse vrede Blitzkrieg – Trojaans paard – vijfde colonne

320


The Herb Block Foundation

bron 11a De dood trekt aan de touwtjes

bron 11b Adolf Hitler aan Benito Mussolini, 22/06/1941 Indien de omstandigheden mij zouden dwingen de Duitse luchtmacht tegen Engeland in te zetten, bestaat het gevaar dat Rusland zijn afpersingsstrategie weer zal toepassen en dat ik zwijgend zou moeten toegeven, eenvoudig, omdat ik me in de lucht niet sterk genoeg voel. Engeland zal dan nog minder bereid zijn om vrede te sluiten, aangezien het dan zijn hoop op de Russische partner kan richten. Sterker nog, deze hoop zal groeien naarmate de paraatheid van de Russische strijdkrachten toeneemt. En daarachter dreigen dan nog de massale wapenleveranties uit Amerika die zij in 1942 hopen te krijgen. Ik ben daarom, na mij lange tijd het hoofd te hebben gebroken, eindelijk tot het besluit gekomen dat ik de strop moet doorsnijden voor die kan worden aangetrokken. Naar: W. L. Shirer, Opkomst en ondergang van het Derde Rijk: de geschiedenis van het nationaalsocialistische Duitsland, 1979.

bron 11c Vorwärts nach Osten

CD

bron 12 Franklin Roosevelt*, Day of Infamy, DVD 07/12/1941 * Franklin Delano Roosevelt (1882-1945) was de 32ste president van de Verenigde Staten. Hij is de enige president met vier ambtstermijnen (19331945), wat sinds 1947 niet langer mogelijk is.

E. Marcus, in: New York Times, 1941


321

bron 13 De opmars van de asmogendheden

De ondergang van de asmogendheden bron 14 Fata morgana, El Alamein (23/10/1942-11/11/1942)

bron 15a L. G. Illingworth (1902-1979), Soviet resistance in Stalingrad, 1942

de Nijl 8ste leger Verovering van Egypte Aan de onoverwinnelijke maarschalk Rommel. Adolf Hitler Anoniem, 1942

322


bron 15b V. Ivanov (1909-1968), Naar het westen!, 1943

bron 16 Gotische Linie1, september 1944 Het Achtste Leger, dat nu klaarstond om de laatste versterkte Duitse linie, buiten de Siegfriedlinie2, aan te vallen, had zich een weg naar deze bergen gevochten vanaf de Egyptische grens. Sinds de slag bij El Alamein was het Achtste Leger opgerukt door Afrika, via Sicilië en door het Italiaanse schiereiland. Al deze mannen, van zoveel rassen en nationaliteiten, voelden dat dit de laatste stoot was en dat ze hierna naar huis zouden gaan. Op een dag gaan ze naar huis, naar Polen, Canada, Zuid-Afrika, India, Nieuw-Zeeland, Engeland, Schotland en Ierland, want al die nationaliteiten zijn vertegenwoordigd in dit leger en je zou verschillende Indiase dialecten moeten spreken en Frans-Canadees en het taaltje dat gesproken wordt door de negers uit Basoetoland, alsmede elk accent dat er in het Engels is, om goed begrepen te worden in het Achtste Leger. Het is komisch, verbazingwekkend en schitterend om te zien dat deze gigantische mengelmoes van mensen het onderling met elkaar kan vinden. De lange mars die ze samen hebben gemaakt, de zandstormen in de woestijn, de modder van de Italiaanse winter, het gevaar, de stervenden en de eenzame jaren hebben hen tot mannen gemaakt die altijd voor elkaar klaarstaan. Uit: M. Gellhorn3, Het gezicht van de oorlog, 1989. Gotische Linie: Duits verdedigingswerk (machinegeweren, antitankwapens, mortieren, prikkeldraad, antitankobstakels) in Noord-Italië tussen de Adriatische en de Tyrreense Zee. 2 Siegfriedlinie: Duitse verdedigingslinie – door de nazi’s de Westwall genoemd – tussen Kleef aan de Duits-Nederlandse grens en Basel aan de Duits-Zwitserse grens, langsheen de Duits-Belgische en de Duits-Franse grens. 3 Martha Gellhorn (1908-1998) was een van de weinige vrouwelijke oorlogscorrespondenten tussen het einde van de jaren 30 (de Spaanse burgeroorlog) en het einde van de jaren 80 van de 20ste eeuw. 1

bron 17 Dwight Eisenhower* over D-day, 06/06/1944

DVD

* Generaal Dwight Eisenhower (1890-1969) was opperbevelhebber van de geallieerde legers in Europa tijdens WO II. Later werd hij de 34ste president van de Verenigde Staten (1953-1961).

