Whitepaper Wmo 2015 De stand van zaken bij gemeenten
Colofon Auteurs: Elisa Jolink September 2014 Hoofdkantoor JS Consultancy Florapark 7 2012 HK Haarlem Tel.: 023 - 55 123 33
[email protected] www.jsconsultancy.nl
2
Wmo 2015 De stand van zaken bij gemeenten
In dit document worden de uitdagingen voor gemeenten omschreven rondom de invoering van de Wmo in januari 2015 en de taken van de Wmo-consulent nieuwe stijl. De inhoud van dit whitepaper is tot stand gekomen na een serie interviews met professionals uit het veld en met de input van deskundigen bij JS Consultancy.
Inleiding Vanaf 2015 treedt de nieuwe Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in werking. Gemeenten gaan nieuwe taken uitvoeren die nu nog onder de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) vallen. Naast de huidige Wmo taken op gebied vervoer, huishoudelijke hulp en individuele voorzieningen Gemeenten krijgen hiermee een steeds grotere rol op het gebied van zelfredzaamheid en participatie van burgers. Naast het bieden van zorg en ondersteuning aan mensen, vraagt het meer inzet van mensen zelf, hun familie, buren, vrienden en vrijwilligers. Zodat mensen zo lang mogelijk thuis kunnen wonen en deel kunnen nemen aan het maatschappelijke leven. De komst van de nieuwe Wmo gaat gepaard met forse bezuinigingen. Door deze ontwikkeling moeten gemeenten en Wmo-consulenten, en de hele keten op een andere manier gaan werken, namelijk volgens de methodiek die de Kanteling wordt genoemd. De vraag van ‘Wat heeft u nodig?’, verschuift naar ‘Wat kunt u nog zelf?’ en ‘Hoe kan uw sociale netwerk helpen?‘. Als dan nog steeds knelpunten bestaan, komt de gemeente in beeld. Waar voorheen de gemeenten zich vooral bezig hield met het verstrekken van voorzieningen, staat nu de vraag centraal: ‘Wat is de meest passende oplossing om tot een wenselijke situatie te komen?’. De rol van de Wmo-consulent beweegt zich naar een activerende functie waarin samen met de inwoner en diens omgeving maatwerk oplossingen moeten worden bedacht. Uit onze rondgang blijkt dat gemeenten op verschillende manieren aankijken tegen de organisatie van de Wmo per 2015. Ook bevinden gemeenten zich in verschillende fases van voorbereiding. In het eerste deel bespreken we de verschillende manieren waarop binnen gemeenten over de Wmo 2015 wordt nagedacht. Daarna zoomen we in op de belangrijkste uitdagingen die de invoering van de nieuwe Wmo met zich meebrengt. Tot slot kijken we naar mogelijke oplossingen en ondersteuning die JS Consultancy kan bieden.
