Wie is er bang voor de spindoctor?

Nu online www.vandaagindenhaag.nl

5 maart 2010 nr

4

zesde jaargang |

www.pm.nl

Rijksvoorlichters springen in mediagat

Wie is er bang voor de spindoctor? Staatssecretaris is overbodig pagina 8

Ambtenaren worden strafbaar

Ruk naar rechts in Europarlement

pagina 20

pagina 24

PM nummer 4 5 maart 2010

Nieuws 8 t/m 13

8

Staatssecretarissen kunnen overboord



Ministers kernkabinet hebben geen waakhond nodig

11

VWA screent risico’s nanotechnologie



De toekomst van de voedselveiligheid in kaart

12

IJsland blut maar welkom in EU



13

20



Oliereserves Noordpool blijken trekpleister

Bekker niet blij met anti-Wilders-ambtenaar ‘Op kantoor ben je politiek neutraal’

Coverstory

De strafbare Staat Hoofdbrekens over opheffing immuniteit overheid

16

Goede spindoctors doen het onzichtbaar Voorlichters wapenen zich tegen mediacratie

Inspiratie 27 t/m 29

28

Masterclass Crisisbeheersing

Spelers 30 t/m 33

30

24

‘Europarlement steeds rechtser’

33

Goud op de werkvloer: sporters krijgen vrij baan bij overheid

Beau Monde

35

Dag van de Ambtenaar 2.0

De overstap

Sylvie Maier naar de ABD

Judith Sargentini zes maanden in Brussel Cover: Welmer Keesmaat

Waarheidstherapeut ‘People just don’t care for the truth anymore,’ riep ex-spindoctor Alastair Campbell verleden maand uit toen hij te gast was bij de BBC-tv. Geconfronteerd met de gevolgen van het mediaoffensief dat hij in de aanloop tot de inval in Irak ontketende (de massavernietigingswapens van Saddam Hoessein waren voornamelijk aan zijn brein ontsproten), barstte de gewezen spindoctor van Tony Blair in huilen uit. Het waren ‘famous last words’ voor een man die als geen ander politieke munt wist te slaan uit de inflatie die het begrip waarheid doormaakt in het virtuele tijdperk van de mediacratie. Het was vooral dankzij de ‘spins’ van Campbell dat de met zijn geweten

worstelende VN-wapeninspecteur David Kelly de hand aan zichzelf sloeg in de bossen van Oxfordshire. Het power play van pr-strategen als Campbell en zijn Amerikaanse tegenvoeter Karl Rove (alias ‘the Prince of Darkness’ ) deed de reputatie van de spindoctors dan ook geen goed. Nederland is daar vooralsnog niet aan toe, menen Maarten Molenbeek en Chris Aalberts, de auteurs van het eerste boek over spindoctors in Nederland (zie pagina 16). Toch wordt ook in Den Haag meer en meer werkelijkheid ‘gespind’, zo blijkt. Misschien wordt het tijd voor de waarheidstherapeut? René Zwaap [email protected]

5 maart 2010 PM

3

binnenkort in Den Haag Demissionair minister-­ president Balkenende houdt op dinsdag 9 maart de Hofstadlezing in de Grote Kerk van Den Haag. Adviesbureau Ernst & Young organiseert de lezing over actuele ontwikkelingen op financieel en economisch terrein dit jaar voor de elfde keer. Eurocommissarissen Frits Bolkestein, Neelie Kroes en voormalig Belgisch premier Guy Verhofstadt gingen de premier voor. Op donderdag 11 maart ontvangt Balkenende bondskanselier Merkel. Tijdens een werklunch wordt onder meer de laatste stand van zaken met betrekking tot de crisis besproken. Eerder deze week verkondigde Merkel nog voor de Duitse televisiezender ARD dat de euro door de onrust over de Griekse financiën de moeilijkste fase uit z’n bestaan doormaakt.

Algemene Zaken

maart de opening van de ‘rijksbrede vrouwendag’ voor vrouwelijke ambtenaren in het Lucent Danstheater in Den Haag. Ook voor haar nog veel onduidelijkheid in de agenda. Minister Verhagen, na het vertrek van zijn PvdA-collega’s Koenders en Timmermans nog de enige bewindspersoon op Buitenlandse Zaken, brengt het weekeinde door in Cordoba in Spanje. Op 5 en 6 maart vindt daar de informele bijeenkomst plaats van de Europese ministers van Buitenlandse Zaken. Volgende week is Verhagen in

Buitenlandse Zaken

Estland, waar hij maandag een bezoek brengt. Woensdag spreekt hij bij een conferentie van Forum over sociale democratie. Op maandag 15 maart reikt Verhagen de eerste Vrede van Nijmegen Penning uit aan Jacques Delors, tussen 1985 en 1995 voorzitter van de Europese Commissie. De Franse politicus wordt gelauwerd vanwege zijn betekenis voor de opbouw van de Europese eenheid na de val van de Muur, aldus de gemeente Nijmegen. Staatssecretaris Jack de Vries is aanwezig op een bijeenkomst van Defensievrouwen in het kader van

Defensie

Minister Hirsch Ballin is druk bezig zich in te werken op zijn nieuwe departement. Welke onderdelen van de agenda hij kan overnemen is nog niet duidelijk. Vastgesteld is al wel dat hij op 15 maart het startsein zal geven voor de actie Nederland Schoon in Schiedam. Staatssecretaris Bijleveld verricht op 8

BZK

Welke onderwerpen zijn controversieel? De Tweede Kamer buigt zich de komende tijd over deze vraag. Daardoor is het vergaderschema vrij onzeker. Desalniettemin staan er enkele plenaire vergaderingen op de agenda. De debatten over de rellen in Culemborg, het kritische rapport van de Nationale Ombudsman over de Inspectie voor de Gezondheidszorg, en de mislukte aanslag op de vlucht van NorthWest Airlines van Amsterdam naar Detroit stonden al enige tijd op het programma, maar zijn steeds doorgeschoven. Hetzelfde geldt voor de behandeling van de hoofdlijnenbrief drugsbeleid, die halverwege september al naar de Kamer is gestuurd. Voorts staan plenaire debatten over het falend toezicht in de pleegzorg en de gatewayreview van het Nationaal Uitvoeringsprogramma (NUP) geagendeerd. Een tussentijdse evaluatie van het NUP-project, een actieplan tussen rijksoverheid en decentrale overheden ten behoeve van de digitale infrastructuur, lekte onlangs uit. Uit het vertrouwelijke rapport, dat de Automatiserings Gids bemachtigde, bleek dat het project de codekleur rood krijgt toebedeeld. Op maandag 8 maart voert de werkgroep Toekomst­ verkenning Jeugdzorg een rondetafelgesprek. De volgende dag zal de Raad voor Verkeer en Waterstaat de adviezen Kansen voor mainports en Mobiliteit en de kwaliteit leefomgeving toelichten aan de vaste Kamercommissie. Verder zijn er AO’s over de Transportraad (Verkeer en Waterstaat) en het Cites-Verdrag (Landbouw,

Tweede Kamer

4

PM 5 maart 2010

Natuur en Voedselkwaliteit). In het laatstgenoemde overleg blikken de commissieleden vooruit naar de vijftiende Conferentie van Partijen die plaatsvindt tussen 13 en 25 maart in Doha, Qatar. Het betreft een bijeenkomst van landen die onderlinge afspraken hebben gemaakt over de internationale handel in bedreigde dier- en plantensoorten. Op woensdag 10 maart voert de commissie Verkeer en Waterstaat een rondetafelgesprek over de wijziging van de Waterwet en de Wet Infrastructuurfonds in verband met de bescherming ­tegen overstromingen. Op de agenda staan ook enkele AO’s over de leenovereenkomst tussen IJsland en Nederland ­(Financiën), de standpuntverkennende notitie Visie op ­bescherming (Justitie), dienstverlening en interbestuurlijke administratieve lasten (BZK), het grondbeleid/Kadaster (Vrom), de VTE-raad van vrijdag 12 maart (Economische Zaken), bibli-

binnenkort in Den Haag Internationale Vrouwendag op maandag 8 maart te Den Haag. Hij onthult op donderdag 11 maart een gedenksteen ter ere van het 100-jarig bestaan van vliegbasis Gilze-Rijen. Minister Eimert van Middelkoop bezoekt op maandag 15 maart de krijgsmachteenheden op vliegbasis Eindhoven. Twee dagen later voert Van Middelkoop overleg met de kamercommissie van Defensie over de Militaire Inlichtingenen Veiligheidsdienst. Staatssecretaris De Vries neemt op dezelfde dag een rapport over de sociale zekerheid van reservis­ ten in ontvangst. Op maandag 8 maart opent minister Van der Hoeven het nieuwe onderkomen van de stichting Holland Financial Center in het Symphony-complex op de Amsterdamse Zuidas. Van der Hoeven is vrijdag 12 maart aanwezig bij de vergadering van de raadsvergadering Vervoer, Telecommunicatie en Energie te Brussel. Op maandag 15 maart brengt zij een werkbezoek aan de provincie Gelderland dat in het teken staat van de scheepsindustrie. Van der Hoeven is in de ochtend te vinden op scheepswerf Bodewes in

Economische Zaken

otheekvernieuwing, de financiering van de REA-scholingsinstituten, het emancipatiebeleid (OCW) en de indicatiestelling Awbz (VWS). De laatstgenoemde commissie laat zich ook nog informeren over de toetsing op zorgfusies door de NMa. Op donderdag 11 maart staan AO’s gepland over de ambulancezorg (VWS), de Milieuraad (Vrom), Ecofin-raad (Financiën), multifunctionele landbouw, Q-koorts (LNV), de gesloten jeugdzorg (Jeugd en Gezin), macrodoelmatigheid (OCW). De week wordt afgesloten met een werkbezoek van de commissie Justitie aan het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) op vrijdag 12 maart. In de week van 15 maart staan onder meer AO’s op het programma over taxidiensten, de binnenvaart (VenW), de voortgangsrapportage Ict-agenda 2009-2011, industriebeleid en protectionisme (EZ), arbeidsongeschiktheid (SZW), ziekenhuisbekostiging (VWS), justitiële jeugdinrichtingen, huwelijksdwang en achterlating (Justitie) en burgerparticipatie (BZK).

Millingen aan de Rijn. Later op de dag bezoekt zij het Maritime Research Institute Netherlands (Marin) te Wageningen. Minister De Jager is druk bezig met het oppakken van de dossiers van zijn voorganger. Hij zal in elk geval maandag 15 maart aanwezig zijn op de bijeenkomst van de Eurogroep aan de vooravond van de Ecofin met de Europese ministers van Financiële Zaken.

Financiën

Justitie

Minister Hirsch Ballin

brengt op donderdag 11 maart een werkbezoek aan het meldpunt Zorg en Overlast van de GGD Hollands Midden. Later die dag is de minister te vinden in de Tweede Kamer voor een AO. Tijdens dit overleg met de Kamerleden staat de tweede voortgangsrapportage Veiligheid begint bij voorkomen centraal. Op vrijdag 12 maart geeft Hirsch Ballin acte de présence op een bijeenkomst van de Universiteit Utrecht over het versterken van de betrokkenheid van ouders bij het handelen van hun kinderen. Minister Hirsch Ballin is hier aanwezig vanwege de relatie met jeugdcriminaliteit. Minister Verburg neemt op 9 maart in de Kamer deel aan een AO over de Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES). Later deze maand, vanaf de 12e tot de 25e, vindt in Doha, de hoofdstad van Qatar, een internationale conferentie plaats over CITES. Verburg zelf is daar niet bij, omdat de Europese Commissie onderhandelt namens alle Europese lidstaten. Wel stuurt het ministerie van LNV ambtenaren naar Doha. Op 17 en 18 maart woont Verburg op het Duitse Waddenei-

LNV

Op dinsdag 9 maart debatteren de senatoren plenair over affectieschade. Het wetsvoorstel bepaalt dat iemand recht heeft op een vergoeding van immateriële schade als diens naaste ernstig en blijvend gewond raakt of overlijdt als gevolg van een gebeurtenis waarvoor een ander aansprakelijk is. In een commissievergadering van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap behandelt men het wetsvoorstel ter verbetering van het onderwijs­ achterstandenbeleid. Om de kwaliteit van de voorschoolse educatie te verbeteren, versterkt het wetsvoorstel de regierol van gemeenten en het stelsel van handhaving en toezicht door de Onderwijsinspectie. Een week later, op dinsdag 16 maart, wordt er naar alle waarschijnlijkheid gesproken over de Crisis- en herstelwet, die gericht is op een duurzaam herstel van de economische structuur, het bestrijden van de gevolgen van de crisis en het versnellen van projecten in het ruimtelijk domein.

Eerste Kamer

www.vandaagindenhaag.nl 5 maart 2010 PM

5

binnenkort in Den Haag land Sylt de trilaterale ministeriële Waddenconferentie bij. Nederland, Duitsland en Denemarken bespreken daar de onderlinge samenwerking als het gaat om het natuurgebied. In eigen land woont Verburg op 10 maart een netwerkbijeenkomst bij over biobased economy. Industrie, wetenschap en mkb bespreken de inzet van biomassa voor non-foodproducten, zoals transportbrandstof. De woordvoerder van de demissionaire minister van OCW André Rouvoet heeft nog geen inzicht in zijn onderwijsgerelateerde externe optredens. De bewindsman heeft voorlopig vooral interne meetings in zijn agenda staan. Staatssecretaris Van Bijsterveldt heeft een deel van de portefeuille van minister Plasterk overgenomen. Vrijdag 5 maart spreekt ze op een multicultureel congres van de Nederlandse Vrouwenraad in theater Concordia te Den Haag. De dag erna verzorgt ze de afsluiting van de Skills Masters in Ahoy Rotterdam. Maandag de 8e presenteert de staatssecretaris ’s ochtends op het departement een onderwijsrap­ port over vroegselectie. ’s Middags woont ze in Noordwijkerhout het congres

OCW

bij van de Vereniging Lerarenopleiders Nederland (Velon). Dinsdag de 9e bezoekt Van Bijsterveldt een conferentie over leren en werken in Hilversum en op donderdag 11 maart brengt ze een werkbezoek aan het Albeda Collega in Rotterdam. Een dag later neemt de bewindsvrouw op de landelijke conferentie over taal in het mbo een protocol over dyslexie in ontvangst. Maandag 15 maart is ze aanwezig bij een bijeenkomst in het kader van de kwaliteitsagenda Voortgezet Onderwijs op een school in Utrecht en woensdag de 17e brengt ze een bezoek aan basisschool de Zilvermeeuw in Lisserbroek vanwege de kwaliteitsagenda Krachtig Meesterschap. Donderdag 18 maart is de Dag van de Leerplicht. Hoe het programma er die

dag concreet uitziet is bij het ter perse gaan van deze PM nog niet bekend. Minister Donner zal komende week de arbeidsmarktbrief over de deeltijd-ww en de toekomst van de arbeidsmarkt de deur uit doen. Verder heeft hij op 13 maart een AO op de agenda staan over de financiering van de scholing van Wajongers.

SZW

Door het vertrek van staatssecretaris Huizinga naar Vrom is Camiel Eurlings als enige bewindspersoon achtergebleven op het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Voor zijn openbare

Verkeer en Waterstaat

9 maart

Symposia

Organiseert u ook een congres, ­seminar of symposium? Geef het aan ons door via [email protected].

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

‘The Amsterdam Waste Management Conference’ Afval en Energiebedrijf Amsterdam 14.00 – 17.00 uur Prins Willem-Alexander en internationale experts op het gebied van afvalverwerking Gemeente Amsterdam

8 maart 14 maart

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

6

PM 5 maart 2010

Debat ‘Politiek zonder beleid, beleid zonder politiek’ Campus Den Haag 17.00 uur Jan-Willem Holtslag (adviserend lid van de WRR en voormalig secretaris-generaal van BZK) en Roos Vermeij (PvdA-Kamerlid) Organisatie Montesquieu Instituut en Trouw

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

Debat ‘Kruipt Europa uit het dal?’ LUX, Nijmegen 16.00 – 17.30 uur Frans Timmermans, Derk-Jan Eppink en Paul Scheffer de Volkskrant i.s.m. LUX

binnenkort in Den Haag agenda heeft dat tot nog toe weinig gevolgen. Maandag 8 maart starten werkzaamheden aan de A12 bij Woerden, de minister zet de eerste schop in de grond. De rest van die week wordt gedomineerd door de Europese Transportraad in Brussel van donderdag en vrijdag, en het AO dat daaraan voorafgaat, woensdag in de Tweede Kamer. Maandag 15 maart spreekt hij bij de opening van kunstbeurs Tefaf in Maastricht.

Minister Klink neemt donderdag 11 maart officieel afscheid van staatssecretaris Bussemaker. Op maandag 15 maart staat er een werkbezoek gepland met collega-minister Verburg aan een zorgboerderij in Overijssel. Op woensdagavond 17 maart vertrekt Klink voor een tweedaags werkbezoek naar Duitsland. In Berlijn zal hij bekijken hoe onze oosterburen omgaan met de hervorming van het zorgstelsel.

