Whitepaper
Whitepaper
CURSUSSEN EN
CONGRESSEN
Hoe voorkomt u rampen?
www.geoplan.nl
Hoe voorkomt u rampen?
Hoe voorkomt u rampen? Maatschappijbreed zien we een terugtredende overheid. Minder controles, minder richtlijnen, minder wetten en minder regels. Dat klinkt aantrekkelijk. Maar tegelijkertijd verdwijnt daarmee een vangnet, want de verantwoordelijkheid komt écht bij de ondernemer te liggen. Want die moet de richtlijnen op een juiste manier interpreteren en zelf een inschatting maken van wat veilig is en wat niet. En als er dan ergens iets misgaat, is het veel lastiger om te volstaan met de opmerking ‘maar ik heb me aan de regels gehouden.’ De hamvraag bij veiligheid is dan ook altijd: wat heb je er voor over? Wat wil je investeren in de voorkoming van een ongeluk dat je zelf onwaarschijnlijk acht? Er zullen altijd concessies gedaan moeten worden. Bijvoorbeeld op het gebied van organisatie, comfort of geld. En wat kunnen de consequenties zijn wanneer je niet investeert in veiligheid? Immers: 80 procent van de ongevallen komt door menselijk falen.
Ramp de; v(m) -en groot ongeluk Dat is althans de betekenis die Van Dale aan het woord geeft. Maar ook binnen deze definitie is er een hele brede interpretatie mogelijk. Bovendien zal die per persoon verschillen. Denk aan slachtoffer, overheid, ondernemer, hulpdiensten. Grotesk hoeft een incident volgens deze whitepaper niet te zijn om een ramp genoemd te worden. Een forse schade, dode, gewonden, maatschappelijke impact, een besmetting of persoonlijk letsel zijn zomaar wat voorbeelden die we onder deze noemer scharen.
www.geoplan.nl
Hoe voorkomt u rampen?
De drie oorzaken De vuurwerkramp. De ramp met Chemie-Pack in Moerdijk. De grote cafébrand in Volendam. Ook grote rampen kennen een oorsprong die vaak heel vergelijkbaar is. En de oorzaak van dergelijke incidenten vallen in te delen in drie categorieën:
• Een technische oorzaak. Bijvoorbeeld een mankement
• Een organisatorische oorzaak. Zoals een gebrek aan toezicht of onderhoud
• Een gedragsoorzaak. Denk aan onoplettendheid, slordigheid, gehaastheid
In veel potentieel gevaarlijke situaties kunnen techniek, organisatie en gedrag elkaar compenseren. Denk aan een verscherpt toezicht wanneer er een technisch mankement optreedt. Daarom is er in bijna alle rampscenario’s sprake van alledrie de oorzaken. Zoals in maart 2005, toen er in Texas een raffinaderij van BP ontplofte. De 15 doden en 170 gewonden werden veroorzaakt door een gebrek aan onderhoud (organisatorische oorzaak), een verkeerd handelen (gedragsoorzaak) en een mankement (technische oorzaak). Het is de nadruk op de factoren, die per ramp verschillen. In Japan achtte men het scenario van een vloedgolf en aardbeving zo ongeloofwaardig, dat men het negeerde. Maar een kerncentrale zonder stroom koelt niet, waardoor er direct problemen ontstaan. Voorbeelden van goede controle zijn uiteraard minder bekend, maar in november brandde er in het Groningse Farmsum een natriumfabriek af. Een potentiële ramp werd afgewend en ook het publiek had meteen het idee dat er controle was. Er was goede communicatie, er waren geen betuttelende woorden van ‘het valt wel mee’ en de genomen voorzorgsmaatregelen waren adequaat.
www.geoplan.nl
Hoe voorkomt u rampen?
Techniek Enkele voorbeelden van maatregelen waarmee je de technische factor kunt minimaliseren zijn onder meer sprinklers, brandwerende deuren en beschermende kleding. Om de eerste categorie oorzaken verder te beperken, is sinds vorig jaar de nieuwe machinerichtlijn van kracht. Hierdoor moeten alle machines en installaties voldoen aan nieuwe eisen. Er is veel veranderd door de nieuwe machinerichtlijn, vooral bij niet zelfstandig werkende machines. De Arbeidsinspectie heeft dan ook aangegeven extra te controleren dit jaar.
