Wetenschappelijke kijk op psychische kwetsbaarheid en werk

Wetenschappelijke kijk op psychische kwetsbaarheid en werk Prof. Chantal Van Audenhove 26 mei 2016 OPSTAP – 10 jaar begeleiding van personen met psychische kwetsbaarheid

1

Opdrachtsverklaring van OP-STAP

“Wij willen binnen de provincie WestVlaanderen werkzoekenden en werkenden met een arbeidshandicap en personen met verminderde kansen op de arbeidsmarkt maatschappelijk en sociaal integreren via trajecten van opleiding, loopbaanbegeleiding en bemiddeling.”

INHOUD

 Evoluties in de samenleving  Trends in de zorg  Nieuwe visie op gezondheid – Zelfzorg en zelfmanagement – Zorgrelatie nieuwe stijl – Participatie en inclusie

 Toegang tot werk als sleuteldomein en evidence based practice

Evoluties in de samenleving: “The Diamond of Change” (M. Kmita 2005) “Gekken”

gevaarlijke personen, uitgesloten uit de samenleving STIGMA

Gebruikers van voorzieningen

Volwaardige burgers

rol van de zorgverstrekkers aanvaard, zelfactualisatie, strijd tegen stigma en machteloosheid

Mensenrechten, verantwoordelijkheden, participatie en inclusie in de samenleving Patiënten

Slachtoffers, passieve ontvangers van zorg of behandeling, ontvangen zorg van experten die weten ‘wat het beste is’

GGZ: zorg in de samenleving  Artikel 107 : netwerken

 Zorg als teamsport

 Mantelzorg en zelfzorg worden belangrijk  Professional als solist verdwijnt

Nieuwe visie op gezondheid

7

Definitie van ‘gezondheid’ “Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of andere lichamelijk gebreken.” (WHO 1948)

“Het vermogen om je aan te passen en je eigen regie te voeren, in het licht van de sociale, mentale en fysieke uitdagingen van het leven” (Huber, 2011)

8

Herstel of ‘recovery’ als centraal concept in GGZ “Een intens, uniek, persoonlijk proces van verandering in iemands houding, waarden, doelen, vaardigheden en rollen. Het is een manier van leven, om een leven te leiden dat voldoening geeft, dat hoopvol is, en een bijdrage levert aan de samenleving, ondanks de beperkingen die de ziekte met zich meebrengt. Herstellen is het ontgroeien van de catastrofale gevolgen van de ziekte en de ontwikkeling van een nieuwe betekenis en een nieuw doel in iemands leven Herstel impliceert de ontwikkeling van nieuwe betekenissen en doelen in het leven, een groeien over de grenzen van de ziekte.”

Anthony, (1993)

Uitgangspunten herstelvisie • Mogelijk ZONDER professionele interventies • Betrokken aanwezigheid van personen die erin geloven • Vertrekt niet vanuit een visie op de oorzaken van de psychische ziekte of van diagnoses • Herstel is mogelijk ook met symptomen • Herstel verandert de frequentie en de duur van symptomen • Herstel voelt niet als een lineair proces • Herstel van de gevolgen van de psychische ziekte is soms moeilijker dan herstel van de psychische ziekte op zich • Herstel van een psychische ziekte betekent niet dat de persoon ‘niet echt psychisch ziek’ was 10

Sleutelelementen van het proces van herstel CHIME raamwerk (Leamy et al., 2011)

    

Connectedness Hope and optimism Identity Meaning and purpose Empowerment

11

Zorgrelatie “nieuwe stijl”

12

Persoonsgerichte zorg en ondersteuning Persoonsgerichte benadering 1. Positieve houding, gebaseerd op gelijkwaardigheid 2. Empathie, onvoorwaardelijke positiviteit, echtheid 3. Belang van non-verbale communicatie

Ondersteuning bieden  Mensen zelf vorm en inhoud aan het leven laten geven  Hen daarin ondersteunen  Samenwerking gericht op het versterken van de persoon

OP-STAP

“... gelooft in de mogelijkheden van personen met een beperking en dat voor hen maximale kansen creëert op een gelukkig en zinvol leven.”

Sleutelelementen in helpende relaties Zorgverstrekker biedt anker van hoop      

Luistert Is menselijk aanwezig Is respectvol Veroordeelt niet Helpt bij dagelijkse dingen Schenkt vertrouwen

Maar ook:  Is flexibel (stelt niet teveel strikte regels)  Fijne interactie, ‘het klikt’ (Borg & Kristiansen, 2004)

OP-STAP een basishouding van permanent luisteren....naar de vragen en noden van de doelgroep; vanuit een openheid ... vanuit een fundamenteel respect voor de waarde en de eigenheid van iedere persoon in zijn totaliteit.