VWS

Op 6 maart is minister Rouvoet op het Women Inc Festival in de Amsterdamse Westergasfabriek, ook prinses Maxima bezoekt dit festival. De minister voor zal hier speechen over de rol van vrouwen als ouder en de taakverdeling tussen vader en moeder. Op maandag 15 maart woont Rouvoet in het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis in Woerden het symposium Aanpak kindermishandeling bij. Een dag later spreekt de minister op het congres Kind en gezin: Wie heeft de regie?! in de Reehorst te Ede.

Na het ontslag van PvdA-­ minister Jacqueline Cramer is staatssecretaris Tineke Huizinga-Heringa gepromoveerd tot minister van Vrom. Haar openbare agenda is vooralsnog vrij leeg, maar zeker is dat ze op 15 maart aan zal schuiven bij de Europese milieuraad in Brussel. Voor minister Van Middelkoop is het de komende weken extra druk. Zijn dubbelfunctie - naast de nieuwe minister voor WWI blijft de ChristenUnie-man ook minister van Defensie - betekent een einde aan de bezoeken die zijn voorgangers Vogelaar en Van der Laan elke maandag brachten aan een krachtwijk. Maar voor de zomer zal hij nog wel een aantal wijken aandoen, aldus zijn woordvoerder.

18 maart

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

Op maandag 8 maart mag Neelie Kroes de Aletta Jacobs Prijs 2010 van de Rijksuniversiteit Groningen in ontvangst nemen. De jury heeft de prijs aan Kroes toegekend vanwege ‘de grote maatschappelijke impact van haar werk en de evidente voorbeeldfunctie die zij vervult op soms unieke en vaak machtige posities’. Prinses Máxima geeft woensdagmiddag 10 maart in poppodium P60 in Amstelveen het startsein van de jongerencampagne Wijzer in geldzaken van CentiQ. Het doel van de campagne is om jongeren slimmer met geld om laten te gaan en financiële problemen te voorkomen. De volgende dag woont de prinses samen met koningin Beatrix de start bij van het honderdjarig jubileum van het Koninklijk Instituut voor de Tropen in Amsterdam. Het jubileumjaar wordt ingeluid met een eeuwfeest waarin de geschiedenis van het instituut, maar ook dans en wereldmuziek centraal staan.

Overig

Congres ‘Diversiteit en leiderschap in de publieke sector’ Kurhaus, Scheveningen 9.30 - 16.00 uur Directeur-generaal Bestuur en Koninkrijksrelaties Andrée van Es en Philippe Raets, voormalig pSG BZK, e.a. CAOP

18 maart

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

Foto: Joep Kroes

Vrom

Congres ‘40 jaar vernieuwing van de rijksdienst’ Sociëteit de Witte, Den Haag 13.00 - 17.15 uur Hans Wiegel, Roel Bekker, Ralph Pans en Mark van Twist Programma Overheid voor de Toekomst, ministerie van BZK

www.vandaagindenhaag.nl 5 maart 2010 PM

7

nieuws Dertien kabinetsprogramma’s onderzocht

Kokers niet destructief, maar samenwerking mag beter Met de landelijke verkiezingen in aantocht ligt een nieuw regeerakkoord in het verschiet. Nieuwe beleidsthema’s in de vorm van departementoverstijgende kabinetsprogramma’s zullen hierin niet ontbreken. Professor Arno Korsten, verbonden aan de Open Universiteit in Heerlen, pleit voor meer aandacht voor het programmatisch werken binnen de rijksdienst.

O

p dinsdag 9 maart presenteert Arno Korsten het onderzoek Regeren met programma’s. Samen met Pieter de Jong en Kees Breed van het secretariaat van de Raad voor het openbaar bestuur (Rob) onderzocht de bestuurskundige de effectiviteit van dertien kabinetsprogramma’s waarbij minimaal twee ministeries betrokken waren. De interdepartementale samenwerking is constructief georganiseerd, concluderen de onderzoekers. ‘Het beeld dat Den Haag bestaat uit koninkrijkjes die niet samenwerken en voortdurend een bureaupolitieke strijd uitvechten, zijn wij niet tegengekomen,’ zegt Korsten. ‘De rijksdienst is bij nieuwe departement­ overstijgende thema’s tegenwoordig zeer goed in staat om de ­eigenstandige oriëntatie van departementen op een problematiek, oftewel ­negatieve verkokering, te voorkomen.’ Dit betekent echter niet dat het werken in kokers voorgoed tot het rijk der fabelen is verwezen. ‘Waar de urgentie groot is, de prioriteit hoog en de bestuurlijke sturing krachtig, krijgen kokers geen kans,’ stelt de professor. Maar de samenwerking is nog niet perfect: ‘Er is geen sprake van destructieve verkokering, maar er is ook nog geen sprake van de accelererende kracht waarop men hoopte. De interdepartementale samenwerking pakt weliswaar positief uit, maar heeft nog niet gefunctioneerd als versneller of als krachtige buitenboordmotor.’ Het onderzoek, uitgevoerd in opdracht van de SG Vernieuwing Rijksdienst, gaat in op de voortgang, inrichting en belangrijkste succes- en faalfactoren

8

PM 5 maart 2010

van interdepartementale programma’s. Korsten: ‘We geven aanbevelingen voor een draaiboek voor het opzetten van een interdepartementaal kabinetsprogramma. Deze kunnen bij de formatie later dit jaar goed van pas komen.’ Urgentie, prioriteit en bestuurlijke sturing zijn van belang. Wat is er nog meer nodig om programmatisch werken tot een succes te maken?

‘Goede relaties tussen topambtenaren van verschillende departementen en de aanwezigheid van een programmadirectie, een basiseenheid van medewerkers, zijn belangrijke kenmerken. Ook het inschakelen van een ambtelijke loods en havenmeester die zorgen voor zaken als huisvesting, ict en budget, dragen bij aan succes. Een harde minimumregel voor succesvol interdepartementaal werken is een adequate samenwerking tussen de as: de

‘Een staatssecretaris die als waakhond bij de minister wordt gezet is weinig effectief meer’ programmamanager, programmadirecteur en politiek verantwoordelijke. Vergelijk het met een voetbalteam. De as moet er staan, zij dragen als het ware het team naar succes. Deze drie moeten elkaar treffen, met elkaar overweg kunnen, elkaar respecteren, informeren, sturen, steunen, bemoedigen en durven aanspreken. Ze overleggen niet steeds gezamenlijk, maar ze zijn als schakels verbonden. De keeper communiceert

Arno Korsten: ’Laat SG’s een shortlist maken’

ook zelden direct met de midvoor, als de verbindingen via de stopper en spelverdelende middenvelder maar gelegd zijn.’ De interne rijksbrede programma’s in het onderzoek blijken minder succesvol dan de extern gerichte programma’s. Hoe verklaart u dit?

‘Bestuurlijke prioriteit en aandacht spelen hierbij een belangrijke rol. Externe programma’s behouden die veelal gedurende het traject. De bestuurders zitten er bovenop, kortom er staat druk op de ketel. Het meest extreme voorbeeld hiervan is de Crisis- en herstelwet, een in zeer hoog tempo ontwikkelde wet. Bij rijksbrede bedrijfsvoeringsprogramma’s, zoals de Rijkswerkplek en Overheidscommunicatie Nieuwe Stijl, is de kans veel groter dat ze haperen in de voortgang. Dit komt onder meer doordat bedrijfsvoering vaak primair gezien wordt als een zaak van de ambtelijke toppen en de vele remmogelijkheden van verschillende departementen. Hier krijgen gevestigde belangen wel een remkans. Dit neemt niet weg dat dit door een versnelling in de toekomst kan veranderen. Door bijvoorbeeld via pilots stappen te zetten met een voorhoede kan stap voor stap die rijkswerkplek naderbij

nieuws worden gebracht. Het programma 1 Logo kon overigens door krachtige topambtelijke sturing juist wel succesvol zijn. De ambtelijke stuurgroep onder leiding van SG Demmink van Justitie zorgde ervoor dat de lege bestuurlijke ruimte – de ministers van Algemene Zaken en Binnenlandse Zaken lagen niet wakker van dit project als het ware werd opgevuld.’ Wordt er binnen de rijksdienst voldoende waarde gehecht aan het programmatisch werken?

‘Nog niet, programma’s worden nu bijvoorbeeld nog vaak pragmatisch ondergebracht bij het meest nabije departement. Interdepartementale programma’s moeten een volwaardige rol gaan spelen in de rijksdienst en niet zonder meer een aanhangsel zijn van de departementale indeling. Geef programma’s meer identiteit binnen de rijksdienst. De opbouw van de Staatsalmanak is exemplarisch: alle gegevens zijn geordend naar departement, niet naar interdepartementale programma’s en projecten. In een volgend kabinet

zal alleen maar meer programmatisch worden gewerkt, dus met thema’s die dwars door de rijksdienst snijden. Denk aan nieuwe departementsoverschrijdende beleidsthema’s als de opvang van klimaatgevolgen, de krimp op het platteland en energietransitie. Ik vind een kernkabinet met programmaministers helemaal niet zo’n gek idee. Dit kan wat mij betreft zonder staatssecretarissen, die worden dan programmaminister. Een staatssecretaris die als een waakhond bij de minster wordt gezet is volgens mij weinig effectief meer.’ Wat mogen we verwachten van het SGO?

‘Ik hoop dat zij zich proactief opstellen in de aanloop naar een nieuw kabinet. Ik nodig ze uit mee te denken over de thema’s die nu in de verkiezingsprogramma’s staan en vóór de verkiezingen te komen met de eerste verkenningen van grote nieuwe kabinetsprogramma’s. De formatie is een betrekkelijk chaotisch proces. Het is van belang dat de SG’s met een lijst komen op basis van gesprekken met de ambtenaren op hun departementen. Welke nieuwe

thema’s en problematieken dienen zich aan? Door deze te verzamelen en hier alvast een shortlist en eerste uitwerking van te maken, staan de juiste zaken op de politieke agenda. Daarbij moet ook al aandacht zijn voor de facilitaire en budgettaire zaken, deze zijn nu nog te vaak het ondergeschoven kindje.’ Roel Bekker, de SG Vernieuwing Rijksdienst (VRD), vertrekt op 1 mei. Wat betekent dit voor het programmatisch werken?

‘Daar maak ik me wel zorgen over. Er moet een opvolger komen, een secretarisgeneraal met gezag die over interdepartementale zaken gaat. Tot nu toe was dit min of meer de SG VRD, maar wie neemt deze taak over? Wie wordt schutspatroon, facilitator en agendeermachine in geval van wezenlijke fricties of dreigende traagheid bij deze programma’s? Deze persoon kan als breekijzer fungeren en mag geen reserveofficier zijn. Een centrale ambtelijke verantwoordelijkheid voor het totaal van de interdepartementale programma’s is een absolute must.’ · Rianne Waterval

Kroese enzo …

5 maart 2010 PM

9

nieuws VWA komt met scenario’s toekomst productveiligheid

‘Ook consument is verantwoordelijk’

LNV/VWS · Over tien jaar is het vertrouwen van de burger in de staat zodanig geslonken, dat hij belangrijke zaken, waaronder veiligheid, zelf organiseert. Een mogelijk risico op producten die daardoor niet 100 procent veilig zijn, wordt daarbij geaccepteerd. Het is een van de drie toekomstscenario’s die zijn beschreven in het boek Voorzorg voor voedsel- en productveiligheid, uitgebracht door de Voedsel en Waren Autoriteit (VWA). Daarin schetsen deskundigen en mensen uit de creatieve sector drie beelden hoe de Nederlandse burger omgaat met voedselen productveiligheid en wat daarbij de rol van de overheid is. Volgende week biedt de VWA het boek aan LNV-minister V ­ erburg en DG Volksgezondheid Paul Huijts van het ministerie van VWS aan. De centrale vraag in het rijksblauwgekleurde boek is welke technologische innovaties zich de komende tien jaar zullen ontwikkelen en hoe daarmee omgegaan moet worden, zegt Freija van Duijne, adviseur Toekomstverkenningen bij VWA’s Bureau Risicobeoordeling en in die hoedanigheid projectleider bij de totstandkoming van het boek. Vanuit de rijksoverheid bezien betekent dat alert zijn op marktontwikkelingen en risico-onderzoek initiëren om de volksgezondheid te kunnen beschermen, zonder de innovatie te remmen, aldus Van Duijne. Daarnaast is er altijd een spanningsveld tussen de drie belangrijkste spelers op het gebied van risicobeoordeling, zegt Van Duijne. 100 procent veilig kan nooit, en de overheid, het bedrijfsleven en de consument hebben alledrie een taak bij het beoordelen van gevaren. Het bedrijfsleven is wettelijk verplicht geen onveilige producten in de markt te brengen, en heeft door de opmars van maatschappelijk verantwoord ondernemen mogelijk meer oog voor

productveiligheid. De rijksoverheid heeft als beleidsmaker, risicobeoordelaar en toezichthouder een belangrijke taak, maar de consument moet beseffen zelf ook verantwoordelijk te zijn. ‘Je kunt op internet steeds meer informatie opzoeken,’ aldus Van Duijne. Elk scenario gaat uit van dominantie van één van deze drie taken: in een van de toekomstbeelden probeert de overheid zoveel mogelijk te reguleren, om risico’s volledig te mijden. Het gevolg is dat door strenge eisen en toenemende kosten die daarmee gepaard gaan, er maar weinig producten op de markt zijn. In het derde scenario - waarin het vierde kabinetBalkenende wordt opgevolgd door Rutte I - is het bedrijfsleven aan zet. Dat wordt

‘Als je autorijdt, is er kans op een ongeluk, maar toch blijven mensen autorijden’ veel innovatiever, omdat de overheid zich bewust en vrijwillig op afstand zet. De consument controleert vervolgens de kwaliteit van de producten; blijkt deze onder de maat, dan is een rechtszaak niet ver weg. Niet één stroming is realistischer dan een andere, zegt Van Duijne. ‘De toekomstscenario’s zijn bedoeld om te triggeren, en ze zijn daarom ook wat extremer gesteld. Bij omgang met mogelijke risico’s van innovatie gaat het vooral om het spanningsveld tussen het optreden van overheid, bedrijfsleven en consument.’

Nanodeeltjes De Voedsel en Waren Autoriteit brengt in het boek in beeld welke technologische innovaties er de komende tien jaar aan kunnen komen. Daarbij is oog voor de balans tussen regulering en innovatie.

Foto: René de Gilde

Een innovatiegolf met onder meer nanotechnologie en thuis­diagnostiek, zorgt voor nieuwe producten en tal van kennisvragen over de risico’s ­ervan. De Voedsel en Waren Autoriteit bereidt zich voor op de technologieën die de komende tien jaar op de markt verschijnen en roept het nieuwe kabinet op oog te hebben voor risicobeoordeling.

Freija van Duijne, adviseur Toekomstverkenningen bij VWA’s Bureau Risicobeoordeling

Want nieuwe ontwikkelingen kunnen problemen met zich meebrengen, waar nog niet altijd zicht op is. ‘Een bekend voorbeeld is de nanotechnologie,’ aldus Van Duijne. ‘Daar zijn we als VWA veel over aan het onderzoeken. Nanodeeltjes kunnen een andere werking hebben dan grote delen van hetzelfde materiaal, maar dat weten we niet. Er is heel veel onbekend, en die onzekerheden zorgen voor tal van kennisvragen.’ Groot uitgangspunt bij het risicobeleid moet zijn dat nieuwe technologieën ook voordelen bieden. Thuisdiagnostiek, waarbij de consument met eenvoudige testjes zelf diagnoses kan stellen, verlicht de druk op de huisarts, maar brengt als gevaar met zich mee dat patiënten de verkeerde diagnose stellen. Al die facetten, dus zowel de voordelen als de nadelen van een nieuw product, moeten worden meegewogen in de uiteindelijke beoordeling van een nieuw product. ‘Als je autorijdt, is er kans op een ongeluk, maar toch blijven mensen autorijden. Het voordeel is dan toch groter.’ De belangrijkste tip aan het nieuwe kabinet is om in een vroegtijdig stadium risico-onderzoek in acht te nemen, zegt de VWA-adviseur. Als het gaat om nanotechnologie, is de VWA al bezig met signaleringsonderzoek. Zo bezoeken inspecteurs van de VWA bedrijven die werken met nieuwe technologie, om ‘van elkaar te leren’ en bij te houden wat er op relatief korte termijn staat te gebeuren. · Rutger van den Dikkenberg 5 maart 2010 PM

11

nieuws Bevoorrechte visserijpositie op het spel

EU omarmt IJslanders met zicht op olieroute De Europese Commissie vindt dat IJsland tot de EU kan toetreden. Wat heeft IJsland Europa te bieden en zullen de IJslanders ook met het EU-­ lidmaatschap instemmen?