bron 18 Bevrijding van België

CD


323

bron 21 De VSA zullen de Europese cultuur van de ondergang redden

bron 19 L. G. Illingworth (1902-1979), The German Army freezes and Hitler tries to provide some relief, 1941 Hans, ik begin te denken dat hij helemaal de kerstman niet is. het Duitse volk voor het Duitse leger dat het koud heeft

bron 20 V-E-day, 08/05/1945

A. Mergen, Came the dawn peace over Europe, 07/05/1945

324


Uit: Storm, het blad der Nederlandsche SS, 1944. The Library of Congress

John Q. Public (de Amerikaanse benaming voor ‘Jan met de Pet’) knielt aan de kustlijn om te bidden, met zijn hoofd gericht naar de horizon waar de zon opkomt in een grote V (Victory), vrede brengend over Europa (Peace over Europe).

bron 22 De atoombom op Hiroshima, DVD 06/08/1945

bron 23 De Japanse capitulatie, 02/09/1945 Wij, handelend in opdracht van en op bevel van de Keizer van Japan, de Japanse overheid en het Japanse Keizerlijke Hoofdkwartier, verklaren akkoord te gaan met de bepalingen opgesteld door de regeringen van de Verenigde Staten, China en GrootBrittannië op 26 juli 1945 in Potsdam, die vervolgens ook goedgekeurd werden door de Unie van Socialistische Sovjet Republieken. (…) Hierbij verklaren wij de onvoorwaardelijke overgave aan de geallieerde strijdkrachten van het Japanse Keizerlijke Hoofdkwartier en van alle Japanse strijdkrachten en alle strijdkrachten onder Japanse controle, ongeacht de plaats waar ze zich bevinden. Hierbij bevelen wij alle Japanse strijdkrachten, ongeacht waar ze zich bevinden, en het Japanse volk om onmiddellijk alle vijandelijkheden te staken en om alle schepen, vliegtuigen, militaire en civiele eigendommen te vrijwaren van schade, en

om te voldoen aan alle eisen die kunnen worden opgelegd door de Opperbevelhebber van de Geallieerde Troepen (…) Hierbij geven wij het bevel van de Japanse keizerlijke regering en het Japanse Keizerlijke Hoofdkwartier om alle geallieerde krijgsgevangenen en geïnterneerde burgers onder Japanse controle, te bevrijden (…) Het gezag van de Keizer en van de Japanse regering om de Staat te regeren, zal onderworpen zijn aan de Opperbevelhebber van de Geallieerden (…) Ondertekend in Tokyo Bay, Japan om 09u04 op de tweede dag van september, 1945. Uit: Japanese Instrument of Surrender, 02/09/1945.

bron 24 De ondergang van de asmogendheden


325

IV SYNTHESE - DE TWEEDE WERELDOORLOG: AANLOOP EN VERLOOP De aanloop

De opmars van de asmogendheden

De buitenlandpolitiek van Hitler was er in eerste instantie op gericht om de geallieerden te testen op hun trouw aan het Verdrag van Versailles. Intussen ging Hitler ook naarstig op zoek naar bondgenoten die hem op langere termijn van pas konden komen in zijn strijd tegen de geal15.2 lieerden.

De honger van Adolf Hitler was niet gestild. De ‘strijd’ ging voor hem gewoon over in een volgende fase: het creëren van Lebensraum voor het Duitse volk. Op 15 maart 1939 bezette Duitsland de rest van Tsjechië en vormde Slowakije om tot een vazalstaat. De reactie van Frankrijk en Groot-Brittannië was zwak. Zij geloofden nog steeds in hun appeasementpolitiek. Toch werd Duitsland gewaarschuwd om het hierbij te laten. Dat bleek al snel ijdele hoop.

