WERKEN en STREVEN van

WERKEN en STREVEN van

WERKEN & STREVEN VAN

PAAUWES PATENT

Paauwes Volautomatische K a l e n d e r u u r w e r k e n N.V. Amsterdam-C. Bloemgracht 135

-

Telefoon 43266

Toen in 1936 een uitvinding w erd aangekondigd, P aau w e’s V olautom atisch K alen deruu rw erk, hebben zich vele vakgenooten afgevraagd, of een dergelijke uitvinding nog wel een exploitatie-kans maakte. M eerdere m alen is reeds getracht iets dergelijks in den handel te brengen. Onze voorouders hebben reeds k lokken gemaakt m et maand-,

dag-

en

datumaanwijzingen. Niettem in w erd met een behoorlijk kapitaal een N .V. opgericht die de uitvinding in exploitatie nam. D e overw egin gen die tot deze oprichting aanleiding gaven zijn in het kort de volgende: N og nim m er w erd een m echanism e gevonden dat zoo

volledig

de

ge-

w enschte overgangen automatisch deed plaats vinden, dat tevens geschikt w as

v oor

massafabricatie

en

tegelijk

een

feilloos

functionneeren

garandeerde. N ieuw e bedrijven in N ederland vestigen doet de w erkloosheid afnem en en de koopkracht toenem en. Een idealistische factor waarm ee rekening gehouden w erd. Indien d oor deze uitvinding een deel der

tot dusverre

geïm porteerde k lokken in Nederland vervaardigd konden w orden, kon daardoor alreeds een flin ke industrie ontstaan. Daar de uitvinding over de geheele w ereld nieuw bleek te zijn, kon tevens overal patent verkregen w orden,

w aardoor

export

en

het

afgeven

van licentierechten tegen

behoorlijke betaling m ogelijk werden. N atuurlijk w erd bij al deze overw egingen tevens rekening gehouden met de verm eerderde nationale gevoelens en de langzaam groeiende overtu i­ ging, dat ook de H ollanders w el in staat zijn precisie-w erk te verrichten. Onze voorou ders met aan het h oofd Christiaan H uygens legden den grond­ slag v oor de klokkenindustrie, die echter slechts in het buitenland tot ontplooiing kwam. Het vertrou w en dat het bezit van een volledige tijdaanwijzer op den duur voldoening zou schenken, gaf tenslotte den doorslag en zoo w erd besloten tot oprichting van een N .V . die de noodige contanten b ijeen bracht. Inm iddels is deze N .V. tot een flinke ondernem ing uitgegroeid, waarin reeds 65 m enschen w erkzaam zijn. In een reeks artikelen, die achtereenvolgens in „Christiaan H uygens” geplaatst zullen w orden wil ik, samen met m ijn trouw en m edew erker den H eer C. Spierdijk Jr., trachten U een overzicht te geven van w erken en streven in deze nieuw e N ederlandsche ondernem ing.

ons

Ik hoop dat U met aandacht deze artikelen, die met vele fo to ’s geïllustreerd w orden, zult w illen volgen, w aarvoor ik U bij voorbaat dank zeg. P. J. P A A U W E .

3

EEN FRAAIE COLLECTIE NIEUWE MODELLEN EXPOSEERDEN W IJ

JAARBEURS - UTRECHT VAN

12 T O T 21 S E P T E M B E R

-

STAND

3045

verstellen van den h efboom (14) ge­ lijktijdig tusschen de snijpunten, zie Z ooais gew oonlijk is ook deze uitvin­ fig. 1, een nieuw en datum, dagnaam en ding uit zeer eenvoudige m iddelen maandnaam voor de vensters (8 ), (9) geboren. D rie cirkels en tw ee lijnen. en (10) kunnen schuiven. Sim pel maar gelijk bindend. D e pallen (12) en (13) kunnen bij elke verschuiving van den h efboom A F B E E L D IN G I. (14) steeds ongehinderd ingrijpen en A lleen in dit samenstel w orden de n ieu w e dagnamen en data v o o r­ cirkels tusschen de snijpunten der schuiven. lijnen in respectievelijk 31— 7 en 12 P A L (11) w ordt echter door den deelen verdeeld. W ij zijn aan deze sperhefboom (26), die draaibaar op een eenvoudige constructie volkom en ge­ k lo o f bevestigd is, van de tanden van bonden. D e straallengten der cirkels den m aandring afgehouden, totdat de en de hoekw ijdte waarin de lijnen pen van dezen h efboom bij (54) in de gesteld staan, hebben een vaste verh ou ­ inkeeping 28a van den datum ring ding ten opzichte van elkander. W ij glijdt, w aardoor de h efboom zooveel FIG. 1 kunnen niet één maat veranderen, of verdraait dat de tand op den m aand­ ring bij 29 vrijkom t. D e tanden op den m aandring zijn ech ­ er ontstaan andere verdeelingen der cirkels. V oor ter verschillend van hoogte. D e tand bij Febr. is uitzonder­ ons zijn echter alléén genoem de verdeelingen 31— 7 en lijk hoog. D e tanden bij de m aanden van dertig dagen, 12 van belang, zooals op afbeelding I aangegeven. Om de A pril Juni, Septem ber en N ovem ber, cirkels w orden nam elijk ringen gelegd, voorzien van tanden o f nokjes en w el r i6 ^ m inder h oog en de tanden bij de m aanden met één en dertig dagen laag. zoo, dat tw ee tanden of nokjes van ei­ ken ring, precies Op 28 Febru ari zie op de snijpunten fig. 2, glijdt de pen terecht komen. van h efboom (26) in de geringe uit­ A F B E E L D IN G II. snijding bij (28a). Om den buitensten H ierdoor kan bij cirkel w ordt de het volgend verzet­ maandring gelegd, ten de uitzonderlijk voorzien van twaalf h ooge tand, die nu tanden en twaalf reeds vrijgekom en maandnamen; om is bij 29 d oor pal den m iddelsten cir­ (11) w orden gegre­ kel de datumring pen, zoodat Maart voorzien van één vo o r het venster en dertig n ok jes en gesch oven kan w o r­ bedrukt met één den. Op de m aand­ en dertig data en ring bevin den zich om den binnensten echter drie nokjes (34) vóór het kam ­ cirkel, de w eekring met zeven tanden rad (32). Bij het en dagnamen. verschuiven van De ringen draaien den m aandring b e ­ in rolletjes (5 ), die w erk en deze n ok ­ op den grondplaat jes, dat het kam ­ of platine, draai­ rad vier tanden baar bevestigd zijn. verdraaid wordt. Een h efboom (14) D e tanden van het is buiten de ringen kam rad grijpen te­ op de platine bij vens in de één en dertig nokjes (15) op den datumring. 16 draaibaar bevestigd. A an dezen D e datumring w ordt dan gelijktijdig hefboom zijn pallen bevestigd (11), (12 FIG. 2 vier nokjes naar links verzet. H ierdoor en 13), die bij het van links naar rechts DE UITVINDING:

passeeren dan bij het verstellen van den maandnaam F e­ bruari, de cijfers 28, 29, 30 en 31 het venster en w ordt ge­ lijk met den maandnaam Maart, het cijfer 1 v oo r het ven ­ ster (9) zichtbaar. A an het einde der m aanden met dertig dagen, A pril, Juni, Sept. en N ov., kan de tand op den m aandring door pal (11) eerst gegrepen w orden, wanneer de pen van h efboom 26 in de diepere inkeeping van den datum ring bij (28b) glijdt, dit is op de dertigste der maand D e extra datum verzetting van 30 op 1 vindt dan plaats d oor het eene n ok je 33 op den maandring, dat nu het kam rad slechts w einig verdraaid, zoodat dan de datum ring tw ee data verzet wordt. A an het einde der m aanden m et één en dertig dagen, kunnen de tanden op den maandring, die zeer laag zijn, niet eerder d oor de pal (11) gegrepen w orden, of de pen van h efboom (26) m oet in de grootste verdieping in den datum ring bij (28c) gegleden zijn. O p den m aandring staan dan geen n ok jes v oor het kamrad, zoodat dan geen datum extra verzet wordt. Het verschuiven van den h efboom (14) w ordt b e w e rk ­ stelligd d oor het n ok je (19) op de schijf (20 ). D eze schijf is voorzien van een rechthoekig gat (21). D e as van den uurw ijzer w ordt van afplattingen voorzien en door het rechthoekig gat gestoken. Op deze w ijze draait schijf (20) m et den u urw ijzer mee. D e uurw ijzer draait echter tw ee­ m aal per etmaal rond, terw ijl de hefboom , slechts éénmaal per etmaal verschoven m oet w orden. Daartoe is een bijzonder gevorm de pal (22) aange­ bracht. Het n ok je (19) verstelt bij den eersten rondgang deze pal in den stand in fig. 2 aangegeven en bij den tw eeden rondgang, zooals deze in stippellijn zichtbaar is. Bij den eersten rondgang drijft het n ok je het eenen been der pal tegen het vooruitspringend gedeelte van den h ef­ b oom bij (53). H ierdoor w ordt gelijk de haak (25) n eer­ gedrukt en bij (39) ontgrendeld. Bij het verder draaien van schijf (20) w ordt de h efboom (14) nu verschoven. Pal (22) w ordt door het nok je (19) bij 22a in den in stippellijn geteekenden stand gebracht, terw ijl het n okje vervolgens hefboom (14) w eer bij het glijplaatje (14a) terugschuift. H efboom (14) w ordt dan bij (39) d oor den haak vergrendeld. Het n ok je (19) op plaat (20) loopt nu verder, längs het eenen been van pal (22) inplaats van er tegenaan, draait vervolgens onder de strip (14b) d oor en tegen het anderen been van pal (22) aan bij (22 b). Pal (22) w ordt daardoor w eer in zijn oorspronkelijken stand teruggebracht. Het n ok je drijft nu pal (22) w eer tegen (53) aan enz. D oor deze eenvoudige en feilloos w erkende construc­ tie w ordt h efb oom (14) slechts éénmaal per etmaal ver­ schoven, terw ijl de uurw ijzeras en met deze schijf (20) tweemaal in dien tijd ronddraaien. V erd er zijn aan het m echanism e nog contra-pallen (46) en (48) aangebracht, die het terugloopen van de ringen tegengaan. V o o r het eventueel bijstellen zijn verzetters (44 en 55) aangebracht, die aan de zijkanten der w ijzer­ plaat n ok jes dragen, waaraan met de hand de maand en

datum veranderd kunnen w orden. N ieuw e dagnamen kunnen m et de hand, zoonoodig w orden verkregen door de wijzers vier en twintig uur d oor te draaien. Zooals uit het vorenstaande blijkt, is d oor deze uitvin­ ding' een zeer eenvoudig m echanism e ontstaan, dat feilloos w erken kan en zich boven dien bij uitstek leent voor massa-fabricage. Onze bedoelin g is, het in de toekomst zelfs in horloges in te bouw en. Z o o v e r zijn w ij echter nog niet. W ij verheugen ons reeds, thans kalenderklokken te kunnen fabriceeren met wijzerplaat diam eter van resp. 70— 50— 2 7 ^ — 18 en 1 2 ^ cm. D e werkzaam heden, die hieraan voorafgingen, hebben circa 3 ja^en in beslag genom en. A an experim enten en voorbereidingen w erden duizenden guldens uitgegeven. B ovendien w aren er groote problem en op te lossen. Samen met de H eeren C. Spierdijk Jr., A . H. van B allegooyen en W. K im m ijzer k on ik echter deze m oeilijkheden overw in ­ nen, zoodat wij thans in staat zijn een product te lanceeren, dat in het buitenland niet beter gefabriceerd zou kunnen worden. Het zal den lezer w ellicht interesseeren, op w elk e w ijze wij zoover gekom en zijn. Ik w il nu trachten U een beeld te geven van alles, wat zich zooal in die drie jaren van ons bestaan heeft afgespeeld. HET MODEL: Het eerste m odel w erd met zeer prim itieve hulpm idde­ len gemaakt en ofschoon het van tijd tot tijd functionneerde, was het toch ten eenem ale onvoldoende voorbeeld om verder naar te w erken. Er volgde dus n og een tweede en derde m odel. Op den duur ontstond op deze w ijze een kalenderklok, die toonbaar was. OCTROOI EN PATENTEN: In Nederland w erd O ctrooi aangevraagd. D eze aan-

HET KALENDERMECHANISME G EBOU W D VOLGENS HET PATENTSCHRIFT.

an as y g B K i i a p s iS S vraag vorm de een voorloop ige dekking, terw ijl wij daar­ m ede tevens prioriteitsrecht verk regen om eventueel in het buitenland patenten aan te vragen. Het eerste octrooischrift betrof niet geheel de huidige constructie. Bij den m aandovergang op 28 Februari, moest bij het daarin besch reven mechanisme, de bijstelling van 28 op 1 nog met de hand plaats vinden. De verbeterde constructie, waarbij ook de overgang van 28 F ebruari op 1 Maart automatisch plaats vindt, w erd later aangevraagd. Inm iddels is Patent verkregen in N ederland, Duitschland, Engeland en Italië, terw ijl nog aangevraagd zijn patenten in U .S.A ., Zw itserland, België, Frankrijk, Spanje en Zw eden.

ONS EERSTE KALENDERKLOKJE.

H ET S Y N D IC A A T :

DE HEER C. SPIERDIJK Jr. BEDRIJFSLEIDER BIJ PAAU W ES PATENT.