G

eopolitiek zou het verstandig zijn als IJsland tot de Europese Unie toetreedt, zei de IJslandse oud-minister van buitenlandse zaken Jón Baldvin Hannibalsson begin februari in NRC Handelsblad. De poolkappen smelten, daarmee ontdooit de noordelijke zeevaartroute van Azië naar Europa en Noord-Amerika. Enorme oliereserves op de pool worden plotseling bereikbaar. Volgens IJslandkenner Kim Middel van de Rijksuniversiteit Groningen, kan de EU na Roemenië en Bulgarije ook wel een nieuwe democratisch gezonde lidstaat gebruiken. Vorige week woensdag adviseerde de Europese Commissie positief over de toetreding van IJsland tot de unie. Het land voldoet aan de criteria en het hecht veel waarde aan democratie – de 320 duizend IJslanders roepen maar al te graag dat hun parlement (de Althing) het oudste ter wereld is. IJsland heeft vanwege zijn ­lidmaatschap van de Europese Economische Ruimte (EER) ook al veel EU-regelgeving overgenomen en de markt werkt goed, ondanks het financiële debâcle van eind 2008. De financiële crisis en het failliet van de grootste banken, waaronder Icesavemoeder Landsbanki, was een wake-up call voor het land, zegt Kim Middel, die in Groningen promotieonderzoek doet naar de ontwikkeling van het zelfbewustzijn van IJsland. ‘Sinds de onafhankelijkheid

van Denemarken in 1944 heeft IJsland een gigantische sprong voorwaarts gemaakt,’ zegt ze. De Deense overheersingsmacht had ruim 250 jaar het alleenrecht op handel op IJsland. IJslanders werden tot 1855 gedwongen goedkoop te verkopen en bleven daardoor arm. ‘De drang om na de onafhankelijkheid met de moderne tijd mee te doen, was gigantisch,’ stelt Middel. ‘Een jaar of twintig geleden begonnen mensen met drie banen. De eerste baan was om boodschappen van te doen, de andere twee om een huis, dure auto en designkleding van te kopen.’ Zes jaar geleden liep het mis, vertelt Middel. De banksector raakte ernstig verweven met andere bedrijfstakken. ‘Er

‘Alles wordt nu in het werk gezet om de excessieve scheefgroei ongedaan te maken’ waren op het laatst naar schatting tien mensen die alles bestierden. De zakenman Jón Ásgeir Jóhannesson en zijn familie hadden aandelen in elkaars bedrijven; een onafhankelijke krant had amper toekomst omdat advertenties van de grote bedrijven naar de kranten gingen die ook eigen bezit waren.’ Zelfs publieke omroep RÚV ontkwam volgens geruchten niet aan politieke

IJslander: energiezuinig én dol op Nederland IJslanders zijn een energiezuinig volkje, vertelt honorair consul-generaal Robert van Erven Dorens van IJsland. Overal staan kleine huisjes die warm water oppompen uit de bronnen diep onder de grond. ‘Daar zijn ze ontzettend goed in. Als ze een nieuwbouwwijkje bouwen, graven ze een gat net zo diep tot ze bij een geiser zijn.’ Daarnaast zijn IJslanders dol op Nederland, aldus Van Erven Dorens. ‘Ze vinden ons land fantastisch. IJslanders komen heel veel naar Nederland, ik denk dat er jaarlijks 350.000 overnachtingen zijn in Nederland. In het zuiden van Brabant huren ze regelmatig een hele zomer lang een bungalowpark af.’ De reden weet de consulgeneraal niet exact, maar ‘Nederland is niet al te duur en we zijn aardige mensen’.

12

PM 5 maart 2010

invloeden. Middel: ‘Aangezien de verwevenheid tussen politiek, banken, media en bedrijven niet zwart op wit aantoonbaar was en de situatie met de media tot eenzijdige berichtgeving leidde, was en is het vooralsnog onduidelijk wie hoofd­verantwoordelijk is.’ Maar mensen als Jóhannesson zijn inmiddels failliet – dat wordt tenminste vermoed – en onder leiding van president Ólafur Ragnar Grímsson is IJsland bezig orde op zaken te stellen.

Schuldenlast De weigering van Grímsson om zijn handtekening onder de Icesavedeal met Nederland en het Verenigd Koninkrijk te zetten, hangt ook samen met dit zicht op de eigen financiën dat IJsland nu eerst wil hebben, vervolgt Middel. Na het omvallen van internetbank Icesave leenden Nederland en het Verenigd Koninkrijk in totaal 3,8 miljard euro aan IJsland. Gezien de 320.000 inwoners van IJsland is dat een enorme schuldenlast. Vooruitlopend op het referendum over de deal op 6 maart aanstaande, wordt nu een rapport gepubliceerd over de financiële crash van het land. De bevolking hoopt de namen van schuldigen te vinden en antwoord op de vraag hoe het zo uit de hand is gelopen. ‘Met de weigering van Grímsson zijn de IJslanders tot hun positieven gekomen. Alles wordt nu in het werk gezet om de excessieve scheefgroei ongedaan te maken,’ voorspelt Middel. In principe is er niets tegen het lidmaatschap van IJsland, al is het land als

nieuws Bijpraten met Bekker

‘Op kantoor ben je politiek neutraal’

Nesjavellir Geothermal Power Station in IJsland

lidstaat ‘niet zeer relevant’, zegt VVD-Europarlementariër Hans van Baalen. ‘Het heeft een kleine economie, met nu wel enorme problemen. Toen dat nog niet zo was, was IJsland een heel normaal, keurig land.’ Van Baalen vindt Hannibalssons argument van de gunstige ligging ‘raar’. ‘Er zitten inderdaad allerlei mineralen onder het ijs, en als dat vrijkomt, kan IJsland haar gedeelte ontginnen. Ook als ze geen lid van de EU zijn, zullen ze het wel aan Europa verkopen.’ IJsland neemt geopolitiek inderdaad een belangrijke positie in, zegt onderzoeker Arjan Vliegenthart van de Vrije Universiteit van Amsterdam. Maar de vraag is, vindt hij, of dat doorslaggevend moet zijn. Vliegenthart, tevens senator voor de SP, promoveerde in september op onderzoek naar de gevolgen van de Europese eenwording voor de Oost-Europese economieën. Zijn belangrijkste conclusie: ‘Door het lidmaatschap en de eisen die daaraan verbonden zijn, zoals de vrije markt, zijn grote delen van de lokale economie overgenomen door westerse industrieën.’ Dat maakt die landen in tijden van crisis bijzonder kwetsbaar, omdat besluitvorming vaak niet meer in eigen land plaatsvindt, vertelt Vliegenthart. Datzelfde probleem zal ook IJsland krijgen, denkt hij. ‘Het zal uiteindelijk niet veel uitmaken, aangezien de economie van het land niet groot is. Maar IJsland zal haar bevoorrechte positie op bepaalde gebieden, zoals de visserij, dan wel kwijtraken. Het is nog maar de vraag of de IJslanders deze prijs voor het lidmaatschap willen betalen.’

· Rutger van den Dikkenberg

SG Vernieuwing Rijksdienst Roel Bekker ergert zich aan onderzoeken in de media over onwil van ambtenaren om eventueel onder PVV-ministers te moeten werken. ‘Ambtenaren mogen best een politieke kleur hebben, maar dan wel in hun vrije tijd, dus voor acht uur ’s ochtends en na zes uur ’s avonds.’ VRD • Met het vertrek van minister Guusje ter Horst heeft de CDA’er Ernst Hirsch Ballin zijn intrek genomen op het ministerie van BZK. Is Bekker al gewend aan de nieuwe bewindsman? ‘Dat gaat nog een beetje langs me heen,’ zegt de SG. ‘Ik ben, zoals je weet, geen onderdeel van BZK, dus ik zit ook niet bij de staf.’ Dat de Tweede Kamerverkiezingen bijna een jaar eerder plaatsvinden dan verwacht, heeft volgens Bekker niet zoveel impact op de vernieuwing van de rijksdienst. ‘De demissionaire ministers passen op de winkel terwijl de verbouwing doorgaat,’ aldus Bekker. ‘De taakstelling zit ingeboekt in de begroting, dus die moet gewoon uitgevoerd ­worden.’ Voor sommige veranderingen zijn nog wel ingrijpende beslissingen nodig. Zo is het maar de vraag of de wetsontwerpen voor herziening van het adviesstelsel nog wel zullen worden behandeld. Bekker: ‘Het is aan de Kamer aan te geven of dit een controversieel onderwerp is.’ Met de verkiezingen in aantocht is de campagne inmiddels flink losgebarsten. Alle partijen roepen om het hardst dat er makkelijk kan worden gekort op het aantal ambtenaren. Bekker windt zich er niet over op. ‘De VVD geeft heel helder aan welke taken er geschrapt kunnen worden. Dat maakt de discussie overzichtelijk. Opvallend is dat sommigen minder ambtenaren willen en meer politie. Nu, dat zijn ook ambtenaren.’ Een paar jaar geleden heerste er volgens

de SG een ander klimaat. ‘Bij de verkiezingen van 2006 waren de partijen echt anti-ambtenaar. Nu is het gewoon de normale afkeer van de bureaucratie. Ik vind de campagne op dit vlak vooralsnog wel meevallen.’ Zijn eigen programma heeft volgens Bekker hieraan bijgedragen. ‘Er is nu veel meer informatie beschikbaar over de prestaties van de overheid. In 2006 was dat nog onontgonnen terrein.’ Bij welke coalitie zal het programma Vernieuwing Rijksdienst het best in handen zijn? ‘Ik zou het willen omkeren,’ antwoordt Bekker. ‘De rijksdienst moet zo functioneren dat ze met elke uitkomst optimaal uit de voeten kan.’ Hij ‘baalt’ dan ook van onderzoekjes als die van re.Public en Binnenlands Bestuur met als conclusie dat ambtenaren niet onder minister Wilders zouden willen werken. ‘Als dit waar is, dan heb je echt een verkeerd beroep gekozen. Ambtenaren mogen best een politieke kleur hebben, maar dan wel in hun vrije tijd, dus voor acht uur ’s ochtends en na zes uur ’s avonds. Op kantoor ben je gewoon politiek neutraal.’ Hij zet overigens wel vraagtekens bij de uitkomsten van deze enquêtes. ‘Ik heb nog nooit gemerkt dat ambtenaren niet onder een bepaald persoon werkzaam willen zijn, dat is totaal niet mijn ervaring. Dit soort onderzoeken suggereert een heel verkeerd beeld van de ambtelijke dienst.’ • Cindy Castricum

5 maart 2010 PM

13

opinie horen zien & schrijven

Recht, bestuurskunde en communicatie zijn de drie belangrijkste disciplines voor de moderne ambtenaar. In PM publiceren we elke twee weken drie columns waarop u via onze website kunt reageren.

Rosalie Koolhoven Hondenbelasting

I

k ga op vakantie en neem mee: een kind. Ik ga op vakantie en neem mee: een kind en een picknickkleed. Ik ga op vakantie en neem mee: een kind, een picknickkleed, en een geel schepje. Ik ben in Frankrijk, en heb (véél meer dan) een kind, een picknickkleed en een geel schepje meegenomen. Met het schepje zouden we in de rivierbedding graven. Schatten vinden. Kikkers vangen. Het schepje was, in elk geval toen we het inpakten, niet bedoeld om dienst te doen als poepslingerinstrument. Twee dagen geleden, aangekomen bij onze vrienden in Frankrijk, wandelen we op het mooiste stukje groen dat hier bestaat, namelijk het talud van de antieke stad naar de kabbelende rivier de Aveyron. In de beschutting van de bladeren van de catalpa’s houdt de burgemeester (annex wiskundeleraar annex stamgast in het dorpscafé) pauze op een bankje. Het talud is de perfecte plek om te picknicken in de lentezon. Jip en Janneke zouden ervan afgerold zijn, als het geen mijnenveld van hondendrollen was geweest. Ik neem ons schepje. De burgemeester kijkt toe hoe ik net als John Irvings hoofdpersonen – het maakt niet uit welk boek je leest, er komt bijna altijd een poepende hond in voor en een lacrosse stick–poepslinger. Van het talud af. De rivier in. Met ons schepje.

De burgemeester verontschuldigt zich: geen geld om poep te laten ruimen. Ik vertel hem over onze hondenbelasting. Dat vindt hij vreemd. Waarom geen hondenpoepbelasting? Ontlastingbelasting? Dat kan niet. Hondenpoep is juridisch moeilijk te kwalificeren. Is het een zaak of een natuurlijke vrucht? Net als een huis of een auto? Ik geloof van niet. Omdat het een negatieve vermogenswaarde heeft. Als het geen zaak is, is er ook geen eigenaar. Belasting heffen over een negatieve vermogenswaarde wordt (min x plus = min) een negatief getal: geld toe voor elk exemplaar. En het is lastig poep en verantwoordelijke te identificeren. Een hond is daarentegen een zaak met een vrij constant uiterlijk. De burgemeester vindt het in zijn gemeente beter geregeld: als de drollen niet door de regen verdwijnen, dan wel met de tweewekelijkse grasmaaibeurt. En dan mogen wij naast hem op het bankje zitten met het picknickkleed als dekentje. •

Rosalie Koolhoven is publiciste en docent Nederlands recht aan de ­Universiteit Osnabrück in Duitsland

Meer op www.pm.nl

14

PM 5 maart 2010

Recht

Ruben Maes Iedereen moet bezuinigen. Vandaar dat ik elk lijsttrekkersdebat begin met dezelfde vraag: wat is de belangrijkste post waarop u gaat bezuinigen en hoeveel? Steevast antwoorden de lijsttrekkers dat ze vooral gaan bezuinigen op het aantal ambtenaren. Dat gaat over fikse bedragen en daarmee dus grote aantallen. Om de pijn iets te verzachten melden ze er wel bij dat iedereen vertrekt door middel van natuurlijke afvloeiïng. Ambteliaans voor dood of met pensioen. Maar hoe het ook gebeurt: de ambtenaren gaan eruit. Iedereen lijkt tevreden met dit antwoord en is vooral benieuwd naar wat de lijsttrekkers gaan doen aan veiligheid, onderwijs en zorg.

opinie Jorrit de Jong Koffie?

D

e Nederlandse ministeries zijn de beste ter wereld. Althans, wat de ontvangst betreft. Nergens anders word je zo netjes binnengelaten, zijn de vergaderzalen zo fraai en heb je zoveel keuze uit versnaperingen bij een bespreking. Naarmate ik langer in het buitenland woon en werk, valt me dat meer op. Op een Amerikaans ministerie krijg je nooit iets aangeboden, zelfs geen water. Medewerkers komen ’s ochtends binnen met hun eigen koffie in een afsluitbare mok of Starbucks-to-gocup. De kantoren zijn grijze scheidingswandjes, het meubilair is versleten. Aan alles zie je dat zelfs ook maar de kleinste verfraaiing zou worden beschouwd als overbodige luxe. In België zien de kantoren er ook zo uitgewoond uit. Stapels papieren puilen uit doorgeroeste stellingkasten. Wel zijn de mensen hartelijker en gastvrijer. Wat me ook opviel is dat in de kantoren van leidinggevenden regelmatig flessen drank en soms zelf hele minibars staan. Vergaderen kan kennelijk erg gezellig worden bij de zuiderburen. Of het werk is zo frustrerend dat men de dag alleen doorkomt met wat vloeibare versterking – dat kan ook. In Denemarken is men niet zo met sterke drank bezig, maar kreeg ik als onderzoeker wel vaak een gesmeerde boterham met jam aangeboden. Soms wel drie keer achter elkaar op een dag. Mijn onderzoek van drie weken op het eiland Fynen herinner ik mij als één langgerekt ontbijt.

Bezuinigen Mij laten ze in vertwijfeling achter. Hoe kan het dat er ineens zoveel ambtenaren kunnen vertrekken? Wat hebben ze de afgelopen jaren gedaan? Hadden de cynici dan toch gelijk en zijn er heel veel raamambtenaren? Van die mannen en vrouwen die er wel zitten, maar niets doen. Zijn de anekdotes over ambtenaren die ’s ochtends hun jas over de leuning van hun stoel hangen en dan naar huis gaan, dan echt waar? Waarom hebben we dan niet eerder ingegrepen? Hebben we eerst een crisis nodig voordat deze beerput opengetrokken wordt? Of is de werkelijkheid toch anders? Het gerucht is hardnekkig dat de lijst-

Bestuur Maar de meest bizarre ervaring met ambtelijke gastvrijheid had ik in Japan. Ten eerste was het onmogelijk om overdag een open gesprek te voeren met welke ambtenaar dan ook. Niemand liet wat los. Iedereen dreunde teksten op die ik ook op de website van het ministerie kon vinden. Genereus waren ze wel: elke avond werden we mee uit eten genomen. En tijdens het diner grepen we onze kans. Naarmate de Japanners zich meer lieten vollopen met sake, lieten ze ook meer los over wat er werkelijk speelde in hun organisatie. Op het toilet krabbelde ik dan alles in een klein opschrijfboekje. Later heb ik begrepen dat dit fenomeen heel normaal is binnen de Japanse overheid en ‘nomunicatie’ heet, naar het Japanse woord voor drinken, nomu. Zo heeft elke overheid zijn interessante gewoonten. Maar telkens als ik op bezoek ben in een van die prachtige ministeries tussen Binnenhof en Den Haag Centraal, en ik krijg de vraag of ik misschien een chocoladekoekje bij mijn cappuccino wil, glimlach ik en weet ik dat ik het meest van Nederland houd. •

Jorrit de Jong is als onderzoeker en docent verbonden aan Harvard University’s Kennedy School of Government

Communicatie trekkers helemaal niet van plan zijn om te gaan bezuinigen op de ambtenaren, maar dat ze dit zeggen omdat het geen zetel kost en misschien zelfs een zetel oplevert. Als puntje bij paaltje komt, betreffen de bezuinigingen toch weer welzijn, kunst en cultuur en andere posten die de lijsttrekkers nu impopulair zouden maken. Maar daar mogen ze niet mee wegkomen! Ik eis een parlementaire enquête naar de jarenlange verspilling van overheidsgeld met medeweten van alle partijen. Niks geen natuurlijke afvloeiïng; hier moeten koppen gaan rollen. De trap moet van bovenaf worden schoongeveegd, te beginnen bij de verantwoordelijk ministers, secretarissen-

generaal en eindigend bij de gemeentesecretaris van Schiermonnikoog. Het volk heeft er recht op om te weten wat al deze honderden ambtenaren de afgelopen jaren hebben gedaan en waarom ze nu weg kunnen. •

Ruben Maes is partner van ­communicatiebureau Maes|Okhuijsen en werkzaam als strategisch adviseur en gespreksleider 5 maart 2010 PM

15

coverstory Voorlichters zoeken naar middelen tegen mediacratie

Wie is er bang voor de spindoctor?