In 1938 begon de expansie van nazi-Duitsland. Onder het mom van pangermanisme zette Hitler de Oostenrijkse regering onder druk om het land te laten aansluiten bij het Duitse rijk. Een referendum (13 maart 1938) zou hierover uitsluitsel geven, maar de Duitse troepen trokken een dag eerder al de grens over, waardoor van een democratisch besluit geen sprake meer kon zijn. Een tweede referendum, gehouden door de Duitsers op 10 april 1938, leverde een overweldigende, maar vrijwel zeker gemanipuleerde, 99 % van de stemmen op in het voordeel van de aansluiting bij Duitsland (de zogenaamde Anschluss). Na deze schertsvertoning richtte Hitler zijn blik op Tsjecho-Slowakije. In het grensgebied met Duitsland en Oostenrijk, Sudetenland genoemd, bevonden zich veel etnische Duitsers die door het Verdrag van Versail13 Tegen les tegen hun zin bij het nieuwe land waren gevoegd. september 1938 was de spanning hoog opgelopen, maar uiteindelijk wist Mussolini de Fransen, de Britten en de Duitsers te overtuigen om een conferentie te beleggen. De conferentie vond uiteindelijk plaats in München en leidde op 29 september 1938 tot een akkoord: Duitsland mocht Sudetenland annexeren, maar beloofde in ruil af te zien van een totale annexatie van Tsjecho-Slowakije, dat niet eens was uitgenodigd. De oorlog leek afgewend …

326


Een aanval op Polen, dat andere land dat behoorlijk wat Duits grondgebied had gekregen in Versailles, was evenwel niet evident. Hitler wilde niet het risico lopen om net als in de Eerste Wereldoorlog op twee fronten te moeten vechten. Om dat te vermijden moesten de Russen gepaaid worden. Op 23 augustus 1939 bereikten de ministers van Buitenlandse Zaken van beide mogendheden een akkoord, dat naar hen genoemd werd: het Molotov-Von Ribbentroppact. Hoewel de SovjetUnie en nazi-Duitsland ideologisch lijnrecht tegenover elkaar stonden – het pact wordt om die reden soms ook Duivelspact genoemd – werd er afgesproken dat beide landen elkaar niet zouden aanvallen, ook niet als een van beide door een derde land werd aangevallen. In geheime protocollen, toegevoegd aan het pact, verdeelden ze bovendien Polen onder elkaar en werden de gebieden die de Sovjet-Unie was kwijtgeraakt na de Eerste Wereldoorlog (Finland, de Baltische staten en delen van Roemenië) aan de Sovjetsfeer overgelaten. Op 1 september 1939 viel nazi-Duitsland Polen binnen, op 17 september gevolgd door de Russen. Hoewel de oorlog op 5 oktober al was afgelopen en deze aanval de geschiedenis is ingegaan als de eerste uiting van de Duitse Blitzkrieg, mogen de Duitse verliezen niet