Teneinde te bepalen of het artikel levensvatbaarheid had, w erd m et een klein kapitaal een syndicaat gevorm d. M et kunst, en vliegw erk w erden nog eenige kalenderklokken, grootendeels uit de hand vervaardigd. Een vergroot m odel van het m echanism e, dat met de hand gedreven kon w orden, benevens een aantal uitnoodigingskaarten en circulaires vorm den de verdere attributen v o o r de eerste stap in het openbaar. D e pers, alsm ede een groot aantal vooraanstaande personen uit de uurw erkbranche w erden uitgenoodigd, de expositie, die wij in H otel „S uisse” te Am sterdam hadden ingericht, te kom en zien. D e pers oordeelde on verdeeld gunstig. In „Christiaan H uygens” verscheen een artikel van w ijlen den heer J. Prinsen, waarin hij zeer w aardeerend over de uitvinding als volgt schreef: „D ezer dagen ontvingen w e een uitnoodiging om in Hotel „S u isse” , Kalverstraat, Am sterdam , eens te kom en zien naar een uitvinding van een kalenderw erk, d oor een N ederlander, den H eer P. J. Paauw e, te Am sterdam , gedaan. W e voldeden volgaarne aan dit verzoek en w e waren, na eenige toelichtingen betreffende deze uitvinding, zeer verbaasd, dat iemand, geheel buiten het u u rw erk bed rijf staande, zooiets heeft kunnen presteeren. En zooals het m eerm alen in de w ereld gaat, de uitvin­ ding is schijnbaar zoo eenvoudig, dat men zich er over verw ondert, dat zooiets niet eerder heeft plaats gevonden. Het kalenderw erk kan toegepast w orden op alle m oge­ lijke uurw erken; w e zagen een k lok van 35 cm. m iddellijn, m aar ook een gew oon zakhorloge, waar het kalenderw erk in toepassing was gebracht. G eheel automatisch doet deze kalender eiken dag zijn plicht, A ls de maand 30 dagen heeft, gaat de kalender van 30 op 1, zoo ook F ebruari gaat van 28 op 1. A lleen bij de schrikkeljaren moet m en even te hulp kom en, maar dit is toch m aar eenmaal in de 4 jaar. 7

D e prijs is in verhouding tot het gemak, dat ieder van deze kalender kan hebben, betrekkelijk gering. M en kan v o or ongeveer ƒ 30.— een k lok op zijn schoorsteenm antel hebben, die buiten den gew onen tijd, ook dagelijks vertelt, de dagteekening, w elke maand w e hebben en w elk en dag. Bijgaande afbeelding is van een w illekeurige synchroonklok met datumaanwijzing. V olgende w eek hopen w e in de gelegenheid te zijn, U het geheele m echaniek met uitgew erkte teekeningen te kunnen toonen en U zult dan zeer verrast zijn over de uitvinding van den H eer Paauwe. V an 26 A pril tot 5 M ei a.s. is ieder belangstellende w elkom van 10 tot 16 u u r.” V an vakm enschen met groote reputatie m ochten wij zeer w aardevolle raadgevingen ontvangen, terw ijl leeken geïnteresseerden dikw ijls reeds aanstonds tot k oopen w il­ den overgaan. K ortom deze expositie w erd een groot succes. Daarna w erden nog eenige buitenlandsche reizen onder­ nom en en het m odel getoond aan Zw itsersche-, Engelscheen Duitsche fabrikanten. D e conclusie was: de uitvinding heeft voldoende levensvatbaarheid. V ertrou w en d op de zeer gew aardeerde en niet te ont­ beren m edew erking van de N ederlandsche U urw erkhandel, gingen wij over tot de oprichting van een N IEUW E N E D E R L A N D S C H E IN D U STR IE : P AAU W ES VO LAUTOM ATISCHE K ALENDERUURW ERKEN N.V.

De Heer

M

W.

P.

HOOGEVEEN

buitengew oon geëm ployeer­ de der T elefonie en te

Telegrafie le klasse D en Haag geridderd.

D e H eer W. P. H oogeveen te D en Haag, in onze kringen algemeen beken d door zijn boek: „E lectrische U u rw erken ” en zijn lezingen over dit onderw erp, w erd één dezer dagen benoem d tot R idder in de „O rde van O ranje Nassau” . V elen zullen zich nog het artikel: „De tijdseinen in Neder­ land” herinneren, dat d oor den H eer H oogeveen geplaatst werd in P.T.T. N ieuw s en dat in het „Speciaal num m er” , uitgegeven ter gelegenheid van den 36sten Bondsdag („C hr. H uygens” 27 Juni 1936,No. 26) w erd overgenom en. H ierm ede heeft de H eer H oogeveen de stoot gegeven voor het verkrijgen van eenvorm igheid in onze tijdaan­ wijzing (zie de „C hr. H uygens” van 17 Juli 1937, No. 29: Eere w ien eere toekom t). Het was nml. naar aanleiding van dit artikel, dat de H eer H oogeveen een w aardeerend schrijven m ocht ont­ vangen van den H eer Dr. Ir. M. H. Dam me, D irecteurGeneraal van de P.T.T., van w elk schrijven h ieronder een afschrift volgt: 1. „Ik deel U m ede, dat d oor den M inister van B uiten­ landsche Zaken aan de daarbij betrokken A utoriteiten de aanbeveling is gericht voortaan ter verkrijging van eenvorm igheid bij de tijdaanwijzing uit te gaan van den meridiaan, w elk e gelegen is precies 5 ten Oosten van dien van G reenw ich. 2. Het zal U ongetw ijfeld tot voldoening stemmen, dat het destijds d oor U in „P.T.T. N ieu w s” gepubliceerde artikel den stoot gegeven heeft tot de gedachtenw isseling, waaruit bovenverm eld resultaat, hetw elk tot een te w aardeeren verbetering kan leiden is voortgevloeid.” w.g. Dir.-Generaal. M. H. D A M M E .

125.B. F R A A I BU REAU - OF TAFELKLOKJE zwart of crêm e gelakt. H oog 19 cM. B reed 21 cM. M et prima syn chroonuu rw erk .............................. ƒ 27,50 V oorzien van prima 8-daagsch u u rw erk ............ „ 32,50

Gaarne plaatsen wij dit artikel in deze rubriek, om dat w e reeds vanaf de oprichting onzer firma, d e H eer H oogeveen onder onze zeer gew aardeerde adviseurs tel­ len, bij w ien w e nooit tevergeefsch aanklopten. Met allen, die den H eer H oogeveen van m eer nabij k en­ nen, w enschen wij hem van harte geluk m et deze K oninklijke onderscheiding.

OPRICHTING DER N AAM LO O ZE VENNOOTSCHAP. Bij de oprichting van Paauw es Volautom atische Kalenderuurw erken N.V., of w el Paauw es Patent, verdw een het oorspronkelijke syndicaat. D e deelnem ers aan het syndicaat traden op als pro­ m otors v o or de nieu w e N.V. Er w erd besloten op beschei­ den schaal te beginnen. D e gelden w erden grootendeels uit idealistisch oogpunt geïnvesteerd, met het doel de nieu w e ondernem ing een kans te geven. A an de K orte Prinsengracht te A m sterdam w erd een klein perceel ingericht m et de n oodige m achines en w erk ­ tuigen, om met de experim enten te kunnen beginnen. Im m ers er was w el een m odel, m aar nog geen goed hand­ m onster, waarnaar in massa gefabriceerd k on w orden. Elk onderdeel moet, d oor m iddel van stem pels uitgestampt, of op een automatische draaibank verkregen kunnen w orden. Een zeer voornam e factor is tevens, dat d e m ontage snel m oet kunnen geschieden, terw ijl elk onderdeel zoonoodig later te vervangen moet zijn, w anneer dat noodig blijkt. V erd ere factoren zijn nog: veeren m oeten niet overbelast w orden en zoolang m ogelijk ontspannen zijn, om verlam m ing te voork om en en slijtende deelen moeten jarenlang weerstand bieden. K ortom er zijn vele factoren, w aarm ede bij het m aken van het z.g. handm onster rek e­ ning m oet w orden gehouden. Het is v oor buitenstaanders bijna niet te gelooven, w elk een m oeite en kosten m en zich m oet getroosten, om een goed geheel te verkrijgen, waarnaar verder gew erkt kan w orden. E erlijk gezegd, heb ik zelf ook gem eend het spoediger en met een kleiner kapitaal te kunnen klaar spelen. Dat één en ander echter m eer tijd en geld heeft ge­ kost, dan wij oorspron kelijk dachten, is zek er niet te w ij­ ten aan de H eeren Technici, die steeds vol ijver en met inspanning van al hun krachten, hun w eten en kunnen aan de zaak h ebben gew ijd. O ok v o o r hen w as het dan ook een groote voldoening, toen wij er eindelijk in geslaagd waren, een goed voorbeeld kalenderm echanism e te ver­ vaardigen, volgens het idee van den uitvinder. Na een zucht ter verlichting, w eer de tanden op elkaar en de handen uit de m ouwen. Den experim enteerenden technici w erd nu de leiding opgedragen van een aantal vaklieden, die de noodige hulpm iddelen m oesten vervaardigen om het verkregen m odel in massa te kunnen verm enigvuldigen. V o o r ieder onderdeel dat uit plaatmetaal m oet w orden verkregen is een afzonderlijk stem pel noodig. V o o r elk form aat kalenderm echanism e w orden in totaal 20 derge­ lijke stempels gebruikt, behalve de buigstem pels, die voor het buigen der pallen noodig zijn. V o o r het boren zijn z.g. boorm allen noodig. Het draaiw erk, als schroefjes, nokjes, lagers, rolletjes enz. w ordt

op een revolverdraaibank gemaakt, o f d oor m iddel van z.g. volautom aten verkregen. STEMPELS: H et vervaardigen van stem pels is een secuur en tijdrooven d w erk. V oora l de z.g. blockschnitt-stem pels zijn kostbare hulpm iddelen, daar het niet zelden voorkom t, dat m eerdere personen w ekenlang w erkzaam zijn om slechts één blockschnittstem pel te vervaardigen, w anneer het onderdeelen betreft van een gecom pliceerd m odel, zooals b.v. de voor het m echanism e b en ood igde m aand- en datumringen. Een stempel v o o r één der onderdeelen, waarvan alleen de om trek uitgesneden moet w orden, is een een voudig geheel en bestaat uit: ten eerste: de bovenstem pel, een stuk staal, dat door zagen, schaven, boren en vijlen in het gewenschte profiel is gebracht, ten tweede: de onderstem pel, een dikke, vlakke, stalen plaat, waarin het profiel is uitgezaagd of ge­ b oord , verder opgezuiverd en gehard. D e m eeste lezers zullen uit den aard der zaak w el v o l­ doende beken d zijn m et stempels in het algem een. Ik zal mij dus verder bepalen tot de beschrijving van een blockschnittstem pel, w aarm ede b.v. de ringen uitgestanzt w orden en de vervaardiging daarvan. Het geheel is eigenlijk een samenstel van m eerdere stempels, die in elkaar sluiten en gem eenschappelijk het w erk verrichten. D e stempel, w aar­ van hierachter situatie-teekeningen geW H JÉ IJ plaatst zijn, w ordt in I j een zuilengestel ge­ plaatst. Dit bestaat ip W /g W ' ~~ uit tw ee zware geMM TÉ goten ijzeren platen, |l R f W j ■ waarvan de b oven fflÜ h U IQ m c V / ste langs links en I I S jK j rechts geplaatste zui!■ len, op en neer kan ■* schuiven. ,v Het metaal (20) jt w ordt tusschen de ■‘ : f1 • geleiders (12) d oor ® geschoven. Z oodra J r t >* “* 3 ? J m Y? nu de bovenstem pel " ' lÉ jf JlsP# ’ (3) omlaag gedrukt ~ ‘ w ordt, knijpt het m e. taal eerst tusschen deze en den on derHet uitstampen der onderdeelen op de Stempel (4) vast. Het exenterpers.

BLOCKSCHNITTSTEMPEL voor de maandring.

„ ^ i» -

20

;............. S ITU ATIETEEKEM ifiG - a

metaal w ordt daarna op de stem pelranden afgesneden, waarbij de bovenstem pel eenigszins in den onderstem pel schuift. T er zelfder tijd dringen ook de nippelpennen (5) in de ponsgaten (13), w aardoor de gaatjes in de ring geponst w orden. D e uitgeponste schijfjes w orden aan den zijkant van den bovenstem pel gelost. Een om den stem pel geschoven schaaltje (14) vangt de schijfjes op, zoodat ze niet tusschen het w erk kunnen vallen. D e uitgestampte ring zit nu in den onderstem pel vast, maar w ordt d oor de uitw erppennen (15) en de daarop liggende uitw erpringen (16) en (17) w eer uitgestooten, zoodra de bovenstem pel w eer om hoog gaat. D e uitstootpen w ordt n.l. d oor een sterke veer om hoog gedrukt. Op de­ zelfde w ijze w ordt ook het uitgestampte m iddenvlak door uitw erper (18) en uitstootpen (19), die d oor een h efboom van de stanzmachine neergedrukt w orden, uitgestooten. Het afvalmetaal, waaruit de ring gestampt is, w ordt door de afstrooper (21) van den bovenstem pel afgeschoven. D oor deze m ethode w ordt de hoogste graad van v e r­ w isselbaarheid (gejlijkmatigheid) der verk regen ondardeelen bereikt, terwijl v ó ó r het uitsnijden het materiaal tusschen de veeren de uitw erper (16) en den b oven ­ stem pel gevlakt w ordt (zie situatie-teekening B .). Bij elke slag van de exenterpers w ordt een maandring verkregen, voorzien van alle tanden en zeven gaatjes v oor het innieten van de n oodige nokjes. O ok buigstem pels zijn dikw ijls heel gecom pliceerde werktuigen. Het gestampte onderdeel mag tijdens het buigen niet verschuiven, terw ijl de buiging steeds dezelfde moet zijn. Inm iddels zijn alle stem pels gereed gekom en voor de vervaardiging van kalenderm echanism en in diam eterform aten 12x / 2, 18, 21x / 2 en 50 cm. Daarm ede is een ge­ w eldig w erk verzet. BOORMALLEN:

5 I T U A T I E T E E K E N ! N G - B.

O tf D £ I\5TE M P E L,

10

Het boren van gaatjes in grondplaten en onderdeelen geschiedt d oor m iddel van z.g. boorm allen. Een schabloon waarin de onderdeelen zuiver passen, w ordt tusschen twee stevige ijzeren platen gevat. D o o r m iddel van pennen en gaten w orden deze beide platen zuiver op elkander ge­ houden en d oor m iddel van een spaninrichting aangedrukt. In een der ijzeren platen bevinden zich gehard stalen boorbusjes, w aardoor geboord w ordt. Op deze w ijze kom en de gaatjes steeds op dezelfde plaatsen in de onderdeelen terecht, terw ijl het tevens m ogelijk is, gaten van verschil­ lende grootte te boren, d oor in de ijzeren bovenplaat verschillende boorbu sjes aan te brengen en deze te m er­ ken in diverse kleuren. V o o r het b oren der kleine onderdeelen, zijn speciale Zw itsersche boorm achines aangeschaft. In het m echanism e w orden zeer fijne trekveertjes gebruikt, gew ikkeld van 0,15 m m dik staaldraad. W ij hebben aanvankelijk geprobeerd deze veertjes via