Met de verkiezingen in aantocht, wordt er weer volop gespind. Is de spindoctor het ideale antwoord om verdrukte bewindspersonen overeind te houden in de mediacratie? De Rotterdamse gemeentevoorlichter Maarten Molenbeek schreef samen met onderzoeker Chris Aalberts een verhelderend boek over de grenzen aan de voorlichting. CDA-senator Hans Hillen, projectleider Overheidscommunicatie Nieuwe Stijl Jeroen Sprenger en hoogleraar journalistiek Frank van Vree reageren.

Tekst René Zwaap Foto Martijn Beekman

16

PM 5 maart 2010

D

e val van programmaminister Ella Vogelaar in november 2008 toonde als nooit tevoren aan hoe ­kwetsbaar bewindspersonen zijn in het tijdperk van de nieuwe media en de ‘toeschouwersdemocratie’. Zichtbaar gekwetst door de impertinenties van Rutger Castricum, stalker-verslaggever van de site GeenStijl, verkoos Vogelaar de botte vragen van de verslaggever (‘Ik vraag toch niet wat voor kleur onderbroek u aanheeft?’) hardnekkig te negeren. Resultaat: Vogelaar staat voor schut in het betreffende

filmpje dat GeenStijl op de site plaatst en dat filmpje wordt in no time een miljoen keer aangeklikt. Binnen enkele maanden laat de PvdA Vogelaar vallen en is haar gedwongen aftreden een feit. De ironie van dit alles: aanleiding voor de actie-Castricum was nu juist het feit dat het ministerie van Vrom een ‘spindoctor’ (Dig Istha) had ingehuurd. Eerder, in november 2007, had Vogelaar al een desastreus optreden bij Pauw & Witteman, waar ze danig van haar stuk werd gebracht door rauw geformuleerde verwijten aan haar adres van de twee andere gasten, journalist Jort Kelder en schrijfster Heleen van Royen. ‘Ik vond het zo schof-

ferend wat ze daar deden, daar klapte ik van dicht,’ zei Vogelaar achteraf over dit optreden. ‘Ik keek er met walging naar, letterlijk.’ Walging is echter een weinig flatteus gezicht op tv, zodat iedere mediatrainer les 1 begint met de boodschap: ‘Blijf lachen, wat er ook gebeurt’. Vogelaar lachte niet, ze was eerlijk in het laten zien van haar gemoedstoestand, en dat werd haar fataal. ‘Het verloop van het ministerschap van Ella Vogelaar toont aan dat media-optredens voor landelijke politici belangrijker dan ooit zijn geworden,’ zegt Maarten Molenbeek, een van de twee auteurs van het deze week te verschijnen boek U draait en u bent niet eerlijk, spindoctoring in politiek Den Haag. Molenbeek, gemeentevoorlichter in Rotterdam, schreef dit eerste Nederlandstalige boek over spindoctoring samen met Chris Aalberts, onderzoeker politieke communicatie. Aan de hand van tientallen interviews met Haagse voorlichters, politici, politiek assistenten (PA’s) van bewindspersonen en journalisten schetsen Molenbeek en Aalberts een beeld van het hedendaagse politieke bedrijf in Den Haag als ‘mediacratie’. In die mediacratie gaat het steeds minder om inhoud en steeds meer om beeldvorming, zoals Vogelaar aan den lijve moest meemaken. Molenbeek: ‘Een goed mediagevoel is essentieel geworden om politiek te overleven, en beeldvorming is in staat het beleid van politici te overvleugelen. Spindoctors, mannetjesmakers, media-adviseurs en imagebuilders zijn daarmee ook steeds belangrijker geworden: adviseurs die de beeldvorming van een minister kunnen beïnvloeden en politici kunnen begeleiden bij hun contacten met de media.’ Molenbeek en Aalberts vergelijken de Nederlandse situatie met die in Engeland en de Verenigde Staten, waar de aanwezigheid van ‘spindoctors’ in de politiek al dieper is ingedaald. Molenbeek: ‘Daar gaan spindoctors heel wat agressiever te werk dan in Nederland gebruikelijk is. Alastair Campbell, de legendarische spindoctor van Tony Blair, had er geen problemen mee journalisten midden in de nacht op te bellen en uit te kafferen als ze zijn zin niet deden. Dat zie ik iemand als Kay van der Linde, de voormalig spindoctor van Ria Verdonk, nog niet zo snel doen. In Nederland worden wel degelijk technieken van de spindoctors gebruikt, maar niet 24 uur per dag en er is tamelijk breed overeenstemming dat liegen in ieder geval niet mag. In Engeland en Amerika hebben mensen als Campbell en Karl Rove – de pr-adviseur van George W. Bush – de grenzen van de werkelijkheid zodanig verlegd dat ze uiteindelijk keiharde leugens vertelden. Zo ver zie ik het in Nederland niet zo snel komen, maar dat technieken van de spindoctors, zoals framing en lekken, ook hier steeds belangrijker worden staat buiten kijf. Er wordt in Nederland behoorlijk gespindoctord, alleen heeft daar niemand een dagtaak aan. Voorlichters van departementen doen het bij gelegenheid, maar ook de politiek assistenten, politici en natuurlijk de pers zelf. De spin staat voor duiding, het effect, de manier waarop een bepaald

Ben Korsten, de ‘mannetjesmaker’ van de KVP in de jaren zestig. De consultant stond ook wel bekend als de ‘Raspoetin van Den Haag’. Zonder officiële bestuurlijke functie werden formaties toch bij hem thuis geregeld. Zucht naar drank en morfine brak hem op, in combinatie met al te veel hoogmoed. Stierf in 1969 onder nooit helemaal opgehelderde omstandigheden in de Ursulakliniek in Wassenaar. Zijn leven werd in 1983 verfilmd door Hans Hylkema in ‘De Mannetjesmaker’.

bewindspersoon of beleid word verdedigd of juist afgevallen. Het gaat erom wie het snelst in staat is een beeld te creëren dat blijft hangen bij het publiek.’

Jack de Vries Jack de Vries voldeed in Nederland in zijn dagen als pr-strateeg van premier Balkenende in verkiezingstijd nog het beste aan het signalement van de klassieke spindoctor, aldus Molenbeek. ‘Tijdens de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen van 2006 kon De Vries worden gezien als een echte spindoctor, compleet met een war room . Hij was zeer proactief als het ging om stempels zetten op actuele politieke ontwikkelingen,’ aldus Molenbeek. ‘Zo was het zonder meer aan De Vries te danken dat Balkenende er tijdens een cruciaal radiodebat met de andere lijsttrekkers in slaagde Wouter Bos – die tot dan toe met zestig zetels in de peilingen stond – wat van zijn glans af te nemen. “U draait en u bent niet eerlijk”, was daarbij de beslissende mantra, die we dan ook als titel voor ons boek hebben gebruikt. Dat zinnetje heeft Bos de

‘Een spindoctor is alleen maar effectief als hij zelf onzichtbaar blijft’ nodige zetels gekost en is een goed voorbeeld van een succesvolle spin.’ Het begrip spindoctor komt uit de Angelsaksische cultuur en werd in de jaren tachtig van de vorige eeuw geïntroduceerd, maar het vak van de politieke imagobouwer is heel wat ouder, aldus Molenbeek. Hij wijst de Rotterdamse journalist Joannes Plemp van Duiveland (1868 - 1940), hoofdredacteur van de Nieuwe Courant (later NRC) en later persfunctionaris onder premier Cort van der Linden tijdens de Eerste Wereldoorlog, aan als de eerste grote pr-strateeg in de Nederlandse politiek. Een andere grote naam is die van Ben Korsten, in de jaren zestig de onbetwiste ‘mannetjesmaker’ van politici van KVP-huize als Schmelzer en Klompé. In 1961 gaf minister Veldkamp van Sociale Zaken en Volksgezondheid Korsten de opdracht voor zijn departement een afdeling Externe Betrekkingen te ontwikkelen. Andere bewindslieden volgden: in 1967 werkte Korsten voor zes van de 5 maart 2010 PM

17

veertien ministers. In 1967 gaf hij in twee interviews al te hoog op van zijn eigen machtspositie en gaf de KVP hem de bons. Molenbeek: ‘Het tragische voorbeeld van Korsten leert dat een spindoctor alleen maar effectief is als hij zelf onzichtbaar blijft. Door ongegeneerd in de publiciteit te treden en zichzelf op de borst te slaan, joeg Korsten zijn eigen opdrachtgevers tegen zich in het harnas. Hetzelfde patroon zie je later bij Alastair Campbell, die ook veel te veel bekend werd en uiteindelijk eerder een last werd dan een lust.’ In de ogen van Molenbeek zouden spindoctors in het Haagse het beste kunnen opereren als politiek assistent van bewindslieden. ‘In die functie is het helder wat de grenzen zijn, en mag er ook geopereerd worden op het breukvlak tussen bestuur en politiek. Binnen de regu-

‘Ieder departement is een merk, precies zoals Coca Cola’ liere voorlichtingsapparaten van de departementen zijn ze veel minder op hun plaats, want dan kamp je met het risico dat een ambtelijke dienst gepolitiseerd raakt, waar alleen maar narigheid van kan komen.’

Coca Cola In de ogen van CDA-senator Hans Hillen, directeur Voorlichting van het ministerie van Financiën in de dagen dat Onno Ruding daar minister was, leert de val van Ella Vogelaar dat departementale voorlichters juist veel beter op hun hoede moeten zijn voor de gevaren van ongestuurde publiciteit. Hillen: ‘Ieder departement moet je zien als een merk, precies als Coca Cola, en pr en branding vormen een belangrijk onderdeel van dat merk. Wanneer een minister in de publiciteit kopje onder gaat, zoals dat met Vogelaar

Alastair Campbell, spindoctor van Tony Blair tussen 1994 en 2003. Voormalig journalist met drankprobleem en hang naar depressie vocht in naam van Labour om iedere komma met het journaille. Vergaloppeerde zich met de ‘spin’ dat Saddam Hoessein beschikte over massavernietigingswapens. Brak verleden maand in tranen uit tijdens een optreden in een talkshow van de BBC onder de verzuchting: ‘People don’t care about the truth anymore’.

18

PM 5 maart 2010

gebeurde, is dat een slag voor het hele departement. Ik pleit er dan ook voor dat op ieder departement de plaatsvervangende secretaris-generaal tevens het hoofd is van de afdeling communicatie. Met die constructie breng je voorlichting waar het hoort, te weten midden in het hart van de beleidsvorming. Dat is veel beter dan het over te laten aan de politiek assistenten, die veel te veel de partijpolitieke dimensie plegen te benadrukken en vaak alleen maar een zinloze sfeer scheppen in de trant van “wij tegen hun”.’ Het belang van goede woordvoering wordt nog steeds schromelijk onderschat door politici, constateert Hillen. ‘Ik werd eens gebeld door een niet nader te noemen bewindspersoon die zei dat hij niet tevreden was over zijn woordvoerder en vroeg of ik niet een half uurtje met die man kon praten om hem de kneepjes van het vak te leren. Ik stelde toen de wedervraag of hij mij in een half uurtje wilde bijpraten over de economie, zodat ik een goede econoom zou worden. “Maar dat gaat toch helemaal niet!”, protesteerde hij toen. Precies, zei ik, en een goede woordvoerder word je ook niet in een half uur.’ Een goede presentatie moet onderdeel zijn van de persoonlijkheid van een bewindspersoon, aldus Hillen. ‘Het moet een tweede natuur zijn, anders werkt het niet. Eigenlijk zou iedere bewindspersoon alvorens te beginnen in Den Haag eerst eens drie jaar voor een rebelse havoklas moeten gaan staan om persoonlijkheid te ontwikkelen.’

Waardigheid Volgens Jeroen Sprenger, projectdirecteur Overheidscommunicatie Nieuwe Stijl (ONS) bij het ministerie van Algemene Zaken, zijn de meest effectieve spindoctors in Den Haag eerder bij de pers dan in politiek-bestuurlijke kringen te vinden. Sprenger: ‘Toen Jan Tromp van de Volkskrant Wouter Bos direct na het verkiezingsdebat van 2003 op RTL 4 aanwees als de winnaar, deed hij ook aan spindoctoren. Zo’n interpretatie gaat een eigen leven leiden en heeft tot effect dat anderen precies hetzelfde gaan zeggen. Dat is een voorbeeld van een goede, effectieve spin. Maar voorlichters van bewindspersonen zijn er voor andere zaken. Die moeten bijvoorbeeld waken over de waardigheid van het ambt van de minister. Wanneer een minister een tv-optreden doet, is het nuttig te bedingen dat die bewindspersoon daar de enige gast is, en niet van zijn stuk kan worden gebracht door stoorzenders. Zo houd je je verdediging beter op orde en blijft het respect voor het ambt beter in tact. We mogen dan wel leven in een mediacratie, dat wil niet zeggen dat bewindspersonen de speelbal hoeven te worden van de media.’ Binnen het Nederlandse landschap ziet Sprenger niet veel ruimte voor spindoctors in de traditie van Alastair Campbell, wel zal de overheid zich veel actiever moeten opstellen in de communicatie met de burger. Wat dat betreft, zo stelt hij, staat de Nederlandse overheid anno 2010 voor een belangrijk omslagpunt. Sprenger: ‘Het gaat erom de burger met eigen middelen bij de beleidsontwikkeling te betrekken. Met

coverstory deze opvatting wordt gebroken met de ontwikkeling die kort na de Tweede Wereldoorlog onder druk van de media is ingezet, namelijk dat overheidsvoorlichting begint aan het eind van de beleidscyclus, als het parlement heeft gesproken en geschiedt bij voorkeur via de vrije pers.’ Sprenger wijst op de ambities van het kabinet-Schermerhorn, de eerste naoorlogse regering, die streefde naar een voorlichtingsdienst die zowel gericht was op de pers als op de burger. Zo riep Schermerhorn het weekblad Commentaar in het leven, dat werd volgeschreven door overheidsvoorlichters, gericht op ‘een zoo groot mogelijke mate van zuiver begrip tusschen Overheid en volk.’ Sprenger: ‘De journalistiek pikte het echter niet dat de overheid op die manier communiceerde, en er werden vergelijkingen getrokken met de propagandamachine van de gewezen bezetter. Door alle kritiek gaf de regering het blad Commentaar op. Voortaan beperkte de overheidsvoorlichting zich tot het schrijven van persberichten in de hoop dat die door de kranten zouden worden weergegeven. Nu, ruim zestig jaar later, is er echter weer ruimte voor de koers die Schermerhorn voor ogen stond. De media bevinden zich in een diepe crisis en zitten in een knellende houdgreep van elkaar. Door commercialisering, bezuinigingen op de redactiebudgetten en de nadruk op infotainment zijn ze veel minder in staat hun taak als “waakhond van de democratie”naar behoren uit te voeren. Wat dat betreft is het symbolisch dat de gemeente Renswoude onlangs overging tot het inhuren van een journalist om verslagen te maken van de raadsvergaderingen, omdat de lokale media daar niet meer aan doen. Landelijk zie je soortgelijke ontwikkelingen, heel veel zaken die spelen in de politiek komen niet eens meer aan bod in de media. Daar heeft de overheidsvoorlichting een belangrijke taak, precies zoals het kabinet-Schermerhorn voor ogen stond.’ Die communicatie van de rijksoverheid met de burger moet bijvoorbeeld via de nieuwe site Rijksoverheid.nl, waarin de sites van de departementen, plus die van Regering.nl en Postbus 51, in de loop van dit jaar zullen opgaan. Eind deze maand gaan de eerste websites over. De burger moet via die site antwoorden op concrete vragen kunnen vinden, maar bijvoorbeeld ook regeringsstukken kunnen raadplegen. Sprenger: ‘De doorsnee burger weet veel te weinig van wat de overheid doet, en de media dragen er niet aan bij om die leemte te vullen. Nu, met de huidige kredietcrisis, is het bijvoorbeeld uiterst belangrijk dat de overheid communiceert hoe het ervoor staat met de hypotheekrenteaftrek. Mensen worden kopschuw door soundbites in de media dat die aftrek er binnenkort aan gaat, dan is het essentieel om daar als overheid tegenwicht aan te bieden en uit te leggen hoe het zit.’