“A paradigma shift from staff who are seen as remote, in a position of expertise and authority, to someone who behaves more like a personal trainer of coach, offering their professional skills and knowledge, while learning from and valuing the patient, who is an expert-by-experience ...” (Shepherd, Boardman & Slade, 2008)

OP-STAP ieder mens de kans moet krijgen om evenredig met zijn mogelijkheden een significante bijdrage te leveren aan de opbouw van de maatschappij; vanuit een empowerende visie waarbij elke persoon zoveel mogelijk wordt aangemoedigd en gecoacht om zijn traject in eigen handen te nemen;

Ondersteunen van zelfzorg en zelfmanagement

19

Expert by experience “Inspraak in besluitvorming en actieve deelname aan een waaier van activiteiten (zoals planning, evaluatie, hulpverlening, onderzoek, training, rekrutering van personeelsleden etc.) vanuit de ervaringsdeskundigheid van de persoon, in partnerschap met professionals”

 Participatie kan zowel individueel als collectief  Op micro-, meso- of macroniveau  Als onderzoeker of opleider

(Tambuyzer, 2010)

Burden versus recovery Focus op belasting, dysfuncties, symptomen en klachten... Staan centraal:  Waarover maak je je zorgen, wat lukt er niet meer ? Afhankelijkheid, negatieve symptomen, financieel, fysieke belasting, moeilijk gedrag... NAAR Focus op positieve zorgervaringen: zijn er ook positieve kanten aan de ziekte ? Resilience: veerkracht, weerbaarheid als respons op de ziekte  als individu  als familie  als gebruiker van GGZ 21

Pat Deegan

“The aspiration of people with disabilities is to live, work and love in a community in which one makes a significant contribution” (Deegan, 1988)

Ontwikkelen van veerkracht Weerbaarheid als respons op de ziekte • Individueel: • Positiviteit • Fighting spirit • Humor

• Nabije omgeving • Familie • Support groep • Professionals

• Samenleving • Stigma en negatieve attitudes bestrijden

Participatie in arbeid, educatie en vrijetijdsbesteding: sleutel tot volwaardig burgerschap

Employment and unemployment rates (in %) Mental disorder

Mental disorder No disorder

No disorder

90

20

80

18

70

16

60

14 12

50

10

40 8 30

6

20

4

10

2

0 NetherlandsNorway Australia US Sweden

0

Employment rate

UK

Belgium Belgium Sweden US

UK Norway Nether-Australia lands

Unemployment rate

Source: OECD (2013), Mental Health and Work: Belgium.

Zeer sterke evidence-based practice 90

80

70

60

50

40

30

20

10

0 2007 (Aust)

1996 (NH)

1994 (NY)

2007 (IL)

2004 (CT)

2005 (HK)

2006 (SC)

2006 (MA)

IPS

1999 (DC)

2007 (CA)

1995 2007 2006 2000 (IN) (EUR) (QUE) (NY)

2014 2014 1997 (JAP) (NETH) (CA)

2002 (MD)

Controle

(Kinoshita et al., 2013; Marino & Dixon, 2014; Marshall et al., 2014)

Belangrijkste verschil in benadering Train then place (Clubhouse model)

Place then train (IPS)

 standaardprogramma waarbij het aanbod  op basis van noden en wensen van soms weinig afgestemd wordt op de gebruikers gaat het team actief op zoek behoeften en voorkeuren van de naar een geschikte job individuele gebruikers  ter voorbereiding van echt werk krijgen de gebruikers een training die meestal opgevat is als een dagprogramma gelijkend op een gewone werkdag

 onmiddellijke doelstelling is: plaatsing in een competitieve baan zonder voorafgaande arbeidstraining

 geen vergoeding voor het gepresteerde werk

 betaalde baan

 doorstroming naar betaald werk kan maar is niet vanzelfsprekend

 snelle plaatsing

 geen ondersteuning van de werkgevers

 ondersteuning van gebruikers én werkgever op de werkvloer

OP-STAP

“Wij vertalen dit in een veelzijdig aanbod waarbinnen onze opdracht zich vooral situeert op het vlak van coaching bij het zoeken naar en het behouden van tewerkstelling in het normaal economisch circuit.”

Focus op volwaardig burgerschap      

Stimuleren van sociale inclusie Behartigen van belangen Terugdringen van de ziekterol Ondersteunen in burgerrollen Toegankelijk maken van behandeling Stimuleren van zelfmanagement en zelfhulp

Strijd tegen: – – – –

Stigma en zelfstigma Langdurige opname en exclusie Werkloosheid Financiering die ziek zijn beloont

Specifieke competenties vereist ! bv: de begeleider  Zoekt en vindt banen die passen bij de interesses … van cliënten  Herkent werkplekken

 Verwerft geschikte banen en bouwt werkrelatie op met werkgevers  Presenteert zich …  Betrokken geloofwaardig …  Houdt rekening met belangen van werkgever …

 Gedrevenheid, creativiteit, vertrouwen op eigen inzicht, volharding …  Geloof in de mogelijkheden van mensen met psychische problemen, ook als het tegenzit  Overtuiging dat iedereen die dat zelf wenst, kan werken als er een passende werkomgeving gevonden wordt en er op de juiste wijze begeleiding geboden wordt  Zich verplaatsen in de cliënt, enthousiasmeren, hoop en vertrouwen geven (Lochy, Van Weeghel & Hasker, 2009)

OP-STAP vanuit een organisatie waarin iedere medewerker de ruimte krijgt om vanuit zijn specifieke deskundigheid, in een open overleg, mee te bouwen aan een kwaliteitsvol antwoord op de vraag van iedere cliënt

Dank voor jullie werk !

32