HET STEMPELMAKEN is een heel secuur werk.

den handel te betrekken. Dit bleek echter onm ogelijk. W ij w aren dus verplicht de veertjes zelf te m aken. Ook onze pogingen een machine aan te koopen v oor het w ik k e­ len der veertjes b leven echter vruchteloos, zoodat wij v e r­ plicht w aren zelf zulk een kleine machine te construeeren. W ij zijn daar volkom en in geslaagd. Een m eisje kan nu op zeer eenvoudige w ijze in 1 m inuut een veertje van 25 cm. lengte w ikkelen met 1665 windingen. Het eenvoudige apparaat ziet U h ieronder afgebeeld. V o o r het buigen der pallen en dergelijke zijn buigstempels gemaakt. A lle buigingen kunnen wij daarmede echter niet bereiken. V an pal 22 m oet b.v. een deel tot een oog w orden om gebo­ gen, w aardoor het veertje dat aan b eid e pallen 12 en 13 verbon den is geleid w ordt. D eze buiging w ordt verricht op een speciaal voor dit doel gemaakt in­ strument. Bij alle werkzaam heden, die aan een massaproduct te verrichten zijn, dienen wij er steeds rekening m ede te houden, dat het w erk door leeken gedaan moet kunnen w orden. Elke fout, die ternauw ernood te ver­ wachten is, w ordt stellig vroeg o f laat gemaakt. Elke Voor het boren der onderdeelen handbew eging bij het ver­ worden speciale Zwitsersche boor­ richten van w erk d oor nietmachines gebruikt. vakm enschen m oet vooraf

DE

DRAAIBANK

kan bij 't stempelmaken niet gemist worden.

vastgesteld w orden, terwijl het m echanische w erktuig, w aarm ede gew erkt w ordt, zoo geconstrueerd moet zijn, dat het manen van fouten zoo m ogelijk volkom en uitge­ sloten is. A ls wij nu weten, dat de m eeste w erkzaam heden d oor goedk oopere krachten verricht m oeten w orden, kunt U zich voorstellen, w elk een w ikken en w egen, overleggen en experim enteeren voorafgaan, alvorens het w erk aan niet-vakm enschen kan w orden overgelaten. Boren, buigen, verzenken der gaten, afkorten van veertjes en het beves­ tigen daarvan, alles w ordt door m iddel van hulpm iddelen gedaan. A l deze hulpm iddelen moesten d oor de technici, onder leiding van de H eeren Spierdijk en v. B allegooyen w orden vervaardigd. Dan nog is het niet zelden voorgekom e'i, da ’ een benoodigd apparaat of w erktuig geheel was gem aakt en dan moest w orden afgekeurd, omdat het daarm ede vei kregen product niet ten volle v o l­ deed. W ij m oesten dan een­ voudig van voren af aan beginnen. Zoo zijn wij maanden bezig gew eest aan de voorbereidingen, alvo­ rens wij de eerste serie, voorloopig slechts 100 stuks Van het kleinste m odel k on­ den opzetten.

(Wordt Zaterdag a.s. vervolgd).

Voor het wikkelen der fijne veer­ tjes, moest een speciaal apparaat worden gemaakt.

11

Een fraaie notenhouten W A N D ­ K L O K No. 275 H.W. H oog 39 c.M. B reed 38 c.M. W ijzerplaat diam. 27 c.M. M et

prim a

Winkelprijs

S ynchroonuurw erk. ƒ 55,-------- M M c/m.

PARUIS VOLAUTOMATISCHE KIILER0EHUURIIUERKEI10.0. Bloemoracht 135, AmSTERDORI.

DE EERSTE SERIE KALENDERKLOKKEN In Nederland volautom atische K alenderklokken te gaan fabriceeren is een ondernem ing, waaraan groote m oeilijk­ heden verbonden zijn. Wij w aren ons daar van het begin af aan, volkom en van bewust. Immers, wij konden niet aanstonds over geschoold personeel beschikken en moesten de zaak van den grond af opbouw en. Dan nog, de voornaam ste factor, w aarover reeds velen struikelden: „het v ooroord eel” . W anneer één of andere groote bekende buitenlandsche fabriek, een nieu w fabri­ kaat in den handel brengt, waaraan in den beginne fouten kleven, kan dit hun naam slechts ternauw ernood schaden. De critiek is m ild en toegevend. W anneer echter een N ederlandsche ondernem ing iets nieuws brengt, w ordt

reeds van tevoren een w antrouw end standpunt ingeno­ men, terw ijl het artikel scherp becritiseerd wordt. H oew el aan de kinderziekte bij een artikel als het onze nooit geheel te ontkom en is, was het toch zaak te trachten al dadelijk de grootst m ogelijke perfectie te bereiken en zeker niets af te leveren, waarvan w e niet de zekerheid hadden dat het goed kon functionneeren. Toen dan ook de eerste vijf-en-tw intig kalenderm echa­ nismen, die minstens ƒ 50,— per stuk aan arbeidsloon gekost hadden klaar waren, hebben wij ze, na de noodige testproeven, netjes in de vuilnisbak gedeponeerd. De oorzaak van deze strop was hoofdzakelijk het onvoldoen de nauw keurig gem aakte draaiwerk. A ls ik U nu vertel, dat wij zes w eken op het automatisch draaiw erk, dat van buiten moest kom en gew acht hadden, kunt U zich v o o r­

stellen wat een handicap dit veroorzaakte. N ieuw e m odellen v o o r het draaiw erk m aken, een nieuw en leve­ rancier zoeken en wachten tot het w erk geleverd werd. Inm iddels hadden wij gelegenheid een grooter form aat kalenderm echanism e te maken. W ij besloten een m odel te m aken voor een k alenderklok met een wijzerplaat, diam. van 50 cm. Teekeningen m aken van het geheel en elk onderdeel af­ zonderlijk. Dan de n oodige onderdeelen uit de hand ver­ vaardigen, passen en meten enz. W ij behoefden trouw ens nooit stil te zitten, als er zich eens een stagnatie voordeed. D e fabrieksinrichting w erd gaandew eg verkregen. W erk ­ banken, kasten, w erktuigen en m achines w erden aange­ maakt en aangekocht. B ovendien w erd steeds zooveel m ogelijk propaganda gemaakt, buitenlandsche Patent­ schriften opgesteld, enz. K ortom er was altijd genoeg w erk aan den winkel. Er was trouw ens nog een ander probleem op te lossen. Het b edruk k en der ringen. V o o r de eerste serie ringen w erden vierkante stukken plaatalum inium bedrukt. Daarna w erden deze stukken op het oog, zoo precies m ogelijk in den stem pel gelegd en de ringen uitgestampt. H oew el het inleggen tamelijk zuiver k on geschieden, door b.v. den hoogen Februaritand en de buitenom trek van den m aandring als aanleg te gebruiken, w aren afw ijkingen van enkele tienden m illimeters toch m oeilijk

D e heer en A. v. B allegooyen links en W. K im m ijzer rechts, die samen m et den h eer Spierdijk, het experim enteele w erk verrichten.

te verm ijden. D eze onzuiverheden w reekten zich echter later bij de construeering van het geheel en er ontstonden fouten als: D e maand-, dag- en datumaanwijzingen, w erden niet precies in het m idden der vensters gezet.

De gaatjes voor het innieten van de 31 nokjes in den datumring, correspondeerden niet zu iver met de 7 gaatjes v o o r de pennen op den maandring, w aardoor het kamrad v a r tijd tot tijd niet goed functionneerde. O ok grepen de contrapallen aan de verzetters, niet al­ tijd op het juiste m om ent in. V ele ringen m oesten door het eerst bedrukken en daar­ na uitstampen, w egens beschadiging tijdens dit uitstampen afgekeurd w orden. Het b leek dus beter de ringen eerst uit te stampen en dan te bedrukken. Het was dan tevens m ogelijk het te b edru k k en oppervlak der ringen eerst nog een v o o rb e ­ w erkin g te geven, het afetsen in vloeispaatzuur, w aardoor een m ooie mat-witte teint ontstaat. Z oodra men echter met een w erkje, als het bedrukken van een paar duizend, van tanden en gaatjes voorziene ringen, bij de drukkers aankomt en dan nog verlangt,

Een andere weg, dan zelf een pers te construeeren stond dus niet v o o r ons open. W ij zijn daarin gelukkig volkom en geslaagd. Het m odel en de w erkw ijze van deze pers zijn verw ant aan de offsetdrukpersen, zooals die in den handel v o o r­ komen. O p het eerste gezicht, doet deze pers wat prim itief aan, maar bij nadere besch ouw in g zult U concludeeren, dat zij v o o r ons bijzon der doelm atig is. Op het linksche drukvlak, bevindt zich een z.g. fotolitho. Dit is een cliché, dat de eigenschap heeft, op de plaatsen waar geen d ru k verf kom en mag, gretig vocht op te nemen. De andere plaatsen zijn echter vettig en stooten het water af, m aar nem en integendeel gem akkelijk verf op. D eze plaat w ordt nu eerst met een spons b evoch tigd en daarna door m iddel van een specierol m et ve rf ingerold. Het dru k w erk staat dan in gew oon schrift op deze plaat. D e van een gum m idoek voorzien e rol, die in geleiders, d oor m iddel van tandstrooken over de beide drukplaten kan loopen, w ordt n u over de van verf voorziene plaat geleid. D e verf zet zich dan in spiegelschrift op den rol af. Op het andere drukvlak zijn de ringen tegen aanlegpennen gelegd. De rol w ordt nu over dit vlak gerold. De inkt of verf zet zich dan op de ringen, w eer in gew oon schrift af. M et deze pers w ordt de grootste nauw keurigheid ver­ kregen. W ij dru kken de ringen en wijzerplaten v o o r de kalenderklokken m et diam eters van 12*^, 18 en 21 % cm. allen op deze w ijze en prijzen ons gelukkig dit systeem te h ebben gevonden. H ierdoor zijn vele m oeilijkheden opgelost, terw ijl wij tegelijk m ooi w erk verkrijgen.

VOOR HET BEDRUKKEN DER RINGEN EN WIJZERPLATEN MOEST EEN SPECIALE DRUKPERS GECONSTRUEERD WORDEN.

dat deze op de V io mm. zuiver w orden ingelegd, zetten zij een bedenkelijk gezicht en verw ijzen U van het kastje naar den m uur, maai' geen enkele blijkt zonder buiten­ gew oon hooge vergoedingen bereid dit w erk op zich te nemen. H et aankoopen van een drukpers, w aarm ede het w erk doeltreffen d zou kunnen gebeuren, een z.g. speciaal-pers, was ook niet m ogelijk. Er bestaan n.l. w el persen, w aar­ m ede de w ijzerplaten over het algem een bedruk t w orden, zulk een pers was trouw ens al eerder door ons uit Z w it­ serland betrokken, m aar hierm ede k on hetgeen wij b e ­ doelden, niet w orden bereikt. 14

OP EEN HORLOGEMAKERS DRAAIBANKJE WORDEN PENNEN EN SCHROEFJES OP M A A T GEDRAAID.

Toen na verloop van tijd het nieuw e m assadraaiwerk arriveerde, w erd w eer een poging ondernom en, bru ikbare kalenderm echanism en te verkrijgen. W ij bereikten nu

bevredigen de resultaten, voor elk m echanism e hadden wij echter minstens een dag noodig om te monteeren. Er w erden nu een aantal jon ge m enschen aangenomen, deels horlogem akers-bedienden, deels meisjes, die alreeds één of ander fijn handw erk verricht hadden. N u begon het scholen. D e horlogemiakersbedienden m oesten eerst zelf het w erk voldoen de beheerschen en met de w erking van het m echanism e op de hoogte gebracht w orden. D aarna w erden de m inder belangrijke werkzaam heden, het ongeschoold personeel bij gebracht. D aarvoor is een taai geduld noodig. De handigen vallen dadelijk op. D eze beheerschen al spoedig het eenzijdige w erk, dat hun w ordt op ­ gedragen. Z oodra ze ech ­ ter een dag aan ander w erk gezet w orden, zijn ze hetgeen ze gisteren deden, w eer geheel v er­ geten. Het m oet hun dan w eer van voren af aan bijgebracht w orden. M erkw aardig is, dat degenen die m oeilijker aannemen, meestal de beste krachten w orden, mits niet teveel versch il­ lende w erkzaam heden aan hen w orden op ge­ dragen. Het blijkt dan ook spoedig, als men een

m assaproduct voordeelig w il fabriceeren, dat veel m en­ schen noodig zijn, die elk v o o r zich, slechts een klein deel van het totale w erk verrichten. Het is dan niet n oo­ dig de m enschen m eer te leeren, dan het w erk dat ze m oeten doen, terwijl verw acht kan w orden dat langzam er­ hand een grooter tem po bereikt w ordt en dat tevens gaandew eg een groote nauw keurigheid kan w orden ver­ kregen. Dit brengt echter de noodzakelijkh eid m ee, bij het aannemen van iederen nieuw en w erkkracht, de productie op te voeren om den kostprijs van het artikel niet te hoog te doen w o r­ den. Een voornaam iets is ook, dat ieder zijn w erk ­ zaamheden met volle in­ teresse m oet blijven verrichten. A llen m oeten m eeleven en de on der­ linge stemming en ver­ draagzaamheid m oeten steeds goed blijven. O ver­ al waar veel m enschen sam enwerken, m oet een zekere discipline en ge­ lijk voldoen d e vrijheid heerschen. Paauw es Patent is als het w are één groote fa­ milie, waar allen met hart en ziel m eeleven en gezam enlijk trachten het voor oogen gestelde doel te bereiken. (Zooals het

MODEL i25B. Een hoogfijn gelakt houten klokje, met verchroomd mcntuur.

HET INNIETEN DER 31 NOKJES IN DEN DATUMRING.

dan ook in de beste fam ilies voorkom t w aren er bij ons ook w el eens geschillen, die echter steeds gem akkelijk konden w orden b ijg e le g d ). V oora l onder het leidend personeel heerscht steeds de beste verstandhouding, ondanks de sterk uiteenloopende levensinzichten. Van de eerste 100 kalenderm echanism en is niet veel terecht gekom en. M eer dan de helft moest w orden afge­ keurd. N ietem in hadden wij inmiddels veel geleerd. Het personeel leerde de w erkzaam heden kennen en wij wisten v oor de volgende serie, hoe het wel en hoe het niet moest. De fouten w erden geregistreerd, w aardoor herhaling voork om en kon worden. Tijdens de m ontage van de eerste serie, was een tweede

HET BUIGEN DER PALLEN OP EEN SPECIAAL ZETBANKJE.