Ongebreidelde opmars In 2004 zorgde hoogleraar journalistiek Frank van Vree van de Universiteit van Amsterdam samen met zijn co-auteur Mirjam Prenger voor commotie door in het onderzoeksrapport Schuivende grenzen te spreken

Karl Rove, spindoctor van George W. Bush. Ook wel bekend als ‘the Prince of Darkness’, vanwege zijn betrokkenheid bij tal van schandalen, zoals de Plamegate-affaire, waarbij de naam van een CIA-agente wier echtgenoot als diplomaat kritiek op de Irak-oorlog had geuit, naar de pers werd gelekt.

over een ‘ongebreidelde opmars van voorlichters, pr-functionarissen, spindoctors en communicatieadviesbureaus bij de overheid’. ‘Tegenover circa 13.000 journalisten zijn minstens 15.000 pr-medewerkers en voorlichters actief,’ schreven Van Vree en Prenger. ‘Als we de hele sector meetellen gaat het zelfs om 55.000 communicatiemedewerkers. Daarnaast worden er momenteel drie keer zoveel potentiële communicatieadviseurs opgeleid als journalisten.’ Volgens Jeroen Sprenger is die voorstelling van zaken wat de Haagse verhoudingen betreft sterk overdreven. Na de bezuiniging van 25 procent op het voorlichtingsapparaat van de rijksoverheid, die dit jaar voltooid moet zijn, zal het aantal medewerkers zijn teruggebracht van 800 in 2007 tot 600 eind dit jaar. Sprenger: ‘Van die 600 medewerkers zijn er 500 actief in de publieksvoorlichting, dan hou je er nog 100 over die gericht zijn op de media, dat zijn er 4 per bewindspersoon.

‘Bewindspersonen hoeven niet speelbal te worden van de mediacratie’ Dat is niet overdreven veel gezien het sterk gegroeide aantal media.’ Frank van Vree begint binnenkort dankzij een subsidie van 40.000 euro van het Stimuleringsfonds met nieuw onderzoek naar de verhouding tussen pers en voorlichters in het Haagse circuit. Daartoe wil hij onder meer bij enkele ministeries aankloppen. Van Vree: ‘De voorlichtingssector maakte de afgelopen twintig jaar een enorme groei door, maar is nauwelijks onderwerp van wetenschappelijk onderzoek. In die lacune willen we het komende half jaar voorzien. We willen in kaart brengen hoe de interactie tussen pers en voorlichters in zijn werk gaat. De redacties van dagbladen krimpen alleen maar in, terwijl er in de publieke sector als gevolg van de steeds zwaarder wegende verantwoordingsplicht juist nog altijd een forse groei in het communicatieapparaat waar te nemen is. Het streven moet zijn die twee partijen met elkaar in balans te houden.’ · 5 maart 2010 PM

19

achtergrond Opheffing strafrechtelijke immuniteit overheid versterkt claimcultuur

De strafbare staat Moeten overheidsinstanties en leidinggevende ambtenaren kunnen worden vervolgd voor strafbare feiten die zij ambtshalve plegen? Ja, vinden de Tweede Kamerfracties van CDA, PvdA en ChristenUnie, die een wetsvoorstel indienden ter opheffing van de strafrechtelijke immuniteit van overheidslichamen en individuele ambtenaren. Hoogleraar staatsrecht Tijn Kortmann ziet bezwaren. ‘Het blijft de overheid die zichzelf bestraft.’

Tekst Simon Blok

T

oen het Friese vaarwater Groundam in 1993 werd uitgebaggerd, besloot de verantwoordelijke ambtenaar, met het oog op kostenbesparing, om de verontreinigende slibresten te storten in het Pikmeer. De rechtbank veroordeelde de ambtenaar en het gerechtshof bekrachtigde dit vonnis. De Hoge Raad concludeerde echter dat de ambtenaar uit hoofde van zijn functie in het ­algemeen belang handelde en dat hij om die reden niet strafrechtelijk kon worden vervolgd. Het hoogste rechtscollege oordeelde daarmee dat ambtenaren strafrechtelijke immuniteit genieten. Het is niet de taak van de rechter om de overheid te controleren, maar die van de politieke instanties, aldus de Hoge Raad. Burgers konden de overheid strafrechtelijk niet aansprakelijk stellen voor de geleden overlast en vervuiling.

‘Hoe groot is de kans op risicomijdend gedrag onder ambtenaren?’ De Tweede Kamer verzette zich tegen deze uitspraak. Het Pikmeerarrest betekende dat gemeenten en provincies, net als de Staat der Nederlanden, ook strafrechtelijke immuniteit verkregen. Dat achtte men ongewenst. De Kamer betwijfelde of het besluit van de provincie Friesland wel als overheids­handelen in aanmerking kwam. De Hoge Raad zwakte het a­ rrest af met de precisering dat overheidshandelen uit twee categorieën bestaat: publieke taken, die tot de exclusieve taak van de overheid behoren, en private handelingen, die in theorie ook door een private partij kunnen worden verricht. Het Openbaar Ministerie mag de laatstgenoemde categorie van handelingen vervolgen.

20

PM 5 maart 2010

Het maatschappelijk vertrouwen in het openbaar bestuur en de rechtsstaat kwam het afgelopen decennium meer onder druk te staan. Het bestuurlijke falen van organisaties en hun leidinggevenden leidde in bepaalde situaties namelijk tot de schending van strafrechtelijke bepalingen. De vuurwerkramp in Enschede, de nieuwjaarsbrand in Volendam en de Schipholbrand droegen eraan bij dat de strafrechtelijke immuniteit van de overheid minder vanzelfsprekend werd.

Wetsvoorstel De politieke roep om de mogelijkheden tot strafrechtelijke vervolging van de overheid te verruimen, weerklinkt al geruime tijd in Den Haag (zie p. 22-23). De Tweede Kamer en enige opeenvolgende kabinetten bereikten de afgelopen jaren geen overeenstemming. Het initiatief in de discussie ligt momenteel in ­handen van de Kamerleden Ton Heerts (PvdA), ­Margreeth Smilde (CDA) en Ed Anker (ChristenUnie), die zich hebben ontfermd over het wetsvoorstel om de strafrechtelijke immuniteit van publiekrechtelijke rechtspersonen en hun leidinggevenden op te heffen. ‘Het is een heel ingewikkeld en vergaand wetsvoorstel,’ verklaart Smilde. ‘Het voorstel ligt er al zo lang omdat het een ingrijpend besluit is. Het betreft een belangrijk onderdeel van de wetsgeschiedenis.’ De meerwaarde van het wetsvoorstel schuilt ­volgens Ed Anker in het principe van rechtvaardigheid. ‘Het is van groot belang voor de voorbeeld­ functie van de overheid. Als de wet voor iedereen geldt, moet die ook gelden voor de overheid.’ Smilde wijst eveneens op het belang van een gelijkwaardige behandeling. ‘Het komt steeds vaker voor dat de ­overheid taken afstaat aan privaatrechtelijke rechtspersonen, zoals ondernemingen, maar de ongelijke rechtspositie geldt ook voor zelfstandige bestuursorganen. Zo kan de Onafhankelijke Post en Telecom-

De Schipholbrand (2005) droeg eraan bij dat de strafrechtelijke immuniteit van de overheid minder vanzelfsprekend werd

municatie Autoriteit strafrechtelijk worden vervolgd, terwijl de Nederlandse Mededingingsautoriteit als onderdeel van staat immuniteit geniet. Toch nemen de instellingen soortgelijke beslissingen. De staat moet, net als andere rechtspersonen, ook kunnen worden vervolgd. Het is daarbij wel van groot belang om de bijzondere positie van de overheid, het behartigen van het ­algemeen belang, in ogenschouw te nemen. Om die reden willen wij een extra uitsluitinggrond ­invoeren die stelt dat de ambtenaar of publiekrechtelijke rechtspersoon niet strafbaar is als hij een feit begaat dat redelijkerwijs noodzakelijk is voor de uitvoering van een publieke taak.’ Bestuurlijke en politieke controlemechanismen moeten volgens de initiatiefnemers voorop blijven staan, maar het bij voorbaat uitsluiten van het strafrecht als controlemiddel acht men onrechtvaardig. Anker: ‘Het wetsvoorstel heeft alleen betrekking op grove fouten. Dit zijn gevallen van incidentele aard. Het kan weliswaar worden opgemerkt in het bestuurlijk toezicht, maar dan blijft het strafbare feit staan.’ Smilde: ‘Strafrechtelijke vervolging moet fungeren als een ultimum remedium. We gaan ervan uit dat rechters publiekrechtelijke rechtspersonen en hun leiding-

gevenden met terughoudendheid beoordelen. Dat gebeurt nu namelijk ook bij zaken die decentrale overheden betreffen. Ook het Openbaar Ministerie handelt in die gevallen met zorgvuldigheid.’ ‘Rechters zullen in de praktijk zeker met meer terughoudendheid optreden,’ zegt Tijn Kortmann, emeritus-hoogleraar staatsrecht aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Er zijn volgens hem echter geen garanties dat het strafrecht daadwerkelijk wordt gebruikt als laatste redmiddel. ‘Het Openbaar Ministerie besluit tot vervolging als het dit nodig acht. In het huidige wetsvoorstel is niet vastgelegd dat bepaalde maatregelen vooraf dienen te gaan aan strafrechtelijke vervolging.’ Op die manier zouden politieke en bestuurlijke verantwoordingsprocedures kunnen worden verdrongen. De gevolgen van de implementatie van de voorgestelde wetgeving zijn moeilijk te overzien. Afgelopen januari, tijdens de eerste termijn van behandeling, leidde dit dan ook tot veel Kamervragen. ‘Hoe groot is de kans op risicomijdend gedrag onder ambtenaren?’, vroeg GroenLinks zich af. ‘Zal het voorstel de claimcultuur niet versterken?’, opperde D66 bij monde van Alexander Pechtold. CDA-Kamerlid 5 maart 2010 PM

21

Van Toorenburg veronderstelt dat de opgenomen uitsluitingsgrond bijna altijd van toepassing zal zijn. ‘Maakt dit het wetsvoorstel niet tot een farce?’, vraagt zij zich af. Kortmann kan op deze laatste vraag geen antwoord geven. Hoe vaak er een beroep zal worden gedaan op de uitsluitingsgrond is volgens hem niet te beoordelen. ‘Een rechter kan de uitsluitingsgrond ruimer of enger interpreteren. Je weet niet hoe het in de jurisprudentie uitvalt.’ Volgens Anker geven de bijdragen uit de Kamer blijk van ‘koudwatervrees’. Hij verwacht niet dat de implementatie van de wet leidt tot risicomijdend gedrag onder ambtenaren. ‘Een ambtenaar die gewoon goed zijn werk doet, ondervindt geen problemen. Gedurende zijn bezigheden hoeft de ambtenaar nau-

‘Er zal zeker een claimcultuur ontstaan. Mensen reageren namelijk heel strategisch’ welijks stil te staan bij eventuele risico’s. We willen met deze wetgeving wel de bewustwording vergroten. We hebben liever dat iemand werk weigert als iets echt niet door de beugel kan, dan dat iemand achteraf de klok luidt.’ Smilde sluit zich aan bij haar collega: ‘Op basis van de ervaringen op gemeentelijk niveau verwachten wij dat het meevalt.’ Anker verwacht ook geen versterking van de claimcultuur. ‘Het betreft specifieke, duidelijke zaken en geen gevallen waarover men het oneens is. De burger kan niet zomaar met iets aan komen zetten,’ zegt hij. Hoogleraar openbaar bestuur aan de Universiteit Leiden Mark Rutgers ziet het anders. ‘Er zal zeker een claimcultuur ontstaan,’ aldus de hoogleraar. ‘Mensen reageren namelijk heel strategisch. Dat is te zien aan

de vergoedingen die worden uitgekeerd op basis van de Wet dwangsom. Als een gemeente de beslistermijn van een aanvraag overschrijdt, betaalt zij een dwangsom. “Het moet efficiënter,” oppert men dan, maar het idee dat de efficiëntie altijd omhoog kan, is een illusie. Het kan leiden tot meer personeel, zoals het inhuren van externen om snel een probleem op te lossen, en uiteindelijk tot hogere belastingen. In het uiterste geval kan de overheid ook genoodzaakt zijn om bepaalde politieke taken los te laten.’

Boetes Volgens Kortmann zullen de straffen in de praktijk vaak uit boetes bestaan. ‘Een organisatie kun je ­immers niet in de gevangenis zetten. Maar de vraag rijst aan wie de centrale overheid de boete moet betalen,’ aldus Kortmann. De bestraffing van de staat door een van zijn eigen organen leidt tot een vestzakbroekzak-constructie, legt hij uit. Het begrip duidt op het uitgeven van geld dat via een omweg weer bij jezelf terugkomt. ‘Het is een hoogst eigenaardig effect van deze wetgeving,’ aldus Kortmann. ‘Het blijft de overheid die zichzelf bestraft.’ De strafoplegging die in het kielzog van de wetgeving ontstaat, is zodoende gedeeltelijk symbolisch. Volgens de initiatiefnemers vormt dit geen probleem. Een schuldverklaring geeft vanwege de normversterkende werking ook al een zekere genoegdoening. Anker: ‘Als de overheid fout zit, is de straf an sich niet het belangrijkste gevolg. De consequentie dat de overheid ook strafrechtelijk verantwoording moet afleggen, is de grootste winst.’ Rutgers betwijfelt of het überhaupt zin heeft om de overheid vanuit principiële overwegingen aansprakelijk te stellen. ‘Als burgers aantonen dat het

Geschiedenis van

22

23 april 1996

2 juni 1997

6 januari 1998

11 november 1999

Februari 2002

5 oktober 2005

Pikmeerarrest I De Hoge Raad ­bepaalt dat gemeenten en ­provincies strafrechtelijke immuniteit genieten.

Motie-Rehwinkel PvdA-Kamerlid Peter Rehwinkel is van oordeel dat ook overheden in principe strafrechtelijk vervolgbaar dienen te zijn en v ­ erzoekt de regering voorbereidingen tot wetswijziging te treffen.

Pikmeerarrest II De Hoge Raad ­beperkt de ­immuniteit van ­decentrale overheden via een precisering van haar voorgaande arrest.

Advies Raad van State De uitbreiding van strafrechtelijke aansprakelijkheid van de staat in ruime zin verdient volgens de RvS geen aanbeveling. Eventuele uitbreiding van de ambtsdelicten is wel verdedigbaar.

Advies van de commissie-­ Roelvink De commissie stelt voor om voor zelfstandige onderdelen van de staat strafrechtelijke aansprakelijkheid in te voeren. De staat als zodanig zou daarvan moeten worden uitgesloten.

Wetsvoorstel minister Donner (Justitie) Minister Donner komt met een conceptwetsvoorstel dat het mogelijk maakt om opdrachtgevende of leidinggevende ambtenaren individueel strafrechtelijk te vervolgen. Het voorstel vindt geen steun.

PM 5 maart 2010

achtergrond strooibeleid slecht is, kunnen zij eventuele schade aan hun auto’s verhalen bij de gemeente. Het betekent uiteindelijk dat de belasting omhoog gaat om het verlies aan gemeentelijke middelen te compenseren. Het is het aloude dilemma van financiële sancties opleggen aan slecht functionerende scholen. Ze hebben uiteindelijk minder geld om het onderwijsprogramma te verbeteren.’ Ook Kortmann constateert dit ‘vreemde’ potentiële probleem. ‘Als een overheidsinstelling een hoge boete moet betalen, kan het voorkomen dat het orgaan te weinig geld heeft om te functioneren. Een instelling houdt in dat geval op te bestaan of de gemeentelijke belastingen worden verhoogd. Er zit daarom eigenlijk geen echte rechtvaardigheid in. De overheid wordt namelijk helemaal niet getroffen. De burger betaalt.’ Volgens de initiatiefnemers mag worden aangenomen dat de lasten per individuele belastingbetaler gering zijn. Deze kosten worden volgens hen gerechtvaardigd door de doelen die het wetsvoorstel nastreeft. ‘Het is theoretisch mogelijk dat eventuele boetes het functioneren van een overheidsorgaan niet bevorderen,’ geeft Anker toe. ‘Er wordt namelijk geen wettelijke grens gesteld aan de boetes. Maar de overheid heeft wel vaker te maken met financiële tegenslagen door verkeerde beslissingen.’ Kortmann acht het ‘veel rechtvaardiger’ om niet de rechtspersoon, maar de functionaris aan te pakken. Hij sluit zich aan bij een advies van de Raad van State, die vindt dat de uitbreiding van ambtsdelicten de voorkeur verdient boven de opheffing van de immuniteit van de staat. Kortmann: ‘Ik ben van mening dat niet de organisatie als abstract geheel moet worden aangepakt, maar de persoon die het strafbare feit heeft gepleegd. Deze weg lijkt mij logischer. De con-

structie van dit huidige wetsvoorstel is dogmatisch heel principieel. Men stelt: “Als privaatrechtelijke rechtspersonen kunnen worden gestraft, waarom publiekrechtelijke rechtspersonen niet?”. Op die manier loop je tegen grote problemen aan. Als je daarentegen de schuldige ambtsdrager aanpakt, tref je hem in zijn eigen vrijheid en vermogen.’