Organisatie Organisaties kunnen veel doen om incidenten te voorkomen. Bijvoorbeeld, door te zorgen voor brandpreventie, goede vluchtroutes of een degelijke opslag van gevaarlijke stoffen. Ook voor het werken met gevaarlijke stoffen is nauwkeurig beleid noodzakelijk. Want bedrijven die werken met die stoffen stellen hun werknemers bloot aan risico’s. En zijn daarvoor dan ook verantwoordelijk als er wat mis gaat. De spelregels veranderen regelmatig. Daarom is het van belang om op tijdig bij te scholen, om zo op de hoogte te blijven van de nieuwste richtlijnen.
Gedragsverandering De gedragsoorzaak is lastiger te beperken, omdat het vaak om een attitudeprobleem gaat. Wanneer werknemers bijvoorbeeld dagelijks met zuren en logen werken, dan kan er bij hen een houding ontstaan dat ze menen genoeg ervaring te hebben om bepaalde voorzorgsmaatregelen opzij te schuiven. Dan wordt er een comfortafweging gemaakt. Immers, beschermende kleding is doorgaans een beetje belemmerend en wanneer je een klein klusje moet doen kan ook tijd een afweging zijn om het niet zo nauw te nemen met de regels. Dat is heel menselijk. Je kunt het vergelijken met het nietdragen van een autogordel, wanneer je alleen maar even naar de supermarkt moet. De lange termijngevolgen van een incident worden dan terzijde geschoven. Maar wanneer het gevaar heel dichtbij komt – iemand heeft bijvoorbeeld een
www.geoplan.nl
dierbare verloren bij een auto-ongeluk – zal een werknemer wel handelen naar de voorschriften. Gedragsverandering is gelukkig wel trainbaar. Het kan interessant zijn om ook eens anders te kijken naar gedragsverandering. Misschien is het ook wel zo lastig, omdat het doorgaans vooral beta’s zijn die de verandering zouden moeten begeleiden. De professionals van Arboplan kijken door een andere bril en dat kan heel erg waardevol zijn.
Veiligheidscultuur Gedragsverandering begint vaak bij een cultuurverandering. Want veiligheid heeft naast alle ‘harde’ aspecten van beveiliging vooral ook een sociale dimensie: als medewerkers zich binnen hun team van collega’s niet veilig voelen, is de kans op het maken van fouten groot en het leren ervan uiterst klein. Een zwijgcultuur is één van de grootste bedreigingen voor een veilig werkklimaat. Daarom is het van belang, om de veiligheidscultuur te versterken. Dat is cruciaal om incidenten te voorkomen. Om een cultuur te veranderen is echter geduld, tijd, begrip, enthousiasme en draagvlak nodig. Het meetbaar maken van de veiligheidscultuur en het opstellen van een eigen interventieplan zijn daarbinnen belangrijke elementen. Gevoel van onveiligheid draagt bovendien bij aan een negatieve werksfeer. Het is daarom erg belangrijk om onveiligheid binnen uw organisatie te minimaliseren, werkplezier en motivatie te verbeteren en daardoor indirect ook nog eens geld te besparen.
Voorbeeldfunctie De rol van de directie is bij veel organisatie van groot belang. Ze hanteren vaak de strengste waarden. Bovendien hebben managers en directeuren een voorbeeldfunctie. Wanneer ze zonder veiligheidsschoenen een werkvloer betreden, dan neemt niemand de afspraken meer serieus. Deze waarden en normen moeten ingebed zijn in de bedrijfscultuur. Veiligheid is geen éénmalig kunstje, vlak voor de audit van de controlerende instantie. Dit geldt ook voor ISO-certificering. Het moet geborgd worden, zodat het blijft leven in de organisatie. En een hele kast vol praktijkhandboeken verzamelen is daarbij niet voldoende. Een training beklijft beter.
Hoe voorkomt u rampen?