15

serie onderdeelen, ditmaal voor 200 kalenderm echanism en uitgestampt, geboord, van schroefdraad voorzien en gebogen. Inm iddels w aren w eer nieuw e hulpm iddelen, (als) ap­ paraten en gereedschappen aangeschaft o f bijgemaakt, naarm ate deze tijdens de fabricage van de eerste serie noodig bleken. D e tweede serie vlotte veel sneller, terwijl er veel m inder uitgeschoten werd. O ok w aren er nu m eer m en­ schen volkom en op de hoogte van de werkzaam heden, zoodat de hoofdpersonen, die van A tot Z het w erk hadden

deugdzaamheid. H oofdzaak is, de lagering van den rotoras. Daar deze as 200 om w entelingen per minuut maakt, zijn de lagers aan groot slijtagegevaar onderhevig. Een solide sm ering is noodig, terw ijl de kwaliteit van as en lagers ook van veel belang is. D e meeste typen en fabrikaten zijn d oor ons uitgeprobeerd, waarbij wij voor oogen hielden, dat het draaim om ent van de uurwijzeras voldoen d e sterk m oet zijn om den kalender te kunnen drijven. Daar het m ijn bedoeling niet is, hier voor één of ander fabrikaat te pleiten, of de m eer of m indere bruikbaarheid der fabrikaten naar voren te brengen, w il ik mij van elk com m entaar onthouden. H iervoor verw ijs ik U gaarne naar het d oor den H eer H oogeveen geschreven b oek „E lectrische U u rw erk en ” waarin de verschillende m erken syn chroonuurw erken op perfecte w ijze besch reven zijn. V oor het drijven van onzen kalender hebben wij het daar­ v oor m eest geschikte uitgezocht. Het is ons reeds gebleken daarm ede geen slechte greep te hebben gedaan. Het electrisch u u rw erk begint in populariteit te w innen en treedt in de steden, w aar de electrische stroom goed gesynchroniseerd w ordt m eer en m eer op den voorgrond. In verband hierm ede verw ijs ik U naar de d oor den H eer S pierdijk gepu bliceerde artikelen in de Nrs. 6, 10, 17 en 28 (artikel „H et Engelsche V ak blad ” ).

HET SCHOLEN V A N N IE U W PERSONEEL.

geleid bij de fabricage van de eerste serie, hun w erk ten deele konden overdragen aan n ieuw e leiders. H ierdoor kw am en hun handen grootendeels vrij, zoodat zij zich konden belasten m et de voorbereidingen, ter verkrijging van andere formaten. D e goed functionneerende kalenderm echanism en van de eerste serie, w erden in eenvoudige, d och fraai gelakte kastjes ingebouw d en van een geïm porteerd syn ch roon u urw erk voorzien en zoo ontstonden onze eerste kalenderklokjes 125/B. W at het u u rw erk betreft, zijn wij ook niet over één nacht ijs gegaan. Een beduidend aantal m onsters van diverse fabrikaten w erden geïm porteerd en aan een grondig onderzoek onderw orpen. H ierbij b leek al spoedig dat, ofschoon de principes van de verschillende fabrikaten vrijw el gelijk zijn, er toch een groot verschil bestaat in

rAOUUIES UOLAUTOmnTISCHE KALEnDEfiUUIUIEIKEII D.U. Bloemgraflll 135. AmSTEHDAIÏI C.

ONS EERSTE SUCCES! Z oodra de eerste goedw erkende kalenderm echanism en gereed w aren gekom en, w erden pogingen in het w erk gesteld om in het buitenland licenties af te sluiten. Het b leek van het begin af aan, dat er in L ondon groote belangstelling voor de uitvinding bestond. Het Engelsche Patent is dan ook vrij spoe­ dig aangevraagd en verleend. Eén onzer m ede­ w erkers de H eer J. Kleim an steven­ de naar London en het m ocht hem ge­ lukken, het eerste contact met Sm ith’s English C locks W orks Ltd. tot stand te brengen. Het zou echter nog langen tijd duren, alvo­ rens een contract kon w orden geslo­ ten. D e Firm a Sm ith’s opperde de vraag, waarom trent thans in N ederland ook nog steeds twijfel bestaat, of het m e­ chanisme voldoen de lange levensduur had en of binnen betrekkelijk korten tijd geen storingen op zouden treden. Na eenig discussieeren w erd besloten het kalender­ m echanism e aan een krachtproef te onderw erpen. D e heer Spierdijk construeerde een m odel volautom a­ tisch K alenderklokje, dat inplaats van d oor een synchroonu urw erk, d oor een zw akstroom m otortje in een sterk versneld tem po kon w orden gedreven. In de voet van het k lokje w erd v oor de stroom voorziening van het m otortje een batterij opgeborgen. D e w ijzers van dit k lok je draaiden elke 10 seconden 24 uren door, zoodat in 1 uur tijds de kalender een jaar doorgezet werd. W ij stelden de Firm a Smith s v oor dit k lok je längeren tijd te laten loopen en het dan te openen. W ij ontvingen na verloop van tijd bericht, dat het k lok je tientallen jaren had geloopen, zonder de minste fou t te maken. Daarna hadden de H eeren Ingenieurs der F abriek het m echanis­ m e gedem onteerd en geconstateerd,- dat de onderdeelen n og niet in het minst gesleten w aren. H ierdoor kon de v ooraf geopperde vrees voldoende w eersproken w orden. Uit de krachtproef b leef duidelijk de deugdelijkheid en

groote duurzaam heid van het, geheel vol­ gens de uitvinding samengestelde m echa­ nisme. D e eerste onderhan­ delingen ter verk rij­ ging van een voor beide partijen b evre­ digend licentiecontract konden een aanvang nemen. H ierm ede b e ­ lastte zich onze ju rid i­ sche m edew erker Mr. J. D. J. Scheltinga Koopm an. Inm iddels w erden door ons en de fabrieks-ingenieurs van de Fa. Sm ith’s n og eenige technische Mr. J. D. J. SCHELTINGA KOOPMAN kwesties geregeld. De gew eldige fabriek van Sm ith’s English C lock -W ork s te London, waar 4000 m enschen dagelijks enorm e kwantum s uurw erken maken, moet rekening houden met snelle fabricatie en m ontage­ m ogelijkheden. D e m anier w aarop wij oorspron kelijk de pallen aan den allesbeheerschenden h efboom 14 van het m echanism e m onteerden, kon d oor de Fa. Sm ith’s niet w orden gebezigd. Z o o kw am en wij tot de huidige lagerin­ gen, waarbij aan de pallen de asjes vastgeklonken en lagerbusjes in den h efboom geniet w orden. D eze lagering maakt de m ontage eenvoudiger, terwijl de pallen m et grootere zekerheid w erken, dan bij de vroeger d oor ons gebezigde lagerm ethode. Na maandenlang onderhandelen, werd ten slotte een contract geteekend, waardoor Smith’s English Clock Works Ltd. te London het recht verkreeg, in licentie Volauto­ matische Kalenderklokken te fabriceeren volgens Paauwes Patent, speciaal voor het Britsche Imperium. V o o r mij persoonlijk beteekent dit nog steeds het groot­ ste succes in m ijn leven. A ls H ollander een uitvinding te hebben gedaan, w aarvoor in het buitenland belangstelling bestaat is op zich zelf alreeds een feit om trots op te zijn. U kunt zich dus m ijn groote voldoening voorstellen, toen w ij ons met de D irecteuren en twee Ingenieurs van het Sm ith’s con cern benevens onze w ederzijdsche A d v o ­ caten aan tafel zetten en een contract tot stand kwam , dat het oorspronkelijke, in Paauw es Patent geriskeerde kapitaal volkom en dekte. Wij brachten tevens een m ooie order m ee naar huis. D e eerste 1200 stuks onderdeelen m oesten d oor ons w orden 17

geleverd, terwijl wij tevens tegen beh oorlijk e prijzen, een com pleet stel stempels, v oor het stampen van de onderdeelen v oor een Volautom atisch K alenderm echanism e met een diam eter van 12 Y i cm. verkochten. M eer echter dan geldelijke voordeelen, w oog het on ver­ deeld gunstige oordeel van de H eeren Ingenieurs der Sm ith’s Fabrieken, die m aandenlang gelegenheid hadden de hoedanigheden van de uitvinding te bestudeeren.

ONZE

FILMPROPAGANDA

W ij besloten op bescheiden w ijze den verk oop in te zetten. W ij dienden er n.l. rekening m ede te houden, dat onze productie n og niet groot w as en als buiten verw achting de vraag eens groot zou zijn, d oor te traag afleveren van reeds verkoch te k lok jes de w inkeliers ten zeerste gedu­ peerd zouden kunnen worden. In totaal w erden dan ook slechts een tiental w inkeliers in A m sterdam bezocht, die het artikel op een eenvoudigen reclamestandaard in de etalage plaatsten. V oorloopig alleen het k alenderklokje m odel 125/B. Er w erd slechts een bescheiden reclam e gemaakt. Deze eerste verkoopproef werd een groot succes.

Toen wij in H otel ,,Suisse” , Kalverstraat, Am sterdam , onze eerste expositie organiseerden, w erd ook de aandacht van de P olygoon op de uitvinding gevestigd. D eze film ondernem ing m aakte een interessant film pje, dat in het journaal w erd opgenom en en w ekenlang in de N ederland­ sche Theaters draaide. Z oodra de tw eede serie K alen der­ k lokken 125/B, in b ew erk ing genom en w erd, besloten wij een film te maken, waarin op volgorde de w erkzaam heden w erden opgenom en, die aan de fabricage van deze klokken verbonden waren. Dit w erd een zeer m ooie film, die duidelijk deed uit­ kom en, hoe successievelijk eerst de onderdeelen gemaakt zijn, de kalenders gem onteerd en de k lok jes in elkaar gezet w orden. In N ovem b er 1938 organiseerden eenige afdeelingen van den Ned. B ond van H orlogem akers en de A.N .U.B. eenige lezingen d oor den heer H oogeveen, speciaal geem ployeerde bij de P.T.T. over het on derw erp „E lectrische U u rw erken ” . In sam enw erking met de organisators w erden op deze lezingen onze film pjes gedraaid. W ij hadden daarmede veel succes. Op deze avonden kregen wij tevens gelegenheid door m iddel van een demonstratie-apparaat aan de H eeren H orlogem akers, de w erking van ons Kalenderm echanism e uit te leggen. W ij zijn de H eeren B estuursleden der H orlogem akersbonden nog zeer erkentelijk v oor deze m edew erking, w aardoor wij vele goede relaties maakten. D e belang­ stelling v oor ons artikel was gew ekt. D e zoo zeer te waardeeren m edew erking van de H eeren U urw erkhandelaren w erd ons spontaan toegezegd.

DE EERSTE STAPPEN OP HET PAD V A N DEN HANDEL. O fschoon wij aldus hadden bepaald, dat er bij den handel voldoen d e interesse v oor ons artikel bestond, wisten wij n og hoegenaam d niet, of het publiek tot koopen geneigd was.

Reeds aanstonds werd flink verkocht. Som m ige w inkeliers, die in de bevoorrech te positie verkeeren, hun clientèle onder de beter gesitueerden te tellen, verkoch ten binnen enkele m aanden 20 tot 30 stuks kalender klokjes Nr. 125/B. Dit succes stak ons een riem onder het hart. D e hoofden w erden bij elkaar gestoken en na rijp overleg w erd besloten, het kapitaal der N.V. uit te breiden en over te gaan tot de inrichting van een m odern e fabriek. A an de B loem gracht 135 te A m sterdam von den wij een afbraak, w aarop wij in sam enwerking met de bouw ers, een goed verlichte ruim e fabriek konden doen bouw en. Op de tw eede pagina van ,.W E R K E N EN S T R E V E N ” in „Christiaan H uygens” No. 37 van Sept. j.l. vindt U een paar interieuropnam en, w aarop de prim a verlichting en de groote ruim ten goed tot hun recht komen. W ij hebben inm iddels de fabriek geheel v o o r het gestelde doel ingericht en zelfs een z.g. loopende band geplaatst v o o r de m ontage. In deze fabriek bevinden zich afdeelingen v o o r hout­ bew erking, verfspuiten, koperbew erking, bankw erkerij, stempelmakerij, experim enteerafdeeling, inrichting v o o r het kleuren, verzilveren en sieren van metaal, v oorb ew er­ king der onderdeelen en montage benevens schaft- en kleedlokalen, kantoren, magazijnen en testlokaal. B ezoekers, die wij altijd gaarne rondleiden, zijn steeds vol lof over deze goed geoutilleerde inrichting. In „W erk en en Sstreven” van Paauw es Patent zullen gaandeweg alle afdeelingen ter sprake kom en, waarbij dan zooveel m ogelijk afbeeldingen geplaatst zullen w orden. V anaf het moment, dat wij deze fabriek betrokken, h eb­ ben wij er alles op geconcentreerd m eerdere form aten en verscheidene m odellen in onze kalenderklokken tot stand te brengen. Dat dit gestadige activiteit en energie vergt, kunt U zich licht voorstellen. O ok doen zich steeds w eer nieuw e problem en en m oeilijkheden voor. W ij putten echter alle kracht uit de overtuiging, dat wij tenslotte er in zullen slagen een m ooie v o o r N ederland geheel N ieuw e Industrie te vorm en. R eeds h ebben wij een behoorlijke productie bereikt, zoodat wij tot uitbreiding van de verkoopsorganisatie konden overgaan.

D agelijks bevinden zich thans tw ee reizigers op het pad en het ligt in de bedoelin g dit seizoen een gedeelte van N ederland te bew erken. V oorloopig gaan w e echter nog niet te ver van huis, omdat wij steeds overtuigd willen zijn, als wij éénmaal hebben verkocht, nabestellingen op tijd te kunnen leveren. W ij ontvangen w el eens klachten, dat de eerste order niet spoedig geleverd wordt. Ik w il h ier gaarne bekennen, dat wij dikw ijls opzettelijk de eerste aflevering wat vasthielden. Im m ers het is reeds gebleken, dat zoodra het artikel in de etalage verschijnt, een nabestelling verw acht kan w orden. W anneer de eerste ord e r niet vlot geleverd kan w orden, berokkent dat ons schade. Im m ers onze verkoopsonkosten w erden reeds gemaakt, terw ijl de betrokken handelaar, die het artikel n og niet verkocht, n og geen winstderving heeft. Indien echter de w inkelier reeds heeft verkoch t m oeten wij snel afleveren, omdat anders de b etrok k en w inkelier door w instderving gedupeerd zou w orden.