Vertraging Na ruim een decennium van politieke discussie is er sprake van een Kamermeerderheid. De val van het kabinet gooit wellicht alsnog roet in het eten. ‘Het is even afwachten wat er precies gaat gebeuren,’ zegt Anker. ‘Het is goed mogelijk dat de behandeling doorgaat, omdat het een initiatief van de Kamer

‘De overheid wordt helemaal niet getroffen. De burger betaalt’ betreft en sprake is van een meerderheid. Maar het kan ook dat partijen willen wachten op een oordeel van een kabinet.’ Rutgers verwacht dat het voorstel vertraging oploopt. ‘Het is altijd een controversieel onderwerp geweest, omdat de consequenties moeilijk te overzien zijn. Ik denk dat het een behoorlijke impact heeft op het openbaar bestuur.’ Smilde: ‘We zullen de komende twee weken inventariseren wat wel en niet als controversieel wordt verklaard. Het vervolg van de plenaire behandeling staat begin maart op het programma, maar dat wordt zeker doorgeschoven. Er zijn veel vragen gesteld in de eerste termijn. Het duurt nog wel even voordat we daar een zorgvuldig antwoord op kunnen geven. De Eerste Kamer heeft ook nog bezwaren. We zijn er nog lang niet.’ ·

een voorstel 27 april 2006

26 september 2006

18 september 2008

16 oktober 2008

27 januari 2010

Initiatief Wolfsen/ Van de Camp/ Anker Tweede Kamerlid Aleid Wolfsen (PvdA) dient een wetsvoorstel in om de strafrechtelijke immuniteit van publiekrechtelijke rechtspersonen op te heffen.

Advies Raad voor het openbaar bestuur (Rob) De strafrechtelijke immuniteit voor overheidsorganen bij het uitoefenen van een overheidstaak moet blijven bestaan, volgens de Rob. Het heeft geen zin om overheidslichamen via het strafrecht te laten veroordelen tot het betalen van boetes aan de staat.

VNG stuurt brief aan minister De Vereniging van Nederlandse Gemeenten spreekt zich tegen het voorstel uit en spreekt van ‘de noodzaak voor een scherpere formulering van de strafuitsluitingsgrond teneinde de bijzondere positie van de overheid te waarborgen.’

IPO stuurt brief aan vaste commissie van Justitie Het Interprovinciaal Overleg (IPO) is van mening dat het strafrecht geen geschikt middel is om organisaties en p ­ ersonen te ­corrigeren.

Behandeling voorstel Heerts/ Smilde/Anker De eerste termijn van behandeling in de Tweede Kamer.

5 maart 2010 PM

23

interview

24

PM 5 maart 2010

Judith Sargentini (GroenLinks) over haar eerste half jaar in Brussel

‘Het Europarlement is naar rechts opgeschoven’ Judith S ­ argentini, ­Europarlementariër namens GroenLinks, ­signaleert dat het ­conservatisme in Brussel momenteel om zich heen slaat. In de nieuwe Europese leiding heeft zij weinig fiducie. ‘Barroso heeft alle commissarissen die goed functioneerden op een andere plek gezet, met Neelie Kroes als beste voorbeeld.’

H

et is de maandag na het bewuste weekend waarin BalkenendeIV ten einde kwam. Het regent al de hele ochtend, maar bij Judith Sargentini binnen, in een jaren tachtig-appartement in Amsterdam-Oost, is het behaaglijk. Ze is nu een half jaar aan de slag als delegatieleider van GroenLinks in het E ­ uropees Parlement. Hoewel dit de aanleiding is voor het gesprek, kunnen we natuurlijk niet om de actualiteit heen. Waar was Sargentini toen het kabinet viel? ‘Ik ben vrijdag rond twaalf uur naar bed gegaan en heb nog een half uurtje naar de radio geluisterd,’ vertelt de Europarlementariër. ‘Op een gegeven moment was ik er wel klaar mee en ben gaan slapen. ’s Ochtends tegen acht uur werd ik wakker en heb direct de radio aangezet. Toen was het dus gebeurd.’

Drie jaar geleden was er kritiek – ook uit eigen kring overigens – op het feit dat Halsema niet wilde regeren. Is er in die drie jaar tijd zoveel veranderd?

Tekst Cindy Castricum Foto Rob Jongbloed

‘Toen waren we niet nodig, net als de SP. Wij zijn geen partij die in het midden zit. D66 kan sociaaleconomisch gezien alle kanten op. Dat kunnen en willen wij niet. Ik weet dat Femke destijds gesprekken heeft gevoerd, maar die waren nauwelijks serieus te nemen.’ U zit nu een half jaar in het Europees ­Parlement. Hoe is dat na tien jaar Amsterdamse ­gemeenteraad?

‘Het is hartstikke leuk. Wel wennen natuurlijk. Ieder parlement heeft zijn eigen spelregels. Het Europarlement is groot en ik maak deel uit van een meertalige fractie waarbij je verschillen in interpretatie en visie hebt. Dat is nogal schipperen, maar tegelijkertijd erg spannend. Je hebt hier geen oppositie-coalitie.

Had u verwacht dat het kabinet zou vallen?

‘Ja, het hing natuurlijk al maanden in de lucht. Maar de laatste dagen verwachtte ik het zeker. Ik neem aan dat de PvdA het erop aangestuurd heeft vanwege de gemeenteraadsverkiezingen. Ik vraag me alleen af of het ook iets gaat opleveren. Of de wet dat wie breekt betaalt, niet gewoon opgeld doet.’ De PvdA is wat u betreft de schuldige?

‘Nee, schuldig zijn ze allemaal. Of eigenlijk: allebei. Laat ik de ChristenUnie maar buiten beschouwing laten. Het is dan nu Uruzgan, maar we hebben ­natuurlijk ook ellende gehad over het ontslagrecht en de AOW. Uiteindelijk is de hele boel geklapt op een te groot verstandshuwelijk. En laten we wel wezen: Balkenende is niet een grote ster in teambuilding.’ Is GroenLinks nu wel klaar om te regeren?

‘Absoluut. De verkiezingen zijn in juni, iets eerder dan we dachten. Landelijk worden we nog steeds als een kleine oppositiepartij gezien, maar lokaal zijn we een gevestigde bestuurderspartij, zeker in de Randstad. Daar ben ik trots op. Het is logisch dat we willen meeregeren.’

‘Laten we wel wezen: Balkenende is niet een grote ster in teambuilding’ Je moet met de mensen die het met je eens zijn proberen een meerderheid te krijgen. Wat overigens niet eenvoudig is, want het parlement is wel naar rechts opgeschoven.’ Waar merkt u dat aan?

‘We hebben laatst gestemd over vrouwenrechten. Het ging om het recht op abortus, gelijke beloning voor vrouwen en mannen en nog een hele trits voorstellen. Een clichématige resolutie zou je zeggen, maar dat blijkt geenszins het geval. Op het voorstel om vrouwen en mannen gelijk te belonen worden gewoon amendementen ingediend. Dat laat maar weer zien wat een conservatieve toestand het hier is.’ Had u dat niet verwacht?

‘Niet in deze mate, nee. Dat de christendemocraten nog wat aan het recht op abortus willen sleutelen, ­begrijp ik wel. Maar dat je het aandurft te ontken5 maart 2010 PM

25

interview CV Judith Sargentini (1974) zit namens GroenLinks in het Europees ­Parlement, waar ze zich bezighoudt met burgerlijke vrijheden, justitie en ontwikkelingssamenwerking. Tot juni 2009 was zij fractievoorzitter in de gemeenteraad van Amsterdam. Eerder was Sargentini lobbyist bij het Nederlands ­instituut voor Z ­ uidelijk Afrika en werkte ze als consultant bij de ­Europese alliantie van ontwikkelingssamenwerkingsorganisaties ­Europstep.

nen dat vrouwen lager betaald worden en daar geen ­probleem van willen maken, dat snap ik niet. Het sterft in die delegatie nota bene van de vrouwen, die vinden dat blijkbaar ook allemaal. Natuurlijk is het voor een deel ook een politiek spel. Wat vecht je uit in je eigen fractie? Wanneer stem je mee, terwijl je er eigenlijk anders over denkt maar geen dissident wilt zijn? Dat komt bij de christendemocraten veel voor.’ En in uw eigen fractie?

‘Ook wel, maar een stuk minder. Wij stemmen het meest gelijkluidend. Dat is logisch, want wij vinden elkaar op een duidelijk dossier. Hoe meer je naar het midden toe zit, des te meer nuance je in je eigen gedachten hebt.’ Als enige fractie hebben de Groenen tegen de nieuwe Europese Commissie gestemd.

‘Dat klopt, hoewel we een aantal individuen wel heel goed vinden. In eerste instantie waren we al h ­ elemaal niet blij met het feit dat Barroso aanblijft. Hij heeft totaal niet laten zien dat hij kan doorpakken en heeft geen antwoord op de economische crisis en de klimaatcrisis. Hij heeft alle commissarissen die goed functioneerden op een andere plek gezet, met Neelie Kroes als beste voorbeeld. Het gevolg is dat het binnen de commissie meer om Barroso gaat. Hij heeft op deze manier meer macht naar zich toegetrokken. Vandaar dat wij niet konden instemmen met de nieuwe commissie.’ Dat heeft geen enkele zin gehad, Barroso-II ging evengoed van start.

‘Je moet het in Europees perspectief zien. In Nederland is het gek als je zegt dat de stem van de Groenen niet uitmaakt, omdat er toch geen meerderheid voor is. Maar het Europees Parlement is niet de Nederlandse polder. Daar komen verschillende politieke culturen samen. In Frankrijk zou het heel raar zijn de commissie gedoogsteun te geven, als je het er niet mee eens bent, terwijl dat in Nederland een normale gang van zaken is. Ik moet daar overigens wel aan wennen. Ik ben met een polderbril op uit de Amsterdamse gemeenteraad gekomen. In het Europarlement hoeven we niet te polderen, dat is ook wel prettig.’ Met welk dossier bent u momenteel bezig?

‘Ik ben schaduwrapporteur op het onderwerp ­mensenhandel. Er moet een nieuwe richtlijn komen om slachtoffers van mensenhandel beter te beschermen. Daar heb ik me in vastgebeten. De rapporteur is een Zweedse sociaaldemocrate die het beste met de slachtoffers voor heeft, maar wel een Zweedse opinie heeft over prostitutievraagstukken. Het overgrote deel van de verhandelde vrouwen zijn vrouwen voor de prostitutie. De rapporteur is ervan overtuigd dat als je de gebruiker van de diensten van een prostituee bestraft en de vraag ernaar weet te verminderen, daardoor de handel in mensen wordt beperkt. Daarin verschillen we van mening. Ik denk niet dat je de vraag

26

PM 5 maart 2010

naar prostitutie kunt laten afnemen en dat helpt ook helemaal niet in de empowerment van de slachtoffers.’   Toch moeten jullie samen met een voorstel komen. Hoe lost u dat op?

‘We zijn aan de slag gegaan met de onderwerpen waarover we wel hetzelfde denken. Gratis rechtshulp, niet alleen maar rechtshulp bieden als het slachtoffer helpt bij het vinden van de dader, een goede verblijfsvergunning, dat soort zaken. Het lastige gedeelte hebben we geparkeerd, daar komen we later wel op terug.’ Toch een beetje polderen dus?

‘Ja, in dit geval wel. De Europese Commissie zal straks met een richtlijn komen waarin naar alle waarschijnlijkheid staat dat hoerenlopen gecriminaliseerd moet worden. Ik wil dat eruit hebben, maar ik wil wedden dat mijn Zweedse collega dat erin wil hebben en zelfs nog wat aanscherpen. Dat zien we tegen die tijd wel.’ Ziet u dat met vertrouwen tegemoet?

[Lacht] ‘Nee! We mogen uiteindelijk blij zijn dat we op een compromis uitkomen dat lidstaten zelf mogen besluiten of ze het bezoek aan een sekswerker ­strafbaar stellen.’ Kunt u daar dan tevreden over zijn?

‘Ik ben met een heleboel dingen niet tevreden. Dat Europese asielzoekers door de Dublin Declaratie van hot naar her worden gesleept, vind ik helemaal niets. Maar je kunt aan de zijlijn blijven staan en schreeuwen dat het schip moet keren, of je kunt proberen het een beetje bij te sturen. Zo zit ik politiek in elkaar. Ik weet wat ik wil en ik zoek daarnaar. Bij mij is het glas halfvol.’ Tot slot nog even over een lokale aangelegenheid: het gedoe rond de aanleg van de Noord-Zuidlijn in A ­ msterdam. U zat in de gemeenteraad op het ­moment dat de beslissing genomen werd. Geert Dales is volgens u hoofdschuldige en voor die ­uitlating wil hij u laten horen.

‘Dales slaat momenteel als een dolle om zich heen. Dat moet hij vooral doen, ik voel me niet aangesproken. Wij waren destijds tegen de Noord-Zuidlijn omdat we voorzagen dat het veel duurder zou worden dan Dales aangaf.’ Wat vindt u ervan dat de aanleg wordt voortgezet?

‘Daar ben ik het mee eens, dat kan niet anders. Zand in de gaten gooien en flink aanstampen is geen optie. Amsterdam heeft daarbij wel hulp nodig van het rijk. De huidige constructie dat de stad alle meerkosten draagt, is niet houdbaar. De rijksoverheid moet dus bijspringen.’ Wanneer gaat de metro rijden, denkt u?

‘Daar ga ik geen voorspelling over doen. Ik wacht ook nog steeds op het vlekkeloos rijden van de HSL naar Brussel.’ ·

inspiratie

Net uit Titel Woekeren met ruimte. Over de inrichting van Nederland Auteur Noud Köper Uitgeverij Business Contact Prijs € 19,90

Woekeren met ruimte Ruimtelijke ordening moet hoger op de politieke agenda. Die boodschap staat centraal in de bundel Woekeren met ruimte. Oud-ministers, voormalig topambtenaren en bestuurders vertellen in interviews met auteur Noud Köper over hun ervaringen in de omgang met ruimte.

De professional op het witte paard De inhuur van externen door overheid en bedrijfsleven kost jaarlijks miljarden, maar eigenlijk is niemand volledig tevreden over het eindresultaat. Vanuit die stelling schreven Marco Plasier, Edwin Martherus en Achraf Talhaoui het boek De professional op het witte paard. Zij beloven tips waarmee teleurstelling voorkomen kan worden.

De waanzin rond Wilders Hoe kan het dat het populisme van Geert ­Wilders blijft toenemen? Psychotherapeut Joost Bosland beschrijft in zijn boekje De waanzin rond Wilders dat de geïndividualiseerde Nederlander zoekt naar simpele a­ ntwoorden, en deze vinden bij Wilders en Verdonk. Een ­oplossing wordt niet gevonden door de aandacht te r­ ichten op Wilders, maar door de sociale s­ amenhang te herstellen.

Titel Merkwaardige bazen

Auteur Lodewijk van der Peel Uitgeverij Business Contact Prijs € 17,50

derland de miljarden verdeelt (en er af en toe wat weglekt) Auteur Gijs Herderscheê Uitgeverij Balans Prijs € 17,50

Redactie Marco Plasier, Edwin Martherus en Achraf Talhaoui Uitgeverij Academic Service Prijs € 24,95

Titel De waanzin rond Wilders

Auteur Joost Bosland Uitgeverij Balans Prijs € 9,95

Merkwaardige bazen ABN Amro-topman Gerrit Zalm wil benaderbaar blijven voor zijn werknemers. Daarom schrijft hij op zijn interne weblog niet alleen over de talloze veranderingen bij de bank, maar ook welke film hij de avond ervoor gezien heeft. Zalm is een van de 25 ‘bazen’ waar Lodewijk van der Peet een onderonsje mee had. Tevens korte profielen van Bert Klerk van ProRail en Bert Meerstadt van de NS.

Politicus uit hartstocht Het is dit jaar het honderdvijftigste geboortejaar van SDAP-oprichter Pieter Jelles Troelstra. De ­omvangrijke biografie Politicus uit hartstocht schetst Troelsta’s ontwikkeling tot politiek leider van de Nederlandse sociaaldemocratie en zijn mislukte revolutie van 1918, in ruim achthonderd pagina’s. Biograaf en oud-hoofdredacteur van De Journalist Piet Hagen staat ook uitvoerig stil bij het persoonlijk leven van Troelstra.

