FAIR. WORLD .
WETENSCHAP MAATSCHAPPIJ GESCHIEDENIS
NU EXTRA: GRATIS FAIR TRADE CHOCOLADE CULTUUR Hoe fair is fair trade nu echt? KLIMAATFYSICA Is fair trade de oplossing tegen het klimaatprobleem?
WAT KOST EEN EERLIJKE WERELD?
Ondanks de minimale verschillen koopt de consument de fair trade producten wel. Waarom? EENMALIGE EDITIE - JUNI 2012 - WWW.FAIRWORLD.COM - PRIJS €4,99
> Een biologisch perspectief: Hoe kan fair trade bijdragen aan het tegengaan van ecosysteemdegradatie? > > > >
The FLESH and the SPIRIT. Wat is de relatie met fair trade? Religieuze principes, hoe zijn die te koppelen aan de grondbeginselen van fair trade? Een kijkje achter de schermen bij Solidaridad Extra: reisverslag door een fair trade land
INHOUD FAIR WORLD P.4
GLOBALISERING EN FAIR TRADE Een blik op de geschiedenis
P.8
EERLIJKE HANDEL Over religieuze principes en fair trade
P.12
INTERNATIONALE HANDEL Fair trade en klimaat
P.16
ECOSYSTEEMDEGRADATIE met betrekking tot fair tradede nu
P.22
WAT KOST EEN EERLIJKE WERELD?
P.25
IS FAIRTRADE DAADWERKELIJK FAIR?
VAN IDEOLOGIE NAAR PRAKTIJK Rol van fictieve personages in waargebeurde re-
P.30
ACHTER DE SCHERMEN bij fair trade: Solidaridad
P.31
EEN GELOVIGE over fairtrade
P.32
REISVERSLAG werken op de Arabica Plantages
P.33
Colofon ‘Fair World’ is opgericht door zes onderstaande onderzoekers. Het is een eenmalige uitgave in het kader van het vak ‘Globalisering’ van de studie Liberal Arts & Sciences aan de Universiteit Utrecht. Datum uitgave: 26 juni 2012 Hoofdredacteuren: Daniel Aleksin en Saskia Huijgen Redactieleden: Beatrice Augrandjean, Marlene Huijer, Julia Mens, Jorijn Smit Lay-out: Marlene en Paula Huijer Expert bibliografie: Jorijn Smit Experts illustraties: Beatrice Augrandjean, Julia Mens © 2012, redactie 10 Alle rechten voorbehouden. Niets mag worden verveelvoudigd en/of openbaar worden gemaakt, door middel van druk, digitale bestanden of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de hoofdredactie van ‘Fair World’. Verspreiding is niet toegestaan zonder toestemming.
2
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
“[F]air trade resulted form a serendipitous convergence of different social initiatives in alternative commerce.” (Gendron, Bisaillon, Otero Rance 64) Voor u ligt de eenmalige editie van het tijdschrift ‘Fair World’. ‘Fair World’ is een tijdschrift dat wordt uitgebracht door een zestal jonge onderzoekers dat zich betrokken voelt bij de ontwikkeling van de wereld in deze tijden van globalisering. ‘Deze tijden van globalisering’ is wellicht een vage uitspraak, want globalisering is toch niet typisch iets van deze tijd, maar is al een langer proces. De afgelopen 150 jaar lijkt alles steeds sneller en dichterbij te komen, vooral sinds de komst van het internet. In het kort is het doel van ‘Fair World’ om de lezers een beter beeld te geven van wat globalisering met zich meebrengt en wat het al dan niet te weeg heeft gebracht. De term ‘globalisering’ is niet eenvoudig te definiëren. Verschillende disciplines hebben een bepaalde eigen kijk op globalisering en leggen het op hun eigen manier uit. Toch is er wel een overkoepelende definitie te vinden, namelijk: globalisering als een intensivering van mondiale verbondenheid waarbij de grenzen van ruimte en tijd aan het vervagen zijn. Daar kunnen alle disciplines zich wel in vinden. Iedereen in dit tijdschrift zal vanuit zijn eigen discipline globalisering benaderen, wat betekent dat elke redacteur met zijn eigen wetenschappelijke inzichten en op zijn eigen manier globalisering bij het artikel zal betrekken. In deze uitgave staat ‘fair trade’ centraal. Vanuit dit centrale thema bestuderen de zes wetenschappers vanuit hun eigen discipline de globalisering en hoe ‘fair trade’ daar een rol in speelt. Wat is nu precies fair trade? “Fair Trade is a trading partnership, based on dialogue, transparency and respect, that seeks greater equity in international trade” (WFTO para 1). Bij fair trade gaat het er bijvoorbeeld om dat de koffieboeren uit het zuiden (“van onder de evenaar”) eerlijk behandeld worden. Daaronder zijn een eerlijke prijs voor hun producten en fatsoenlijke arbeidsomstandigheden te verstaan. Daarbij heeft de Fair Trade beweging er baat bij dat de fairtradeproducten op een duurzame manier gewonnen worden. Strenge milieueisen zijn daar niet los van te zien. De Fair Trade beweging begon al in de 19de eeuw vorm te krijgen maar bloeide op en werd een ‘beweging’ pas in de jaren ’60. Afgelopen jaren neemt het wel af, echter blijft het zich actief inzetten voor fair trade. Waarom een tijdschrift over fair trade? Fair trade is een goed voorbeeld van een van de vele uitvloeisels van globalisering. Internationale handel is namelijk bij zowel globalisering als fair trade een onmisbaar aspect. Internationale handel is datgene wat een boer op het platteland in Mexico met een consument in West-Europa verbindt. Wat is fair trade precies en wat heeft het met zich mee teweeg gebracht? Hoe ontwikkelt fair trade zich en wat voor een rol speelt het in de wereld? ‘Fair trade’ kent vele dimensies en kan daarom het beste vanuit verschillende disciplines benaderd worden zodat het duidelijk wordt hoe dynamisch internationale handel wel niet is. Er zijn veel vragen te stellen over fair trade, enkele daarvan zijn onderzocht en zijn in ‘Fair World’ te vinden. De artikelen in ‘Fair World’ hebben dus allemaal een eigen disciplinair karakter, waarbij iedere onderzoeker vanuit zijn of haar perspectief naar een probleem kijkt die met fair trade en globalisering te maken heeft. Hierbij hoeft een probleem niet meteen als negatief gezien worden, maar betreft een bepaald vraagstuk waar uiteindelijk een antwoord op wordt gevonden. Zo begint het tijdschrift met een artikel van onze historica, Beatrice Augrandjean. Zij bekijkt, zoals een historica uiteraard behoort te doen, de geschiedenis van fair trade en vergelijkt de bloei hiervan met de bloei van globalisering. Het is belangrijk om bewust te zijn van hoe het fenomeen fair trade is ontstaan voordat er verder onderzoek over wordt gedaan. Vervolgens vergelijkt de religiewetenschapster Julia Mens de grondslagen van fair trade met de grondslagen van religie. Ze komt tot een interessante conclusie dat beide fenomenen veel ge-
meen hebben. Ze zoekt naar het verband tussen de twee en koppelt het groeiende succes van fair trade aan religie. Na een groot gedeelte van het culturele aspect van fair trade te hebben behandeld zullen ook de milieubewuste en ecologische aspecten van fair trade belicht worden, namelijk door de klimaatfysica Saskia Huijgen en de biologe Marlene Huijer. Huijgen maakt eerst een onderscheid tussen reguliere internationale handel en fair trade en vraagt zich daarbij af of fair trade in beginsel tegemoet komt aan het bestrijden van het klimaatprobleem. Huijer bespreekt vervolgens het belang van de ecosystemen en aangezien die op dit moment bedreigd worden door de menselijke activiteiten vraagt ze zich af welke rol fair trade speelt in de bedreiging van de ecosystemen. Aan fair trade zit natuurlijk ook een groot economisch aspect, deze zal onze econoom Jorijn Smit belichten. Er hangt namelijk een prijskaartje aan fairtradeproducten en Smit zal onderzoeken in hoeverre mensen bereid zijn om meer te betalen voor moreel verantwoorde producten. Ten slotte wordt fair trade van een andere kant belicht. Cultureel antropoloog Daniel Aleksin vraagt zich af of fair trade wel zo fair is als het zich voordoet. Hij pakt een casestudy erbij en onderzoekt of fair trade wel zo fair is voor de producenten van fairtradekoffie in Mexico en voor de consumenten die deze koffie kopen. Naast de bovengenoemde wetenschappelijke artikelen heeft Fair World u meer te bieden. In het tijdschrift zijn ook vrije bijlagen van de redacteuren te vinden waarin ze kort op fair trade terugkomen vanuit hun eigen interessegebied. In deze bijlagen proberen ze weer andere aspecten van fair trade naar boven te halen. De redacteuren mochten daarin hun gang gaan, wat voor extra afwissing in ‘Fair World’ zorgt. In de vorm van een interview, column, reisverslag of recensie zullen de bijdragen de verborgen link met globalisering weer naar boven halen. Het doel van ‘Fair World’ is om nieuwe inzichten te geven aan diegenen die belangstelling tonen voor de samenleving waarin we leven. Het tijdschrift zelf kan niets veranderen. Hopelijk zal het u, als lezer, bewuster maken van de maatschappij waarin we leven en hoe die geleefd wordt door de globalisering. “Everybody makes the difference.” De hoofdredactie, Saskia Huijgen en Daniel Aleksin
Bibliografie Gendron, Corinne, Véronique Bisaillon en Ana Isabel Otero Rance. The Institutionalization of Fair Trade: More than Just a Degraded Form of Social Action. Journal of Business Ethics 86: 63-79. 2009. Print World Fair Trade Organisation. “What is Fair Trade? 7 november 2009. http://www.wfto.com/index. php?option=com_content&task=view&id=1&Itemid=13 Geraadpleegd op 23 juni 2012.
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
3
GLOBALISERING en FAIRTRADE Een BLIK op de GESCHIEDENIS
Abstract
4
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
In het kader van globalisering zal dit artikel de ontstaansgeschiedenis van fair trade bestuderen. Fair trade is pas ontstaan aan het eind van de vorige eeuw, en is dus een heel jong concept. Wat zorgde er voor dat fair trade toen pas ontstond? Werd er voldaan aan bepaalde voorwaarden die het ontstaan van fair trade mogelijk maakte? Dit artikel zal vanuit een historisch perspectief naar de ontwikkeling en (dis)continuïteit van bepaalde factoren kijken. De econoom Taylor spreekt over de zogenaamde ‘flesh’ en ‘spirit’ die sterk moeten zijn voor een bloei in globalisering. Grofweg vertegenwoordigt de ‘flesh’ de economie en technologie en de ‘spirit’ de politieke wil en instituties van een maatschappij. Uit het artikel zal blijken hoe deze ‘flesh’ en ‘spirit’ in relatie staan tot (het ontstaan van) fair trade in de vorige eeuw. Hoe ziet de aan- en afwezigheid van deze factoren in de geschiedenis van fair trade eruit? De hoofdvraag die beantwoord zal worden is of de voorwaarden die globalisering doen bloeien ook bepalend zijn voor de opkomst en bloei van fair trade.
Inleiding Waar fair trade eens een “linkse hobby” was, lijkt eerlijke en duurzame handel nu maatschappelijk gedragen te worden. Het consumeren van fair trade producten is steeds hipper en elke gerenommeerde supermarkt heeft de producten in zijn assortiment. Fair trade kan ook gezien worden als uitdrukking van globalisering . Vanuit een historisch perspectief wordt globalisering als een discontinu proces gezien, waarbij sprake is van bloei en verval. De econoom Taylor stelt dat er een aantal voorwaarden is die het proces van globalisering doen opbloeien, namelijk de zogenaamde ‘flesh’ en ‘spirit’. Grofweg vertegenwoordigt de ‘flesh’ de economie en technologie en de ‘spirit’ de politieke wil en instituties van een maatschappij. Gezien fair trade een uitdrukking van globalisering is en globalisering door historici gezien wordt als een niet-lineair proces, rijst de vraag of de factoren die de ontwikkeling van globalisering beïnvloeden ook een rol spelen bij de ontwikkeling van fair trade. Dit artikel zal aan de hand van het model van Taylor de geschiedenis van fair trade sinds haar ontstaan bestuderen. Dit zal ik doen door eerst duidelijk te maken wat er onder globalisering wordt verstaan en wat kenmerken ervan zijn. Vervolgens zal ik kort behandelen wat fair trade inhoudt. Als laatste zal ik vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw tot en met het jaar 2000 per circa twee decennia TEKST: BEATRICE AUGRANDJEAN onderzoeken of de krachten die Taylor als voorwaarden ziet voor bloei in globalisering ook van toepassing zijn voor een opleving van fair trade. TEKST: BEATRICE AUGRANDJEAN
Globalisering
Verschillende wetenschappen hebben verschillende definities van en visies op globalisering. De historicus Nayyar meent dat het begrip ‘globalisering’ op twee manieren wordt gebruikt: enerzijds op een positieve manier, om een proces van integratie in de wereldeconomie te beschrijven. Anderzijds op een normatieve wijze om voor deze snelle integratie in de wereldeconomie een ontwikkelingsstrategie voor te schrijven (Nayyar 137, vertaling BA). Hij stelt dat globalisering gedefinieerd kan worden als een proces dat gekenmerkt wordt door een toenemende economische openheid, een toenemende economische onderlinge afhankelijkheid en een grotere economische integratie in de wereldeconomie. Het kenmerk van historici is dat zij zich richten op hoe processen zich ontwikkelen in de tijd. Hierbij rijst de vraag vaak of globalisering pas sinds kort gaande is, of juist al veel langer. Volgens de econoom Brakman is globalisering van alle tijden, evenals de aandacht ervoor (Brakman 2004). Ook Taylor stelt dat globalisering en het drijven van handel over de eigen landsgrenzen heen wat daarmee gepaard gaat, geen nieuw verschijnsel is (Taylor 2). Hij stelt dat globalisering geen lineair proces is, maar juist continuïteit en discontinuïteit kent. Het kenmerkt zich dus door bloei en verval. Ook de antropologen Inda en Rosaldo beamen deze niet-lineariteit in globalisering. Aan de hand van geograaf en socioloog Harvey stellen ze dat de kenmerken van globalisering geen graduele of continue zijn. Eerder vinden ze plaats in “[…] discrete phases of short and concentrated bursts” (Harvey 1989 in Jonathan X. Inda & Renato Rosaldo 2002:6).
Globalisering ontwikkelt zich dus niet rechtlijnig. Moet er dan aan bepaalde voorwaarden worden voldaan? Taylor stelt dat er inderdaad voorwaarden zijn die de ontwikkeling van globalisering beïnvloeden, namelijk twee factoren: de ‘flesh’ en ‘spirit’. Grofweg vertegenwoordigt de ‘flesh’ de economie en de technologie. Het gaat om krachten die economische globalisering via marktintegratie bevorderen. Tijd-ruimte compressie is hierbij van belang, want zo gaat het onder andere om technologische ontwikkelingen als de computer en het internet en het vliegtuig. Het gaat dus om het transport van zowel goederen als communicatie (Taylor 4). Onder de ‘spirit’ worden de politieke wil en instituties van een maatschappij verstaan, zoals handelsbeleid en veiligheidsrechten. Het gaat hier dus om immateriële zaken, in tegenstelling tot de ‘flesh’. Volgens Taylor zijn de materiële mechanismen van de ‘flesh’ ingebed in de ‘spirit’ (Taylor 4). De voorwaarde waar Taylor over spreekt voor een opleving in globalisering is dat er sprake moet zijn van zowel een sterke ‘flesh’, als een sterke ‘spirit’. Zo kan een maatschappij wel over een goede economie beschikken met grote groei op technologisch gebied; als er geen sprake is van goodwill en stabiliteit in de politiek en de instituties van die maatschappij, kan er geen gebalanceerde bloei zijn in de globalisering van die maatschappij.
Fairtrade
In tegenstelling tot globalisering, is fair trade een heel jong verschijnsel. Wat houdt fair trade precies in? Volgens Paolo Ghillani, directeur van FLO (Fairtrade Labeling Organizations International) en Max Havelaar Zwitser-
land, gaat fair trade om ontwikkeling. Het overkoepelende doel is duurzaam levensonderhoud voor zowel de welvarenden in het Noorden (Noord Amerika en Europa) als de kansarmen in het Zuiden (Afrika, Midden-en ZuidAmerika en Azië) (“The University” 144, vertaling BA). Fair trade producten worden geproduceerd onder de voorwaarden van een gegarandeerde minimumprijs voor de boeren. Verder is er sprake van duurzaamheid van het milieu, een democratische organisatie, gegarandeerde arbeidsrechten en geen kinderarbeid. Bovendien zorgen de prijsgarantie en de sociale premie betaald aan de fair trade boeren ervoor dat ziekenhuizen, scholen, wegen en andere broodnodige infrastructuur gebouwd kunnen worden (“The University” 141, vertaling BA). Deze aandacht voor producent en milieu is niet altijd zo geweest. De oorsprong van de fair trade beweging ligt in de jaren 20 van de vorige eeuw, waar de ‘flesh’ en ‘spirit’ van Taylor in verschillende mate aanwezig waren. Hoe is de aan- of afwezigheid van deze factoren te zien in de geschiedenis en wat voor effect had dit op het ontstaan van fair trade?