Gemeenten over organisatie Wmo nieuwe stijl Uit onze rondgang blijkt dat gemeenten met betrekking tot de voorbereiding en organisatie van de Wmo 2015 in verschillende fasen zitten, en in verschillende oplossingsrichtingen denken. Er zijn gemeenten die hun visie, organisatie en beleid al vrij scherp op het netvlies hebben, dit ook al middels pilots aan het implementeren zijn. Maar er zijn ook gemeenten die nog niet zover zijn en nog in de onderzoekende fase van visieontwikkeling zitten. Daarnaast observeren wij ook grote verschillen in organisatie van de Wmo 2015.Waar de ene gemeente sterk inzet op het inrichten van sociale wijkteams die vragen van inwoners verhelderen en helpen oplossen, ziet de andere gemeente de oplossing veel meer in het steviger ondersteunen van een zelforganiserend voorliggend veld, zodat de samenleving zelf bijspringt zonder dat er een loket of instantie bij betrokken wordt. Andere gemeenten zetten juist in op minder veranderingen, maar meer training en scholing voor de huidige groep consulenten. En waar de ene gemeente sterk in zet op specialistisch geschoolde Wmo-consulenten, maakt de andere gemeente juist de keuze om met generalisten te werken.We maken de verschillen duidelijk aan de hand van onderstaande cases die we tijdens onze rondgang zijn tegengekomen. 3
Cases Verschillende oplossingsrichtingen
A. ‘Wat als we niets doen?’ Een kleine gemeente in het zuiden van het land, heeft de Wmo 2015 nog niet heel hoog op de agenda staan. Want, stellen zij: 60% van deze nieuwe groep is al bij de gemeente bekend. Toch ziet deze gemeenten wel een aantal uitdagingen. Want de klantgroep met een psychiatrische achtergrond is tot nu toe onbekend terrein voor ze. Hoe gaan ze daar straks mee om? Een andere zorg die deze gemeente heeft, is om straks de visie van de gemeente ook tussen de oren van de ketenpartners te krijgen. Met ketenpartners wordt in dit verband ook gedoeld op de vrijwilligersorganisaties die sociaal zwakkeren bijstaan. Hoe zorg je ervoor dat iedereen op één lijn zit? B. ‘Sociale wijkteam is straks de enige poort’ Een middelgrote gemeente in het midden van het land is al heel ver in de voorbereidingen met betrekking tot de Wmo 2015. Er zijn sociale wijkteams opgericht die als poort fungeren, er zijn pilots opgestart en de huidige Wmo-consulenten vervullen de activerende rol. Toch ziet ook deze gemeente nog een aantal uitdagingen om een succes te maken van de Wmo 2015. Want een voorwaarde voor succes zijn goed functionerende wijkteams, waar professionals met verschillende bloedgroepen één team moeten vormen. Hoe zorg je voor een nieuwe gezamenlijkheid en bereik je dat het belang van de klanten, de verschillende organisatiebelangen overstijgt? Wil je bijvoorbeeld toestaan dat klanten zich ook via een zorginstelling toegang kunnen verschaffen tot bepaalde dienstverlening, of moeten zij zich altijd bij het wijkteam melden, waar ze vervolgens geholpen kunnen worden door een medewerker van de zorginstelling die daar lid van is? Hoe kunnen de wijkteamleden vanuit hun verschillende disciplines en achtergronden samen aan hun team bouwen en leren van elkaars unieke vaardigheden? C. ‘Geen generalisten maar specialisten die de verbinding zoeken’ Een middelgrote gemeente in het midden van het land gaat werken met twee toegangspoorten: het CJG en het wijkteam. Daarbij gelooft deze gemeente niet in een generalistische aanpak, maar in specialisten die breed kijken en verbinden. Deze visie wordt met name gevoed door de gedachte dat werkzaamheden op het gebied van bijvoorbeeld jeugdhulpverlening zo specialistisch zijn, dat het niet reëel is om daar iedereen in op te