Titel De geldpomp. Hoe Ne-

Titel De professional op het witte paard. Zeven handvatten voor het inhuren van professionals

Titel Politicus uit hartstocht. Biografie van Pieter Jelles Troelstra Auteur Piet Hagen Uitgeverij Arbeiderspers Prijs € 39,95

De geldpomp Nooit eerder was de staat zo machtig in de sociale zekerheid als nu, stelt journalist Gijs Herderscheê in zijn boek De geldpomp. Vanaf de paarse jaren negentig groeit de weerzin tegen het trage ­polderproces en grijpt de staat de macht, waar voorheen vooral de sociale partners ­zeggenschap hadden over de sociale zekerheid. Gevolg: oud-politici maken de dienst uit, en miljarden euro’s worden rondgepompt zonder dat ze van iemand zijn. 5 maart 2010 PM

27

inspiratie Masterclass Crisisbeheersing

Meer zelfredzaamheid bij rampen Slachtoffers moeten overlevers heten en de burger mag best wat meer op zichzelf rekenen als het gaat om rampenbestrijding. In de cursus Crisisbeheersing van Clingendael werd een veelvoud aan invalshoeken aangereikt die de professional in de crisisbeheersing van een kader moet voorzien. Tekst Chris van de Wetering

W

at was de rol van de burger na de ramp in Enschede of Volendam? We weten het niet. De rol van de gemeenschap in de crisisbeheersing is in Nederland nooit onderzocht. Hoogleraar Georg Frerks die de vijfde dag van de cursus Crisisbeheersing op Clingendael vooral de hulpprocessen die bij rampen op gang komen in kaart brengt, stelt het een beetje spijtig vast. Terwijl we ondertussen weten dat 95 procent van de mensen tijdens rampen gered wordt door de eigen buren, denken wij in Nederland zodra een ramp of crisis dreigt vooral aan het nummer 112. De hulpverlening in Nederland is volgens Frerks erg geprofessionaliseerd. Vroeger

kenden we de Dienst Burgerbescherming en had de vrijwillige brandweer een grote rol, vertelt hij, maar tegenwoordig vinden we dat vooral overheden en organisaties een taak hebben in het bestrijden van een crisis. Het noodpakket van voormalig minister Ter Horst en haar oproep voor meer zelfredzaamheid van burgers heeft daar volgens hem geen grote verandering in kunnen brengen. In de internationale arena is de laatste jaren, vooral sinds de wereldconferentie in Yokohama in 1994, het accent meer op empowerment van de bevolking en deprofessionalisering van de hulp komen te liggen, aldus Frerks. Voormalig VN-secretaris generaal Kofi Annan pleitte voor het

Masterclass

Crisisbeheersing Organisatie Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen Clingendael Locatie Landgoed Clingendael, Den Haag cijfer Relevantie Goed theoretisch kader, inzicht in ontwikkelingen Lunch Verzorgd Deelnemers Professionals in de crisisbeheersing en beleidsmakers Prijs € 1.550,- voor twee blokken van drie dagen, inclusief een boek en een reader Sprekers dag 5 Hoogleraar Georg Frerks van de Universiteit Utrecht en Wageningen Universiteit. Ko Colijn, senior research fellow van het Clingendael Instituut en hoogleraar aan de Erasmus Universiteit, Ruth Clabbers, plv. directeur Nationale Veiligheid bij het ministerie van BZK

7,7

De beoordeling is gebaseerd op het oordeel van redactie en deelnemers. Daarbij is gelet op relevantie, presentatie en organisatie van de training.

28

PM 5 maart 2010

stimuleren van een ‘culture of prevention’ om rampen het hoofd te bieden. Aardbevingsbestendig bouwen of in elk geval geen olieopslag op tektonische breukvlakken situeren, beperkt meer schade dan geprofessionaliseerde noodhulp die meteen ter plaatse is (al is ook dat laatste uiteraard wel van belang), is de gedachte achter deze nieuwe benadering. Noodhulp leidt tot ‘victimisation’ van slachtoffers, die tegenwoordig liever ‘overlevers’ worden genoemd, aldus de hoogleraar.

Veiligheidsdenken Ko Colijn, hoogleraar internationale betrekkingen en journalist, belicht de mondiale dreigingen waarmee we ook van doen hebben vooral vanuit de veranderingen in het veiligheidsdenken. In de overzichtelijke wereld in de jaren vijftig bestond de interactie vooral uit een spel tussen landen, vertelt hij. Overleven was het hoogste doel. In een wereld zonder mondiale bovenmeester was het zaak niet met elkaar in botsing te komen of het machtsevenwicht te verstoren. Ook het coëxisteren in de Koude Oorlog was volgens Colijn een voortborduren op deze kijk van de realisten op de internationale verhoudingen. Inmiddels koesteren staten een verlicht eigenbelang, het lidmaatschap van internationale organisaties disciplineert de verhoudingen. O ­ pmerkelijk blijft wel, aldus Colijn, de bepaling in de Nederlandse Grondwet die uitdrukkelijk als doel van ons buitenlandbeleid ook het bevorderen van de internationale rechtsorde noemt. Nederland is met deze doelstelling uniek in de wereld. Vanuit die invalshoek hadden we wellicht toch nog even in Uruzgan moeten blijven, ­suggereert Colijn. Het veiligheidsdenken veranderde in de jaren zeventig volgens Colijn ingrijpend toen de Amerikaanse liberale econoom John Kenneth Galbraith wees op de interne krachten die van invloed waren op de internationale veiligheid. Het Amerikaanse leger beschikte over drie keer zoveel materieel als nodig, omdat ook rivaliteit tussen legeronderdelen van in-

inspiratie vloed is op het beleid, stelde hij. President Eisenhower wees bij zijn afscheid al op de dreiging vanuit het militair-industriële complex,dat het nationale veiligheidsbelang zo kneedde om er zelf beter van te worden, vertelt Colijn. In Nederland onderzocht Klaas de Vries in de jaren zeventig of dergelijke mechanismen ook in Nederland actief waren. Hij wees toen al op de verwevenheid van belangen tussen de scheepsbouwindustrie en de marine. Ruim tien jaar later bleek in de RSVenquête dat er inderdaad ongeoorloofde staatssteun was verstrekt aan het scheepsbouwbedrijf Rijn-Schelde-Verolme voor het produceren van fregatten en onderzeeërs. Volgens Colijn moet ook de beslissing voor de Joint Strike Fighter bezien worden vanuit een systeem van ‘roulatie’ van gunsten dat wortelt in wat hij ‘inter service rivalry’ noemt. Een andere belangrijke ontwikkeling is dat door de globalisering ook niet-statelijke actoren zoals ngo’s (groepen als Al Qaeda!) grote invloed kregen op de internationale veiligheid. Terrorisme en falende staten zijn grotere bedreigingen dan een Duitse inval.

Strategie Hoe speelt Nederland in op deze internationale ontwikkelingen? Ruth Clabbers, plaatsvervangend directeur Nationale Veiligheid, die als laatste spreker de taak heeft de Nederlandse invalshoek toe te lichten, vertelt hoe het begrip nationale veiligheid een aantal jaren geleden in de internationale context ineens opkwam. Het leidde tot een aantal onderzoeken waarin werd vastgesteld dat de nationale

Rampenoefening van de gezamenlijke hulpdiensten

veiligheid in het geding is als sprake is van het hoogste niveau van maatschappelijke ontwrichting. In een stuurgroep van DG’s is vervolgens opdracht gegeven voor zelfevaluaties waarbij interdepartementaal gekeken is wie waarvoor verantwoordelijk is en hoe er werd samengewerkt. ‘Daaruit kwam dat de departementen zich eigenaar voelden van een dreiging (LNV van dierziekten, VWS van de pandemie) en dat er meer samengewerkt kon worden,’ zegt Clabbers. Inmiddels is er een nationale veiligheidsstrategie die als werkwijze beschrijft hoe binnen de rijksoverheid dreigingen geïdentificeerd worden en welke capaciteit nodig is. Clabbers: ‘Zo kan bijvoorbeeld in geval van een evacuatie meer vanuit de processen gedacht

worden en minder vanuit de verschillende invalshoeken van de departementen. Inmiddels zijn potentiële dreigingen vastgesteld (die het terrein van schaarste van mineralen tot terrorisme en overstromingen bestrijken) op basis waarvan risico-analyses, incidentenscenario’s en capaciteitenanalyses worden gemaakt. Uit die analyse volgt interessante informatie die voeding moet geven aan de regionale of lokale rampenplannen.’ De soms wat heterogene en ook wat theoretische invalshoek van de sprekers van deze dag levert in elk geval wel een belangrijk inzicht op waarmee de professionals naar huis kunnen: ook in Nederland kan de crisisbeheersing niet om de zelfredzaamheid van burgers heen. ·

Reacties van deelnemers

D

e zesdaagse van Clingendael. Ja, ze pakken het stevig aan. Niet alleen in tijd, ook op inhoud. Het doet een beetje denken aan het verhaal van de blinde mannen en de olifant. Zeer professioneel is crisisbeheersing vanuit verschillende invalshoeken gepresenteerd. Niet altijd zat ik op het puntje van mijn stoel, wel vaak. En aan het eind van deze marathon, voilà de olifant die crisisbeheersing heet!

Andries Schokker, ambtenaar crisisbeheersing gemeente Zeist

I

k vond de training Crisisbeheersing interessant. De training heeft me getriggerd na te denken hoe we op een professionele manier de crisisbeheersing kunnen deprofessionaliseren en tegelijkertijd de onderlinge binding met elkaar kunnen verstevigen. Iets meer samenhang en interactie tussen de verschillende leermodulen en daarbij de interactie met de groep, zou het leerresultaat verhogen.

Pauline Kauffmann, allround professional Bureau Conflict- en

Crisisbeheersing, Politie Kennemerland, Noord-Holland Noord, Zaanstreek-Waterland

H

et was een heel leuke en leerzame cursus, waarbij een groot aantal docenten van hoge kwaliteit elk vanuit hun deskundigheid aspecten van crisisbeheersing aan de orde stelden. Zowel wetenschappers als mensen uit de praktijk wisten ons vijf dagen lang vanuit steeds weer verschillende invalshoeken te boeien. Soms was het zoeken naar de rode draad, maar we beëindigden de cursus op de zesde dag met een workshop waar alles weer samenkwam. Vooral ook omdat het gaat om een materie waarmee ik niet dagelijks werk, had de cursus voor mij veel leermomenten. Andre Hoeneveld, juridisch adviseur, Kabinet Gouverneur Nederlandse Antillen

Meer recensies van masterclasses op PM.nl 5 maart 2010 PM

29

spelers

30 VWS neemt topsporter in dienst, nu de rest van de ­departementen nog 32 Wie zit waar 32 Vacaturespot 33 Sylvie Maier zoekt meer vrouwen voor politietop Meer spelers op www.pm.nl

Rijk en Randstad ondertekenen convenant

Sporters aan de slag bij overheid

VWS • ‘Een baan van 9 tot 5 en ­topsport zijn niet te combineren,’ aldus staats­ secretaris Bussemaker – op dat m ­ oment nog in functie – op 15 februari in ­Vancouver. Op die dag ondertekende zij samen met Randstaddirecteur Chris Heutink het convenant Goud op de werkvloer. De overeenkomst komt voort uit het g ­ elijknamige programma van het NOC*NSF, de ­stichting Sport & Zaken en ­Randstad. Deze drie partijen willen voor de ­Olympische Spelen in Londen ­structureel honderd arbeidsplaatsen ­realiseren voor topsporters. ‘Als rijksoverheid hebben we geen target verbonden aan het aantal werkplekken. We hopen uiteraard wel dat we zoveel mogelijk atleten aan een geschikte baan kunnen helpen,’ zegt Joni van der Velde, beleidsmedewerker bij de directie Sport. ‘Ons ministerie heeft daarin een voortrekkersrol, maar staatssecretaris Bussemaker heeft het convenant namens het hele rijk ondertekend. We hopen dat collegabewindspersonen snel zullen volgen.’ De aanstelling van roeister Nienke Kingma (zie pagina 31) zal volgens haar een precedent scheppen voor andere ministeries. Ook Marieke Faber, vanuit Randstad betrokken bij het programma, ­verwacht

30

PM 5 maart 2010

lachemannproducties.nl

Vóór de Olympische Spelen in 2012 minimaal honderd topsport­ vriendelijke werkplekken creëren bij overheid en bedrijfsleven. Dat is het doel van het programma Goud op de werkvloer. Het ministerie van VWS geeft het goede voorbeeld en neemt roeister Nienke Kingma in dienst.

Binnenbaan? Ik zat toch in de buitendienst? dat de animo voor het in dienst n ­ emen van een topsporter alleen maar zal t­ oenemen. ‘Steeds meer organisaties zien de meerwaarde. Er hebben zich nu meer dan zestig werkgevers achter het convenant geschaard. Dit betekent dat ze de intentie hebben om een flexibele baan aan te bieden. We zijn goed op weg, maar het

kan altijd meer.’ Ook lokale overheden zijn geïnteresseerd. Zo heeft de gemeente Amsterdam onlangs Vanesca Nortan, drievoudig Europees kampioen karate, in dienst genomen. Voordat de atleet aan de slag gaat moet de werkplek ‘topsportproof ’ w ­ orden gemaakt, stelt Faber. ‘Flexibiliteit is

spelers

ontzettend belangrijk. Of het nu gaat om werkuren, werktijden of werklocatie, constant is er sprake van maatwerk.’ Zo heeft een atleet vaak een trainingschema van acht dagen, wat betekent dat het werkrooster continu opschuift. Dit vraagt niet alleen iets van de werkgever, maar ook van de collega’s. Faber: ‘Een topsporter komt niet om 10 uur ’s ochtends binnen omdat hij lui is, maar omdat hij al twee uur heeft getraind. Als collega’s dat niet weten, krijg je scheve blikken.’ Ook Van der Velde onderschrijft het belang van verwachtingsmanagement en goede communicatie: ‘Er zullen duidelijk afspraken moeten worden gemaakt en de topsporter moet volwaardig lid zijn van de organisatie.’ Bij de afdeling Sport op het ministerie van VWS is dat niet zo’n ­probleem. Van der Velde: ‘Wij staan straks allemaal te juichen op de tribune of voor de tv als Nienke een wedstrijd roeit.’ Het is echter niet zo dat de atleten uitsluitend op sportdirecties aan de slag gaan. ‘Zo’n driekwart vindt een baan buiten de sport,’ aldus Faber.

Geen gecreëerde baantjes Kamerleden Joop Atsma en Jan de Vries vroegen na afloop van de Olympische ­Spelen in 2008 al extra aandacht voor de positie van topsporters en sport­talenten op de arbeidsmarkt. De CDA’ers dienden een motie in waarin ze het kabinet verzochten, in navolging van het Defensie-topsportprogramma, voor alle ministeries de haalbaarheid van een dergelijk programma te onderzoeken en uit te werken. ‘Dit heeft de aansluiting van de rijksoverheid bij Goud op

‘De atleet moet niet voor puur communicatieve doeleinden worden gebruikt’ de werkvloer aan het rollen gebracht,’ stelt Faber. Het programma is volgens haar echter niet te vergelijken met het topsport­ programma van Defensie. ‘Het gaat hier echt om functies waarin topsporters een inhoudelijke bijdrage leveren. Het is niet de bedoeling dat de werkgever de atleet puur voor

Een baan op niveau om fris te blijven Roeister Nienke Kingma is de eerste topsporter die via het programma Goud op de werkvloer bij de rijksoverheid in dienst is getreden.

‘B

ezig zijn met ruimtelijke ordening op het gebied van sport. Zo combineer ik de twee dingen die ik het leukst vind om te doen.’ Nienke Kingma, roeister in de Nederlandse vrouwen-acht, is enthousiast over haar nieuwe job op het ministerie van VWS. De planologe ging op 15 februari bij de directie Sport als beleidsmedewerker aan de slag en heeft als opdracht mensen actief te krijgen binnen

een beweegvriendelijke omgeving. ‘Toen ik afgelopen zomer klaar was met mijn studie wilde ik absoluut gaan werken naast mijn sport. De geestelijke prikkel van een baan op niveau heb ik nodig om fris te blijven,’ zegt Kingma. Het ministerie van VWS ligt met een studie planologie niet direct voor de hand. Toch kan de roeister de match wel verklaren: ‘Mijn afstudeeronderzoek ging over sport in de openbare ruimte. Die kennis komt nu mooi van pas.’ Via een speeddate tijdens een evenement georganiseerd door Randstad en het NOC*NSF kwam ze in contact met het ministerie. Nu werkt ze gemiddeld 16 uur per week voor het departement. Kingma geeft aan dat het combineren van topsport met een maatschappelijke carrière niet altijd even gemakkelijk is. ‘Een “gewone” werkgever heeft toch een bepaald verwachtingspatroon van zijn werknemers. Voor een topsporter staat de sport op één, die kan dus niet altijd aan

communicatieve doeleinden gebruikt. Dit zijn geen gecreëerde baantjes,’ benadrukt Faber. Ook Van der Velde geeft aan dat het programma een bredere insteek heeft. ‘Dit is een andere constructie. We willen topsporters faciliteren om relevante werkervaring op te doen. Daarbij kijken we niet alleen naar de gouden medaillewinnaars, maar ook de sporters die tot de top-zestien van de wereld behoren. We bieden als het ware de mogelijkheid om alvast een aanloopje te nemen naar de maatschappelijke carrière na de topsport.’ Van der Velde erkent dat er voorheen weinig voorzieningen waren voor extopsporters. ‘We willen als rijk niet langer zeggen “bedankt en tot ziens”. Een goed sportklimaat betekent dat we gedurende de gehele carrière verantwoordelijkheid willen dragen.’ Het kabinet is ambitieus en legt de lat hoog: Nederland wil tot de beste tien sportlanden van de wereld behoren. Dit alles met het Olympisch Plan 2028 in het achterhoofd. Gezien de positie in het eindklassement van de Spelen in Vancouver moet er nog wel wat gebeuren. • Rianne Waterval

deze verwachtingen voldoen. Topsport bedrijven vergt veel energie die je niet meer in je baan kunt steken. Daar moet een werkgever rekening mee houden,’ stelt de roeister die zo’n twaalf à dertien keer per week traint en op de Olympische Spelen in Peking nog zilver behaalde. Dankzij het programma heeft de werkgever een andere uitgangspositie, aldus Kingma. Die is er zich nu volledig van bewust dat hij een topsporter in dienst neemt: ‘Bij VWS begrijpt men dat ik mijn energie moet verdelen en zijn de verwachtingen naar aanleiding hiervan bijgesteld. Iedereen weet hier dat ik roei op topniveau en dat dat mijn dagindeling bepaalt. In veel andere grote bedrijven en organisaties is dat anders: daar word je toch wel raar aangekeken als je om drie uur ’s middags naar huis gaat.’ De toewijding is er volgens Kingma niet minder om. ‘Uiteindelijk wil je zowel in je sport als in je maatschappelijke carrière het beste uit jezelf halen.’ De roeister hoopt dat ze met haar aanstelling deuren kan openen voor andere topsporters. ‘Het is heel belangrijk goed na te denken over je maatschappelijke carrière. Je moet voorkomen dat met lege handen staat als je op je 32ste met je sportcarrière stopt,’ waarschuwt ze. 5 maart 2010 PM

31

spelers

Wie zit waar Oud-minister en lid van de Raad van State Wim Deetman wordt voorzitter van de raad van toezicht van het nieuwe Huis voor Democratie en Rechtsstaat. Het is de bedoeling de stichting in september op te richten, maar de geplande locatie voor het Huis zelf bleek onlangs te duur. De huidige DG Uitvoering, Handhaving en Bedrijfsvoering op het ministerie van SZW Jan van den Bos wordt inspecteur-generaal bij hetzelfde departement. Hij was er eerder DG Arbeidsmarktbeleid en Bijstand. Daarvoor werkte Van den Bos bij BZK en Financiën. De voorzitter van het College bescherming persoonsgegevens (CBP), Jacob Kohnstamm is in Brussel gekozen tot voorzitter van de Artikel 29-werkgroep (Working Party 29, WP29). Dit onafhankelijke en raadgevende orgaan bestaat uit de verzamelde Europese privacytoezichthouders. Nicole Stolk wordt op 1 maart hoofddirecteur van de Dienst

Concernstaf en Bedrijfsvoering bij het ministerie van BZK. Ze was directeur Personeel, Regie, Ict en Organisatie op hetzelfde departement. Halverwege april begint Bert van Hoorn als directeur Regulier Sociaal bij het ministerie van Justitie. Hij is op hetzelfde ­departement nu nog directeur van het gemeenschappelijk ­centrum Kennis, Advies en Ontwikkeling. Joost de Ruig verhuist van het noorden naar het oosten. Hij was directeur Wegen en Verkeer Noord-Nederland bij VenW, en wordt directeur Water en Scheepvaart Oost-Nederland. Peter Spijkerman vertrekt op 1 april naar het Agentschap Telecom. Hij wordt er directeur-hoofdinspecteur. Spijkerman is nu nog directeur NL Milieu en Leefomgeving bij Economische Zaken. Winfried Beekmans wordt directeur van de Auditdienst van LNV. Hij was er plaatsvervangend directeur FEZ.