Jaren ‘20-’40
Het begin van de fair trade beweging onstond in het interbellum van 1918 tot 1939, toen geprobeerd werd om de internationale grondstoffenmarkt te bedwingen. Er was sprake van een sterke prijsdaling dankzij de afname van vraag in het Noorden, veroorzaakt door een mondiale economische crisis (“The Fair Trade Network” 413, vertaling BA). Gezien vanuit Taylor’s model was er dus sprake van een bereidwillige ‘spirit’, terwijl de ‘flesh’ erg zwak was. Er was een (politieke) wil, 26 JUNI 2012
FAIR WORLD
5
‘spirit’, die wat aan de marktsituatie wilde doen. De economie bevond zich echter in een crisis, waardoor de ‘flesh’ erg zwak was. Deze verhouding komt overeen met Taylor’s analyse van de vroegmoderne periode, waar de ‘spirit’ ook ontwikkelder was dan de ‘flesh’ (Taylor 6). Omdat de economie niet stabiel was en er (nog) geen sprake was van politieke wil ten gunste van fair trade, ontstond er nog niets concreets voor de ontwikkeling van fair trade.
Jaren ‘40-’60
In de jaren die volgden, speelde De Tweede Wereldoorlog een belangrijke rol voor fair trade. De Tweede Wereldoorlog zorgde namelijk voor een tijdelijke stijging in de prijs van grondstoffen in relatie tot vervaardigde goederen. In 1944 leidde dit tot een overleg van de geallieerden in de Verenigde Staten over overeenkomsten die de basis moesten leggen voor de internationale handel en het ontwikkelingsregime van het naoorlogse tijdperk. Er werd gezocht naar een nieuwe internationale regelgeving die gebaseerd zou zijn op een stabiel monetair systeem en liberale handelsvoorschriften. Dit resulteerde onder andere in de oprichting van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank. Tevens ontstond een Wereldovereenkomst voor Tarieven en Handel (GATT: General Agreement on Tariffs and Trade) (“The Fair Trade Network” 414, vertaling BA). In de jaren ’50 was er wederom een enorme daling in de prijzen van vrijwel alle primaire grondstoffen. Dit riep een vraag naar nieuwe regels over grondstoffen op, wat resulteerde in het maken van internationale afspraken. De economie fluctueerde enorm, en ging van daling in de prijs van grondstoffen over tot juist stijging. Maar waar de economie in de jaren ’40 vervolgens even opbloeide, raakte het in de jaren ’50 alweer in verval. De ‘flesh’ was in die jaren dus niet stabiel, terwijl de bereidheid van instituties en politieke mogendheden juist wel constant was en zelfs groeide naarmate
6
FAIR WORLD
26 juni 2012
de tijd vorderde. In tegenstelling tot de vorige decennia werden in de jaren ’40-’60 wel degelijk instituties opgericht en mondiale afspraken gemaakt die ten gunste waren van de ontwikkeling van fair trade.
Jaren ‘60-’80
De internationale afspraken die gemaakt waren in de jaren ’50, faalden in het doen stijgen van de exportinkomsten van landen in het Zuiden door verschillende politiek-economische redenen. Dit resulteerde vervolgens tot de eerste United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD) in 1964. Er werden afspraken gemaakt ten gunste van een grotere welvaartsstroom van het Noorden naar het Zuiden, vooral met behulp van eerlijkere handel. Om eerlijkere handel te bereiken werd gefocust op de twee belangrijkste eisen. Ten eerste wilden de Zuidelijke landen dat de rijke landen in het Noorden hun protectionistische beleid verzwakten. Ten tweede wilden de Noordelijke landen dat de financiële hulp, verzorgd door het IMF, vervangen werd door een systeem van subsidies voor oorspronkelijke producenten. De bijbehorende leuze hierbij was “trade not aid” (“The Fair Trade Network” 414, vertaling BA). Dit geeft precies de globalisation from below weer waar socioloog Falk (1997) over spreekt, omdat de maatschappij -in tegenstelling tot de elite of de staat- om hervormingen vroeg en deze zelf creëerde. In de jaren ’60 en ’70 ontstonden veel nieuwe organisaties ten behoeve van de fair trade beweging. Dit kwam onder andere door de ontwikkelde Dependency Theory. Aanhangers van deze theorie meenden dat er sprake was van een oneerlijke uitwisseling: een overschot aan rijkdom in derde wereldlanden naar consumerende of investerende eerste wereldlanden. Dit zou te wijten zijn aan het 16e eeuws koloniaal nalatenschap, dat ervoor had gezorgd dat de Derde Wereld afhankelijk van de export van enkele primaire grondstoffen van de Eerste Wereld was gemaakt. De aanhangers meenden tevens
dat Derde Wereld landen moesten breken met dit mondiale kapitalistische systeem (“The Fair Trade Network” 415, vertaling BA). Dit zorgde in de jaren ’70 voor nieuwe eisen vanuit het Zuiden voor de markten in het Noorden. Zo ontstonden er verschillende compensaties en subsidies voor producenten in het Zuiden. De jaren ’70 worden het hoogtepunt van de fair trade beweging genoemd (“The Fair Trade Network” 416, vertaling BA). Als de economie niet gunstig en stabiel is, zoeken instituties zelf een oplossing. In de jaren ’60-’80 laten deze instituties in feite zien wat er mis is met de economie en de internationale handel. Zoals Taylor stelt, zijn de materiële mechanismen van de economie -de ‘flesh’- in de politieke wil en instituties -de ‘spirit’- ingebed, en dit wordt in deze decennia heel duidelijk. Organisaties en instituties vragen om regelgeving en hervormingen, wat duidelijk de globalisation from below zichtbaar maakt.
Jaren ‘80-2000
Na de vruchtbare jaren ’70 voor de fair trade beweging, was er sprake van ontsporing van deze beweging in de jaren ’80. Landen en internationale financiële organisaties hielden zich niet meer aan afspraken over overheidsingrijpen en marktvoorschriften, en stapten over naar neoliberale hervormingen. Het was pas in 1994 dat de World Trade Organisation (WTO) werd opgericht om ontsporing en liberalisering van de markt in meer dan 120 afgevaardigde staten te bewaken en te bevorderen (“The Fair Trade Network” 416, vertaling BA). Hoewel de jaren ’80 en ’90 achteruitgang betekende voor de fair trade beweging, betekenden deze decennia juist een snelle ontwikkeling van het fair trade netwerk. Na jaren van langzame doch constante groei in de jaren ’50-‘70, nam het netwerk in de late jaren ’80 een hoge vlucht. In 1988 werd namelijk het merk Max Havelaar/ Transfair opgericht. Dit merk werd als eerste opgericht in Nederland in
1988 met als doel om zich in conventionele markten te mengen in de hoop deze te hervormen. Aan het eind van de jaren ’90 waren er zeventien Nationale Initiatieven (NI’s) door heel Europa, Noord Amerika en Japan. Deze NI’s behoren alle tot de FLO, de Faitrade Labeling Organizations International, die momenteel voor zeven producten fair trade normen hanteert. Het gaat hier om koffie, cacao, honing, rietsuiker, thee, bananen en sinaasappelsap. FLO hanteert een aantal standaarden waaronder ‘minimum criteria’, zoals gesteld op de eerste pagina van dit artikel, en de ‘werkwijze criteria’ die voor voortdurende ontwikkeling en verbetering moet zorgen (“The University” 143, vertaling BA). Sinds deze jaren heeft het fair trade netwerk ongekende afzet bereikt in een tijdperk van neoliberale globalisering (“The Fair Trade Network” 416, vertaling BA). De jaren ’80-2000 geven twee kanten van fair trade weer. Aan de ene kant is er sprake van achteruitgang voor de fair trade beweging, terwijl er aan de andere kant sprake is van vooruitgang voor het fair trade netwerk. Het fair trade netwerk neemt dan vrijwel de rol van de fair trade beweging over. Er is dan sprake van daadwerkelijke vooruitgang van fair trade. Zo wordt aan het eind van de jaren ’80 het keurmerk Max Havelaar opgericht. De kracht van de politieke wil en instituties is dan zo sterk, dat dit in de economie doorwerkt. De economie is volgens Taylor ingebed in de krachten van de politieke wil en instituties, en als deze krachten van de ‘spirit’ uiteindelijk zo sterk zijn zullen ze zichzelf als het ware inbedden in de economie. De ‘flesh’ en ‘spirit’ kunnen dan steeds beter samenwerken.
dat tot een concreet beleid met verschillende keurmerken is gekomen. Deze sterke politieke wil en instituties zoals NGO’s zijn onmisbaar geweest voor het ontstaan van fair trade. Een sterke en bereidwillige ‘spirit’ kenmerkt zich door het maken van wereldafspraken over bijvoorbeeld handel en ontwikkeling, zoals aan de hand de UNCTAD en de WTO. Deze afspraken hadden een positieve invloed op de groei van Fair Trade. De oprichting van de FLO heeft uiteindelijk voor duidelijke mondiale afspraken over fair trade gezorgd. Dit is misschien wel een van de hoogtepunten van de geschiedenis van fair trade. Hoewel een sterke (westerse) economie vaak zorgde voor neoliberale neigingen die vaak tegen de principes van fair trade ingaan, is voor een succesvol bestaan van fair trade ook deze sterke ‘flesh’ nodig. De fair trade markt heeft afzet nodig, en deze afzet moet worden ingebed in de economie. Net als het proces van globalisering zien we dat er sprake is van pieken en dalen in de groei en ontwikkeling van fair trade. Waar factoren als een sterke economie in combinatie met voldoende koopkracht en krachtige instituties zoals NGO’s van positieve invloed zijn op globalisering, is dit ook het geval bij fair trade. Een sterke ‘flesh’ en ‘spirit’ zorgen voor een gebalanceerde bloei. We kunnen stellen dat globalisering en fair trade dezelfde bodem nodig hebben voor groei.
Conclusie
Ondanks dat de geschiedenis van fair trade nog niet heel lang is, en ze waarschijnlijk nog een lange weg te gaan heeft, heeft er al veel ontwikkeling van fair trade plaatsgevonden. Deze ontwikkeling was niet lineair, maar bestond juist uit pieken en dalen. Als we kijken naar Taylor’s model in relatie tot globalisering, zien we dat de voorwaarden die globalisering doen bloeien, ook gelden voor het doen bloeien van fair trade. Vanuit een politieke wil die iets aan de zwakke economische toestand wilde doen, heeft fair trade zich ontwikkeld tot een netwerk
Bibliografie 1. Brakman, Steven, 2004. Van Oude en Nieuwe Globalisering, oratie. Rijksuniversiteit Groningen, 18 mei 2004. Elektronisch document, http://www.eco. rug.nl/~brakman/oratie18mei.pdf, geraadpleegd op 23 juni 2012. 2. Fridell, Gavin, 2004a. The Fair Trade Network in Historical Perspective. Canadian Journal of Development Studies, Volume XXV, no 3: 411-428, 2004. 3. Fridell, Gavin, 2004b. The University and the Moral Imperative of Fair Trade Coffee. Journal of Academic Ethics, no 2: 141-159, 2004. 4. Inda, Jonathan Xavier & Rosaldo, Renato, 2002. The Anthropology of Globalization: A Reader. Blackwell Publishers Ltd, Oxford 2002. 5. Nayyar, Deepak, 2006. Globalisation, histo¬ry and development: a tale of two centuries. Cambridge Journal of Economics 2006, 30, 137–159, Oxford University Press 2006. 6. Raynolds, Laura & Murray, Douglas & Wilkinson, John, 2007. Fair Trade – The Challenges of Transforming Globalisation. Routledge 2007. 7. Taylor, Alan, 2002. Globalization, Trade, and Development: Some Lessons from History. University of California 2002.
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
7
EERLIJKE HANDEL; Over RELIGIEUZE PRINCIPES en FAIRTRADE
Abstract
Dit artikel zal de relatie tussen fair trade en religie onderzoeken. Dit zal ik doen aan de hand van de volgende vraag: in hoeverre berusten de grondbeginselen van fair trade op religieuze principes? Om deze vraag te beantwoorden zal ik eerst de achtergrond van de ideeën van fair trade behandelen. Daarna zal ik, kijkend naar de Joods-christelijke geschiedenis, achterhalen op welke grondslagen het ontstaan van deze religies berusten. Hierbij zal ik ook zoeken naar enige vorm van een sociale omgangscode in die tijd. Dit om een relatie te zoeken tussen de eerste principes van religie en de eerste vorm van onderlinge regels in een beginnende samenleving. Hieruit zal blijken dat in de grondslagen van zowel fair trade als religie twee begrippen vaak naar voren komen: eerlijk en rechtvaardig. Beide principes vloeien voort uit de goedheid van de mens. Ook zal ik hebben over het groeiend bewustzijn van de mens en het daardoor groeiende succes van fair trade. Dit groeiend bewustzijn zal ik ook aan religie koppelen. 8
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
Inleiding Globalisering heeft voor mondialisering van handel gezorgd, dit kan zowel positief als negatief worden gezien. Hoe dit wordt gezien, ligt geheel aan de discipline vanuit waar naar de gevolgen gekeken wordt. Ethici zien de misstanden in ontwikkelingslanden omdat boeren voor een minimale prijs onder slechte arbeidsomstandigheden werken als een zeer negatief gevolg. Daarentegen vinden economen dit niet zorgelijk. Zij kijken slechts naar de voordelen die het meebrengt voor de wereldhandel. (Schramm 2012) Toen de slechte arbeidsomstandigheden voor werknemers in ontwikkelingslanden in Westerse landen aan het licht kwamen, werd hier schokkend op gereageerd. Er werd een oplossing bedacht, die beide partijen, zowel de arbeider als de consument, ten goede zou komen. Eén van deze oplossingen is fair trade: Eerlijke handel. Dit artikel zal de relatie tussen deze eerlijke handel en religie behandelen. De manier waarop deze bestaat zal worden ontdekt aan de hand van de volgende vraag: in hoeverre berusten de grondbeginselen van fair trade op religieuze principes? Hiervoor wordt er eerst naar de grondbeginselen van beide fenomenen gekeken, deze zullen belangrijk zijn voor een direct antwoord op de onderzoeksvraag. Principes waarop religie berusten zijn deels speculatief. Een ware manier van geloven bestaat niet en bij het kijken naar religie als verschijnsel zullen subjectieve bronnen de overhand nemen. Daarom is voor een goed antwoord een doelgerichte kijk op religie nodig. Dit artikel zal zich daarom toespitsen op de rol die religie heeft gespeeld in de sociale omgangsnorm(en) van een beginnende samenleving. Daarnaast is voor een onderzoek over religie en fair trade het belangrijk te kijken naar religie in een gemoderniseerde samenleving. Het koppelen van fair trade aan religie kan namelijk alleen als we religie benaderen in zijn huidige vorm. De grondbeginselen van fair trade liggen duidelijk aan het oppervlakte en zullen kort uiteen worden gezet. Het artikel zal daarna ingaan op de vraag waar fair trade zijn succes aan te danken heeft. Dit succes zal ik koppelen aan het verschijnsel religie. De grondbeginselen van fair trade zullen immers invloed hebben op haar groeiend succes en duidelijkheid over dit succes zal meer licht werpen op belangrijke grondbeginselen. TEKST: JULIA MENS
Grondslagen religie
Een samenleving zonder enige vorm van wetten en regels is gedoemd TEKST: JULIAtot MENS chaos. Aan het begin van de mensheid toen samenlevingen ontstonden, bestonden er nog geen wetten en regels. Naarmate er steeds grotere groepen mensen kwamen en er kleine vormen van nederzettingen ontstonden, kwam hier steeds meer behoefte aan. Het was belangrijk dat er een manier was waarop mensen in harmonie met elkaar konden samenleven. Drieduizend jaar geleden leefde er in de Egyptische woestijn een volk, het Joodse volk. Dit volk heeft de bekende tien gebonden opgesteld. Deze tien geboden zijn de eerste ‘regels’ in de geschiedenis die iets zeggen over hoe mensen met elkaar zouden moeten omgaan. Het is de eerste ethische code die door mensen is opgesteld. Het zijn simpele regels, maar buitengewoon belangrijke voor een samenleving (Mariëtte van den Hoven 2012). Volgens theoloog Hein Jan van Ogtrop liggen hier de grondbeginselen die belangrijk zijn voor mijn artikel. Mensen wilden een eerlijke omgang met elkaar om de omgang tussen personen in een samenleving zo gemoedelijk mogelijk te laten verlopen (van Ogtrop 25). Uit de vraag naar deze eerlijke omgang zijn de tien geboden ontstaan. Bij het ontstaan van de tien geboden werd er na gedacht over ethische vraagstukken, namelijk vraagstukken die moesten leidden naar een deugdzaam leven.