onderschat worden, zeker omdat het Poolse leger numeriek en technologisch absoluut niet kon wedijveren met zijn Duitse opponent. In feite werd hier al duidelijk dat de draagkracht van Duitsland nooit zou volstaan voor Hitlers oorlogsplannen. En die oorlog zou er nu zeker komen: op 3 september 1939 verklaarden Groot-Brittannië en Frankrijk de oorlog aan Duitsland. Vreemd genoeg gebeurde er de volgende maanden weinig tot niets. De periode tussen 6 oktober 1939 en 8 april 1940 staat bekend als de Sitzkrieg of het Drôle de guerre. Hoewel er een oorlogsverklaring was, bleven de militaire operaties erg beperkt. Pas op 9 april 1940 viel Duitsland Denemarken en Noorwegen binnen. Denemarken capituleerde vrijwel onmiddellijk. Noorwegen hield stand tot 9 juni, maar kon uiteindelijk op weinig steun rekenen van de Britten en de Fransen. Zij kregen immers hun handen vol toen de Duitsers op 10 mei 1940 hun lang verwachte aanval plaatsten op de Lage Landen en Frankrijk. Luxemburg capituleerde snel en op 15 mei volgde Nederland dat voorbeeld. In België ondertekende Leopold III op 28 mei zelf de capitulatie, zonder medeweten van de regering. Frankrijk hield stand tot 22 juni, maar moest toen een wapenstilstand ondertekenen die bepaalde dat het land voor 60 % bezet zou worden. Het zuidoostelijk deel zou een marionettenstaat worden die door maarschalk Pétain werd bestuurd vanuit Vichy. De Britten, die Frankrijk te hulp waren geschoten, ontsnapten aan het Duitse leger, vermoedelijk omdat Hitler speciaal zijn opmars door België daarvoor vertraagde. Al snel zou blijken dat dit een misrekening was. GrootBrittannië weerstond de daaropvolgende aanval en nazi-Duitsland zou de hele oorlog minstens een deel van zijn leger moeten inzetten tegen de Britten. Meteen zat Hitler opgezadeld met een probleem dat hij maar wat graag had vermeden: vechten op meerdere fronten.

De volgende fase van de oorlog werd bepaald door Hitlers kompaan, Benito Mussolini. De Italianen waren er heilig van overtuigd dat de Middellandse Zee hun toebehoorde. Mare Nostrum, onze zee, noemden ze haar. Op 10 juni 1940 startte de Italiaanse campagne ter verovering van het Suez-kanaal vanuit hun kolonie in Libië, en op 28 oktober zetten diezelfde Italianen de aanval in op Griekenland vanuit het in 1939 door hen veroverde Albanië. Voor beide campagnes bleek het Italiaanse leger niet toegerust en moesten ze al snel de hulp van de Duitsers inroepen. De gevechten in de Balkan zouden pas in het voorjaar van 1941 in het Duits-Italiaanse voordeel beslecht worden; de gevechten in Noord-Afrika duurden nog twee jaar langer. Dat bracht Hitlers plan voor een aanval op de Sovjet-Unie helemaal in de war. Door de Balkanoorlog moest hij de operatie uitstellen en door de woestijnoorlog zou er op drie fronten gevochten moeten worden. Toch startte op 22 juni 1941 operatie Barbarossa, de aanval op de Sovjet-Unie. In weerwil van het niet-aanvalspact uit 1939 wilde Hitler afrekenen met het communisme en hoopte hij de olievelden in de Kaukasus te veroveren voor zijn intussen precair geworden oliebevoorrading. De aanval leek aanvankelijk een succes, maar de Duitse opmars werd gestuit door de Russische winter. Het Duitse leger slaagde erin de frontlijn te consolideren in de eerste maanden van 1942, maar de verliezen waren enorm en de bevoorrading liep compleet mank. De oorlog in de Stille Oceaan was in feite al gestart met het installeren van een marionettenregering in Mantsjoerije door de Japanners in 1931. Tot december 1941 bleven de krijgsverrichtingen echter beperkt. Op 7 december vielen de Japanners de Amerikaanse marinebasis Pearl Harbor op Hawaï aan. Tot de lente van 1942 boekten de Japanners


327

terreinwinst in Nederlands- en Brits-Indië. Pas op 4 juni 1942 keerden de kansen toen Japan de slag om Midway verloor.