VacatureSpot UT

Senior Adviseur Informatiehuishouding Rijkswaterstaat, Dienst Infrastructuur

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Senior Adviseur Infraproviding Rijkswaterstaat, Zuid-Holland

www.rijkswaterstaat.nl

Algemeen Directeur Belastingregio’s Ministerie van Financiën, DG Belastingdienst

ZH ZH

ZH

Senior Jurist Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

www.vrom.nl

ZH

www.republic.nl

www.algemenebestuursdienst.nl

Strategisch Vastgoedjurist Gemeente Schiedam

NL

Senior Adviseur Water en Omgeving Rijkswaterstaat, Waterdienst

www.rijkswaterstaat.nl

DIM Interim-manager Gemeente Delft

www.gemeentedelft.info

NH

Senior Beleidsadviseur Water Haarlem

www.gemeentebanen.nl

Directeur Personeel, Regie, ICT en Organisatie Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.algemenebestuursdienst.nl

LI

Hoofd Regiobureau Brandweer Limburg Noord

www.brandweerln.nl

GE

www.gemeentebanen.nl

ZH

Taakmanager Agentschap NL

www.agentschapnl.nl

Directeur AVRI Geldermalsen

UT

www.republic.nl

UT

Controller Centrale Verwerking Openbaar Ministerie

www.openbaarministerie. nl

Hoofd Woningbouwontwikkeling/ Leidsche Rijn Park Gemeente Utrecht

ZH

www.zuid-holland.nl

UT

Hoofd Cluster Bedrijfseconomische Zaken Staatsbosbeheer

www.staatsbosbeheer.nl

Programmamanager Infrastructuur Provincie Zuid-Holland

UT

www.rijkswaterstaat.nl

GE

Hoofd Financiën Gemeente Lochem

www.lochem.nl

Senior Adviseur Veiligheid Infrastructuur Rijkswaterstaat, Dienst Infrastructuur

GE

ZH

Senior Beleidsadviseur Financieel Toezicht Provincie Zuid-Holland

www.zuid-holland.nl

Senior Projectadviseur Ruimte & Advies Kadaster

www.werkenbijhetkadaster.nl

ZH

www.scp.nl

ZH

Coördinerend Juridisch Adviseur Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst

www.aivd.nl

Senior Wetenschappelijk Medewerker (Sociale Zekerheid) Sociaal en Cultureel Planbureau

GE

Beleidsstrateeg Mobiliteit Provincie Gelderland

www.gelderland.nl

ZH

Scherpe Senior Jurist met onderzoeksdrive Nederlandse Mededingingsautoriteit

www.nmanet.nl

ZH

Adviseur Gebruikersbegeleiding TenderNed Ministerie van Economische Zaken, PIANOo

www.ez.nl

ZH

32

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger

PM 5 maart 2010

spelers De overstap van …

Sylvie Maier naar de ABD

Meer diversiteit in politietop Met het vertrek van de Rotterdamse korpschef Aad Meijboom is op de nieuwe afdeling MD Politietop bij Bureau ABD de eerste vacature ontstaan. Aan kwartiermaker Sylvie Maier de taak een opvolger te vinden. Tekst Rutger van den Dikkenberg Foto Theo Bos

BZK • De taken van Bureau LMD Politie – de ABD voor de politietop – worden ondergebracht bij Bureau ABD. Het kabinet wil meer diversiteit in de politietop en kortere benoemingsprocedures. Bovendien, zegt Sylvie Maier, de kersverse kwartiermaker van MD Politietop, moet er meer uitwisseling ontstaan tussen de ABD en de politietop. ‘Mensen in de top van de politie zijn uitvoerders met een politiek-bestuurlijke neus,’ zegt Maier. ‘Zij kunnen voor het rijk toegevoegde waarde hebben.’ Of Meijboom 100 procent zeker een vrouwelijke opvolger krijgt, durft Maier niet te zeggen. ‘In de korpsleiding moeten voldoende vrouwen zitten,’ zegt ze. ‘En het is belangrijk dat er genoeg politie-ervaring in de top blijft. Als er goede redenen zijn, is alles nog mogelijk.’ Maier studeerde internationaal recht in Leiden, en kwam kort daarna bij Buitenlandse Zaken terecht. Eerst als plaatsvervangend hoofd van het bureau Werving, daarna bij de directie Internationale Organisaties. Ze hield zich bezig met de Verenigde Naties. Na acht jaar werd het tijd voor iets anders. Ze ging naar Verkeer en Waterstaat, waar ze uitgeleend werd als hoofd van het secretari-

Meest geleerd van ‘Jan de Koning. Hij was minister voor Ontwikkelingssamenwerking toen ik bij de directie Internationale Organisaties van Buitenlandse Zaken werkte. Hij was een echt rolmodel, een heerlijke man en ongelooflijk vriendelijk. Hij kon moeilijke zaken op een eenvoudig manier uitleggen. Dat probeer ik zelf ook, maar het lukt niet altijd. Ik heb er altijd meer woorden voor nodig dan hij had.’

aat van het internationale Port State Control. Die organisatie was kort daarvoor ontstaan doordat veertien Europese landen ­gezamenlijk ­schepen gingen controleren, onder meer op de staat waarin ze verkeerden. ‘We publiceerden jaarlijks een witte lijst van hele goede tankers en ­zagen dat bedrijven die een schip wilden charteren ook naar die lijst keken,’ herinnert Maier zich. Tot 2001 werkte Maier bij VenW, als hoofd van de afdeling wegvervoer – waar ze met de Russen onderhandelde over het aantal vergunningen dat Nederland kreeg om vrachtwagens naar Rusland te laten rijden, en als plaatsvervangend directeur van de Rijksverkeersinspectie, nu opgegaan in de Inspectie Verkeer en Waterstaat. Ze vertrok naar de ABD, omdat ze wel ‘zin had in een adviseursfunctie op een centrale plek’.

Vakantiebaantje ‘Ik ben jarenlang, in mijn studententijd, sigarettenmeisje geweest voor Gauloises. We moesten op allerlei evenementen gratis sigaretten weggeven, bij voorstellingen in schouwburgen en dergelijke. Het moest wel een beetje chique zijn. Dat is nu niet meer voor te stellen natuurlijk, op het laatst kregen we ook wel opmerkingen van mensen die tegen roken waren.’

Boek ‘Ik lees op dit moment Francis of Fascinatie ‘Dieren en de natuur, dat is absoluut mijn passie. Dieren zijn heel sympathiek en onvoorwaardelijk, maar vooral prachtig. Ik had zelf drie katten, maar die zijn in één jaar tijd alledrie doodgegaan. Ik mis ze verschrikkelijk. De liefde van dieren is groots.’

Hoofdpijndossier ‘De privatisering van de havenloodsen. Minister Neelie Kroes van Verkeer en Waterstaat wilde graag taken privatiseren, en de loodsen kwamen als eerste in aanmerking. Maar de politieke wens was zo sterk dat de loodsen een goede onderhandelingspositie hadden. Dat heeft geld gekost. Dat hadden we de minister ook wel verteld, maar ze dacht dat het wel mee zou vallen. Toen in de praktijk bleek hoeveel dat was moesten we het een beetje terugdraaien.’

ABD

­ ssisi van Adrian House. Ik heb het gekregen. a ­Franciscus is mijn favoriete heilige, al ben ik zelf niet r­ eligieus. Hij was eerst een playboy, maar ging heel maatschappijkritisch en sober leven en heeft daardoor heel veel teweeg gebracht. Het was echt een trendbreuk. De kerk was rijk en zorgde goed voor zichzelf, maar Franciscus werd al snel gevolgd. Het is een vreedzame manier van veranderen, door het voor te leven, dat kan ik wel waarderen.’

Wakker maken voor ‘Ik wil heel graag het noorderlicht zien, en dat ga ik ook zeker nog eens doen. Ik heb er een documentaire over gezien van Joanna Lumley, bekend als Patsy in Absolutely Fabulous. Wat vond ik dat mooi!’ • 5 maart 2010 PM

33

volgende keer:

Colofon PM is een uitgave van Sdu Uitgevers Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected]





De sfinx van de Malietoren Profiel VNO-NCW-directeur Niek Jan van Kesteren Jan van den Bos, de nieuwe IG van SZW De overstap

Kijk ondertussen voor politiek-ambtelijke actualiteiten op www.pm.nl Elke donderdag de PM Nieuwsbrief ontvangen? Meld u aan via de website www.pm.nl

Advertentie

Hoofdredactie Cindy Castricum Redactie Simon Blok, Rutger van den Dikkenberg, Rianne ­Waterval, Chris van de Wetering en René Zwaap (eindredactie) Medewerkers aan dit nummer ­Jorrit de Jong, Rosalie ­Koolhoven, Yvonne Kroese, Ruben Maes en Margriet Rutgers (correctie) Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Esther van Doesburg Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 7.500 exemplaren Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected] Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen via www.sdu.nl/service. Voor ­vragen kunt u terecht bij Sdu K ­ lantenservice 070 – 378 98 80 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2010 Sdu Uitgevers

34

PM 5 maart 2010

beau monde Collega’s Miriam van Staden (l) en Marlene Verhaar van AZ’s ­Academie voor Overheids­ communicatie zijn ‘best wel redelijk 2.0’. Ze doen aan Twitter, Y ­ ammer en Facebook en ­zetten in hun werk ‘de antennes uit voor communicatie’ en zijn hier vandaag om bijgepraat te worden over nieuwe communicatie­middelen.

Claudia Vermeulen (r) werkt bij Dimpact.nl, een samen­ werkingsverband van gemeenten met een ­digitaal loket en doet privé aan ­Twitter. Voor Kim Spinder van Ambtenaar voor de Toekomst is 2.0 ‘mijn leven.’ ‘Maar je kunt heel 2.0 zijn zonder techniek.’

Netwerken 2.0 Web 2.0 is een kwestie van netwerken. In Amersfoort kwamen zo’n tweehonderd ambtenaren uit het netwerk Ambtenaar 2.0 bijeen voor de eerste landelijke bijeenkomst. De gemeente Amsterdam werd verkozen tot Overheidsorganisatie 2.0 van het Jaar, Rijkswaterstaat werd een trotse tweede. Maar hoe 2.0 zijn de ambtenaren zelf? Wat Waar Wanneer

‘Twitter past nog niet zo bij mij,’ zegt Nelly Spanjersberg van het Expertisecentrum Leren en Ontwikkelen Rijk. Naast haar collega Anja Span.

Dag van de Ambtenaar 2.0 BMC, Amersfoort Woensdagmiddag 24 februari 2010

Tekst Rutger van den Dikkenberg Beeld Richard van Loon

Corine Quarles van Ufford (uiterst rechts) is een Gelderse tussen de trotse winnaars van de gemeente Amsterdam. Maakt niet uit, zegt Marike ter Linden (onder): ­‘Gelderland is ook heel leuk.’ Naast haar Irene Schimmel en Marc Schoneveld.

Hoe 2.0 zijn penningmeester Bart Borsje (links) en secretaris Erik ­Jonker van Ambtenaar 2.0? ‘Ik denk dat de gemiddelde N ­ ederlander ons erg nerderig vindt,’ zegt de laatste.

BMC-adviseurs e-dienstverlening Albert van Nuil (r) en Ben ­Kokkeler spelen een thuis­wedstrijd. De overstap naar 2.0 is vooral een managementvraagstuk, zegt Van Nuil. ‘Wil je wel helemaal 2.0 werken?’

Aan voorbeeldambtenaren Ömer Kaya (Ambtenaar van het Jaar 2010 en werkzaam bij de gemeente Leeuwarden) en Davied van Berlo (Ambtenaar 2.0) om de winnende overheidsinstantie bekend te maken. Na stemmingen onder het publiek werd het dus ­Amsterdam. Kaya: ‘Ik had zelf nog nooit van Yammer gehoord.’

‘Professioneel bemoeial’ Bas van de Haterd (l) is heel erg 2.0. ‘ Google me maar. De eerste 24 duizend hits gaan over mij, haha.’ Naast hem Tom Verhoeven, adviseur Het nieuwe werken bij de rijksoverheid.

PIANOo, expertisecentrum voor aanbesteden, deed ook mee aan de ­verkiezing tot overheids­organisatie 2.0, maar viel niet in de prijzen. Spreekstalmeester Kees Tazelaar (l) is ‘blackberryverslaafd’, gebruikt thuis Twitter, zet zijn foto’s op Flickr en deelt interessante links via del.ici.ous. 5 maart 2010 PM

35

Unieke Haagse agenda Op www.vandaagindenhaag.nl houdt PM voor u de Haagse agenda bij. Elke ochtend ziet u in één oogopslag wat er die dag

“Geeft mooi inzicht in de actualiteit in en rond de kaasstolp. Het geeft communicatiestrategen een prachtig middel in handen om het ‘managen van de actualiteit’ tot een kunst te verheffen. En nu nog de slag naar de lange termijn communicatiestrategie om het vertrouwen in de overheid en politiek duurzaam terug te winnen. Complimenten aan PM voor dit initiatief.”

in het politieke centrum van Nederland te beleven is. Kabinetsvergaderingen, werkbezoeken van bewindslieden, rapporten die gepresenteerd worden, de

Robert Wester Senior Managing Consultant Berenscho

agenda’s van Eerste en Tweede Kamer en persconferenties, brengen wij samen. Elke maandagochtend sturen wij u een overzicht van de highlights van de komende week.

Vandaagindenhaag.nl is zeer interessant voor u als (top)ambtenaar, bestuurder, lobbyist of politiek geïnteresseerde. Samen met PM magazine bent u altijd op de hoogte van het Haagse nieuws.

Uw voordelen van Vandaag in Den Haag: Zeer actuele Haagse agenda

“Begin de dag met een overzicht van de Haagse agenda. Dan weet u waar de bewindspersonen zijn, wat er in de Kamer speelt en welke persconferenties en symposia er plaatsvinden. Zo bent u altijd op de hoogte!”

Cindy Castricum Hoofdredacteur PM en Vandaag in Den Haag

“Werken in bruisend Den Haag vraagt dat je bij de tijd bent. Dus kranten lezen, Ferry Mingelen kijken en nu dus ook www.vandaagindenhaag.nl volgend. Wat mij betreft een zeer welkome aanvulling!”

Philippe Raets Consultant voor ICT en bestuur in de publieke sector bij Het Expertise Centrum

Uniek overzicht; u hoeft geen informatie meer te ‘verzamelen’ Inclusief persconferenties en Kamerdebatten Biedt u ook achtergrondinformatie, vacatures en verjaardagskalender

Iedere maandagochtend de highlights ontvangen? Abonneer u dan op onze gratis e-nieuwsbrief! Meld u aan op www.vandaagindenhaag.nl.

Meer weten? Voor meer informatie kijkt u op www.vandaagindenhaag.nl.

www.vandaagindenhaag.nl