Regels zijn slechts richtlijnen Regels en wetten zijn voortvloeisels van politieke compromisvoorstellen. En ze zijn zo algemeen gemaakt, dat ze op een flink aantal bedrijven van toepassing zouden moeten zijn. Hierdoor zijn de wetten voor sommige bedrijven misschien te zwaar, terwijl ze voor andere organisaties niet streng genoeg. De vraag die een ondernemer zichzelf zou moeten stellen is dan ook niet: hoe voldoen we aan regels? Maar: hoe optimaliseren we de veiligheid? Met de minimumregels van de overheid voorkomen we dan ook nooit alle rampen. In de discussie na de brand in Moerdijk bij Chemie-Pack wees de ondernemer voortdurend naar de overheid. ‘Wij voldoen aan alle wetten’, ‘Wij hebben een vergunning’ en uiteindelijk kreeg zelfs de brandweer de zwartepiet toegespeeld vanwege het gebruiken van verkeerd blusmiddel. Maar de brandweer is curatief – dan heeft de ramp al plaatsgevonden. Zie het als een Olympische sporter. Wanneer je alleen maar bezig bent om allerlei limieten en kwalifacties te halen, kom je op het moment van de waarheid tekort.
Nalatigheid De tijd dat het doorlopen van standaardstappen van een protocol volstond is voorbij. En door het afnemende aantal controlerende instanties verdwijnt het vangnet bij fouten ook. Wanneer er wat mis gaat, wordt je meteen verhoord door het Openbaar Ministerie. Dit was onder meer bij Chemie Pack het geval, waar ook de ARBO-coördinator zich moest verantwoorden bij het OM. Maar het gebeurt ook bij kleinere incidenten. Recent was er in een zwembad een incident bij het mengen van chloor. De oorzaak was een gedragsfout: de flessen hadden opeens dezelfde kleur waardoor er twee zuren gemend werden. Er werden twee mensen onwel, en de ondernemer is toen verhoort door het openbaar ministerie. En dat is natuurlijk een schokkende ervaring, voor kleinere ondernemers. Bij een ander zwembad had nalatigheid dodelijke gevolgen. Daar viel een luidspreker op een klein kind, dat aan zijn verwondingen kwam te overlijden. Het chloor in het zwembad vreet in het roestvrijstaal aan, dat daardoor steeds zwakker wordt. Voor de ondernemer is het nalatigheid, maar voor het OM misschien wel dood door schuld.
www.geoplan.nl
Hoe voorkomt u rampen?
Ondernemer versus overheid Eigen verantwoordelijkheid zou voorop moeten staan. Het is aan de ondernemer om in te schatten wat een acceptabel risico is. Laat je niet sturen door wetten en regels. Het gaat er niet om wat de pakkans is bij een niet goed toepaste regel, maar wat de gevolgen kunnen zijn bij een ongeluk. De kans op controles neemt de komende jaren trouwens wel af, maar dit is geen reden om op de lauweren te rusten. Hierdoor zal er nog meer verantwoordelijkheid bij de ondernemer komen te liggen. Een vangnet is er dan niet meer: de ondernemer moet de regels en weten op de juiste manier interpreteren. Een probleem hierbij is dat er vooral bij kleinere overheden ambtenaren werken die geen specialisten zijn. Ondernemers merken dat en overtuigen de ambtenaren té makkelijk dat ze volgens het boekje hun werk doen. Het zou goed zijn, wanneer milieuambtenaren zo getraind zijn dat ze meer weten dan ondernemers.
Proactief scenariodenken Voorbeelden te over van hoe het niet moet. Maar wat is dan wél de juiste handelwijze? Dit is een vraag die uiteraard niet eenduidig te beantwoorden is. Proactief scenariodenken is in elk geval een attitude die veel rampen kan voorkomen. Denk aan de brandweerofficier, die ongevraagd advies gaf toen er 40 kinderen van een scoutingclub in een oud schoolgebouwtje wilden logeren. Volgens de letter der wet is dit geen probleem, een vergunning verstrekken lijkt dus logisch. Maar wat als er kortsluiting ontstaat in zo’n oud gebouwtje? Dan staat het in drie minuten vol met rook. De desbetreffende burgemeester luisterde goed naar zijn officier en stelde beperkingen aan de vergunning: de logeerpartij kon alleen doorgaan wanneer er preventieve maatregelen worden getroffen. Dit is een voorbeeld van slim risicodenken, in plaats van denken in kaders en richtlijnen. Competente brandweerofficieren maken beslissingen die niet alleen volgens de wet, maar ook ethisch gezien in orde zijn. En
www.geoplan.nl
Hoe voorkomt u rampen?
dit geldt ook voor de ambtenaren die betrokken zijn bij de vergunningverlening. Want bij veel bedrijven leidt brand tot grote materiële schade (brandschade) en soms zelfs tot faillissement. Ook is het een feit dat brand en ongelukken funest zijn voor het imago van een bedrijf. Daarom moeten ondernemers risico’s leren herkennen om een gebouw goed te kunnen beoordelen op brandveiligheid. Een training kan daar bij behulpzaam zijn.