leiden, terwijl deze kennis wel nodig is. Bovendien, zo redeneert deze gemeente, zijn er van de 100 aanvragen misschien 10 waar je echt iets mee moet. Waarom dan zoveel generalisten in huis halen? Bij deze zienswijze wordt aangegeven dat juist geïnvesteerd wordt in de verbindingskracht van de professionlas in het wijkteam. D. ‘Drie niveaus van dienstverlening’ Een kleine gemeente in het oosten van het land onderscheidt drie niveaus van dienstverlening voor (1) mensen die zelfredzaam zijn, (2) mensen die minimale hulp nodig hebben en (3) de ‘zware gevallen’. In het eerste geval is een goed ingerichte netwerkorganisatie nodig, waarbij een frontoffice de toegangspoort is. In het tweede geval worden generalistisch geschoolde Wmo-consulenten ingezet, en in het derde geval is sprake van een kernteam met specialisten (met onder anderen een huisarts, maatschappelijk werk, GGZ, CJG etc.) die de hulpvraag beoordeelt. Als voorwaarde voor succes is een kennisbank per regio noodzakelijk waar alle partners uit de keten toegang hebben tot bijvoorbeeld beschikbare partners, juiste instanties en werkprocedures. Een andere voorwaarde is de instroom van jonge Wmo-consulenten, waar een vernieuwende manier van werken vandaan moet komen. Deze gemeente heeft behoefte aan innovatie en creativiteit om de kanteling succesvol te maken. ‘Anders blijven we hangen in het bestaande systeem.’ 4
Uitdagingen Gemeenten hebben nog veel vragen
Uitdagingen Wmo 2015 Naast de uitdagingen in bovenstaande cases, zijn we nog een aantal vragen tegengekomen waar gemeenten mee zitten: ‘Je
kunt als professionele dienstverleners wel een visie hebben, maar uiteindelijk beslist de gemeenteraad. Hoe creëer je politiek draagvlak? Hoe maak je duidelijk wat praktisch wel en niet uitvoerbaar is, of welke financiële consequenties bepaalde keuzes hebben? Een groot aantal steunpunten in de dorpskernen of wijken is bijvoorbeeld een populair standpunt, maar zo’n fysiek loket of ontmoetingsplaats kost jaarlijks al gauw € 100.000. Voor dat geld kun je ook een heleboel zorguren inzetten. Je zou klanten ook meer thuis kunnen bezoeken en je overlegmomenten als wijkteam bij één van de participerende instanties laten plaatsvinden, of bijvoorbeeld in een dorpshuis.
Hoe verhoudt de huidigeWmo zich tot deWmo nieuwe stijl? Bijvoorbeeld mensen die nu vanuit het PGB hun
eigen netwerk betalen? Hoe ziet die overgang er uit? Wil je als gemeente de hoogte van de PGB’s maximeren en gelijkstellen aan de Zorg In Natura? Wat zijn de consequenties voor de uitvoerbaarheid in dat geval? Hoe gaan we om met de huidige groep Wmo-consulenten die nog op de oude manier gewend is te werken?
Een groot aantal van hen is er, al dan niet ten onrechte, van overtuigd al gekanteld te werken. Wat te doen als iemand niet over de juiste competenties beschikt? In het verleden waren die immers niet belangrijk voor het uitvoeren van de functie. Kunnen
/ moeten alle Wmo-consulenten straks uniform indiceren? Er zijn gemeenten die in de huidige situatie Schuldhulpverlening gekoppeld hebben aan de Wmo-diensten. Een consulent beheerst dan beide taakvelden. Maar als jeugdzorg en AWBZ zorg erbij komen, moet consulenten dan generalistisch gaan werken, of moeten ze juist als specialist opgeleid worden?
Hoe
ga je om met ethische vraagstukken die de transities met zich meebrengen? Is het wenselijk dat een jongere met psychische klachten straks bij een dementerende bejaarde in dezelfde dagbestedingsgroep zit omdat een gemeente de dagbesteding zo efficiënt mogelijk wil organiseren? Of: gaan we als gemeente vervoersvoorzieningen naar opvanglocaties buiten een straal van 10 kilometer toestaan?