DE NIEUWE RECLAM ECAM PAGNE. Een artikel als het onze, m oet d oor m iddel van reclam e ingew erkt w orden. W ij hebben dan ook voor dit seizoen een flink budget uitgetrokken voor het voeren van een reclam ecam pagne. In de eerste plaats hebben w e een k eurig prospectus gedrukt, w aarvan bij iedere leverantie een deel zal w orden afgestaan. Naar het voorbeeld van het snelloopende apparaat, dat ter overtuiging van de goede hoedanigheden, naar de Sm ith’s Fabrieken in L on don w erd gezonden, hebben wij thans een aantal apparaten gemaakt v oor etalagereclam e. Dit m echanism e w ordt gedreven d oor een m otor, die

DE N IEU W E PROSPECTI

EEN IN VERSNELD TEMPO DRAAIEND APPARAAT. D AT IN 7V2 UUR EEN VOL JAAR DEN KALENDER DOORZET.

achter het apparaat opgesteld is. D e wijzerplaat is voor het front geplaatst, terw ijl d oor m iddel van spiegels de achterzijde (het kalenderm echanism e) kan w orden waar­ genomen. D e w ijzers van deze kalenderklok, draaien 5 X 12 uren per m inuut door, zoodat de kalender in 2*^ uur tijds, een geheel jaar w ordt doorgezet. Het is zeer interessant, de kalender steeds precies om twaalf uur te zien verzetten, terwijl de volgende maal om twaalf uur, de kalender rustig voor blijft staan. In de spiegels kunnen m eerdere personen tegelijk de w erking van het m echanism e zien. Tevens kan w orden vastgesteld, dat storingen zich m oei­ lijk kunnen voordoen en het geheel stabiel gebou w d is. W ij durven ons huidige fabrikaat met gerustheid aan dezen krachtproef onderw erpen. Na verloop van één maand zu l'en de kalenderm echanis­ men, indien ze gem iddeld 8 uren per dag w erken, ca. 100 jaren doorgezet zijn. W ij zullen daarna den balans op19

maken en het resultaat in „Christiaan H uygens’” m ededeelen. V erd er zal nog een circulaire w orden verspreid onder alle beter gesitueerde inw oners van Am sterdam , Het G ooi, Haarlem en Omstreken, Leiden, D en Haag, Utrecht, A m ersfoort, A rn h em en N ijm egen in totaal 25000 stuks. A llen zullen op naam w orden aangeschreven, terw ijl de adreslijsten onzen cliënten w orden toegezonden. De reclam e zal strikt neutraal w orden gehouden, zoodat het den eventueelen koopers vrij staat, bij den w inkelier te koopen, die zij den voork eu r geven. Dit neem t echter niet weg, dat de betrokken winkeliers, aan de hand van de adressenlijst, hunne daarop voorkom ende cliënten nog eens extra kunnen bew erken. Ons adres zal vanzelfsprekend niet op de reclam e v o o r­ kom en, terw ijl wij indien wij desondanks particuliere aan. vragen ontvangen, deze naar den dichtstbijzijnden w in ke­ lier zullen verw ijzen. V erd er w orden n og affiches gedrukt, in m oderne kleu­ ren, form aat 32*^ X 50 cm. w aarop het artikel, door een eenvoudige afbeelding naar voren w ordt gebracht. Op deze affiches staat b óven de afbeelding: HET M O D E R N E U U R W E R K En onderaan de slagzin: T O O N T M ET N A U W K E U R IG H E ID , M A A N D , D A T U M . D A G EN TIJD.

een grootsche ondernem ing, dan zullen daarm ede vele N ederlandsche w erkkrachten gebaat zijn. Het artikel maakt ook m ooie kansen op de wereldm arkt, w aardoor een flinke export ontw ikkeld zal kunnen w o r­ den. O fschoon het Britsche Im perium d oor de licentiehoudster Sm ith’s te L ondon zal w orden bew erkt, blijft toch nog voldoende terrein voor ons beschikbaar. Wij hadden inm iddels reeds m et vele buitenlandsche firm a’s onderhandelingen aangeknoopt. In de Scandina­ vische landen en in B elgië bevinden zich reeds actieve vertegenw oordigers. M onsterorders w erden ontvangen uit Zw eden, N oorw egen, Finland en België, Z u id -A frik a, Italië, R oem enië, Oost en W est Indië enz. D e oorlog heeft deze m ogelijkheden echter tot een minimum beperkt, zoodat wij thans in hoofdzaak aange­ wezen zijn op de binnenlandsche markt. A ch teraf beschouw d is dit v o o r ons m isschien n og niet zoo kwaad, daar door de buitengew oon snelle ontw ikke­ ling de zaak ons over het h oofd dreigde te groeien. Een zaak als de onze, w aar alles n ieuw is, volkom en in zijn m acht te houden, is niet zoo eenvoudig. G elukkig beschikken wij echter over flinke werkkrachten, die allen v ol energie en ijver, zich van de dikw ijls zeer m oeilijke taak, naar beste w eten en kunnen trachten te kwijten. M oge hun het gegeven zijn, later m et trots op hun w erk terug te zien en de vruchten te plukken van hun arbeid. Mij persoonlijk zal het reeds voldoen de voldoening schenken, w anneer d oor m ijn toedoen inderdaad een N ieuw e N ederlandsche Industrie tot stand komt.

Tenslotte w orden nog toonkaarten verstrekt, met interieur-afbeeldingen uit de fabriek, voorzien van den volgenden tekst:

DE P R A C H T IG E IN D U STR IE , W A A R T O E C H R IS T IA A N H U Y G E N S DEN G R O N D S L A G LE G D E , H ERLEEFT. DE N IEU W E N E D E R L A N D S C H E K L O K K E N F A B R IE K F A B R IC E E R T EEN V O L L E D IG E N T IJD A A N W IJZE R . Daar het welslagen van onze ondernem ing in hoofdzaak afhangt van de m edew erking, die wij bij den tusschenhandel ondervinden, hopen w ij, dat ons w erken en streven de w aardeering mag vinden bij den goedgeaarden N ederlandschen winkelier. Ons beider en het Nationaal belang w ordt er m ede gediend. M ocht deze Industrie zich w erkelijk ontw ikkelen tot

EEN V A N ONZE N IEU W E MODELLEN.

PAAUUIES VOLAUTOMATISCHE KALEHDERUUHUIERKEfl U.U. BloeiDPChl 135, AMSIERUAM C.

ONS A C H TD A A G SC H MECHANISCH UURWERK.

Fig. I

D e K alenderklokjes, die tot op heden geleverd w erden, zijn alle voorzien van een goed geconstrueerd synchroonuurw erk. T och voelden wij reeds van den aanvang af b ehoefte aan een prim a 8-daagsch u u rw erk m et ankeréchappem ent. In verscheidene gem eenten toch is de stroom voorziening nog niet gesynchroniseerd, (hoew el hierin voortduren d ver­ betering gebracht w ordt) ook zijn in enkele groote steden in ons land nog uitgebreide wijken, waar alleen gelijk­ stroom voorhanden is. Dan zijn er ook m enschen, die de traditioneele tik „zoo gezellig” vinden; m enschen, die w el graag een K alenderk lok je w illen aanschaffen, maar op de uitgezóchte plaats v o o r dit nuttige sieraad geen stopcontact hebben, enz. Met al deze factoren m oet de w inkelier en dus ook Paauwes Patent rekening houden; de klant is nu eenmaal K oning nietw aar? W e w illen onze lezers niet vervelen met een relaas van de pogingen, die w e in het w erk gesteld hebben om op een v oor ons doel geschikt 8-daagsch u u rw erk beslag te leggen. D e uurw erken van deze soort, die in den handel zijn (de lezers w eten dit w el) kunnen eigenlijk in 2 groepen verdeeld w orden: de k leine 8-daagsche uurw erken van ± 5 cm. middellijn, waarvan de goedk oope soorten met

den ordinairen balansgang, de duurdere met m in of m eer behoorlijk e échappem enten zijn uitgevoerd, — en de 8-daagsche w erken voor Scheepsklokken bijv. van zeer uiteenloopende kwaliteit en grootte. De verschillende proeven, die wij met u u rw erk en uit de eerste groep hebben genom en, leverden het bew ijs, dat onze kalender van een dergelijk u u rw erk je voorzien, niet met vertrouw en in den handel kan w orden gebracht. W ij eischen n.l. dat na 8 dagen loopen zonder stoornis een m aando ver gang — dus ook van 28 Febr. op 1 Maart — moet kunnen plaats vinden, zonder dat daarbij ons devies: „T O O N T M E T N A U W K E U R IG H E ID , M A A N D , D A T U M , D A G EN T IJD ’, in het gedrang komt. Z o o ’n taak d oor een betrek k elijk nietig u u rw erk je te laten verrichten is niet verantw oord. Het meest in overeenstem m ing met onze w enschen was een prim a u u rw erk van Engelsch maaksel uit de 2e groep. D e voor ons doel m inder geschikte constructie en b oven ­ dien de te hooge prijs deden ons ook van dit u u rw erk af zien. Maar wat nu? Na rijp beraad nam en wij het besluit zelf een u u rw erk te construeeren, geheel volgens ons idée en — beloofden we onszelf — , slagen we naar wensch, dan ontzien we geen kosten om dit u u rw erk ook in serie te gaan v e r­ vaardigen. De voorw aarden, die w e stelden w aren de volgende: 1. Het u u rw erk m oet b eh oorlijk te regelen zijn. 2. Na 8 dagen loopen (w e verm eldden dit reeds) m oet het u u rw erk nog over voldoende kracht beschikken om de kalender te doen functionneeren, ook w anneer toevallig een maand verzet m oet w orden. H ieruit vloeit voort, dat het u u rw erk dus zeker 10 dagen m oet k u n ­ nen gaan, daar eenige reserve n oodig is. 3. D e kracht van de veer m oet normaal zijn, zoodat geen extra zwaar opw inden vereischt wordt. 4. D e prijs mag niet hooger zijn dan van geïm porteerde uu rw erk en van dezelfde kwaliteit. In de navolgende regels leggen w ij U uitvoerig de con ­ structie van ons u u rw erk voor; de vakm an oord eele dan zelf in hoeverre wij m ochten slagen. Om m aar m et d e „m o to r” te beginnen. W ij kozen een veerton met een inw endige m iddellijn van 45 mm. De breedte van de veer is 20 mm. en de dikte 0,4 mm. Eén veer dus van norm ale sterkte, zooals w e die in elke courante schoorsteenklok aan treffen. D oor de aandrijfkracht van de veer, via het raderw erk op het echappem ent overgebracht, w ordt natuurlijk de

beperken, hoe m eer kracht beschikbaar blijft, hoe zwaar« der de balans genom en kan w orden en dit kom t natuurlijk de nauw keurige regeling ten goede. Juiste verhoudingen van de tandgetallen en de dia­ meters van raderen en rondsels, en goede tandvorm en leiden ook hier tot het gew enschte resultaat. H et volgende lijstje geeft de bedoelde tandgetallen aan: Ton 8-dagen rad M inuutrad D erde-rad Seconderad A n kerrad U urrad W isselrad M inuutpijp

ACHTDAAGSCH

MECHANISCH

64. 60. 80. 15. 60. 48. 24.

60.Rondsel ,, „ „ ,, „

12 12 8 8 8 10

A lle tanden hebben een hollen tandgrond, wat vooral v o o r de sterkte van de tanden van veerton en 8-dagenrad van gew icht is. Aan de hand van bovenstaande tabel kan gem akkelijk berekend w orden, dat de balans 18000 schom m elingen maakt, en w anneer we w eten dat de veertrom m el 10 om w entelingen doet, dat het u u rw erk

Fig. II HET

66.

UURWERK

W A A R V A N DE VOORPLATINE IS WEGGENOMEN.

m iddellijn en de zwaarte van de balans bepaald. Elke vakm an weet, dat w e hier met een gew ichtig punt te doen hebben. D e kracht, die de veer uitoefent is veranderlijk; in vol­ opgew onden toestand m ag de balans niet „p rellen ” wat een beduidend voorloopen van de klok tengevolge zou hebben en kort voordat de veer geheel ontspannen is, m oet de balans nog behoorlijke schom m elingen m aken om aan het isochronism e geen al te zw are eischen te stellen. Uit verschillende m onsterzendingen van Zw itsersch en Engelsch fabrikaat, kozen w e na serieuze proefnem ingen een prima afgew erkt échappem ent op 7 steenen, voorzien van een balans en spiraal, die volkom en aan onze v e r­ w achtingen voldeed. Een belangrijke factor is ook, dat de spiraalsleutel van het com pas in een afzonderlijken klem rin g is opgenom en, die ten opzichte van den com pasw ijzer verstelbaar is, een w elbeken de constructie, die een snel regelen m ogelijk maakt. V an het raderw erk, de schakel tusschen veer en échappem ent hangt veel af, zoow el uit technisch als uit econom isch oogpunt. D oor de vele overbrengingen en de daarm ede gepaard gaande w rijving, alsmede d oor de w rijvin g in de tapgaten gaat het grootste gedeelte der oorspronkelijke drijfkracht verloren; het is zaak deze verliezen tot een minim um te

66 X 60 X 10 ---- i o To~ \ct /\ lZ

„„ . . „ J = 2*3 uur ot ruim 11 dagen zal loopen.