Ondernemen met visie Voor iedere ondernemer is een lange termijn-visie onontbeerlijk. Maar dit gaat zeker op, wanneer je een gebouw neerzet of aankoopt. Het dwingt je direct tot keuzes die met veiligheid te maken hebben. En met de keuzes die je op dat moment maakt, moet je jarenlang vooruit kunnen. Denk bijvoorbeeld aan goede vluchtroutes. Weet u wat uw verantwoordelijkheid is, wanneer mensen niet zelf kunnen vluchten? Bent u in staat om de personen waar u wettelijk verantwoordelijk voor bent op tijd in veiligheid te brengen? Een groot deel van de organisaties oefent niet jaarlijks met ontruimen en evacueren. En bij nog meer bedrijven ontbreekt een evacuatieplan. Ook hier krijgt risicodenken en belangrijke rol. Want het is vaak net zo belangrijk dat je kijkt naar het voorkomen van verlies dan het verhogen van winst. Immers, kleine incidenten kunnen grote kosten met zich meebrengen. Wanneer een werknemer door een incident een jaar uit de roulatie is dan betaal je al gauw zijn maandloon vermenigvuld met 1.8, plus de overige kosten. Reputatieschade is dan nog niet meegerekend. Goede ondernemers calculeren risico’s van meet af aan in en anticiperen op veranderende omstandigheden. En dat is niet alleen prettig voor je bedrijf, maar ook voor verzekeraars. Want die stellen steeds stringentere eisen op het gebied van bijvoorbeeld veiligheid. Natuurlijk zijn wetten, regels en risico’s een drempel wanneer je een bedrijf begint. Maar het hoeft niet ingewikkeld zijn of veel geld te kosten. Sterker: investeren in een goed veiligheidsbeleid levert heel veel op.
www.geoplan.nl
Deze whitepaper is tot stand gekomen met hulp van Corné Bulkmans. Hij is arbeidshygiënist en senior adviseur. Corné heeft een eigen adviesbureau op het gebied van arbodienstverlening. Hij begeleidt diverse bedrijven bij het opzetten van beleid omtrent gevaarlijke stoffen, biologische agentia, geluid, verlichting, klimaat en ergonomische omstandigheden. Tevens adviseert hij opdrachtgevers over het effectief beheersen van arbeidshygiënische vraagstukken. Bij Arboplan en Geoplan is Corné aan verschillende programma’s verbonden als trainer.
www.geoplan.nl l www.freia.nl Mocht u de inhoud van deze whitepaper willen opnemen in een publicatie, reproduceren of anderszins openbaar maken, dan gelden de wettelijke copyrightregels en heeft u onze schriftelijke toestemming daarvoor nodig.
Hoe voorkomt u rampen?
Deze whitepaper wordt u aangeboden door Geoplan Over ons Geoplan is al meer dan 30 jaar aanbieder van cursussen en incompanytrajecten gericht
op professionals in de vakgebieden:
• Milieu
• Ruimtelijke ordening
• Bouwen en Wabo
• Toezicht & Handhaving • Gebiedsontwikkeling & Grondbeleid
Kenmerkend voor alle cursussen is de combinatie van praktijkgerichtheid en de laatste theoretische inzichten. Hierbij staat een simpele filosofie centraal: de kennisoverdracht dient op een zodanige manier plaats te vinden dat de deelnemer er in zijn of haar werk daadwerkelijk mee aan de slag kan gaan. Daarom verwerkt Geoplan in haar cursussen vaak interactieve werkvormen zoals workshops, rollenspelen en (thuis)opdrachten, gecombineerd met intensieve begeleiding en relevant ondersteunend cursusmateriaal. Vragen? Wilt u meer informatie over deze whitepaper of over één van onze cursussen.
Of heeft u andere vragen? Bel dan gerust met onze studieadviseur via 088-556 05 70 Geoplan Burgemeester Stramanweg 101 1101 AA Amsterdam Z-O T 088 - 556 05 70 E:
[email protected]
www.geoplan.nl