De ondergang van de asmogendheden Toen de Duitsers eind oktober-begin november 1942 de tweede slag om El Alamein, in Egypte, verloren, keerden ook in Europa de kansen. Tegen mei 1943 waren alle Duitse en Italiaanse troepen uit Afrika verdreven of hadden ze zich overgegeven. De strijd was intussen verplaatst naar het Italiaanse schiereiland, waar de geallieerden nog maanden op groot verzet stuitten. Intussen had Duitsland een tweede klap geïncasseerd. In dezelfde novembermaand 1942 waren de Russen erin geslaagd om de Duitse strijdkrachten rond Stalingrad te omsingelen. Tegen februari 1943 waren die zo uitgeput dat ze zich enkel nog konden overgeven. Toen de Duitsers in juli 1943 ook de slag om Koersk niet wisten te winnen, namen de Russen het initiatief over aan het oostfront. De Duitse troepen zouden enkel nog terugtrekken … Pas op 6 juni 1944 openden Britten en Amerikanen een derde front met de landing van hun troepen in Normandië (D-day). Op 25 augustus werd Parijs bevrijd, Brussel volgde op 3 september. Ook het zuidelijk deel van Nederland werd bevrijd, maar de slag om Arnhem (september 1944) werd door de Duitsers gewonnen, waardoor het noorden een ‘hongerwinter’ tegemoet zag. In december 1944 lanceerden de Duitsers ook een tegenoffensief in de Ardennen, maar de geallieerden weerstonden. Vanaf de lente van 1945 werd het Duits verzet definitief gebroken. Op 25 april schudden de Amerikanen en de Russen elkaar de hand aan de Elbe. Op 30 april pleegde Hitler zelfmoord en op 7 mei werd de Duitse capitulatie getekend. De wapenstilstand ging in op 8 mei 1945: V-E-day (Victory in Europe Day). 328


In de Stille Oceaan was de oorlog echter nog niet voorbij. De Japanners verdedigden fanatiek elke morzel grond. De Amerikaanse president Harry Truman besloot in augustus 1945 een nieuw geheim wapen in te zetten om ook daar de oorlog te beëindigen. Op 6 augustus 1945 viel de eerste atoombom op Hiroshima, op 9 augustus volgde die op Nagasaki. Op diezelfde dag vielen de Russen Mantsjoerije binnen. Op 2 september ondertekende Japan de capitulatie en was de Tweede Wereldoorlog voorbij.

V REFLECTIE

Portfolio

Terugblik • Waarom zou Hitler in eerste instantie zijn blik vooral naar het oosten gericht hebben? • Wat zijn de scharniermomenten in de Tweede Wereldoorlog en waarom? • Wat had Hitler volgens jou anders kunnen doen om de Tweede Wereldoorlog te winnen?

Rapportering • Op welke fronten werd er tijdens de oorlog gevochten? Situeer ze geografisch. • Leg de begrippen pangermanisme, Lebensraum, Blitzkrieg en Sitzkrieg uit. • Geef drie redenen waarom de Tweede Wereldoorlog een andere oorlog is dan zijn voorgangers.

Vooruitblik Net als na de Eerste Wereldoorlog moest er ook nu een vredesconferentie bijeenkomen. Waarover zou die volgens jou moeten gaan? Denk daarbij ook aan de verschillen tussen de twee belangrijkste geallieerde grootmachten.

Elders in de wereld Slechts één fascistische leider van voor de Tweede Wereldoorlog overleefde die oorlog: de Spaanse generaal Francisco Franco. Franco schaarde zich aanvankelijk achter Hitler in de hoop een pak grondgebied te winnen in Noord-Afrika. Toen Hitler niet bereid leek om hier op in te gaan, besloot Franco zich verder afzijdig te houden, al opende hij bijvoorbeeld wel de Frans-Spaanse grens om Joden, Franse communisten en liberalen de grens te laten oversteken. Die neutrale en zelfs enigszins welwillende houding tegenover de geallieerden hielden hem na de oorlog in het zadel. Hoewel zijn regime in de naoorlogse periode sterk geïsoleerd was binnen Europa, zou Franco tot 1975 aan de macht blijven.

Vandaag de dag • Ook in jouw dorp/stad worden beide wereldoorlogen wellicht nog herdacht. Ga op zoek naar een monument voor de gesneuvelden of naar een ander monument dat met de oorlog verband houdt. Zoek omtrent minstens één van de namen of feiten die op het monument/de monumenten vermeld staan meer informatie op. • Op vele plaatsen in de wereld zijn ook vandaag nog conflicten bezig. Bestudeer minstens één van die conflicten. Welke gelijkenissen/verschillen zijn er tussen de hedendaagse oorlogsvoering en die uit de Tweede Wereldoorlog?


329

april 1940: Duitse aanval op Denemarken en Noorwegen 10 mei 1940: Duitse aanval op Nederland, België, Luxemburg en Frankrijk

Recommend Documents