Over het w ijzerw erk valt niet veel op te m erken; we kozen de verhouding 60, 48 —■ 10, 24 om een stevigen tandvorm te verkrijgen. Op de afbeelding van het zij-aanzicht is heel goed de afplatting van de uurradbus te zien, die correspondeert met den vorm van het gat in plaat 20 van het K alender­ m echanisme. (Z ie Fig. I). Uit het oogpunt van econom ie en rationalisatie is het een eerste vereischte de constructie en de uitvoering der onderdeelen zoo een voudig m ogelijk te houden, w aardoor de fabricage voordeelig kein w orden uitgevoerd. Het ge­ reedschap behoeft dan m inder ingesteld te w orden, de kans op vergissingen w ordt kleiner enz. Om die redenen hebben w e de m iddellijnen van raderen en rondsels zoo berekend, dat er niet veel verschillende soorten fraisen gebruikt behoeven te w orden; ook is het verschil in grootte tusschen de raderen en rondsels on der­ ling tot een m inim um beperkt. V eerton en 8-dagenrad hebben dezelfde tandsteek, de rondsels van dit laatste rad en het m inuutrad, die elk 12 tanden hebben, zijn dus van dezelfde maat. M inuutrad, 3e rad en het geheele w ijzerw erk hebben onderling de­ zelfde tandsteek, hieruit volgt dus w eer, dat het 3e en het seconde-radsrondsel, die elk 8 tanden tellen, dezelfde afmetingen hebben. Het uurrad heeft bovendien hetzelfde aantal tanden en dezelfde m iddellijn als het 3e rad.

‘5tM b 3 i

i

HET FRAISEN DER RADEREN.

Eigenlijk is het ontw erpen en het m aken van een m odelu u rw erk nog maar een kleinigheid in vergelijking met wat er gedaan moet w orden om tot een vlotte fab ri­ cage te komen. W el stonden we, wat de voorbereidingen tot de fabricage van ons 8-daagsch u u rw erk betreft, er heel wat gunstiger v o o r dan indertijd bij den aanmaak der gereedschappen v o o r ons kalenderm echanism e. Onze G ereedschapm akerij maakte, naar de m odellen der onderdeelen van het handm onster een B lockschnitt­ stem pel v oor de platines. Behalve de om trek w orden de gaten v o or de stellingpooten en de tapgaten v oor de tonarbre ook meteen uitgestampt. D eze gaten dienen dan als aanleg v oor de platine in de boorm al, waarin de andere gaten: tapgaten, gaten v o o r de bevestiging van het échappem ent, v oor de palling, enz. later geboord w orden. O ok v oor de schijfjes, waarvan later de raderen gefraisd w orden, w erden Blockschnittstem pels vervaardigd. O m ­ trek en gat w orden in één k eer gestampt, wat een nauw ­ keurig centreeren van het gat garandeert. Bij nadere beschouw ing der afbeeldingen van het u u r­ w e rk zal het ongetw ijfeld bevreem ding w ekken, dat we van een traditie zijn afgew eken: n.l. het uitkruisen der raderen. Maar daarvoor bestaat een goede reden. Onze productie is nog niet zoo groot, dat de besparing aan materiaal op zou w egen tegen de kosten v o o r de ingew ikkelde stempels, die noodig zijn om een goede uitkruising te verkrijgen. W ant het is hierm ede gesteld, als m et alle andere bew erkingen aan de onderdeelen: w ordt

er geen prim a w erk van gemaakt, dan is de rem edie erger dan de kwaal. Slecht uitgestampte raderen zijn onevenw ichtig, en er ontstaan gem akkelijk hinderlijke spanningen in het materiaal. Het vlakrichten, wat inderdaad aan een rad m et spaken w at gem akkelijker uit te voeren is, heeft v o o r de seriefabricage geen zin; m en kan veel beter het gereedschap voor het opklinken zóó m aken, dat na-richten overbodig wordt, dan bij de montage veel tijd verspillen m et bij buigen. M ochten wij dus in de toekom st n og eens tot het uit­ kruisen overgaan, dan zal hoogstw aarschijnlijk alleen m ateriaalbesparing de d rijfveer daartoe zijn. Het iets grootere gew icht van een dicht rad kan natuur­ lijk op een u u rw erk van deze grootte en met een veer van de norm ale afm etingen niet de minste invloed hebben, tem eer daar het seconderad slechts een dikte van 0,8 mm. heeft bij een m iddellijn van 20,4 mm. en dus zeer licht is. V oor het fraisen der raderen beschikten w e reeds over een „K o e p fe r” Fraism achine. T oen wij ons indertijd genoodzaakt zagen v o o r het fraisen van het kam rad van het kalenderm echanism e een m achine aan te schaffen, speelde het m echanisch u u rw erk ons reeds d o o r het hoofd, w e besloten daarom maar liever een m eer vol­ maakte m achine te nem en, dan w e toentertijd direct noodig hadden. Onze keus viel op de hierneven afgebeelde m achine van buiten gew oon stabiele constructie. D e fraisspil is zeer solide gelagerd en loopt geheel in een oliebad. Een groot aantal raderen kan tegelijkertijd gefraisd w orden en tijdens de bew erk ing w ordt d oor een speciale pomp, die met een aparte poulie van het voordrijfw erk aangedreven w ordt, olie op de frais gespoten. De m achine is zoo geconstrueerd, dat ze d oor een handigen jongen kan svorden bediend. B ijzondere aandacht is daarom geschonken aan het verdeel-m echanism e. Bij elk verdeelrad behoort een palrad met hetzelfde aantal tanden. Eén om draaiing van de kruk (links op de afb.) bew erk t het verzetten van een pal, die het palrad het gew enschte aantal tanden verstelt. Dit aantal kan d oor m iddel van een regelsch roef ingesteld en bepaald w orden. M et één w enteling van de kruk kunnen dus bij een deelrad van 60 tanden bijv., ook 30, 20, 15 of 12 tanden gefraisd w orden, m en laat dan de pal resp. 2, 3, 4 of 5 tanden verzetten. Autom atisch w ordt dan bij het ronddraaien van de kruk de index uit het verdeelrad gelicht en w anneer de juiste holte vóórkom t er w eer ingelaten. De asjes, w aarop de raderen tijdens het fraisen zijn vastgeklemd, w orden in zw are „A m erikaansche Tangen” gespannen, terw ijl een vernuftige aandruk-inrichting voor de ondersteuning van het uiteinde van het asje zorgt. M et behulp van een m icrom eterschroef kan de instelling van de frais op een 0.01 mm. nauw keurig plaats vinden. 23

de voet bediend w ordt, waarm ede het te bew erk en on der­ deel langzaam om hoog w ordt gebracht. Loodrech t b oven het rondsel met rad bevindt zich het eigenlijke klinkgereedschap, dat in verband met het groote verschil in aslengten der rondsels soms heel eigenaardige vorm en heeft. Een op de machine aangebrachte m otor geeft aan de klinkpons een draaiende bew eging, die zoodra het w erk ­ stuk met het gereedschap in aanraking kom t in een draaiend-klinkende overgaat. B ehalve een rondw entelende, begint de pons nu ook een op en neergaande bew eging te maken, die sterker w ordt naarmate de aangewende druk toeneemt. M et stelschroeven kan dit geregeld worden.

HET UITDRAAIEN DER VEERTONNF.N.

Het gedeelte der machine, dat de spantangen bevat, voor opnam e van de te fraisen onderdeelen, kan langs een groote gradenboog gedraaid w orden, w aardoor het m ogelijk is ook conische .aderen op deze m achine te vervaardigen. Het eigenlijke fraisen vindt plaats door een handbew eging aan het rechtsche handle, w aardoor de op ­ gespannen schijfjes door de sneldraaiende frais getrokken w orden. Het fabriceeren der veertonnen m oesten w e ook zelf ter hand nemen. Ten gevolge van de internationale om stan­ digheden kan een groote ord er in Zwitserland niet w orden uitgevoerd. O ok dit k on ons echter niet ontm oedigen; de veertonnen zoow el als de arbres en deksels m aken w e nu zelf. Het voorbew erk en van deze deelen gebeurt natuurlijk op de revolverdraaibank (w aarvan w e later een afb. plaatsen) en op een draaibank van groot formaat. V o o r de nabe­ w erkin g beschikken w e over een Zw itsersche Precisionsdraaibank, die hieronder in beeld gebracht is. Tenslotte n og enkele bijzonderheden over het klinken. O ok h iervoor is een speciale m achine beschikbaar, zooals die algem een in de uurw erkindustrie gebruikt wordt. D e raderen w orden van te voren d oor m iddel van persgereedschap op de rondsels geperst en daarna w ordt op de klinkm achine het „K lin k sel” om gelegd. Dat gaat ook alw eer op een vernuftige manier. Het rondsel met het opgeperste rad w ordt opgenom en in een voor elk m odel rondsel speciaal geschikte inzet, die in de onderste verticale spil der m achine geplaatst wordt. D eze spil staat in verbinding met een hefboom , die met 24

HET KLINKEN DER RONDSELS.

Z oodoen d e ontstaat een onverw rikbaar en tegelijkertijd onberispelijk klinksel. W e vertrou w en met deze kleine uiteenzetting ook voor dit n ieuw e product van P A A U W E S P A T E N T bij de H orlogem akers belangstelling gew ekt te hebben.

D eze technische beschrijving heb ik overgelaten aan den constructeur van ons m echanisch uurw erk: den H eer C. Spierdijk Jr. V ervolgen s hoop ik U het één en ander te kunnen vertellen over de afbeeldingen, m achinale houtbew erking en verfspuiterij.

h ierdoor 80 of 90 u/o aan A rb eid sloon kan w orden b e ­ spaard, bereken d naar de maatstaf van het aanm aken van enkele stuks. Ons m odel K alen derk lokje Nr. 125/B, dat het meest gangbare m odel is, hebben wij het eerst in serie vervaardigd. Z ooals ik reeds in één der vorige stukken deed uit­ O ver de fabricage der m echanische kalenders voor dit kom en is seriefabrikatie noodzakelijk, w il men een m odel hebben wij reeds in „Christiaan H uygens” van 7 artikel vervaardigen, dat niet te duur wordt. October, geschreven. W ij w illen ons dus in hoofdzaak Dit geldt echter niet alleen v oor onze m echanische bepalen, tot de vervaardiging der kastjes. kalender, doch ook voor den om bouw . De rom p of het D e keuze der houtsoort kastje moet eveneens in is een zeer voornam e serie aangemaakt w o r­ factor. D iverse soorten den, met m inim um h oe­ w erden geprobeerd. veelheden van b.v. hon­ D e prijs, die wegens derd stuks. H ierbij dient de kleine b en ood igde dus, bij het aanmaken h oeveelheid geen v o o r­ van het m odel alreeds nam e rol speelt, w erd rekening gehouden te hierbij genegeerd. Uit w orden. niet m inder dan tien v e r­ Het is noodig. dat de schillende houtsoorten ontw erper van het model, w erden klokjes gemaakt. buiten zijn kunstzinnige Het trekken van het neigingen ook voldoende hout is w el het m eest vakkennis heeft en met voork om en de euvel. D e seriefabricage op de ééne soort is h ygroscohoogte is. pisch, de andere v e r­ H ieronder volgt nog toond na korten tijd een enkel voorbeeld, scheurtjes of barstjes. waaruit het bovenstaan­ Een zekere soort m oest de blijkt. om den structuur en een Indien m en opdracht andere w eer om den nerf, geeft één o f enkele stuks die zich niet leenden van een zeker m odel voor oppervlak-behandeklokkast te m aken aan ling w orden afgekeurd. den vakm an, dan zal K ortom er deden zich deze geen speciale m eet­ HET MEEST GANGBARE ook bij dit, oppervlakkig instrumenten en gereed­ MODEL 125B b esch ouw d zoo onbelang­ schappen daarvoor kun­ rijk e vraagstuk, o o k w eer nen aanschaffen of m a­ problem en v o o r die veel ken. Hij m oet dus stuk hoofdbreken s kosten. Niet v o o r niets heeft de H eer voor stuk alles afmeten en trachten met de gebruikelijke Spierdijk verscheidene m alen gezegd: „W ij krijgen hier gereedschappen en hulpm iddelen het w erk te verrichten. nog eens een pun thoofd” . Successievelijk en almaar passend en m etend zet hij zijn Maar juist als m en zich het oplossen van problem en w erkstukken in elkaar. Het spreekt vanzelf, dat dit alles tot taak stelt, w ordt het leven belangrijk. veel tijd en dus veel geld kost. N u zullen m eerdere lezers ongetw ijfeld opm erken: W anneer w e echter opdracht kunnen geven voor de ,,Maar er bestaan toch vakm enschen die met de hoedanig­ vervaardiging van honderd stuks van hetzelfde m odel, heden der verschillende houtsoorten op de hoogte zijn, begint de vakm an eerst eens goed dit m odel te beschou­ die dus adviezen kon den verstrekken.” Z e e r zeker w erden wen. Daarna overlegt hij, w elk e hulpm iddelen, als m allen deze niet genegeerd, maar elk soort van w erk, stelt nu en gereedschappen hij zich zal aanschaffen. eenmaal zijn bijzon dere eischen. D e m anier w aarop hij de verschillende w erkzaam heden De houtsoort, w aar b.v. de klokkenfabrikanten hun gaat verrichten, is hier van het grootste belang. Ofschoon schoorsteenklokken van vervaardigen, b leek v o o r het al deze voorbereidingen geld en tijd kosten loont het toch m aken der rom pen voor klokjes 125/B ongeschikt. W ij steeds de m oeite, omdat het niet zelden voorkom t, dat

SERIE FABRIKATIE

wordt doorgevoerd.

wilden n.l. het oppervlak met lakverf bespuiten, terw ijl de schoorsteenklokken over het algem een gefineerd (m et een dun laagje van een edele houtsoort beplakt) w orden. Deze m ethode w ordt inm iddels ook toegepast bij de vervaardi­ ging van onze m odellen 125/B.F. en 275/H.W. M ACH IN ALE HOUTBEWERKING. T w ee planken of deelen, elk 2Y i cm - dik w orden vooraf rondom geschaafd en op elkaar gelijmd. Nadat ze, in een luchtige w arm e om geving volkom en gedroogd zijn, w or-

HET UITSNIJDEN V A N HET INTERIEUR.

een stapel van deze kasten waarnem en. Het zou echter tè ver voeren, ook van den daaraan te verrichten arbeid een volledige beschrijving te geven, terw ijl ik tevens vrees, dat te veel op één thema doorgaan, den lezer up den duur zou vervelen. W ij w illen dus thans liever de verdere bew erking der verkregen k lokrom pen 125/B bespreken.