Wat een deugdzaam leven is, zal voor iedereen subjectief zijn (Mark Timmons ‘Moral Relativism’). Volgens Joods-christelijke tradities lijdt je een deugdzaam leven als je onder andere je medemens als gelijke behandelt en eerlijk tegen iedereen bent (Manenschijn 27). Een belangrijk principe van religie is dus eerlijkheid.
Religie in een geglobaliseerde wereld
Naast het bovenstaande stuk over de grondbeginselen van religie is ook de rol van religie in een geseculariseerde wereld van belang voor het beantwoorden van mijn vraag. Godsdienstwetenschapper Henk Tieleman meent dat sinds de modernisering er niet minder gelovigen zijn gekomen, maar juist meer: ‘’ Terwijl onstuitbare kerkelijke leegloop in West-Europa de indruk kon doen ontstaan dat religie en moderniteit elkaar niet verdragen, leek het er anderzijds op dat de wereld alleen maar religieuzer werd’’ ( Tieleman 2011. 153) De wereld seculariseert, moderniseert en individualiseert. Hij meent dat men ondanks deze individualisering teruggrijpt op religie. In een geïndividualiseerde wereld is het lastig houvast te vinden, en deze houvast kan religie bieden. Omdat de kerk echter zijn maatschappelijke functie is verloren door secularisering, individualiseert niet alleen de mens maar ook religie
zelf. Dit zorgt ervoor dat de uitoefening van religie steeds gevarieerder en menseigen wordt. Mensen grijpen dus terug op religie om houvast te vinden, maar beoefenen deze religie wel allemaal op een eigen manier. (Tieleman 2011. 157)
Fair trade
Fair trade winkels in westerse landen doen het goed. Bedrijven als bijvoorbeeld Starbucks kennen een sterke groei en mondialiseren sterk. Waar komt het succes van fair trade vandaan? En op welke beginselen berust het eigenlijk? De ethicus Gavin Fridell onderzoekt in zijn artikel The fair trade network in historical perspective het ontstaan van het fair trade netwerk. Over de voorwaarden waaraan fair trade moet voldoen schrijft hij het volgende: ‘’Generally speaking, goods are certified as fair trade by fair trade umbrella organizations if they are exchanged under the terms of a minimum guaranteed price and are produced in a manner deemed to be in line with the principles of democratic organization, no utilization of child labour, recognized trade unions for workers, and environmental sustainability.’’ (Fridell 2004) In deze voorwaarden komt duidelijke het eerlijke en rechtvaardige aspect van fair trade naar voren. De gegarandeerde minimum prijzen, de manier van handelen die democratisch gaat, geen kinderarbeid en vak26 JUNI 2012
FAIR WORLD
9
bonden voor werknemers zorgen voor een rechtvaardige en eerlijke manier van handelen. Werknemers in het zogenaamde ‘Zuiden’ (ontwikkelingslanden: zuid- en midden Amerika, Afrika en Azië), worden goed behandeld en werken onder eerlijke omstandigheden. Zoals al eerder genoemd kennen fair trade producten een groot succes. Waar heeft fair trade dit succes aan te danken? Komt dit door het groeiende bewustzijn van de consument? Het antwoord op deze vragen is lastig te geven. Een marktonderzoek kan hiervoor uitkomst bieden. Maar de echte reden waarom mensen fair trade kopen blijft lastig te onderzoeken. We kunnen bedenken dat mensen zich steeds bewuster worden van fair trade. Het is een duurder product, dus voor de consument is dit ongunstiger. Toch weegt dit voor mensen niet op tegen de voordelen. Een logisch voordeel is het eerlijke en rechtvaardige aspect van fair trade, omdat dit het enige verschil is tussen fair trade producten en niet fair trade producten. Mensen voelen zich goed na het kopen van fair trade. Hoe komt het dat mensen zich bewuster zijn geworden? In een wereld waar steeds geavanceerdere technologie zorgt voor een groeiende geïndustrialiseerde wereld, speelt media een grote rol in het bewuster worden van consumenten. Misstanden uit ontwikkelingslanden zijn voor het ‘Noorden’ geen geheim meer. Iedere dag zijn op tv en internet de verschrikkelijkheden uit de derde wereld te zien en goede doelen weten de mens succesvol aan het denken te zetten. Het bewustzijn van de mens groeit. Dat fair trade producten succes hebben, is daarom een logisch gevolg van globalisering.
Fair trade en religie
Niet alleen het succes van fair trade neemt toe, ook hebben we gezien dat in onze gemoderniseerde samenleving religie populairder wordt. Daarbij kunnen we nu stellen dat de grondbeginselen van zowel religie als fair trade op hetzelfde principe berusten: eerlijkheid. Psycholoog en theoloog Natale formuleert dit principe duidelijker. Hij spreekt in zijn artikel ἐμπάθɛια (Empatheia) and Caritas: The Role of Religion in Fair Trade Consumption (2011)
10
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
over de empathie van gelovigen. Smith (2003: in Doran en Natale 2011:4) meent dat gelovigen altruïstischer zijn dan ongelovigen. Ook zullen deze gelovigen meer empathie jegens anderen hebben dan ongelovigen. Mensen met een groot empatisch vermogen, gedragen zich op zodanige manier dat anderen daar voordeel uit hebben. Doran en Natale concluderen hieruit dat deze gelovigen meer zullen doen om voor minder bedeelden te zorgen. Het kopen van fair trade kunnen we hier als een voorbeeld van zien. Ook volgt hieruit dat ongelovigen minder snel geneigd zullen zijn fair trade te kopen, zij zijn immers, volgens Smith, minder altruïstisch en zullen zich minder kunnen inleven in de omstandigheden waaronder een groot gedeelte van de wereld leeft en werkt. Christina Zeker, gelovige en schrijfster voor het blad U.S. Catholic, heeft in datzelfde blad een artikel over fair trade producten geschreven. Zij schrijft dat het kopen van fair trade voedsel haar verrijkt als persoon. Dit komt omdat ze haar idealen, die ze mede door haar geloof heeft, kan nastreven door het kopen van fair trade. Ze vertelt dat ze zich er goed door voelt. Door iets te kopen en eigenlijk op hetzelfde moment iets te geven (Zeker 2006). Deze gedachte pas heel mooi in het christelijke geloof. En niet alleen in het christelijk geloof past deze gedachten goed, ook in anderen religies. In de Islam is één van de vijf zuilen de zogenaamde zakât: het geven van aalmoezen aan armen, wezen, gevangen, slaven, schuldenaars, reizigers en strijders voor God (Driessen 2010: 127). Fair trade is eigenlijk een aalmoes: door een hogere prijs te betalen voor producten, geef je aan de arme arbeiders. De gedachte van Zeker kan als een bevestiging van het idee van Doran en Natale gezien worden. Zeker bevestigd immers hun conclusie dat gelovigen eerder geneigd zijn fair trade te kopen dan ongelovigen.
Conclusie
Eerlijke handel draait om eerlijke en rechtvaardige omstandigheden voor de werknemer. Fair trade is in het leven geroepen naar aanleiding van ideeën over hoe de samenleving er in de toekomst uit moest zien. De oprichters van het fair trade netwerk zagen de toekomsten voor arbeiders negatief.
Fair trade heeft daarin verandering gebracht. Steeds meer winkels en bedrijven verkopen en produceren fair trade producten. In een ideale toekomst zou alle handel fair zijn, maar deze weg is nog lang. Het groeiend succes van fair trade producten in het Westen belooft echter veel. Consumenten worden zich bewuster van wat zij kopen en kiezen steeds vaker voor fair trade. Een belangrijk principe van religie is eerlijk zijn en handelen. De grondslagen van religie berusten op de goedheid van de mens. Ook fair trade is uit dit idee ontstaan: consumenten die zich realiseerden dat het kopen van niet ‘fair’ producten slecht was. Zij handelden naar het goede en zo werd fair trade in het leven geroepen. Concluderend kunnen we dus stellen dat het beginsel van fair trade, namelijk: eerlijke omstandigheden voor iedereen, een religieus principe is.
Bibliografie 1. Fridell, Gavin, 2004b. The Fair Trade Network in Historical Perspective. Canadian Journal of Development Studies, Volume XXV, no 3: 411-428, 2004. Van Ogtrop, HJ. ‘’Woorden om te doen. Geloven en politiek handelen.’’ Uitgave Gooi en Sticht 1983. P 25 Henk Driessen, ‘In het Huis van de Islam’, SUN 2010: 127 Mark Timmons, ‘Moral Relativism’. Moral Theory. Rowman & Littlefield 2002. Caroline Josephine Doran and Samuel Michael Natale, ἐμπάθɛια (Empatheia) and Caritas: The Role of Religion in Fair Trade Consumption , Journal of Business Ethics, 2011, Volume 98, Number 1, Pages 1-15 Tieleman, Henk ‘godsdienstwetenschappen en globalisering’ Universiteit Utrecht, Hoorcollege Liberal Arts and Sciences (2012) Schramm, March ‘economie – it’s a small world’ Universiteit Utrecht, Hoorcollege Liberal arts and sciences (2012) Christina Zeker. ‘’The Price is Right: Buying fair trade products can bring peace of mind and peace on Earth.’’ U.S Catholic, November 2006. Mariëtte van den Hoven ‘Inleiding in de Ethiek’ Universiteit Utrecht, hoorcollege Ethiek in context (2012) Gerit Manenschijn, ‘’Riskante humaniteit: over de civilisatie van de gewelddadige mens’’. Lannoo 2002. 27
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
11
INTERNATIONALE HANDEL, FAIR TRADE en het KLIMAAT
Abstract
12
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
Een van de grootste problemen van deze tijd is klimaatverandering. Het is een uitdrukking en een gevolg van globalisering die onze hedendaagse wereld kenmerkt. Globalisering gaat gepaard met internationale handel die economieën over de hele wereld met elkaar verbindt. Bij de gangbare wijze van internationale handel en productie van handelsproducten worden er veel broeikasgassen uitgestoten. Dit artikel verbindt het fenomeen van internationale handel met het klimaatprobleem door na te gaan of en op welke wijze deze handel klimaatverandering beïnvloedt. Het artikel draagt bij aan de discussie over de noodzaak van zogenaamde eerlijke handel, waarbij fair trade organisaties oproepen tot milieubewust handelen. Na een korte uiteenzetting van het klimaatprobleem behandelt dit artikel de oorzaken van klimaatverandering en de rol van de internationale handel daarbij. Aangezien de World Trade Organisation grote invloed heeft op hoe deze internationale handel plaatsvindt, wordt hun milieubeleid ook onder de loep genomen. Vervolgens wordt er nagegaan wat er nu moet veranderen aan de internationale handel om het klimaatprobleem tegen te gaan en of fair trade daar in beginsel aan tegemoet komt.
Inleiding
Sommigen noemen het een hype, anderen zien het als de grootste bedreiging voor de mens ooit gekend. Soms is de politieke bemoeienis groot, denk aan Al Gore, maar in andere landen wordt er nauwelijks aandacht aan geschonken. Het gaat hier natuurlijk over klimaatverandering. Toch begint er nu langzamerhand consensus te ontstaan in de wetenschap over het feit dat het klimaat op de wereld aan het veranderen is. Zo blijkt uit een citaat uit een IPCC rapport: “There is considerable confidence that Atmosphere Ocean General Circulation Models (AOGCM’s) provice credible quantitative estimates of future climate change” (IPCC, Fourth Assessment Report: Climate Change 2007). Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Welke factoren hebben invloed gehad op het opwarmen van het klimaat? Volgens Glen Peters en Edgar Hertwitch speelt internationale handel een belangrijke rol in het proces van klimaatverandering. Er zijn speciale formules waarmee de uitstoot van broeikasgassen gemeten wordt bij handel tussen landen. Uit de resultaten van deze berekeningen blijkt dat 21,5% van de mondiale CO2 uitstoot het gevolg is van internationale handel (Peters & Hertwich 1403). Ruim een vijfde van alle uitstoot wordt dus veroorzaakt door handel tussen landen. En deze uitstoot van CO2 heeft natuurlijk gevolgen voor het klimaat. Het broeikasgas CO2 wordt namelijk gezien als de motor achter de hele klimaatverandering. CO2 uitstoot komt dus voor een groot deel voort uit internationale handel. Nu is internationale handel wellicht een breed begrip, daarom is het belangrijk dat dit eerst gedefinieerd wordt. Handel is het uitwisselen van goederen en diensten, meestal in ruil voor geld, tussen verschillende landen. In dit artikel wordt handel een stuk breder genomen: de processen die leiden tot handel en de processen die handel tot gevolg hebben zoals productie en transport. Het is belangrijk om de internationale handel in verband te brengen met het klimaatprobleem omdat beide factoren de hele wereld aangaan. Het unieke aan het klimaatprobleem is dat de uitstoot van broeikasgassen, ongeacht wáár ze uitgestoten worden, het klimaat over de héle wereld beïnvloedt. Daarom heeft de hele wereld er belang bij dat de uitstoot van broeikasgassen verminderd wordt. (Nielsen 2-3) Als er zoveel uitstoot van broeikasgassen is, is milieubewuste internationale handel dan wel mogelijk? World Fair Trade Organisation (WFTO) meent van wel. Een van de tien principes van fair trade volgens het WFTO is: “Respect voor het milieu”. Fair trade producten zouden wel op een milieubewuste manier worden verhandeld, aangezien er strenge milieueisen worden gesteld aan de producten. Maar betekent dit dat de reguliere internationale het milieu niet ‘respecteert’? Wat is nu het klimaatprobleem, hoe wordt dit veroorzaakt en hoe draagt internationale handel hier aan bij? Hoe wordt het klimaatprobleem op politiek niveau bestreden en dan vooral gezien vanuit de WTO? Wat zijn de gestelde doelen bij verschillende klimaatconferenties om klimaatverandering tegen te gaan en draagt fair trade bij aan deze bestrijding? Deze vragen zullen in dit artikel behandeld worden zodat vervolgens de centrale vraag beantwoord kan worden, namelijk: Komt fair trade in beginsel tegemoet aan de bestrijding van het klimaatprobleem? TEKST: SASKIA HUIJGEN
Het klimaatprobleem en de rol van internationale handel
De afgelopen 20 tot 30 jaar is het klimaatprobleem en de daarbij behorende Global Warming een steeds belangrijker thema geworden. Dat het klimaatprobleem als een serieus probleem werd gezien begon zo ongeveer met het klimaatverdrag in Rio de Janeiro in 1992, dat toen door 189 landen over de hele wereld werd ondertekend. In het verdrag stond dat de uitstoot van broeikasgassen gereduceerd moest worden, waarbij de uitstoot van CO2 als de grootste boosdoener werd gezien. De uitstoot van het broeikasgas koolstofdioxide zorgt namelijk voor een versterkt broeikaseffect, aangezien deze chemische deeltjes warmte vasthouden. Naast koolstofdioxide zijn er ook nog de broeikasgassen methaan(CH4), lachgas(N2O) en waterdamp(H2O). Door het verbranden van fossiele brandstoffen komt er extra CO2 in de atmosfeer. De industrie, de energiesector en het verkeer zijn de grootste boosdoeners als het gaat om CO2 uitstoot, terwijl veeteelt bijna geheel verantwoordelijk is voor de methaanuitstoot en landbouw voor het grootste gedeelte verantwoordelijk
is voor de uitstoot van lachgas. (Kortmann, L.J, Edgar Peijnenborgh, Judith Harrewijn en Lindske van Hulst 13) En dit is waar de internationale handel om het hoekje komt kijken, aangezien de internationale handel een grote rol speelt in de uitstoot van deze CO2 door middel van de productie en consumptie van goederen die internationaal verhandeld worden. Waar komt die eerder genoemde 21,5% van alle uitgestoten broeikasgassen vandaan? Glen Peters, onderzoeker naar de ontwikkeling van effectief mondiaal klimaatbeleid en Edgar Hertwich, professor in Energy and Process engineering, beschrijven in hun artikel hoeveel uitstoot van broeikasgassen er plaatsvindt als gevolg van internationale handel. Ze omschrijven het huidige handelsmechanisme. Namelijk dat er een geografische scheiding is met aan de ene kant de consumenten en aan de andere kant de CO2 -uitstotende productie van de producten (voor de consumenten). De vervuilende productie is dus verschoven naar plekken ver weg van de consument. Maar uiteindelijk komt het er op neer dat waar de vervuiling ook plaatsvindt, de hele wereld daar evengoed de gevolgen van zal ervaren.