5
Oplossingen Verschillende mogelijkheden
Conclusies en oplossingen JS Consultancy Naar aanleiding van bovenstaande bevindingen, biedt JS Consultancy oplossingsrichtingen die gemeenten en (toekomstige) Wmo-consulenten kunnen ondersteunen, afhankelijk van de fase waarin ze zich bevinden en de oplossingsrichting die ze gekozen hebben. 1. Extra capaciteit Wmo-consulenten Een van de zorgen van gemeenten zijn beschikbare Wmo-consulenten, met kennis van wet- en regelgeving en indiceren, die op de nieuwe, activerende, manier kunnen werken. JS Consultancy heeft Wmo-consulenten beschikbaar die vanuit een functie als CIZ-indicatiesteller beschikbaar komen en omgeschoold, met kennis van gemeenten, als Wmo-consulent nieuwe stijl uw organisatie versterken. 2. Opleiden Wmo-consulenten JS Consultancy biedt een andere oplossing om het tekort aan Wmo-consulenten nieuwe stijl op te vangen, met een omscholing van hoger opgeleiden zonder werk. Gemeenten kunnen zelf nagaan welke werkzoekenden (met de juiste opleiding) in aanmerking komen voor zo’n omscholing. Dit is een relatief jongere doelgroep van paramedisch geschoolden zoals fysiotherapeuten, ergotherapeuten en psychologen. 3. Opleidingsprogramma Wmo-professional nieuwe stijl Voor de huidige groep Wmo-consulenten betekent Wmo 2015 een nieuwe manier van werken. Een aantal gemeenten geeft aan niet per se méér of nieuwe Wmo-consulenten nodig te hebben, maar wel behoefte te hebben aan een opleidingsprogramma voor bestaande Wmo-consulenten. ‘Wmo-consulenten moeten meer kunnen en anders werken’. Het gekanteld werken, bewustwording van de eigen rol en eventuele persoonlijke aandachtspunten, krijgen aandacht in het opleidingsprogramma ‘Opleidingprogramma Wmo-consulent’ . 4. Regie op ketensamenwerking Een aantal gemeenten geeft aan zich zorgen te maken om de samenwerking met netwerkpartners. De overheid krijgt meer verantwoordelijkheden, maar voert de bijkomende werkzaamheden niet allemaal zelf uit. Hoe zorg je als gemeente voor een goede samenwerking en houd je de regie? Voor dit belangrijke vraagstuk heeft JS Consultancy een visie, aanpak en werkwijze ‘Regie op ketensamenwerking’ ontwikkeld. 5. Visie-vorming Er zijn gemeenten die worstelen met het vertalen van beleid naar uitvoering van de Wmo. Uit onze rondgang komt naar voren dat de oplossingsrichtingen bij de verschillende regio’s legio zijn. Voor gemeenten die extra capaciteit nodig hebben op projectleider of managementniveau, hebben wij zeer ervaren adviseurs en interim managers uit het sociaal domein beschikbaar. 6. Het verkrijgen van draagvlak Soms is de strategie wel bedacht, maar hoe zorg je als gemeente voor politiek draagvlak? Want uiteindelijk beslist de Raad. JS Consultancy biedt een training Politieke Besluitvorming aan voor gemeenten die hier ondersteuning bij nodig hebben.
6
Oplossingen Verschillende mogelijkheden
7. Teambuilding Sociale Wijkteams Een veelgehoorde beleidskeuze is het inrichten van sociale wijkteams om een goede uitvoering van de transities en de daaropvolgende transformatiefase te borgen. Deze wijkteams bestaan uit expertise vanuit verschillende invalshoeken: maatschappelijk werk, een Wmo-consulent, stichting MEE etc. Dit zorgt voor veel kennis binnen een team, maar brengt ook verschillende bloedgroepen en belangen samen. Hoe voorkom je dat participanten in een multidisciplinair team ertoe neigen om de klantzorg te bieden vanuit de eigen moederorganisatie? Hoe zorg je voor kruisbestuiving en wordt voorkomen dat vraaganalyses en indicaties bij één expert blijven liggen? De belangrijkste uitdagingen binnen een samengesteld wijkteam zijn teambuilding en deskundigheidbevordering. JS Consultancy kan ondersteunen bij effectieve teambuilding van deze nieuwe wijkteams.
Meer informatie? Wilt u met ons doorpraten over dit onderwerp, neemt u dan contact op met Elisa Jolink, Senior Adviseur Maatschappelijk Domein op 06 - 33321981 of via
[email protected]
Beste Dienstverlener voor de Overheid ADVIES INTERIM OPLEIDINGEN WERVING & SELECTIE MOBILITEIT
AMSTERDAM DEN HAAG DEN BOSCH HAARLEM ZWOLLE