HET FRAISEN

den de deelen op de fraism achine van ronde kanten v o o r­ zien. H ierbij glijdt het hout met één zijde langs een geleider, zoodat dezelfde breedtem aat gegarandeerd is. Op de cirkelzaag w orden de afgeronde deelen in stukken gezaagd op lengte van 3 klokjes aan elkaar. D e gaten die n oodig zijn om de u urw erk en te herbergen w orden met een speciale sneldraaiende frais uitgesneden. Dit is w eer een eigen bedenksel, waarm ee wij echter precies en gaaf w erk verkrijgen. N u w orden de klokjes gescheiden op de lintzaag. D e ru w e rom pen zijn thans gereed. Op een gew one bandschuurm achine w orden de rom pen glad gemaakt. D e voetjes w orden op de gew one w ijze door m iddel van den cirkelzaag afgekort en langs een m al de schuine h oeken afgesneden. E envoudiger kunnen wij ons dit w erk niet denken. Op deze w ijze w orden d oor slechts tw ee personen, den vakm an en zijn leerling honderd rom pen m odel 125/B per w eek vervaardigd. D e kasten v oor b.v. het m odel 275/H.W . die eveneens geheel in eigen werkplaats w orden gemaakt, vergen m eer tijd. Op den achtergrond der onderstaande foto kunt U 26

DE HOUTEN KASTJES W O RD EN GESCHUURD.

DE VERFSPUITERIJ. In vrijw el de meeste fabrieken en inrichtingen waar schilderw erk of decoratieve arbeid voorkom t, is pot en kwast vei vangen door den verfspuit.

D eze biedt dan ook vele voordeelen en is vooral voor ons een onm isbaar instrument. Niet alleen de klokrom pen en kasten w orden met de verfspuit van een laklaag v o o r­ zien, m aar ook alle onderdeelen w orden er m ee gevernist. D e klokrom pen 125/B w orden d oor de afdeeling hout­ bew erking aan de verfspuiterij overgegeven. Het gladgeschuurde hout w ordt eerst van een dun laagje speciale hechtingsverf (surfacer) voorzien. Daarna w orden gaatjes of deukjes met plam uur bewerkt. G roote oneffenheden of grootere gaten m ogen in het hout

POLIJSTEN DER KLOKKASTJES.

D e geheele b ew erk ing is een nitro cellulose procédé, w aarm ede een zeer groote duurzaam heid verkregen w ordt. W ij kunnen hier m et recht spreken van l e klas lakwerk, of beter nog: de klokjes w orden, op deze w ijze bew erkt, bescherm d d oor een mantel van celluloid. M et de verfspuit w ordt in onze inrichting veel gedaan. Niet alleen w orden de klokkasten van een beschuttende

HET VERFSPUITEN.

niet voorkom en. D e kastjes w orden dan een voudig als onbruikbaar terzijde gelegd. Na het plam uren w ordt de­ zelfde piam uur (fillu p) tot op spuitdikte verdund en met de verfspuit een laagje hiervan op het te spuiten object gespoten. Nadat de plam uurlaag goed gedroogd is, w ordt met schuurpapier geschuurd. Er moet een m ooie vlakke laag verkregen w orden. Eerst nadat een beslist m ooi glad oppervlak verkregen is kan de laklaag w orden opgebracht. Een strakke, overal even dikke laag verf o f lak, vooral op kleinere objecten op te spuiten is niet zoo eenvoudig als ’t zich laat aanzien. Het verfspuiten is een routinew erk dat onder de n ieu w e am bachten gerekend kan w orden. W anneer de laatste laklaag is opgespoten, heeft het object nog slechts een matige glans. D e klokkastjes w orden dan ook hoogglanzend gepolijst d oor m iddel van speciale poetsm iddelen en poetsdoeken. V o o r alles w orden prima m aterialen gebruikt.

DE ONDERDEELEN W O RD EN MET KRALEN ER TUSSCHEN AAN KOPERDRAAD GEREGEN.

laklaag voorzien, maar ook de onderdeelen w orden er m ee gevernist. Grondplaten, achte deksels, lunettes, bin ­ nenranden en wijzerplaten w orden stuk v o o r stuk bew erkt. D e kleinere gestanzte onderdeelen als pallen, hefboom en,

k loven enz. w orden nadat ze geram peld en geboord en verder bew erkt zijn, aan een koperdraad geregen. De onderdeelen w orden door gew one glazen kralen van elkaar gescheiden gehouden. H ierdoor w ordt tevens voorkom en dat bepaalde gaatjes, waarin b.v. later een asje of borstschroefje draaien moet, m ede gevernist w orden. D e onderdeelen w orden nu met slingers gelijk in een zuurbad gedom peld (gebeitst) en goed nagespoeld. Nadat ze in een droogkast in massa gedroogd zijn, w ordt het aanhangende zaagsel zorgvuldig uitgeschuierd en daarna

TEEKENING V A N EEN GECOMPLICEERDE BLOCKSNITTSTEMPEL, GEMAAKT DOOR G. STEVENS

EEN GROEPJE OUD-LEERLINGEN.

w orden ze met de verfspuit gevernist. D oor de kralen wordt ook deze bew erking vrij gem akkelijk. D e straal der verfspuit kan overal goed doordringen, behalve in de gaatjes, die door de kralen gedekt w orden. Dit is w el een duidelijk voorbeeld, hoe er bij ons steeds naar gestreefd w ordt met eenvoudige m iddelen snel en goed te werken. Elk soort van w erk m oet echter gedirigeerd w orden door een vakman. D eze m oet in de eerste plaats zelf het w erk kunnen verrichten en tot in de finesses beheerschen, alvorens hij onderricht aan anderen geven kan. Paauw es Patent beschikt echter over prim a krachten. D e meeste hunner w erden d oor mij, eerst na grondig onderzoek en d oor recom m andatie van verschillende zijden uitgenoodigd. A lleen degenen, die buiten gew oon veel interesse hadden voor het te vervaardigen object, w erden aangenomen. Bij een experim enteele ondernem ing als de onze, w aar­ voor alles van den grond af m oest w orden opgebouw d, m oeten wij over scheppende en denkende vakm enschen kunnen beschikken, die met volle liefde v o o r hun vak en het te vervaardigen object, hun w erk verrichten. Het is de m oeite waard eens na te gaan, met hoeveel ambitie er bij ons gew erkt w ordt en hoeveel kracht m ees­ ter en leerling h ebben bijgezet in den korten tijd van ons bestaan. 28

Hiernaast vindt U een foto afgebeeld van een groep leerlingen, die kort na de oprichting, nu ruim tw ee jaar geleden v o o r het eerst de fabriek betraden. A llen hadden zij de A m bachtsschool-opleiding genoten. Diverse w erkzaam heden w erden gaandew eg aan hun op ­ gedragen en onder leiding d oor hun verricht. Daarna konden zij zelf hun richting kiezen. D e voorste van de groep, W. B oum a koos m ontage en is nu, na tw ee jaren in staat, zonder eenige hulp, een K alen derklok 500.W. geheel van A . tot Z. in elkaar te zetten, w aarbij hij ook alle kleine gebreken kent, die zich v o o r kunnen doen. Een d oor hem gem onteerde K alen derk lok van het ge­ noem de type, vertoont zelden bij het testen een fout. D e tweede persoon op de afbeelding G. Stevens koos het stem pelm akersvak. O nder bekw am e leiding w erd hij hierin opgeleid en is thans na twee jaren in staat, geheel zelfstandig een eenvoudige snijstempel te maken, n au w ­ keurig aan de maat en zu iver snijdend. D e grootste ambitie voor zijn gekozen vak, kom t bijzon der tot uiting bij het beschouw en van de hiernevens geplaatste teekening van een gecom pliceerde B lockschnittstem pel van den m aand­ ring van het K alenderm echanism e, die hij uit liefhebberij thuis, zonder eenige aanwijzing teekende. W eliswaar hebben wij hier te doen m et twee uitblinkers, maar het geeft toch duidelijk w eer, hoe jonge m enschen h ier een kans geboden w ordt. Jam m er genoeg kunnen wij slechts enkelen van de velen, die d oor onvoldoen de w erkgelegenh eid ten onder dreigen te gaan, tot flinke vakm enschen opleiden.

MODERNE KLOKKEN. Den laatsten tijd zijn er vele tafelklokjes in den handel gebracht z.g. „m od ern e k lok k en ” . D eze k lokken w orden grootendeels vervaardigd uit metaal, glas en plastische materialen als: kunsthoorn, rodolithe en dergelijke. G roote buitenlandsche firm a’s brachten de eerste m oderne klokken. D e geest des tijds d w on g de scheppende

In sim pele lijnen w erd een harm onisch geheel gevorm d, waaraan niet het minst veranderd kan w orden. O orspron ­ kelijk w erd dit ontw erp uitgevoerd met rom einsche cijfer­ aanduidingen. Bij één der latere m odellen w erden deze vervangen d oor een dierenriem , die door de daardoor verkregen kleinere tusschenruim ten een n og betere af­ sluiting vorm t.

EEN MODERNE SMITH'S KLOK.

DE KIENZLE DIERENRIEMKLOK.

kunstenaars, die voor deze firm a’s werkzaam zijn, hun ontw erpen en m odellen te doen aanpassen bij het m oderne interieur. Z e hebben zich van deze m oeilijke taak, dikw ijls op verrassend gunstige w ijze gekweten. D e d oor de K ien zle-fabrieken in den handel gebrachte dierenriem klok, w aarvan wij hierboven een afbeelding plaatsen is er een treffend voorbeeld van. D e groote ruim te waarin de w ijzers draaien vorm t de wijzerplaat. D e band, die de n oodzakelijke cijferaanduidingen draagt, vorm t ge­ lijk een afsluiting of omlijsting. De w ijzers sluiten geheel bij de ijle om lijsting aan.

O ok de Fa. Sm ith’s te L onden wist met glas en m etaal m ooie m odellen te vervaardigen. H iervan plaatsen wij een enkel voorbeeld. W ij zouden de ons beschikbare ruim te gem akkelijk k u n ­ nen vullen met voorbeelden van prachtige m odellen, die door verschillende fabrikanten w erden gebracht. Het is echter onze bedoelin g niet reclam e te m aken v o o r buiten ­ landsche fabrikanten. W ij willen slechts aantoonen, dat grootere firm a’s d oor den tijd gedw ongen w erden hun m odellen grondig te herzien en dat d oord oor z.g. m oderne klokken in den handel kwam en. O fschoon echter vele m odellen min of m eer aan de eischen voldoen, kunnen wij echter thans ook vele uitheem sche dingen vinden, die m et een klok niets m eer gem een h ebben en tevens als m odern sierstuk een volk om en m islukking zijn. H et is dikw ijls m eer het zoeken naar een uitzonderlijk m odel, dan wel het w etenschappelijke vorschen naar het juiste. Het zijn tegenw oordig lang niet allen kunstenaars, die zich m et het ontw erpen van nieuw e m odellen bezighouden. H et gaat er dan ook niet zoo zeer om o f een m odel aesthetisch juist is. H oofdzaak is dat de w in kelier het koopen w il en m en spreekt dan van gangbare en niet gangbare m odellen. Nu w il ik zeker niet bew eren , dat alle m odellen, die door de N ederlandsche N ijverheid gebracht w erden slecht zijn. Integendeel, hieronder bevin den zich artistieke ont­

w erpen, die zeer zeker goed verkoch t zullen worden. Ik b edoel slechts er op te wijzen, dat m en zich van vele zijden op het m aken van dit soort k lokken w erpt en dan dikw ijls tot dingen komt, die eigenlijk geen klok k en m eer genoem d kunnen w orden. D aar kom t n og bij, dat onder de m akers van deze k lokken zich m enschen bevin den die slechte zakenlieden zijn. Zij verk oopen overal, waar maar klok k en verk och t kunnen w orden en staan op hun prijzen kortingen toe, varieerend van 25 tot 75 °/o, al naar gelang de k ooper pingelen kan. Dat deze m anier van zaken doen k ooper en v erk oop er op den duur ten gron de richt behoeft geen betoog. V ragen w ij ons af ,,wat is een m oderne k lo k ’ , dan m oet

125 P.B.

AFDEELING KOPERBEWERKING,

het antw oord zijn:' „E en klok, waarbij met de meest een­ vou d ige m iddelen, niet alleen een artistiek geheel, hetwelk in het m oderne interieur past, maar tevens een duidelijke tijdaanw ijzer is verkregen. D e m iddelen die daartoe aangewend kunnen w orden zijn velerlei. Metaal en hout zijn echter n og steeds de meest daartoe gebruikte materialen. Om ook in ons artikel — Volautom atische K alenderu u rw erk en — m oderne m odellen te kunnen brengen, h eb­ b en wij hiertoe een speciale afdeeling in het leven geroepen. O nder leiding van een bekw aam vakman, den H eer J. J. Punt, w orden eenige halfwassen en leerlingen k operbew erkers geschoold. Een forceerd er en een prim a vakman v o o r de galvanische inrichting vorm en m ede de afdeeling, die tevens de beschikking heeft over E xenterpersen en R evolverdraaibank, v oorzoover deze n oodig zijn. W ij brengen nog slechts enkele m odellen in dit genre. Tegen het nieuw e seizoen hopen wij echter een flinke serie m odern e T afelklokken te brengen, w aartoe wij bekw am e kunstenaars zullen uitnoodigen de noodige ontw erpen te maken. 30

D e fabricage van deze k lokken geschiedt op de gebrui­ kelijke wijze. N aar het oorspronkelijke m odel w orden w erkteekeningen gemaakt. Dan w ordt hiernaar een m odel vervaardigd. Bij het m aken van dit m odel, w ordt reeds aanstonds m et seriefabricage rekening gehouden. A lle onderdeelen m oeten volgens mallen steeds op dezelfde wijze te verkrijgen zijn, terw ijl alle w erkzaam heden syste­ matisch voorgesch reven m oeten kunnen w orden, waarbij zoo m in m ogelijk aan den w illekeur van den werkm an overgelaten wordt. Z ood ra d oor den w erkm eester het m odel gemaakt is, w orden daarnaar de n oodige m allen vervaardigd. N em en w e als voorbeeld het k lok je m odel 125/P.D. H iervoor w erd eerst een uitslag van het kastje gemaakt. Naar dezen mal w orden dan een aantal stukken plaatkoper afgeteekend. Op den slagschaar w ordt eerst den om trek uitgesneden. Dan w orden de hoeken uitgezaagd op de zaagmachine. O nder een stalen liniaal, die op de tafel is vastgezet, w ordt het k op er tegen een aanleg geschoven en de om te zetten

125 K.

kanten bij de vou w en ingeritst. H ierdoor verkrijgt m en zeer scherpe vouw en. V o o r ­ dat echter de kanten om gezet w orden, m oeten onder een boorm al de gaten inge­ boord w orden v oor het doorlaten der wijzeras en het opzetten van de stripjes. Na het omzetten der kanten w orden de hoeken dichtgesoldeerd. In het achterpaneel van het k lok je w ordt op de F orceerbank de pot v oor het herbergen van het u u rw erk inge­ forceerd. H iervoor m oet op de Draaibank eerst een klos gedraaid w orden in den vorm van den U urw erkpot. Op de F orceerbank w ordt nu een stuk, vooraf uitgegloeid plaatkoper over dezen klos heengetrokken. M et speciaal Gereedschap kan op deze w ijze uit plaatkoper elk gew enscht profiel w orden gemaakt. D e voet van het k lok je w ordt, evenals de kast, door

DRAAIEN, UITSNIJDEN EN ZILVERSOLDEEREN.