Zo blijkt uit verscheidene onderzoeken dat stijgende consumptie in ontwikkelde landen gepaard gaat met stijgende productie in ontwikkelingslanden (Peters en Weber 1). China is hier een voorbeeld van, aangezien China een van de grootste producerende landen is op dit moment en een land met een enorm percentage export. Dat de productie van China maar blijft stijgen is een gevolg van de stijgende consumptie in ‘het Westen’. Deze scheiding van consumptie en productie is de belichaming van CO2 uitstoot als gevolg van handel. De eerder genoemde 21,5% van de gehele CO2 uitstoot die voortkomt uit internationale handel is het gevolg van deze scheiding. Er wordt veel onderzoek gedaan naar wat voor vervuiling de internationale handel teweeg brengt. Behalve CO2 uitstoot is er bijvoorbeeld lucht-, wateren landvervuiling, en ook het schade toebrengen aan regenwoudproducten. Maar het meest vervuilende aspect van een consumeerbaar handelsproduct is de CO2 die uitgestoten wordt bij de productie. Waarbij zaken als elektriciteit, transport en fabricering als indirecte manieren van uitstoten worden beschouwd, is de productie de directe veroorzaker van de CO2 uitstoot. 26 JUNI 2012
FAIR WORLD
13
Wat ook bijdraagt aan de grote hoeveelheid vervuiling is dat de productie veelal plaatsvindt in ontwikkelingslanden. Als er iets kenmerkend is aan ontwikkelingslanden dan is het dat ze weinig respect hebben voor het milieu, aangezien zo goedkoop mogelijk produceren belangrijk is om winst te kunnen maken. In ontwikkelingslanden is er daarom nauwelijks sprake van een klimaatbeleid. Zo zeggen Peters en Hertwich ook in hun artikel: “However, without fully and uniformly costing externalities, production may occur in regions with poor environmental performance or weak environmental legislation.” (Peter en Hertwich 1401)
Klimaatbeleid en de WTO
De World Trade Organisation en internationale handel zijn als moeder en kind: de WTO stelt regels en heeft enorme invloed op de internationale handel zoals die nu plaatsvindt. Als de internationale handel wordt besproken, kan de WTO dus niet uitblijven. De WTO is een handelsorganisatie waarvan 155 landen over de hele wereld lid zijn. Afgevaardigden van elk land komen een paar keer per jaar bijeen in Genève om dan te discussieëren over afspraken die gemaakt moeten worden over de wereldhandel. Elk land dat lid is wordt gecontroleerd door de WTO opdat ze zich aan de gemaakte afspraken houden. Ook brengt de WTO jaarlijks een rapport uit. De hoofdfunctie van de WTO is om er voor te zorgen dat handel over de hele wereld soepel vergaat. “Its main function is to ensure that trade flows as smoothly, predictably and freely as possible” (World Trade Organisation). Een belangrijk doel van de WTO, volgens de WTO zelf, is dan ook zo veel mogelijk liberalisering van de handel over de hele wereld. Dat houdt in dat er zo min mogelijk handelsbarrières zijn tussen landen bij het handelen. De WTO is tegen exportsubsidies, dumpingpraktijken en dat soort zaken. Ze zeggen ook aan het milieu te denken, maar dat leden van
14
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
de WTO milieubescherming niet mogen gebruiken als een vermomming voor handelsprotectionisme. Laura Nielsen, professor in WTO recht, schrijft in haar artikel dat er bij de WTO geen vastgestelde overeenkomsten over het milieu bestaan en dat landen die lid zijn van de WTO zich ook niet aan milieu regels hoeven te houden. Als hier verandering in moet worden aangebracht en de WTO zou wel milieuregels op gaan stellen dan moet er rekening gehouden worden met hoe er beslissingen worden genomen bij de WTO. Als het klimaatprobleem bij de regelgeving moet worden betrokken moet er consensus bestaan over zo een beslissing tussen alle leden en daardoor kan zo een besluitvorming jaren duren. Maar het komt er nu op neer dat de WTO, de huidige ‘motor’ achter internationale handel, geen enkele aandacht besteedt aan milieubewuste handel.
Handel en klimaatbeleid
Hoe wordt het klimaatprobleem op politiek niveau bestreden? The United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) is een organisatie van de Verenigde Naties die zich bezighoudt met het opstellen van overeenkomsten over het klimaatprobleem. Een voorbeeld hiervan is het Kyoto protocol, dat op 11 december 1997 werd opgesteld. Het Kyoto protocol stelt doelen voor 37 geïndustrialiseerde landen om hun uitstoot van broeikasgassen te reduceren. Waar de UNFCCC slechts landen aanmoedigt om de uitstoot van broeikasgassen te stabiliseren, bindt het Kyoto protocol deze landen aan een soort contract. Zeer opmerkelijk is dat de Verenigde Staten, ’s werelds grootste importeur en tweede grootste exporteur en dus een van de grootste uitstoter van broeikasgassen, het protocol niet heeft geratificeerd. Dit is vanwege angst voor economische schade. Daarom staat de
VS vaak in het centrum van het handel en milieu debat. (Weber & Peters 432) Laura Nielsen beschrijft in haar artikel de vier soorten ‘climate change trade barriers’: Er zijn trade barriers waarbij het doel is om de uitstoot van CO2 te reduceren en er zijn trade barriers waarbij het doel is om een land te straffen als het niet de uitstoot van broeikasgassen heeft gereduceerd tot het aantal dat is opgelegd. Dan is er ook nog een onderscheid te maken tussen trade barriers waarbij een bepaald product wordt verboden en trade barriers waarbij het proces van de productie moet worden aangepast. Er zijn dus producten die geproduceerd worden op een niet klimaatvriendelijke manier. Een groot probleem dat hier bij komt kijken is dat het begrip ‘klimaatvriendelijk product’ nogal subjectief is (Laura Nielsen 16). De Verenigde Staten en de Europese Unie kunnen een verschillende standaard aanhouden voor wat milieuvriendelijkheid is. Daarom zou er eerst een gemeenschappelijke standaard ontworpen moeten worden voordat er echt stappen kunnen worden ondernomen wat betreft milieuvriendelijk produceren. Het hoofddoel om klimaatverandering te bestrijden blijft nog altijd het reduceren van de uitstoot van broeikasgassen. Milieuvriendelijke handel zou dus betekenen dat erbij de productie en het transport zo min mogelijk broeikasgassen uitgestoten worden.
Grondbeginselen van fair trade
Een vorm van internationale handel die niet persé slecht voor het milieu is, zou fair trade zijn. Wat houden de milieueisen van fair trade producten in? Het Natural Recources Institute (NRI) is een instituut dat onderzoek doet naar en advies geeft over duurzame ontwikkeling. Nelson en Pound hebben in de naam van het NRI in hun onderzoek een uitgebreide beoordeling gemaakt van de vele onderzoeken naar de impact van fair trade. In het verslag
van het onderzoek naar de impact van fair trade staat een box met vijf punten waar fair trade rekening mee houdt, met betrekking tot het milieu:
Fairtradeprducten vereisen: • Zo min en veilig mogelijk gebruik van landbouwchemicaliën • Een goed en veilig beheer van afval • Behoud van bodemvruchtbaarheid en waterbronnen • Verbod op het gebruik van genetisch gemodificeerde organismes • Organisaties die hun impact op het milieu beoordelen en plannen ontwikkelen om die impact te verminderen. In theorie, zegt Nelson en Pound, zouden deze vereisten een positieve impact moeten hebben op het milieu. Er is alleen helemaal nog geen methodisch onderzoek gedaan naar hoe fair trade impact op het milieu heeft. In theorie is het dus goed, nu moet het nog uitgevoerd worden. Daarbij is met de vijf bovenstaande punten nog niet de uitstoot van CO2 gereduceerd. De Engelse fair trade organisatie legt op hun site uit hoe fairtradeproducten bijdragen aan het aanpakken van klimaatverandering. Zo staat er dat het een standaardvereiste voor producenten is om het milieu te beschermen en dat milieubescherming een deel moet worden gemaakt van bijvoorbeeld het boerderijmanagement. Ook worden producenten aangemoedigd om hun gebruik van energie te minimaliseren, vooral van niet duurzame energie. Nu zijn fairtradeproducten ook wat duurder dan normale producten maar dit extra geld wordt dan ook gebruikt door organisaties in andere landen om te investeren in economische, sociale of milieuproducten. Zo kan er op het milieuaspect geïnvesteerd worden in
milieubeschermende programma’s die bijdragen aan oplossingen die nodig zijn voor het bestrijden van klimaatverandering. Een voorbeeld hiervan zijn bijvoorbeeld thee verbouwers in India die hun fairtradetoeslag hebben geïnvesteerd in een zonnepanelensysteem om de traditionele (en vervuilende) houtgestookte verwarming te vervangen. Een ander voorbeeld zijn koffieboeren in Costa Rica die hun toeslag gebruikt hebben om bomen opnieuw te planten om bodemerosie te voorkomen en daarnaast hebben ze ook geïnvesteerd in milieuvriendelijke ovens (Fair Trade organisation UK). Fairtradeproducten kosten dan wat meer, maar dat extra geld wordt vaak ook in zaken gestopt die goed zijn voor de strijd tegen klimaatverandering.
Conclusie
Internationale handel heeft over het algemeen negatieve gevolgen voor het klimaat. De internationale handel neemt namelijk 21,5% van de gehele broeikasgasuitstoot voor zijn rekening. Nu de klimaatverandering steeds meer een ‘hot topic’ is, gaat de politiek er zich ook mee bemoeien en wordt er in steeds meer landen een klimaatbeleid bedacht om de uitstoot van CO2 te
verminderen. Zo begon het met het klimaatverdrag in Rio de Janeiro en ging het verder met het Kyoto protocol. Toch wordt het ook hoog tijd dat de World Trade Organisation, de motor achter internationale handel, ook wat aan een klimaatbeleid gaat doen. Er moet namelijk wat veranderen als we de verandering van het klimaat tegen willen gaan. Want de wijze waarop de handel nu plaatsvindt is niet goed voor het klimaat en leidt tot mondiale temperatuurstijgingen. Is fair trade dan een oplossing? Komt het de principes van duurzaamheid tegemoet? Het is in ieder geval een stap in de goede richting. Theoretisch gezien staan er goede plannen op papier en zo af en toe worden deze ook uitgevoerd, zoals uit de voorbeelden bleek van Costa Rica en India. Deze voorbeelden laten zien dat fair trade wordt ingezet om de uitstoot van CO2 te reduceren. Maar toch zijn er ook onderzoeken die uitwijzen dat fair trade nog niet genoeg positieve impact heeft op het milieu. In theorie en principe komt fair trade dus wel tegemoet aan de principes van duurzaamheid, nu nog wat meer in de praktijk.
Bibliografie Fairtrade Foundation UK, “Can buying Fairtrade products help to tackle climate change?” http://www.fairtrade.org.uk/what_is_fairtrade/faqs.aspx geraadpleegd op 18 juni 2012 Kemfert, Claudia, and Richard S. J. Tol. “Equity, International Trade and Climate policy.”International Environmental Agreements: Politics, Law and Economics 2: 23–48, 2002. Print Nielsen, Laura. “Trade and climate change.” Manchester Journal of International Economic Law, Volume 7, Issue 1: 2-17, 2010. Print. International Panel on Climate Change. Fourth Assessment Report: Climate Change 2007 Kortmann, L.J, Edgar Peijnenborgh, Judith Harrewijn and Lindske van Hulst. “Klimaatverandering: oorzaken, gevolgen en oplossingen”. Delft, 2007. Print. Nelson, Valerie and Barry Pound, Natural Recourses Institute. “The Last Ten Years: A Comprehensive Review of the Literature on the Impact of Fairtrade”. 2010 Peters, Glen, and Edgar G. Hertwich. “CO2 Embodied in International Trade with Implictions for Global Climate Policy.” Environmental Science & Technology vol. 42, No. 5, 2008. Peters, Glen and Christopher Weber. “International Trade and Climate”. Nature geoscience VOL 1, 2008. Print. Weber, Christopher, and Glen Peters. “Climate change policy and international trade: Policy considerations in the US” Elsevier, 2008. Print. World Trade Organisation. “What is the WTO” http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/who_we_are_e.htm geraadpleegd op 14 juni 2012
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
15
FAIR TRADE met BETREKKING tot ECOSYSTEEMDEGRADATIE
Abstract In de afgelopen decennia is de wereldbevolking exponentieel gegroeid en de voedselindustrie doet zijn uiterste best om te voldoen aan de almaar groeiende vraag naar voedsel. Productie op grote schaal is hierdoor niet ongewoon meer en zelfs noodzakelijk geworden. Het blijkt dat deze productie ecosystemen niet onaangeroerd laat en er zelfs schadelijk voor kan zijn. Er wordt beweerd dat fair trade, eerlijke handel, dit tegengaat. Als deze bewering een juiste is, dan moet fair trade in theorie voldoen aan de criteria van het Millennium Ecosystem Assessment (MA). Mijn vraag is daarom: zijn de aanpak en grondbeginselen van fair trade succesvol volgens de criteria van MA? Om deze vraag te beantwoorden zal ik eerst ingaan op het belang van ecosystemen. Vervolgens zal ik verder gaan met het bespreken van de verslechtering van ecosystemen en daarbij leg ik het begrip duurzaamheid uit. De derde paragraaf zal de scenario’s bespreken zoals de Millennium Ecosystem Assessment die heeft gepresenteerd in haar rapport van 2005 en waarin zij de voorwaarden onderscheiden die nodig zijn om ecosysteemdegradatie te keren. Ten slotte zal ik in de vierde paragraaf de grondbeginselen en aanpak van Fair trade beschrijven en nagaan of zij tegemoet komen aan de maatregelen die volgens MA noodzakelijk zijn om een einde aan milieudegradatie te bewerkstelligen. 16
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
Inleiding
Aan al het geproduceerde voedsel dat op ons bord verschijnt, is een lang en ingewikkeld maar soms ook kort en simpel productieproces aan voorafgegaan. Al deze verschillende productieprocessen zijn afhankelijk van ecosystemen. Deze ecosystemen worden momenteel door de mens misbruikt. Zo worden zeeën volledig leeggevist en moeten bomen plaatsmaken voor landbouwgrond waarbij deze landbouwgrond op een zodanige manier wordt uitgeput dat ze na gebruik een aantal jaar nutteloos is geworden. Het Millennium Ecosysteem Assessment (MA) onderzocht de gevolgen van de verandering van ecosystemen voor de mens. Ze concludeerden dat op lange termijn de gevolgen groot zijn voor mens en milieu. Wij zijn namelijk niet alleen afhankelijk van ecosystemen voor voedsel, ecosystemen verzorgen een optimaal leefklimaat en bieden ons bescherming door middel van natuurlijke barrières tegen bijvoorbeeld overstromingen. Het MA onderzocht ook welke maatregelen nodig zijn om duurzaam gebruik van ecosystemen mogelijk te maken. Duurzame ontwikkeling kan worden gedefinieerd als een benadering die toewerkt naar de lange termijn welvaart voor de gemeenschap en voor de ecosystemen die ons ondersteunen. Dit verlangt een samenwerking van de biologische wetenschap met de sociale en economische wetenschappen. (Campbell 1306). De degradatie van ecosystemen kan volgens het MA verder toenemen, maar kan ook worden tegengehouden. Ze hebben hiervoor een viertal toekomst scenario’s opgesteld die een kans van slagen moeten hebben als het gaat om het tegengaan van ecosysteemdegradatie. Er wordt beweerd dat Fair trade, een sociale oplossing die eerlijke handel bevordert, een bijdrage levert bij het tegengaan van de degradatie van ecosystemen. Zo worden er relatief gezien minder landbouwchemicaliën gebruikt en zijn de boeren die fair trade premies ontvangen milieubewuster. Echter gebrek aan wetenschappelijk bewijs/onderzoek zorgt er voor dat dit niet met zekerheid vastgesteld kan worden (Nelson, Pound 17). Om die reden wil ik met dit artikel aantonen of fair trade in theorie wel degelijk een bijdrage levert in het tegengaan van degradatie van ecosystemen. Hiertoe maak ik gebruik van de inzichten van het MA met betrekking tot ecosystemen en de scenario’s waarin is onderzocht wanneer een scenario succesvol zal zijn in de bestrijding van de degradatie van ecosystemen. Mijn vraag is daarom: zijn de aanpak en grondbeginselen van fair trade succesvol volgens de criteria van MA? Om deze vraag te beantwoorden zal ik eerst ingaan op het belang van ecosystemen. Vervolgens zal ik verder gaan met het bespreken van de verslechtering van ecosystemen en daarbij ga ik leg ik het begrip duurzaamheid uit. De derde paragraaf zal de scenario’s bespreken zoals de Millennium Ecosystem Assessment die heeft gepresenteerd in haar rapport van 2005 en waarin zij de voorwaarden onderscheiden die nodig zijn om ecosysteemdegradatie te keren. Ten slotte zal ik in de vierde paragraaf de grondbeginselen en aanpak van Fair trade beschrijven en nagaan of zij tegemoet komen aan de maatregelen die volgens MA noodzakelijk zijn om een einde aan TEKST: MARLENE HUIJER
Ons belang bij ecosystemen
Het Millennium Ecosysteem Assessment (MA) is in 2001 van start gegaan om de gevolgen van de veranderingen van ecosystemen te onderzoeken. De mens speelt de hoofdrol in dit onderzoek omdat het MA heeft aangetoond dat het welzijn van de mens afhankelijk is van een gezond ecosysteem (Millennium Ecosystem Assessment 3). Mensen zijn dus afhankelijk van ecosystemen. Met een ecosysteem wordt een samenleving van organismen bedoeld maar ook de uitwisseling van materie en energie tussen de organismen onderling, en tussen het leven en de niet-levende omgeving. Iedereen ter wereld is afhankelijk van de natuur en de diensten die ecosystemen ons bieden voor een gezond en veilig leven. Ze voorzien ons van voedsel en water, onderdak en meubels, klimaat en frisse lucht. Veel verschillende soorten ecosystemen zijn belangrijk voor de mensheid
vanwege de verschillende diensten. Er zijn drie categorieën diensten te onderscheiden, voorzienende, regulerende, en culturele diensten (MA 7). De voorzienende diensten bestaan uit: het leveren van voedsel, zoet water, hout en vezels en brandstof. Onder de regulerende diensten valt het regelen van het klimaat, bescherming tegen over-
stromingen en het tegengaan van verspreiding van ziektes. Als laatst zijn er de culturele diensten met als meest belangrijke de educatieve, de culturele en religieuze diensten waar wij gebruik van maken. Voor de mens zijn de voorzienende diensten van levensbelang. Zo heeft het voedsel, dat elke dag weer op ons bordje verschijnt, kunnen groeien 26 JUNI 2012
FAIR WORLD
17
Global Orchestration
doordat het gevoed werd met mineralen uit de bodem en zoet water uit de natuur.
Het gaat slecht met de ecosystemen
Het is dus van groot belang dat ecosystemen deze diensten kunnen blijven leveren. Het gaat namelijk slecht met de ecosystemen. Het MA heeft geconstateerd dat er een verslechtering plaatsvindt van meerdere natuurlijke diensten die nodig zijn voor het functioneren van samenlevingen. Ten eerste zorgt meer vervuiling er voor dat er minder mogelijkheden zijn voor natuurlijke systemen om water te kunnen zuiveren. Ten tweede verliezen ecosystemen het vermogen om lokaal stabiel te blijven. Ook zijn er vanwege de schade aan natuurlijke systemen minder insecten waardoor de pollen van bloemen niet meer goed verspreid worden. En daarnaast is de bescherming van mensen door natuurlijke systemen bij extreme rampen verminderd. De duurzaamheid van ecosystemen vergroten is daardoor van groot belang want het is dé oplossing die de degradatie van ecosystemen tegengaat. (MA 2) Het begrip duurzaamheid is nauw verwant met het begrip ecosystemen. We zullen de interacties in de biosfeer beter moeten begrijpen wanneer we soorten van uitsterving willen beschermen en de kwaliteit van ons eigen leven willen verbeteren. Een methode om dit te kunnen bereiken is duurzame ontwikkeling. Dit is een economische ontwikkeling die tegemoet-
18
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
komt aan de behoeften van mensen van vandaag, zonder de toekomstige generaties te benadelen. De Ecological Society of America, `s werelds grootste organisatie van professionele ecologisten, hebben een onderzoekagenda genaamd de Sustainable Biosphere Initiative. Het doel van dit initiatief is om alle ecologische informatie vast te stellen die nodig is voor de ontwikkeling, managing en behouden van de natuurlijke bronnen van de aarde en op zo een verantwoordelijk mogelijke manier. (Campbell 1307) Dit soort initiatieven zijn een noodzakelijke voorwaarde voor het welzijn van de mens en andere organismen. Want het welzijn zal gaan afnemen wanneer er geen oplossing gevonden wordt voor de degradatie van ecosystemen. Grootschalige landbouw, boskap, fabrieken, irrigatiesystemen, vliegverkeer, stedengroei: nog nooit is er op een dergelijke grote schaal geïnteracteerd met de natuur. Een betere bescherming verlangt daarom gecoördineerde inspanningen in verschillende secties van overheden, bedrijven en internationale instituties.
De vier toekomstscenario’s
Het MA heeft nog verder onderzoek gedaan naar de degradatie van ecosystemen en heeft vier verschillende toekomstscenario’s gecreëerd. In elk van de vier scenario’s wordt er verschillend omgegaan met ecologische problemen: er wordt onderscheid gemaakt tussen een mondiale aanpak of een regionale aanpak en een proactieve of een reactieve aanpak.
Als eerst bespreken we het scenario genaamd: Het Global Orchestration scenario. Dit scenario maakt gebruik van een mondiale aanpak om bestaande problemen op te lossen. In dit scenario wordt vooral de nadruk gelegd op de wereldwijde handel en economische liberalisering. De prioriteit ligt dan ook niet bij de ecosysteemproblemen. Wel onderneemt het belangrijke stappen om armoede en ongelijkheid te verminderen en investeert in publiek goederen zoals infrastructuur en onderwijs.
Order from Strenght
Het tweede scenario is het Order from Strenght scenario. Dit scenario gaat uit van een geregionaliseerde en versplinterde wereld die zich bezig houdt met veiligheid en bescherming (tegen bijvoorbeeld terrorisme). De nadruk ligt hier voornamelijk op de regionale markten, waarbij weinig aandacht gaat naar publieke goederen. Ook hier verwacht het MA: “As in Global Orchestration, people in this scenario see the environment as secondary to their other challenges.” (Cork et all 225). De reactieve aanpak is dus ook hier van toepassing.
Adapting Mosaic
Het derde scenario, Adapting Mosaic, richt zich op een regionale aanpak die ecologische problemen wil voorkomen. Ecosystemen staan hier in het middelpunt van de politieke en economische activiteit. Lokale instellingen worden
versterkt en er komen meer lokale ecosysteem strategieën. Daarbij ontwikkelen samenlevingen een sterke proactieve aanpak van het beheer van ecosystemen. Dit lijkt een positief gegeven, maar uiteindelijk blijkt dit scenario in de praktijk geen oplossing te bieden: “Eventually, the focus on local governance leads to failures in managing the global commons. Problems like climate change, marine fisheries, and pollution grow worse, and global environmental surprises become common”. (Cork et al. 225). Volgens het MA komt dit scenario echter wel als beste naar voren. Figuur 4 Verandering van ecosysteem diensten in percentages tegenover de verschillende scenario’s
Techno Garden
Als laatste bespreken we het vierde en laatste scenario, TechnoGarden. Bij dit scenario geldt een wereldwijde verbondenheid die sterk afhankelijk is van milieuvriendelijke technologie. Waarbij gezonde ecosystemen hun diensten kunnen leveren. In dit toekomst scenario is een sterke proactieve aanpak van het beheer van ecosystemen ontwikkeld in een poging om problemen te voorkomen. Een voorwaarde om ecosysteemdegradatie te keren, en dus de laatste twee scenario’s Adapting Mozaic en Technogarden, te kunnen gelden is het doorbreken van de door de mensheid gecreëerde barrières. Ten eerste worden ecosystemen nog steeds gezien als gratis en onbeperkt, dit maakt het moeilijk om deze natuurlijke diensten te beschermen. Ten tweede, lokale gemeenschappen zijn meer bereid om natuurlijke middelen te behouden als zij daar ook profijt van hebben in plaats van grote instanties die graag regeren en de controle behouden. Als laatst zal natuurlijk bezit veel beter beschermd worden als het belang hiervan wordt meegenomen in de besluitvorming van regeringen en bedrijven.
Grondbeginselen fair trade en de criteria van de MA
In 2001 kwamen de grootste vier fair trade organisaties (Fair Trade Labelling Organisations International (FLO), International fair Trade Association (nu World Fair Trade Organisations EFTO) Network of European Worldshops (NEWS) en de European Fair Trade Associaltion (EFTA) tot een gezamenlijke definitie van fair trade. De definitie luidt als volgt: “Fair Trade is een handelsonderneming, gebaseerd op dialoog, transparantie en respect, en is op zoek naar een grotere gelijkheid in de internationale handel. Doordat fair trade voor betere handelsvoorwaarden zorgt en het de rechten veiligstelt van de producten en arbeiders, draagt het bij aan duurzame ontwikkeling.”(FINE, 1). Vooral die laatste zin is erg belangrijk. Want waardoor draagt fair trade bij aan duurzame ontwikkeling? De bijdrage is afkomstig van de fair trade principes die zijn opgesteld door de World Fair Trade Organization (WFTO) en Fairtrade International (FLO). Deze principes zijn de grondbeginselen van fair trade en geven op gemeenschappelijke wijze inhoud aan termen als eerlijke prijzen, goede arbeidsomstandigheden, het creëren van kansen voor producenten en boeren en voor ons de belangrijkste: bescherming van het milieu. (Fair trade Original) De grondbeginselen van fair trade zijn volgens de WFTO en FLO zijn te vinden in de kolom hieronder. In theorie zijn er dus sterke grondbeginselen als het gaat om het milieu. In de werkelijk is er nog nooit onderzocht of fair trade daadwerkelijk goed is voor het milieu. Het Natural Resources Institute heeft in 2009 onderzoek gedaan naar de impact van fair trade onder andere op het milieu Het onderzoek bestond uit een uitgebreide beoordeling van vele onderzoeken die zijn gedaan naar de impact van fair trade. Een belangrijke vinding
was dat geen enkel artikel methodisch had onderzocht wat het precieze effect is van fair trade op het milieu. Uit 33 onderzoeken deden driekwart uitspraken over de milieuaspecten van Fair trade maar zonder methodisch onderzoek blijft het gissen wat waarheid is (Nelson, Pound 17). Aan de hand van de MA scenario’s kan er wel in theorie worden onderzocht of fair trade goed is voor het milieu en dus ecosysteem degradatie tegengaat. Zoals beschreven voldoet het scenario Adapting Mozaic volgens het MA aan de noodzakelijke maatregelen om een einde aan milieudegradatie te bewerkstelligen. Dit scenario is een combinatie van regionaal en proactief beleid. Wanneer fair trade dus aan de criteria van het MA wil voldoen, zal het een regionale en proactieve aanpak moeten hanteren.
Grondbeginsel Fair trade met betrekking tot het milieu (World Fair Trade Organisation) • Organisaties die Fair Trade producten produceren, maximaliseren het gebruik van grondstoffen uit duurzaam beheerde bronnen in hun gamma. Deze grondstoffen worden lokaal ingekocht. • De organisaties dienen gebruik te maken van productietechnologieën en hernieuwbare energietechnologieën met als doel de uitstoot van broeikasgassen tot een minimum beperken. • Ze proberen daarbij de impact van hun afvalstroom op het milieu te minimaliseren en met behulp van organische pesticiden milieueffecten te verkleinen. • Alle organisaties maken gebruik van gerecyclede of eenvoudig biologisch afbreekbare materialen voor de verpakking.
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
19
We zien in de grondbeginselen van fair trade, dat het belangrijk is dat grondstoffen lokaal worden ingekocht. Dit is een teken van een poging tot een regionaal beleid van fair trade. We zien ook dat er rekening wordt gehouden met het milieu. Zo wordt gebruikt gemaakt van de nieuwste technologieën er gelet op het gebruik van pesticiden en verpakkingsmateriaal. Deze maatregelen zijn genomen om de impact van fair trade op het milieu zo veel mogelijk te minimaliseren. Dit is een duidelijke aanwijzing dat fair trade een proactief beleid hanteert.
Conclusie
De mensheid is bezig de natuurlijke bronnen van de aarde uit te putten. Onder invloed van een groeiende wereldbevolking en -economie en door technologische ontwikkelingen zijn er namelijk grote veranderingen aangebracht in de mondiale productie. De gevolgen voor de natuur zijn enorm. Het is daarom van groot belang is dat er in de toekomst efficiënter met de natuur wordt omgegaan. Aan de hand van vier verschillende toekomst scenario’s heeft Het Millennium Ecosystem assessment bedacht hoe dit het beste in praktijk gebracht kon worden. Het scenario Adapting Mozaic, kwam als meest succesvolle naar voren. Regionaal en proactief beleid zijn hierbij de uitgangscriteria voor ondernemingen in de nabije toekomst. Bij dit beleid wordt er genoeg rekening gehouden met ecosystemen waardoor de degradatie ervan wordt tegengegaan. Er is gebleken dat fair trade in theorie ook regionaal en proactief is, waardoor ze in de toekomst ook kunnen bijdragen aan het tegengaan van de degradatie van ecosystemen. Fair trade voldoet dus in theorie aan de criteria van de MA. Helaas is in de praktijk nog niet wetenschappelijk onderzocht welke bijdrage fair trade nu precies levert aan het milieu dus hier zal in de toekomst meer de focus op gelegd moeten worden. Voor alsnog doet fair trade een grote stap in de goede richting.
Bibliografie 1. Reece, J. B, Urry, L. A, Cain, M. L, Wasserman, S. A. P, Minorsky V, and Jackson R. B, Campbell Biology, Oxford University Press, USA 2011, 1306-1307. Print 2. Cork, S. et al. “Four Scenarios”. Millennium Ecosystem Assessment, Ecosystem and Human Well-Being: Volume 2 Scenarios: Findings of the Scenarios Working Group Island press. 2005, 223- 294. Print 3. Fair Trade Advocacy Office, “Fair trade definition and principles as agreed by FINE in December 2001” 2001. Web.18 Juni 2012. (
) 4. Fair Trade Original, “Principes” 2012 Web. 22 Juni 2012 () 5. Nelson V, Pound B, “The Last Ten Years: A Comprehensive Review of the Literature on the Impact of Fairtrade” (2009) 17-19. Web. 12 Juni 2012 6. Millennium Ecosystem Assessment, Living Beyond our Means: Natural Assets and Human Well-being. (2005) Print. 7. World Fair Trade Organization, “10 Principles of Fair Trade”, Okt. 2011. Web. 18 Juni 2012. () Figuren: Figuur 1: The Berwickshire and North Northumberland Coast European Marine Site, 2010, “Marine Ecosystem” Web. 21 Juni 2012. () Figuur 2: Blog at WordPress.com, Economic Objectorvism, “China wakes up to the dangers of pollution”, 19 juli 2007 web. 21 Juni 2012. () Figuur 3 Bron: Millennium Ecosystem Assessment, Living Beyond our Means: Natural Assets and Human Well-being. (2005)
20
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
21
Wat KOST een EERLIJKE WERELD?
Abstract
22
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
In dit artikel wordt onderzocht of het verkopen van fairtradeproducten een goed instrument is om ethische principes werkelijkheid te maken. Globalisering brengt een hoop onrecht met zich mee terwijl binnen de Westerse maatschappij de opvatting heerst dat het belangrijk is duurzaam en eerlijk te handelen. Fair trade probeert hier een oplossing te bieden door producten te verkopen die gegarandeerd eerlijk zijn. Hoewel deze producten op zich niets verschillen van ‘normale’ producten, zijn ze toch altijd duurder. Koopt de consument deze producten wel en waarom? Allereerst wordt globalisering ingeleid om te zien waarom fair trade is ontstaan. Nadat duidelijk is wat fair trade is wordt onderzocht wie de consument van fairtradeproducten is. Intentie tot het kopen van fairtradeproducten blijkt te verschillen van daadwerkelijke aankopen. Daarom wordt als laatst ook de prijs van fairtradeproducten onderzocht.
Inleiding
Door verschillende technologische vooruitgangen lijkt de rest van de wereld steeds dichterbij te komen. Het vervoer van mensen en producten wordt alsmaar vermakkelijkt en diverse communicatiemiddelen maken het alsmaar eenvoudiger in contact te komen met de rest van de planeet. Deze technologische globalisering heeft voor een hoop andere veranderingen gezorgd, waaronder op cultureel, politiek en sociaal vlak. Toch lijken al deze verschillende vormen van globalisering met elkaar verbonden te zijn door één en hetzelfde component; de economie. Fotopoulos (234) beweert dat in de kapitalistische wereld van vandaag de economie zelfs het dominante aspect van onze maatschappij is. Hij definieert globalisering dan ook als volgt: "‘Globalisation’ refers to the case of a borderless global economy in which economic nationalism has been eradicated and production itself has been internationalised in the sense that the big corporations have become stateless bodies involved in an integrated internal division of labour which spans many countries" - Fotopoulos 234 De ingewikkelde vorm van handel die gepaard gaat met globalisering is echter niet altijd in het belang van alle betrokken partijen. In de meeste ontwikkelingslanden zien we globalisering vooral negatieve gevolgen hebben in de vorm van werkloosheid, armoede en ongelijkheid (Fridell 3). Bewustwording hiervan heeft geleid tot verschillende vormen van activisme en protest, iets dat twintig jaar geleden uitmondde in de fairtradebeweging. Hierbij worden verschillende producten verkocht vanuit wereldwinkels, die garanderen dat de handelsketen waar het product onderdeel van uitmaakt aan bepaalde voorwaarden voldoet. Toen vanaf 1988 deze producten ook in de gangbare winkels en supermarkten in Nederland waren te vinden onder het Max Havelaar-label werd deze beweging mainstream (Redfern, Snedker 7). De formule van Max Havelaar groeide door naar de rest van Europa, Noord-Amerika en Japan onder verschillende andere namen. In 1997 werd door al deze labels de Fairtrade Labelling Organizations International (FLO) gesticht, een overkoepelend orgaan dat voor alle labels dezelfde standaarden doet gelden. Tegenwoordig zitten hier over de wereld meer dan twintig labels bij aangesloten en heeft FLO certificering voor onder andere koffie, thee, rijst, cacao, katoen, suiker, honing, fruit, noten en wijn. Achter deze labels schuilt een heel proces van het stellen van standaarden, inspectie en ondersteuning en dat brengt kosten met zich mee. Daarnaast stellen fairtradelabels ook vaak dat de producent onderbetaald is en dus meer moet verdienen. Fairtradeproducten vallen daarom in het algemeen duurder uit dan concurrerende producten. De consument is uiteindelijk degene die een afweging moet maken tussen de idealen van fairtrade-organisaties en zijn eigen portemonnee. De vraag die ik in dit artikel wil beantwoorden is in hoeverre fairtradeproducten een goed instrument zijn om ethische principes na te streven. Het doel is om te kijken of de ethische overtuigingen die fairtrade-organisaties hebben ook uitgedrukt kunnen worden in geld. Ethische overtuigingen worden vaak gezien als iets ongrijpbaars en daar zou dus iets tegen in te brengen kunnen zijn.
TEKST: JORIJN SMIT
Maatschappelijk Consument
Verantwoorde
Met de komst van fair trade hebben we er ook een nieuwe soort consument erbij; de maatschappelijk verantwoorde consument. Fairtradeproducten worden al jaren verkocht en dus is er ook een vraag naar. Er zijn dus consumenten die meer dan alleen hun eigen belangen willen bevredigen. Maar wie is deze consument precies? De nieuwe consument voelt een verantwoordelijkheid naar twee aspecten van de maatschappij. Enerzijds is dit op het gebied van milieuvriendelijkheid; denk bijvoorbeeld aan het kopen van hout afkomstig van legale ontbossing of vis waar niet teveel van wordt gevangen. Anderzijds worden er sociale aspecten vooropgesteld; het kopen van producten die bijvoorbeeld niet door kinderen zijn geproduceerd of diervriendelijkere eieren. Deze aspecten kunnen we onder andere ook terugzien in de zogenaamde Millenni-
um Development Goals van de VN of het Verdrag van Kyoto (UNDP 1). De maatschappelijk verantwoorde consument kan zich blijkbaar vinden in deze belangen en wil hier aan bijdragen door fairtradeproducten te kopen. Het is onduidelijk wat voor een rol demografische factoren spelen in maatschappelijk verantwoorde aankopen (De Pelsmacker, Driesen, Rayp 378). Geslacht blijkt geen enkele factor te zijn; fairtradeaankopen worden evenveel door mannen als door vrouwen gedaan (Sikula, Costa 869). Wat leeftijd betreft zijn kopers van fairtradeproducten gemiddeld 47 jaar oud (Dickson 100). Onduidelijk is echter in hoeverre dit verschilt van de ‘gewone’ consument. Verschillende studies geven wel aan dat de fairtradeconsument hoger opgeleid is (Dickson 100, IDEA Consult 7). Loureiro (132) laat zien dat dit vooral diploma’s betreft van scholen die volgen op die van de middelbare school. Op de opleiding na zijn er dus geen demografische factoren die
van belang zijn voor het bepalen van het profiel van de fairtradeconsument. Sociaal-demografische gegevens zijn dus nauwelijks bepalend voor de mate waarin consumenten besluiten fairtradeproducten te kopen. Veel belangrijker lijken te zijn de normen en waarden van de consument. Deze laten zich echter niet zo makkelijk vangen als demografische feiten. Een hoop pogingen zijn gedaan door consumenten vragenlijsten in te laten vullen, zoals gerapporteerd door De Pelsmacker (364). Hij laat zien dat gemiddeld 46% van de Europeanen bereid is wezenlijk meer te betalen voor ethische verantwoorde producten. Franse consumenten waren zelfs bereid 25% meer te betalen voor kleding die niet gemaakt is door kinderarbeid. Worden deze cijfers van bereidheid echter naast statistieken van koopgedrag gelegd, dan blijkt dat er een gat bestaat tussen de intentie om fairtradeproducten te kopen en de daadwerkelijke aankoop. We zien dat het per26 JUNI 2012
FAIR WORLD
23
centage consumenten dat bereid is om meer te betalen voor ethisch verantwoorde producten stukken hoger liggen dan het geschatte marktaandeel van fair trade van 1% (De Pelsmacker, Driesen, Rayp 364). Cowe en Williams (1) noemen het zelfs het ‘30:3-syndroom’; 30% van de consumenten geeft aan achter de ideologie van fair trade te staan maar slechts 3% van de markt is fair trade. Feiten verkregen met behulp van vragenlijsten of onderzoek naar intenties of bereidheid kunnen dus niet aangeven of fair trade een goed instrument is om ethische principes werkelijk te maken. Om die reden onderzoekt het volgende hoofdstuk de prijs van fairtradeproducten.
Ethische Premie
Uit het vorige hoofdstuk blijkt dat er in ieder geval een bereidheid is voor het kopen van fairtradeproducten omdat deze aankopen zouden bijdragen aan milieuvriendelijkheid en sociale doelstellingen. Fairtradelabels zijn hier op ingesprongen door fairtradeproducten aan te bieden en hebben zo een nichemarkt aangeboord. Morele en ideologische overtuigingen zorgen voor een marktvoordeel of ‘ethische premie’ (Fridell 2). Deze nichemarkt eenmaal zekergesteld, zijn fairtradeorganisaties nu bezig hun marktaandeel te vergroten. Denk hierbij aan reclamebladen of vertoningen in winkels. De levensvatbaarheid van fairtradeproducten is nu dus afhankelijk van de mate
waarin fairtradeorganisaties ethiek kunnen verkopen. Het succes van fair trade is dus een goede indicatie voor het wel of niet een goed instrument zijn om ethische principes werkelijk te maken of in ieder geval een betere dan het meten van bereidheid. Fair trade is een fenomeen dat is begonnen in Europa en heeft daar nu ook haar grootste markt (Loureiro 129). België is volgens De Pelsmacker et al. (370) een goede representant van de Europese fairtrademarkt. Dit komt onder andere doordat het marktaandeel van België (1%) overeenkomt met Frankrijk (0.9%) en Duitsland (1%) en een goed gemiddelde is van aan de ene kant de grotere markten zoals Nederland (3%) of Denemarken (2.5%) en de kleinere markten zoals bijvoorbeeld die in Finland (0.4%). Daarnaast is het een goede mix tussen de noordelijke en zuidelijke culturen vanwege hun tweetaligheid. Om die reden hebben De Pelsmacker et al. in 2005 dan ook een grootschalig onderzoek gedaan onder alle werknemers van de Universiteit Gent. Daarin werd naast dingen als verpakking en smaak ook gevraagd naar de prijzen die men voor fairtradeproducten zou betalen. Rekening houdend met het ‘30:3-syndroom’ zat het onderzoek zo in elkaar dat een echte winkelsituatie werd nagebootst. Het onderzoek concludeert dat de zogenaamde ethische premie de winkelprijs tussen de 5% en 36% mag opdrijven. De gemiddelde prijs voor
24
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
de ethische premie komt neer op 10% van de oorspronkelijke prijs. Ethische overtuigingen zijn dus te kwantificeren.
Conclusie
De vraag die centraal staat in dit artikel is in hoeverre fairtradeproducten een goed instrument zijn om ethische principes na te streven. Vanuit een economisch perspectief is dit interessant omdat het zo mogelijk is om ethische overtuigingen uit te drukken in geld. Globalisering heeft een hoop onrecht met zich mee gebracht en de consument voelt zich verantwoordelijk voor twee aspecten hiervan: de milieuvriendelijkheid en sociale welgesteldheid. Fair trade biedt een oplossing door te garanderen dat de producten die zij goedkeuren bijdragen aan beide aspecten. Hoewel het bekend is dat dit meer geld kost, is de consument bereid om deze producten te kopen. Niet alleen is er de intentie dit te doen, ook is een gemiddelde prijsstijging van 10% geen reden om geen fairtradeproducten te kopen. Fair trade is daarmee wel degelijk een goed instrument om ethische overtuigingen werkelijkheid te maken. Nog veel interessanter is dat ethische overtuigingen monetaire waarde hebben voor mensen en ze daarmee meetbaar zijn. Dit is interessant omdat het in de toekomst daarom mogelijk kan zijn om bijvoorbeeld verschillende ethische overtuigingen tegen elkaar af te wegen.
Bibliografie 1. Cowe, R., and S. Williams. “Who are the Ethical Consumers.” Co-operative Bank, Manchester (2000) 2. De Pelsmacker, P., L. Driesen, and G. Rayp. “Do Consumers Care about Ethics? Willingness to Pay for Fair‐ Trade Coffee.” Journal of Consumer Affairs 39.2 (2005): 363-85. 3. Dickson, M. A. “Utility of no Sweat Labels for Apparel Consumers: Profiling Label Users and Predicting their Purchases.” Journal of Consumer Affairs 35.1 (2001): 96-119. 4. Fair Trade Website. 2011. Web. . 5. Fotopoulos, T. “Globalisation, the Reformist Left and the Anti-Globalisation ‘Movement’.” Democracy & Nature 7.2 (2001): 233-80. 6. Fridell, G. “Fair Trade and the International Moral Economy: Within and Against the Market.” Global citizenship and environmental justice (2006): 81-94. 7. Gielissen, R., C. E. Dutilh, and J. J. Graafland. “Perceptions of Price Fairness.” Business & Society 47.3 (2008): 370-89. 8. Gielissen, R., and J. Graafland. “Concepts of Price Fairness: Empirical Research into the Dutch Coffee Market.” Business Ethics: A European Review 18.2 (2009): 165-78. 9. Hira, A., and J. Ferrie. “Fair Trade: Three Key Challenges for Reaching the Mainstream.” Journal of Business Ethics 63.2 (2006): 107-18. 10. IDEA Consult. “Effectenstudie En Opiniepeiling Over Eerlijke Handel in België.” Research Report for the Belgian Ministry of Foreign Affairs and International Cooperation, Brussels (2002) 11. Loureiro, M. L., and J. Lotade. “Do Fair Trade and Eco-Labels in Coffee Wake Up the Consumer Conscience?” Ecological Economics 53.1 (2005): 129-38. 12. Redfern, A., et al. Creating Market Opportunities for Small Enterprises: Experiences of the Fair Trade Movement. International Labour Office Geneva, 2002. 13. Sikula, A., and A. D. Costa. “Are Women More Ethical than Men?” Journal of Business Ethics 13.11 (1994): 859-71. 14. UNDP. “The Millennium Development Goals: Eight Goals for 2015.” Web. .
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
25
Is FAIR TRADE daadwerkelijk FAIR?
Abstract
26
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
Wereldwijd worden er fairtradeproducten gemaakt, vervoerd en verkocht. Veel mensen zijn ervan bewust dat deze producten op een eerlijke en humane wijze zijn geproduceerd, rekening houdend met het mileu. Men raakt steeds meer bekend met fair trade en kiest er steeds vaker voor om fairtradeproducten te kopen. Door meer voor deze producten te betalen willen de kopers indirect een financiële steun bieden aan de producenten ergens aan de andere kant van de wereld. In het artikel “Is fair trade daadwerkelijk fair?” wordt de eerlijkheid van fair trade in twijfel getrokken. Er wordt nader gekeken in hoeverre fair trade eerlijk is voor de producenten en de consumenten. Beide partijen maken een groot deel uit van het fairtradeproces. Aan de ene kant is er de consument die fair trade mogelijk maakt door middel van fairtradeproducten te kopen en aan de andere kant is er de producent die deze fairtradeproducten verzorgt. Voor dit onderzoek worden de koffieboeren in Mexico als casestudy genomen.
Inleiding
Er komen steeds meer producten op de markt met het label van fair trade. Steeds meer consumenten juichen deze fair trade toe. Producten die dit label dragen zijn immers geproduceerd onder goede arbeidsomstandigheden, voor een fatsoenlijk loon en met respect voor het milieu. Maar is fair trade ook echt fair ? Krijgen bijvoorbeeld de producenten van fairtradeproducten inderdaad een fatsoenlijk loon en betere kansen? In dit artikel wil ik nagaan of betrokkenheid bij fairtradeproductie leidt tot minder armoede en afhankelijkheid. Ik onderzoek daartoe Mexicaanse boeren die fairtradekoffie produceren en de consumenten die deze fairtradekoffie kopen. Door na te gaan of deze Mexicaanse koffieboeren inderdaad de prijs krijgen die ze ervoor verdienen en daardoor een fatsoenlijk leven kunnen leiden en of de consumenten inderdaad krijgen waar ze voor betalen, wil ik onderzoeken of fair trade ook echt altijd fair is. De vraagstelling luidt: Is fair trade daadwerkelijk fair? In dit artikel bestudeer ik twee groepen die betrokken zijn bij de fair trade: de producent en de consument. Het doel is om te achterhalen of de Mexicaanse koffieboeren dankzij fair trade een meer fatsoenlijk en onafhankelijk leven kunnen leiden en of het eerlijk is om de consument voor fairtradekoffie te laten betalen. Met de opgedane inzichten uit deze twee verschillende maar niet van elkaar losstaande kwesties, wil ik een antwoord geven op de hoofdvraag van het artikel. Daarmee draag ik bij aan de discussie of fair trade inderdaad een humaan alternatief is voor kapitalistische handel die globalisering kenmerkt. Het artikel begint bij wijze van context met de twee betekenissen die fair trade heeft en een schets van de grondbeginselen van fair trade. Vanuit deze basis behandel ik in de tweede paragraaf de wijze waarop fair trade in Mexico tot stand is gekomen. In dezelfde paragraaf ga ik in op de fairtradeorganisatie die met Mexicaanse boeren werkt en behandel ik hun doelstellingen. Vervolgens bespreek ik in de derde paragraaf het verloop van fair trade in Mexico in latere jaren en zal ik terugkomen op fair trade voor de producent. Daarna zal ik in de vierde paragraaf nagaan in hoeverre fair trade voor de consument fair is. Ten slotte belicht ik in de laatste paragraaf fair trade vanuit een cultureel antropologisch perspectief. In de conclusie zal ik terugkomen op de vraag en het doel van het artikel waarbij beide partijen centraal zullen staan. TEKST: DANIEL ALEKSIN
Het begrip ‘fair trade’
‘Fair trade’ is een begrip dat ondertussen overal gehoord en gezien wordt. Om verwarring te voorkomen wil ik graag twee definities daarvan kort naar voren brengen. Ten eerste is er Fair Trade: dat is een handelsassociatie die gebaseerd is op samenspraak, transparantie en eerbied zoekend naar meer rechtvaardigheid in de internationale handel (Smith 6). Fair Trade draagt bij aan de duurzame ontwikkeling door betere handelsomstandigheden te bieden en voor de rechten van de verwaarloosde procenten en arbeiders – in het bijzonder in de ontwikkelingslanden – op te komen. Fair Trade-organisaties, die gesteund worden door de consumenten, staan de arbeiders bij door wereldwijd het bewustzijn te wekken van de conventies van de internationale handel (Smith 6). Daarnaast is er de term ‘fair trade’ die wordt gebruikt als producten aan de richtlijnen van Fairtrade Labelling Organizations International (FLO) voldoen, één van de Fair Trade-organisaties. De bevoegdheid om deze term te gebruiken houdt in dat producten volgens zekere sociale, economisch en milieuvriendelijke criteria zijn geproduceerd en verhandeld (Smith 6). De belangrijkste voorschriften daarvan zijn dat de Westerse ko-
pers (1) een prijs betalen aan de producenten zodat die hun kosten voor levensonderhoud en duurzame productie kunnen dekken, (2) een ‘sociale meerprijs’ betalen aan de gemeenschappen die producten leveren zodat zij in de productieontwikkeling kunnen investeren en (3) contracten afsluiten waarmee de productie in stand wordt gehouden door lange termijn planningen (Smith 6). In dit artikel wordt er voornamelijk over ‘fair trade’ in haar tweede betekenis gesproken, tenzij er duidelijk wordt aangegeven dat het om een handelsassociatie gaat. De focus ligt dus bij de producten die als fair trade worden gezien. Men kan zich afvragen of producenten inderdaad fair trade produceren en of consumeten inderdaad fairtradeproducten kopen.
De totstandkoming van fair trade in Mexico
In 1989 begonnen de koffieprijzen in Mexico sterk te dalen door de liberalisering van de internationale koffiemarkt, de zogenaamde Mexicaanse koffiecrisis (Renard The Mexican Coffee Crisis 21). Vooral toen het duidelijk werd dat het Mexican Coffee Institute (INMECAFE) op zou houden met bestaan, moesten de boeren andere manieren zoeken om hun bedrijven
draaiende te houden. Het INMECAFE steunde kleine producenten in technische assistentie, stabiele prijzen en afzetmarkten, deed onderzoek en bezat uiteindelijk het grootste deel van de koffiemarkt in Mexico (Renard The Mexican Coffee Crisis 22). Gedurende zijn eerste jaar meldde President Carlos Salinas de Gortari dat Mexico de controle over de koffiemarkt los zou laten wat geëist werd door de Wereldbank en andere internationale financiële organisaties (Renard The Mexican Coffee Crisis 22). Met het verdwijnen van het INMECAFE ging er niet alleen veel kennis verloren maar stonden de kleine producenten er ook opeens alleen voor. Een andere belangrijke functie van het INMECAFE was om de macht van de coyotes tegen te gaan (Renard The Mexican Coffee Crisis 22). De coyotes waren machtige tussenpersonen in Mexico tussen de koffieboeren en de kopers. Zij kochten de koffie in voor het minimum en verkochten het op de markt voor een goede prijs. In de handel met de coyotes was fair trade ver te zoeken. Nu de koffieboeren de steun van het INMECAFE niet meer hadden, was het de vraag hoe het verder zou lopen. Wat globalisering kenmerkt is 26 JUNI 2012
FAIR WORLD
27
onder andere de groeiendende internationale handel. Doordat de consumenten en NGO’s (Non-Governmental Organizations) het in de gaten kregen dat er steeds meer rekening werd gehouden met de wensen van de consument, en dat de consument dus een rol speelt in wat en hoe er geproduceerd wordt, werd de verspreiding van fair trade sterk bevorderd (Renard In the Name of Conservation: CAFE Practices and Fair Trade in Mexico 288-289). Dankzij Fair Trade, de ontluikende handelsassociatie, keerden de Mexicaanse koffieboeren zich niet weer tot de coyotes maar via de fairtradecoöperaties – de nieuwe schakel tussen de koffieboeren en de afzetmarkt – tot de Europese markt waar hun een eerlijke prijs voor hun koffie werd beloofd (Bastian 7). In 1992 ontstond er een netwerk van organisaties op de fairtrademarkt wat uiteindelijk resulteerde in FLO (Fairtrade Labelling Organizations International). FLO werd in het leven geroepen om internationale richtlijnen te stellen voor de boeren en bedrijven die producten met de fairtradelabel wilden verkopen. Aan dit label zouden de consumenten kunnen zien dat de producten aan de richtlijnen van FLO voldoen en dat er sprake dus sprake zou zijn van fair trade. Naast de al eerder genoemde richtlijnen van FLO is het ook de taak van FLO om de minimumprijs voor producten vast te stellen. Die minimumprijs wordt bepaald door de kosten van de koffieboeren te berekenen die nodig zijn voor een duurzame productie en levensonderhoud (Bastian 7). Zij zijn in dat geval verantwoordelijk dat de boeren een prijs krijgen die ze verdienen. In 1995 bedroeg de fairtradeprijs voor 100 pond gewassen arabicakoffiebonen $120. Daarnaast ontvingen de koffieboeren $5 sociale premie en $15 voor de koffie die biologisch was (Bastian 7). Met deze vastgestelde prijzen werden de boeren goed beloond en kon er daadwerkelijk van fair trade gesproken worden. In dat geval werd de fairtrade-
28
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
koffie fair geproduceerd en leidden de koffieboeren een fatsoenlijk en onafhankelijk bestaan. Het was echter slechts een momentopname.
De stand van fair trade in Mexico in latere jaren
Toen de koffieprijs op de vrije markt begon te stijgen viel het op dat het miniem verschilde van de prijs voor de fairtradekoffie. En dat terwijl de fairtradekoffie een relatief duurder en biologisch product was, gewonnen met intensievere arbeid. De fairtradekoffie leverde iets meer op dan de gewone koffie maar maakte veel meer kosten. Vele boeren kwamen tot de conclusie dat zij met de productie van fairtradekoffie zich niet meer in hun levensonderhoud konden voorzien. De kosten waren veel hoger dan de opbrengsten. Dat kwam door ten eerste de stijgende productiekosten en daarnaast door de inflatie die
jaarlijks toenam (Bastian 8). De door FLO gestelde minimumprijzen werden in 1999 slechts met $1 verhoogd, wat natuurlijk geen verandering bracht in de situatie. Doordat de opbrengsten voor de koffieboeren niet meestegen met de kosten, konden ze niet meer in hun levensonderhoud voorzien en waren vaak genoodzaakt ergens anders hun toekomst te zoeken. De koffieboeren kregen niet wat ze verdienden wat betekende dat er geen sprake meer was van fair trade, ook al kreeg de koffie een fairtradelabel erop. Het probleem was dat FLO niet genoeg transparantie had in de structuur en besluitvorming van de organisatie (Renard en Pérez-Grovas 148). Hierdoor konden de koffieboeren geen kant op.
Deze stand van zaken had onvermijdelijk gevolgen voor de kwaliteit van de koffie. De koffieboeren die zich eerst bezighielden met de fairtradekoffie stapten snel weer over naar de coyotes. Hoewel de coyotes een stuk minder betaalden voor de koffiebonen, waren zij ook niet veeleisend over de kwaliteit (Bastian 9). De coyotes kochten zowel rijpe als onrijpe bonen, terwijl deze bonen op de fairtrademarkt nooit zouden doorkomen. Het kwam erop neer dat de producenten niet meer fair behandeld werden, terwijl de handel in koffie nog als fair trade gezien werd.
Fair trade voor de consument
Zoals al eerder aangegeven speelt de consument een grote rol in fair trade. De consument is eigenlijk diegene die fair trade mogelijk maakt door extra voor het product te betalen. Concluderend uit het bovenstaande is het dus mogelijk dat de consument voor de fairtradekoffie betaalt, terwijl de koffie niet volgens de richtlijnen van fair trade geproduceerd is. Het 69 label kan dus misleidend zijn, wat in dat geval niet eerlijk is tegenover de consument. De sociale premie die de koffieboeren voor hun productie krijgen wordt gefinancieerd door de kopers van fairtradekoffie. Het geld wordt namelijk niet direct betaald aan de koffieboeren in Mexico of aan de instituties zoals FLO’s (Smith 19). Het grote kritiekpunt is dat de cosumenten wel voor fairtradeproducten betalen, maar dat slechts een klein deel daarvan daadwerkelijk besteed wordt aan datgene waarvoor de consument eigenlijk wilt betalen, bijvoorbeeld voor de betere werk- en levensomstandigheden van de koffieboeren (Smith 28). Het grote gedeelde verdwijnt in de bedrijfsvoering om fair trade mogelijk te (blijven) maken. Slechts 10% van de premie die betaald is voor de fairtradekoffie bereikt uiteindelijk de producenten (Smith 27). Daarnaast is het ook te betwijfelen of dit een goed beeld geeft van de werkelijkheid aangezien deze 10% slechts op één casestudy zijn gebaseerd en geen
universele gemiddelde weergeven (Smith 27). In feite zouden er meer van dit soort evaluerende onderzoeken moeten plaatsvinden om de consument om de hoogte te brengen van waar hij voor betaalt. Echter gaat de consument dan betalen om achter te komen dat zijn geld voornamelijk aan de bedrijfsvoering wordt besteed, wat ook niet de bedoeling is. Tenslotte betalen de consumeten voor fairtradekoffie van mindere kwaliteit (Smith 29). Door de hoge druk van de fairtrademarkt en de lage opbrengsten kozen de boeren uiteraard sneller om meer koffiebonen te verkopen van mindere kwaliteit. Voor de kwaliteit werden ze blijkbaar toch niet beloond. Ook al ging de kwaliteit achteruit, had FLO geen andere keus dan de koffie alsnog goed te keuren. Het is niet eerlijk tegenover de consumenten om hen voor de koffie niet alleen meer te laten betalen maar dan ook voor koffie van mindere kwaliteit.
Fair trade bekeken vanuit een cultureel antropologisch perspectief
In feite is fair trade een vorm van een liefdadigheidsinstelling (Smith 18) die gefinancierd wordt door vrijwillige giften van de Westerse landen (Smith 14). Het is kunstmatig tot stand gekomen en zou weer verdwijnen als er geen initiatieven voor werden getoond. Het kan gezien worden alsof fair trade in deze tijd van globalisering aan de producenten en consumenten wordt opgedrongen door de organisaties. Globalisering neemt op dit moment een grote plek in de wereld en er wordt niet altijd juist mee omgegaan. In de situatie van de koffieboeren ontbreekt er ‘globalization from below’. Instituties en activiteiten op lokaal niveau die met globalisering te maken hebben kunnen vaak beter bijdragen aan datgene wat globalisering teweeg brengt (Sylvain 355), in dit geval fair trade. Het zou meer vanuit de producenten zelf moeten komen. Op dit moment is het zo dat de Mexicaanse boeren fairtradekoffie
móeten produceren omdat het van bovenaf geëist wordt. De markt van de fairtradekoffie is afhankelijk geworden van de markt van de Westerse wereld en wordt gedwongen aan bepaalde verkoopcijfers te voldoen (Renard en Pérez-Grovas 139). Door dit systeem worden andere koffieboeren ook sterk benadeeld, zelfs als ze fair trade zouden willen produceren (Smith 25-26). Doordat dit van buitenaf wordt geregeld kunnen en worden er koffieboeren van de fairtrademarkt buitensloten. Het idee en de doelstellingen van fair trade blijven een mooi en humaan initiatief, alleen moet het vanuit de mensen zelf komen en niet opgelegd worden. De voorstanders van fair trade kunnen beter ‘globalization fom below’ stimuleren, de vraag naar fairtradeproducten blijft bestaan.
Conclusie
De Mexicaanse koffieboeren hebben tijden gekend waarin ze van fair trade geprofiteerd hebben, maar uiteindelijk konden ze door de geringe opbrengsten van fairtradekoffie hun bedrijf niet meer draaiende houden. Doordat de kosten sneller opliepen dan de opbrengsten en ze te afhankelijk waren van andere organisaties, konden de Mexicaanse koffieboeren geen fatsoenlijk leven meer leiden. Fair trade pakte voor de koffieproducenten in Mexico niet fair uit, terwijl ze wel hun taak deden en fairtradeproducten verzorgden. Doordat de boeren zelf de prijs van koffie niet konden bepalen en
de prijs hun van boven werd opgelegd, had het als gevolg dat de kwaliteit van de koffie achteruit ging. Naast dat de consument koffie van mindere kwaliteit kocht, betaalde hij ook voor fairtrade producten die niet volgende de richtlijnen van fair trade geproduceerd waren. Daarnaast ging slechts een klein deel van het bedrag dat de consument extra betaalt voor de fairtradekoffie naar de koffieboeren zelf. De rest verdween in de bedrijfsvoering van de fairtradeorganisaties. Het niet eerlijk dat de consument niet krijgt waar hij voor betaalt, terwijl hij er bewust voor kiest om fairtradeproducten te kopen. Door naar de geschiedenis van fair trade in Mexico te kijken blijkt het dat fair trade niet op zich zelf kan bestaan en in stand moet worden gehouden door organisaties als het INMECAFE en FLO. Doordat fair trade blijkbaar van boven wordt opgelegd aan de producenten, pakt het mooie idee van fair trade slecht uit. Dit betekent echter niet dat dit het het einde van fair trade betekent, de organisatie ervan zou slechts anders moeten verlopen. Door ‘globalization from below’ meer te stimuleren zouden instituties en activiteiten op lokaal niveau die met globalisering te maken hebben beter kunnen bijdragen aan fair trade, het product van globalisering. Concluderend uit het bovenstaande is het gebleken dat fair trade niet altijd fair hoeft te zijn, niet fair voor zowel de producent als de
Bibliografie 1. Bastian, Hope. “Keeping Fair Trade Fair in Mexico” Nacla report on the Ame ricas Mei Juni 2006 2. Renard, Marie-Christine. ”In the Name of Conservation: CAFE Practices and Fair Trade in Mexico” Journal of Business Ethics (2010) 92:287–299 3. Renard, Marie-Christine. ”The Mexican Coffee Crisis” Latin American Perspectives (2010) 37: 21 4. Renard, Marie-Christine en Pérez-Grovas, Victor. “Fair trade coffe in Mexico: in the centre of the debates.” Fair Trade: The challenges of transforming globalization. Raynolds, Laura T., Murray, Douglas L. en Wilkinson John. New York, 2007 pp. 139-156 Print. 5. Smith, Alastair. “A Response to the Adam Smith Report & A New Way to Think About Measuring the Content of the Fair Trade Cup” The Centre For Business Relationships, Accountability, Sustainability and Society Comment and Analysis Sylvain, Renée. “Disorderly development: globalization and the idea of “culture” in the Kalahari” American Ethnologist (2005), vol.32, No. 3, pp. 354-370
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
29
Van IDEOLOGIE naar PRAKTIJK: Over de ROL van fictieve PERSONAGES in waargebeurde REVOLUTIES “Ook hij kan niet zien waar onrecht gepleegd is, want het onrecht blijft verre van hem.” —Max Havelaar, 1860 TEKST: JORIJN SMIT Sinds de oprichting in 1988 is Max Havelaar uitgegroeid tot een van de bekendste fairtradelabels, zoniet het bekendste. Toch was het idee van eerlijke handel met minder welvarende landen niet nieuw. Zo werd al in 1827 in Philadelphia de “Free Produce Society” opgericht, een beweging die probeerde zoveel mogelijk alternatieven te bieden voor producten geproduceerd door slavenarbeid. Hoewel dit in verschillende staten in Amerika werd overgenomen, werden ze niet groot genoeg voor het behalen van schaalvoordeel en hielden na enkele tientallen jaren op met bestaan. Rond diezelfde tijd, in 1838, vertrekt Eduard Douwes Dekker, 18 jaar oud, in dienst van de Nederlandse overheid naar Indië. Na verschillende banen wordt hij in 1856 aangesteld als assistent-resident in Lebak, in westelijk Java. Al snel komt hij er achter dat de bevolking gedwongen wordt tot het gratis leveren van goederen en diensten. Hij eist verschillende arrestaties en onderzoeken, iets dat meerdere malen niet gebeurt door gebrek aan bewijs. Teleurgesteld neemt hij een jaar later ontslag en leidt een zwervend bestaan door Europa. Uiteindelijk besluit hij zijn handelingen te verantwoorden door onder het pseudoniem Multatuli (Latijn voor “ik heb veel geleden”) het boek Max Havelaar: of de koffij-veilingen der Nederlandsche Handel-Maatschappij te schrijven. Door alleen namen te veranderen maar data en plaatsen gelijk aan zijn ervaringen te laten, creeërt hij een sleutelroman waarmee elke geïntereseerde zijn verhaal aan de waarheid kan toetsen. Het boek maakte grote indruk en wordt tegenwoordig als een van de hoogtepunten van de Nederlandse literatuur gerekend. Het duurde echter minstens nog honderd jaar voordat de Stichting Max Havelaar werd opgericht en de onrecht die in het boek wordt belicht serieus wordt bestreden. Vandaag de dag helpt de stichting anderhalf miljoen boeren hun producten eerlijk te verhandelen met de Westerse wereld.
“Maar als er soms onder ons mochten zijn, die hun plicht verwaarlozen voor gewin, die het recht verkopen voor geld, of die de buffel van de arme nemen, en de vruchten die behoren aan wie honger hebben… wie zal ze straffen? [...] Wie toch zal dan recht doen in Bantan-Kidoel? Hoort naar mij, als ik u zeggen zal hoe er dan recht zal gedaan worden.” (Multatuli 100) Meer dan tweehonderdvijftig jaar voor het uitkomen van Max Havelaar smeed Guy Fawkes met vergelijkbare drang voor gerechtigheid plannen tegen de politieke macht van de Engelse koning James. De katholieke Guy Fawkes was na jaren vechten tegen de Nederlandse protestanten in de tachtigjarige oorlog tot de conclusie gekomen dat de heersende koning James, ook protestants, van de troon moest worden gestoten. Samen met een handjevol medestanders bekokstoofde hij een plan om het parlementsgebouw in Londen tijdens de jaarlijkse openingsceremonie op te blazen. Door een netwerk van spionnen kwamen deze plannen echter aan het licht en Guy Fawkes werd met kilo’s buskruit op heterdaad betrapt in de kelder van het parlementsgebouw. Niet lang daarna werd hij ter dood veroordeeld. William Harrison Ainsworth schreef er als eerste een roman over (Guy Fawkes, 1841) en later volgde ook stripboeken waaronder het verfilmde V for Vendetta van Alan Moore. Proza maakte van Guy Fawkes een actieheld (“the only man ever to enter Parliament with honest intentions”) en zijn masker uit de stripboeken van Alan Moore kwam dan ook symbool te staan voor revoluties in de eenentwintigste eeuw. Vandaag de dag worden overal ter wereld protesten gevoerd van achter het masker; de internetbeweging Anonymous staat er om bekend protesten te hebben uitgevoerd tegen de zogenaamde scientologyker-
ken, de Arabische lente zou onder andere geïnspireerd zijn op de film en heeft de Occupy-beweging het masker internationaal geaccepteerd als hun symbool. Het masker is niet voor niets het best verkochte masker op Amazon.com. Op 5 november, de dag dat Groot-Brittannie Guy Fawkes Day of ook wel Gunpowder Plot Day viert, zou Anonymous afgelopen jaar zelfs een hackaanval hebben uitgevoerd op een van de Mexicaanse drugskartels.
Remember, remember, the Fifth of November, Gunpowder, Treason and Plot. I see no reason why Gunpowder Treason Should ever be forgot. Wie weet hoeveel andere voorbeelden er nog zijn van fictieve personages die wereldwijd tot leven zijn gekomen om te strijden in name van de gerechtigheid. Tegelijkertijd kunnen de Don Quixotes van vandaag de dag met een gerust hart ten strijd trekken. Want ook al worden je ideologische acties niet altijd direct begrepen of uitgevoerd, uiteindelijk zullen ze altijd hun weg naar de prak-
tijk vinden.
30
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
Achter de SCHERMEN bij FAIR TRADE:
Solidaridad TEKST: BEATRICE AUGRANDJEAN Het lijkt of de meeste mensen de film van hun favoriete regisseur vaak wel kennen, maar als het bijvoorbeeld gaat om de organisaties achter fair trade keurmerken lijken veel mensen hier geen kennis van te hebben. Het lijkt vaak niet bekend te zijn dat er achter veel van de keurmerken voor duurzame producten een soort regisseur zit als overkoepelend netwerk. Zo gaat het bij onder andere Max Havelaar en Utz Certified om de grote overkoepelende ontwikkelingshulporganisatie Solidaridad. Zij zijn de regisseurs van keurmerken voor producten als koffie, chocolade en bananen maar ook soja, palmolie en goud. Aan de hand van de drie sleutelwoorden ‘missie’, ‘ontwikkeling’ en ‘toekomst’ zal ik kort het licht op Solidaridad laten schijnen om meer te weten te komen over deze organisatie.
Missie.
De missie van Solidaridad is steun te verlenen aan organisaties in ontwikkelingslanden om de armoede op een structurele manier te bestrijden. Solidaridad is ervan overtuigd dat eerlijke en duurzame handel het beste middel is tegen structurele armoede. Een eigen inkomen is volgens hen de basis voor een waardig bestaan (Solidaridad 2012). Om meer te weten over dit netwerk achter vele fair trade keurmerken, sprak ik met Marieke Leegwater, marktontwikkelaar van palmolie bij Solidaridad in Utrecht. Ik sprak met haar over de visie van Solidaridad op zaken als globalisering, economie en de toekomst van Solidaridad. Leegwater vertelde dat het werk van Solidaridad, en dus fair trade, beoogt bij te dragen aan een eerlijkere verdeling van welvaart in de wereld. De bedoeling is dat de handel hierbij mutually beneficial is: “dus en de boer ontvangt een betere beloning en de consument profiteert van een net zo goed of zelfs beter product”, aldus Leegwater (2012). Ook meent Leegwater dat fair trade is ontstaan als uiting van globalisering. Echter ziet ze fair trade tevens als reactie op globalisering, aangezien globalisering toegenomen intensivering van handelsstromen veroorzaakt wat lijdt tot toenemende onbekendheid met ketenpartners.
pas in de 1969 opgericht (Solidaridad 2012) en dit ging niet zonder (economische) hindernissen. Zo vertelt Leegwater dat bijvoorbeeld een belangrijk probleem bij de introductie van fair trade keurmerken was dat de grote merken/bedrijven geen behoefte aan fair trade hadden. Dit gold bijvoorbeeld voor Max Havelaar koffie, maar later ook voor Oké bananen. De rede dat grote bedrijven niet fair trade wilde gaan produceren was voornamelijk dat het de prijs van de producten zou verhogen. Een van de reacties van Solidaridad hierop is de oprichting van AgroFair in 1996 voor de handel in fair trade fruit geweest (Leegwater 2012). Toen Max Havelaar koffie werd opgericht, was het streven van Solidaridad dat fair trade koffie binnen een vijf à tien jaar een marktaandeel van ongeveer 30 procent zou halen. Volgens marktonderzoek was dit ook haalbaar. Achteraf bleek dit te optimistisch, omdat in de praktijk wel blijkt dat veel consumenten duurzaamheid belangrijk vinden, maar dat uiteindelijk slechts een deel van de consumenten ook daadwerkelijk bereid is meer te betalen voor een duurzamer producten. Duurzaamheid zal volgens Leegwater (2012) zelden tot nooit de overheersende reden zij om voor een product te kiezen. Leegwater vervolgt dat om handel echt duurzamer te maken meer nodig is dan alleen actie van consumenten. Dit is de reden dat Solidaridad ook met bedrijven en boeren werkt, om in direct contact met producenten te staan. Solidaridad stelt de mens in haar programma centraal. Solidaridad steunt boeren en arbeiders bij hun streven naar een menswaardig bestaan (Solidaridad 2012). Deze antropocentrische visie be-
tekent echter niet dat er geen aandacht voor milieu en ecosystemen is, integendeel. Solidaridad vindt ecosystemen en ecosysteemservice ook heel belangrijk. Solidaridad zet de mens centraal omdat Solidaridad ervan uit gaat dat mensen alleen investeren in behoud van ecosystemen als ze in hun basisbehoeften (voldoende eten, onderdak, onderwijs) kunnen voorzien (Leegwater 2012).
Toekomst
Ondanks een moeilijke start, groeit tegenwoordig de verkoop van duurzaam voedsel. Zo is de omzet van duurzaam voedsel in 2011 met 30,5% gestegen tot ruim €1,7 miljard ten op zichte van 2010. In 2010 was ook al groei te zien ten opzichte van 2009 (Blikopnieuws 2012). De belangstelling van de consument voor duurzaam voedsel groeit dus en ook Solidaridad ziet dat eerlijke handel steeds belangrijker wordt voor bedrijven. Wanneer Leegwater een blik op de toekomst werpt, denkt ze dat de vorm waarop met bedrijven gewerkt wordt zal ontwikkelen. Ze vervolgt met: “Solidaridad werkt tegenwoordig ook aan partnerships waarbinnen grote bedrijven direct bijdragen aan het introduceren van betere productiepraktijken bij boeren. Hiermee kan de opbrengst per hectare worden verhoogd en het inkomen van boeren worden verbeterd”. Zo heeft Solidaridad aandacht voor mens, milieu, consument én producent. Solidaridad zal zich waarschijnlijk nog veel ontwikkelen, dus houd u voortaan niet alleen de nieuwste productie van uw favoriete regisseur in de gaten, maar ook de nieuwste producten van de grote fair trade regisseur Solidaridad.
Ontwikkeling
Ondanks dat de verkoop van fair trade producten tegenwoordig groeit, is dit niet altijd zo geweest. Solidaridad werd 26 JUNI 2012
FAIR WORLD
31
Een GELOVIGE over FAIR TRADE TEKST: JULIA SMIT
Het volgende artikel kan worden gezien als een toevoeging op het voorgaande artikel fair trade en religie. Ik heb hiervoor de plebaan van het bisdom van Haarlem, en tevens theoloog en filosoof, Hein Jan van Ogtrop, enkele vragen gesteld en de antwoorden verwerkt in een stuk over religieuze principes en fair trade. Tijdens het schrijven van mijn artikel over de relatie tussen religie en fair trade stuitte ik op enkele problemen. Het liefst wilde ik op een heldere manier aantonen dat het belangrijkste principe van religie, wat voor mij duidelijk eerlijkheid is, overeen kwam met de grondbeginselen van fair trade. Dit helder aantonen ging niet zo gemakkelijk als ik had gehoopt, mede omdat dit een theologisch onderzoek is. Mijn opdracht was echter te schrijven vanuit de rol van een godsdienstwetenschapper. Het onderzoek wat ik in eerste instantie wilde uitvoeren bleek niet mogelijk en deze heb ik aangepast door religie als verschijnsel te onderzoeken. Deze vrije bijdrage biedt gelukkig wel de ruimte voor het onderzoek wat ik in eerste plaats wilde uitvoeren. Ik zal een geleerd, gelovig en maatschappelijke betrokken persoon vragen naar zijn ideeën over de grondbeginselen van religie en fair trade. Als eerste wilde ik graag van hem weten welke nadruk de begrippen ‘eerlijk’ en ‘rechtvaardig’ hadden in de beginselen van religie. Hein Jan’s antwoord was kort en krachtig: ‘’ Dat zijn de beginselen van de religie. Als je zegt god te dienen maar je naasten verdrukt dan kun je net zo goed niet geloven.’’ De tweede vraag die ik dhr. van Ogtrop stelde, ging over wat hij vond van religie in een, door globalisering, geïndividualiseerde samenleving. Hij antwoordde: ‘’Religie gaat over de samenhang van het idee met de hele samenleving. Het is dus niet een zaak voor individuen los, je moet persoonlijk je keuze maken dat wel, maar alles heeft te maken met je naasten. Maar dan
32
FAIR WORLD
26 JUNI 2012
ook alles. Je bestaat niet los. Welk zelf kiezen, maar je leeft altijd in samenwerking met anderen en wij werken samen aan de komst van een grote nieuwe wereld van sjalom (vrede) en sedaka (gerechtheid)’’. De derde vraag die ik stelde, was mijn onderzoeksvraag in mijn wetenschappelijk artikel en luidde als volgt: In hoeverre denkt u dat de grondbeginselen van fair trade op religieuze principes berusten? ‘’Oude testament staat er (het beginsel ‘eerlijk’) vol mee. De mens is geschapen naar Gods beeld. De mens is geroepen om het goede te doen en te bouwen in een wereld waarin gerechtigheid en vrede is. De vijf boeken van Mozes staan vol met adviezen en Jezus van Nazareth paste die toe in zijn Bergrede (Mattheüs 6 en volgende) en in zijn hele levenswijze. Wij moeten op hem proberen te lijken. En dus eerlijk handelen. Fair trade. Met aandacht voor de armen.’’ De bovenstaande drie antwoorden bevestigen de conclusie van mijn wetenschappelijke artikel. Het ware principe van geloof berust op eerlijkheid. Net zoals bij fair trade zijn de grondbeginselen voortgekomen uit het goede van de mens. Het antwoord wat ik kreeg op de onderzoeksvraag was mijn hypothese: gelovigen moeten eerlijk handelen met aandacht voor armen en precies uit deze principes is fair trade voortgekomen. De laatste vraag die ik Hein Jan stelde was of hij zelf bewust voor fair trade producten koos. Deze kon ik natuurlijk niet achterwege laten in een stuk over gelovigen en fair trade producten. Zijn antwoord op deze vraag was: ‘’Ja. Ik koop zoveel mogelijk fair trade producten’’. Fair trade is een vorm van handel die is voortgekomen uit het goede van de mens. Het is erg mooi en wonderlijk dat het een steeds groter succes geniet en ik weet dat dit succes alleen maar zal groeien omdat in geloof in de goedheid van de consument. Zoals Hein Jan van Ogtrop antwoorde op de vraag of hij in God geloofde: “Ik geloof in de goedheid van de mens. En dus geloof ik in God’’.
REISVERSLAG: werken op de ARABICA-PLANTAGES TEKST: MARLENE HUIJER
De drukkende ochtend hitte zorgt er voor dat ik zwetend wakker word. Ik strek me uit en probeer de slaap uit mijn ogen te wrijven. Even ben ik gedesoriënteerd en ik probeer te bedenken waar ik ook al weer ben. Ineens schiet het me te binnen en een glimlach verschijnt op mijn nog roodverbrande gezicht. Het is zaterdagochtend en ik ben in een idyllisch dropje, gelegen in de bergen van Chiaps in het zuidelijkste punt van Mexico. Enkele dagen eerder ben ik geland in Mexico -City, voor een 2 maanden durende reis naar Quito in Ecuador. Ik heb alle hectiek van de drukke hoofdstad achter me gelaten en ben met de bus vertrokken naar dit rustige dorpje in de bergen. Na de lange vermoeiende reis van 20 uur naar het zuiden van de streek Chiapas kwam ik eindelijk aan op de plaats van bestemming: Een afgelegen dorpje in hét plantagegebied van Mexico en dit dorpje is gelegen in de gemeenschap Uciri, die 2500 kleine planters en 55 indianen gemeenschappen telt. Urici staat voor: The Union of Indigenous Communities of the Isthmus Region. Deze associatie is in 1982 opgericht door de lokale boeren en is een van de eerste pioniers als het gaat om fair trade koffiebonen. Voor mijn onderzoek over fair trade plantages wilde ik graag ervaren hoe het er dagelijks op de plantages aan toe gaat en waar kan dat beter dan nabij de oudse fair trade plantages ter wereld! Direct na aankomst maakte ik kennis met de plantageboer en zijn familie bij wie ik de komende twee weken zou overnachten. De warmte en de hartelijkheid van deze mensen verbaasden me en stelde mij direct op mijn gemak. Na de kennismaking kreeg ik een rondleiding door het huisje waar ik zou verblijven. Het is erg primitief met een gemeenschappelijke keuken en woonkamer in één en drie slaapkamers die we met zijn zessen moeten delen. Carlos is een hardwerkende boer en aangesloten bij de Uciri. Hij bezit een paar hectare grond die hij met veel zorg en liefde organisch verbouwd. Carlos leidde me rond op de plantage en vertelde op boeiende wijze hoe de koffiewereld werkelijk in elkaar steekt. “Zuid-Amerika is verantwoordelijk voor
de grootste koffie-export ter wereld en Mexico behoort tot de derde producent van latijns-Amerika. ” vertelt Carlos. De handel in koffiebonen is echter grotendeels in handen van multinationals zoals Nestlé en Kraft. De bananenboeren in deze streek hebben hier echter een succesvolle oplossing voor gevonden. Ze hebben samen een associatie gevormd wat hun concurrentiepositie heeft versterkt. Het doel is om Fair trade toe te passen in deze plantages en het heft in eigen handen te nemen. Fair trade is hun antwoord op globalisering. Multinationals konden door globalisering zich vestigen in de landen met de laagste lonen en daar de markt overnemen. De lage lonen bleven waardoor de lokale bevolking zich niet verder kon ontwikkelen. Nu verkopen de boeren hun koffiebonen voor een eerlijke prijs. Dit stelt de families die lid zijn van Uciri in staat om een deel van de opbrengst te gebruiken voor vervoer, gezondheidszorg, schoolmaterialen, maar ook opvang van verstandelijk beperkte kinderen. Belangrijke zaken waar ze zonder een eerlijke prijs geen geld voor zouden hebben gehad. Geïnspireerd door dit verhaal heb ik de rest van die dag met veel enthousiasme verder gewerkt op de plantage. De arabica-bonen moesten handmatig geplukt worden waarna ze gepulpt kunnen worden. Dit houdt in dat de bes van de koffieboon wordt gehaald. Een glibberig karwijtje waar blijkt dat ik geen talent voor heb. De besjes gleden telkens door mijn glibberige vingers waardoor ik er drie keer zo lang over deed dan de rest. Desondanks heb ik naar eigen zeggen een succesvolle dag gehad op de plantage. Het werk is hard, maar Carlos gaf mij vaak genoeg pauze zodat ik even bij kon komen in de schaduw. Omdat we ons op 2500 meter hoogte bevinden had ik wel erg veel moeite met het acclimatiseren. Het zal nog wel een paar dagen duren voordat ik helemaal gewend ben. Dat ik het zo naar mijn zin zou hebben had ik niet verwacht en ik heb gelukkig ook nog geen heimwee naar huis. Dit is pas het begin van mijn nu al fantastische reis waarin ik op zoek ga naar het dagelijkse leven achter de fair trade. Mijn verhalen zijn vanaf nu ook te volgen via www.waarbenjij.nu/marlenehuijer
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
33
Dankwoord ‘Fair World’ zou nooit tot stand zijn gekomen zonder alle hulp en initiatieven van een aantal enthousiaste en creatieve mensen. Hun bijdrage heeft het mogelijk gemaakt dit tijdschrift in het leven te roepen. Tijdens dit proces werkten wij, als redactie, in drie duo’s. De duopartners waren verantwoordelijk voor elkaars werk en konden bij elkaar aankloppen als er hulp nodig was. Via deze weg willen we de dank van alle duopartners die ze voor elkaar hebben naar voren brengen. Daarnaast is de gehele redactie Gerdien Steenbeek en Paula Huijer erg dankbaar. Onze dank aan Gerdien komt voort uit haar grote betrokkenheid bij de redactie. Ze hielp ons niet alleen door eerlijk te zijn over het proces echter ook door ons uit te dagen. De tijd en moeite die ze erin heeft gestoken worden dus erg gewaardeerd. En Paula, als een externe lay-outexpert, heeft ons de laatste dagen voor de uitgave enorm geholpen met de vormgeving van het tijdschrift. -De Redactie
26 JUNI 2012
FAIR WORLD
36
Starbucks, Fair trade for you