125 P.D.

afteekenen volgens m allen, uitsnijden der vorm en, inritsen en omzetten der kanten P.P. verkregen. V o o r de cijferstripjes w ordt speciaal P rofielkoper gebruikt. Op den cirkelzaag w orden de stripjes afgekort, en daarna de gaatjes inge­ b oord en van schroefdraad voorzien. A an de afw erking van het k operw erk w ordt veel zorg besteed. D e deelen w orden met de vijl en op de Schuurm achine nagewerkt. In de galvanische afdeeling w ordt het opper­ vlak van een laagje zilver, nikkel of chroom voorzien, nadat ze vooraf zorgvuldig op de Polijstm achine gepolijst zijn. V olgende w eek plaatsen wij eenige afbeeldingen van de galvanische inrichting. Bij vele m oderne klokjes w erden de w ijzers buiten op de wijzerplaat geplaatst. D e w ijzers

FORCEEREN.

31

HET STAMPEN V A N LUNETTES.

DE MONTAGE.

w orden dus niet door glas gedekt. V ooral, waar bij de electrische klokken ook de centrale-secondew ijzer niet afgedekt is, kunnen door het aanraken der wijzers gem ak­ kelijk verbuigingen plaats vinden. D eze m oderniteit is dan ook geen andere, dan dat de vervaardigers van deze k lok k en gem akshalve glas en lunette weglieten. Bij onze K alenderklokken kan buiten de gevreesde beschadiging n og stof in de vensteropeningen van den K alender binnendringen. W ij m aken dan ook geen bureau- of tafelklokken zonder glaskap. D e lunettes voor de kleine k lokken w orden d oor m iddel van een trekstem pel op den E xenterpers vervaardigd. Een rond gesneden stuk plaatkoper w ordt in één klap van den pers in een glasrand om getooverd. H iervoor dient een zw are pers gebruikt te w orden, omdat anders plooien ontstaan. D e scharnieren en knipjes w orden er daarna aangezet, terw ijl verder door slijpen en polijsten, eventueel bronzen o f verchroom en, ook dit onderdeel een verfraaiïngskuur ondergaat. D e m ontage van de metalen klok k en is thans n og ons zorgenkind. Het kom t niet zelden voor, dat tijdens het m onteeren, dat uiteraard met tang en schroevendraaier moet plaats vinden, de k lok beschadigd wordt. K rasjes in de vernislaag kunnen nog w el bijgew erkt worden. W anneer echter diepere krassen gemaakt zijn, zit er niets anders op dan het geheel w eer te dem onteeren, de eventueele vernislaag te verw ijderen en d e klok opnieuw de verfraaiïngsm ethodes te doen ondergaan.

Z o o is het nog steeds een zoeken naar de juiste w erk ­ wijzen, oefenen en scholen. W ij zullen echter niet rusten alvorens wij in aïles de grootst m ogelijke perfectie h ebben bereikt. Z o o langzamerhand beschikken wij over een prima geoutilleerde fabriek, waarin een groote verscheidenheid van machines, w erktuigen en instrum enten geplaatst zijn, terwijl allen zich inspannen, de veelzijdige en dikw ijls m oeilijke w erkzaam heden tot in de puntjes te verrichten. D oor het bijzetten van alle krachten en m et de ons b e ­ schikbare m iddelen, zullen wij zeer zeker d oor de m oeilijke periode heenkom en. R eeds thans kan ons artikel met de betere buitenland­ sche fabrikaten vergeleken w orden. W ij „w erk en en streven” echter verder, teneinde den handel te toonen, dat ook in N ederland een fabriek kan ontstaan, w ier fabrikaat met dat der beste buitenlandsche fabrieken vergeleken mag w orden en die zich dan n og m ag beroem en de eerste te zijn, die DE

VOLAUTOM ATISCH E &

VOLLEDIGE TIJDAANW IJZER brengt.

PAAUUIES VOLAUTOMATISCHE KALEHDERDURHEII 11.11. Bloemgracht 135, AMSTERDAM C. 32

HET AUTOMATISCHE DRAAIWERK. Ons K alenderm echanism e bevat veel gedraaide onderdeelen. D e rolletjes, w aar de ringen in draaien, asjes en lagerbusjes v oor de pallen, het m iddenlager, de bus om

kleinere w erk eveneens een speciale bank aangekocht wordt. Het voornaam ste w erk, dat aan het draaien vooraf gaat, is w e l het m aken der beitels. Eerst w ordt bepaald in hoeveel steken het w erken zal m oeten geschieden. W ij m oeten trachten het m inim um daarvan te bepalen. W elisw aar m oeten dan dikw ijls gecom pliceerde beitels gemaakt w o r­ den, maar het w erk gaat sneller, terwijl er m inder kans is op onnauw keurigheden. A an om m ezijde vindt U een teekening, die duidelijk doet zien, hoe d oor enkele steken de voor het m echanism e benoodigde kolom m en w orden verkregen. H et materiaal 12 w ordt in lange einden in de daarvoor bestem de buis geschoven. Het w ordt vastgegrepen door een spantang; 1. deze schuift bij het n eerdrukken van het voetpedaal het materiaal naar voren, waar het vastge­ grepen w ordt d oor een tweede spantang 2. Het materiaal w ordt automatisch juist zoover naar voren geschoven als v o o r het w erkstuk noodig is en stuit daarbij ter controle nog tegen een aanslagpen 7. D e m achine staat in verbin ­ ding met een hooge luchtdrukcom pressor. Het verstellen van het materiaal en het vastklem m en daarvan, w ordt dan ook hydraulisch, d oor één enkele trap op het voetpedaal tot stand gebracht. H et materiaal w ordt in draaiende bew eging gebracht d oor een m otor van speciale constructie. D eze m otor w ordt gedirigeerd d oor een koppeling, die zich v o o r aan de ma-

DE REVOLVERDRAAIBANK.

d e uurwijzeras, kamradlager en klovenkolom m en, alsmede de kolom m en die dén uurw erkplaat dragen. B oven dien nog een aantal pennen, klinknagels, schroef boutjes en m oertjes. Daar wij in 5 form aten fabriceeren, kunt U zich voorstel­ len, dat er heel wat draai­ w erk noodig is. O orspronkelijk w erd dit draaiw erk in Zw itserland gemaakt. Het w ordt echter in dezen tijd steeds m oeilijker m etaalwaren te im porteeren, zoodat wij besloten dit draaiw erk zooveel m o­ gelijk zélf te gaan maken. Vooir het grootere w erk, w erd een „H erb ert” R evolverdraaibank aangekocht. H ierm ede kunnen wij een groot deel van het b oven ­ genoem de draaiw erk v er­ vaardigen, terwijl v oor het 33

A . DOORSNEDE VAN EEN K O L O M .

SCHEMATISCHE VOORSTELLING V A N DE WIJZE, W AA R O P MET DE KOLOMMEN W O R D E N GEDRAAID.

chine bevindt; m et één enkele handbew eging kan van langzaam op snel en van voor- op achteruit w orden geschakeld. A an de m otor van een revolverdraaibank w orden zeer hooge eischen gesteld. M en m oet den geheelen dag d oor b.v. eenige m alen per m inuut kunnen om schakelen van voor- op achteruit, w aardoor een gew one electrom otor binnen zeer korten tijd zou bezw ijken. A l slaat echter het vu u r uit deze speciale m otor, dan bestaat er n og geen kans van doorbranden, daar d e w ikkelingen in asbest gelegd zijn. D e beitels zijn in den rev olv erk op C en dwai'sslede B aangebracht. D o o r het verschuiven van een handle kunnen de beitels beurtelings tegen het w erkstuk aangedrukt w orden, w aar­ bij de revolverk op zich automatisch verstelt. D e eerste beitel 6, snijdt het tapeind aan het werkstuk. D e draadsnijkop 8 is zelfopenend en snijdt den buitendraad. D e centerboor 9 verzorgt een centerpunt in het hart van het w erkstuk, waarna b oor 10 het gaatje boort, waarin tap 11 den binnendraad snijdt. D e eerste beitel 4 op de dw arsslede B vorm t vervolgens den borst aan het werkstuk, waarna bij het terugschuiven der slede, beitel 5 den nu geheel afgew erkten k olom af­ snijdt. Een druk op het voetpedaal doet het materiaal w eer naar voren schieten tegen den inm iddels voorgedraaide aanslagpen 7 en het spel begint van voren af aan. M et kalibers w ordt van tijd tot tijd het draaiw erk nage­ meten, om zeker te zijn, dat tijdens het draaien geen afw ijkingen in beitelstanden of andere storingen optreden, w aardoor het w erk niet m eer aan de maat blijft. 34

REVOLVERDRAAIBANK

Een halfwas draaier kan op deze machine zonder m oeite een groot aantal gedraaide onderdeelen m aken in zeer korten tijd. V o o r het aanm aken van zeer groote h oeveelheden w o r­ den z.g. V olautom aten gebruikt. Deze m achines vergen echter veel tijd voor instellen en zijn buitengew oon kostbaar. Daar wij nog niet met tienduizenden rekenen is de R evolverdraaibank of halfautomaat v o o r ons de geschikt­ ste machine.

VERZILVERD METALEN KALENDERKLOKJE MODEL 125 P.D.

DE GALVANISCHE INRICHTING V o o r het vernikkelen, verchroom en, verzilveren of verkoperen van messing en andere m etalen hebben wij een afdeeling doen inrichten. O orspronkelijk w erd d oor m iddel van baden in ver-

W A N N E N SCHAKELBORDEN EN OP DEN ACHTERGROND HET AGGREGAAT.

schillende oplossingen, een brons of zilverlaagje op het te verfraaien metaal aangebracht. Bij deze m ethode is echter de duurzaam heid van het verkregen oppervlak afhankelijk van de vernislaag die daarover aangebracht wordt. O fschoon de op deze w ijze bew erkte objecten er ook m ooi uitzien, kan toch nim m er het fraaie oppervlak verkregen w orden, zooals dat met de galvanische bew erking het geval is. B oven dien biedt galvanoplastiek nog andere voordeelen, w aardoor m en dan ook, vrijw el overal waar hooge eischen aan het w erk gesteld w orden, deze m ethode toepast. D e galvanische w erkin g is, op de eenvoudigste wijze voorgesteld, ongeveer de volgende: A an een edele metaalsoort w orden deelen ontleend, die zich aan het oppervlak van het te bew erk en object vast­ hechten. Een dun laagje van de edele metaalsoort wordt dus op het object neergeslagen. Er behoort echter een kostbare inrichting toe, om deze zoo eenvoudig voorgestelde m ethode toe te passen. Eerstens hebben wij electrischen stroom noodig. D e dooi­ de electriciteitsbedrijven geleverde stroom kunnen wij echter niet zonder m eer gebruiken. D e wisselstroom m oet w orden om gevorm d in gelijk­ stroom , w aarvoor een aggregaat — m otor en dynam o — n oodig is. Dit apparaat verandert tevens het voltage en

amperage. W ij verkrijgen dan gelijkstroom van 0 tot 5 volt en van 0 tot 70 ampère. Z u u rvrije wannen of kuipen w orden gevuld met water waarin speciale zouten zijn opgelost. Daar voor iedere metaalsoort, die m en wenscht neer te slaan, w eer andere ingrediënten in het water opgelost m oeten zijn, dient v o o r elke m etaalsoort een afzonderlijke wan aangeschaft te w orden. O ok w ordt voor iedere bew erk ing andere electrische stroom vereischt, zoodat b oven elk bad een schakelbord m et weerstand en m eter aangebracht is. B eschouw en w e nu één der bew erkingen eens nader, b.v. het nikkelen van een klokkast, dan geschiedt dit w erk ongeveer als volgt: Op de m achine w ordt het kastje eerst geslepen. A lle oneffenheden w orden zorgvuldig vlak gemaakt, uitsteken­ de kanten w eggeslepen enz. Daarna w ordt het geheel ge­ polijst. Dit geschiedt op een lappen schijf met toepassing van polijstpasta. In benzine w ordt de vette polijstpasta daarna w ed er verw ijderd. M oet nu een hoogglans w orden verkregen dan moet op een zachte schijf nog eens nage­ polijst w orden. Om er zeker van te zijn, dat alle vet abso­ luut verw ijderd is, w ordt tenslotte het kastje nog met W eenerkalk behandeld. A l deze bew erkingen gebeuren in een apart com partim ent, omdat bij dit w erk nogal veel stof opwaait. Nadat het kastje de genoem de voorbew erk in g heeft ondergaan, w ordt het aan koperdraad in het nikkelbad opgehangen. In dit bad bevinden zich tevens nikkelanoden. Dit zijn platen van zuiver nikkel, die eveneens aan draden rechtstandig in het bad hangen. N u w orden de electrische geleidingen met de + pool aan de stangen, waaraan de anoden hangen, bevestigd en met de — p ool aan de stangen, waaraan de te nikkelen voorw erpen hangen. De

SLIJP- EN POLIJSTMACHINE.

35

stroom , die zooals b oven beschreven, op h oog am perage en laag voltage gebracht is, w ordt d oor de anoden geleid. Het zuurhoudend w ater ontleent deeltjes metaal aan de ano­ den, die met de stroom m ede van de + naar de — pool, dus van de anoden naar de kastjes verhuizen. D oor ingrediënten die eveneens in het w ater opgelost zijn, w ordt het oppervlak van het kastje aangetast w aardoor het nikkel zich aan het opervlak van het metaal vastzet. H oe langer nu de kastjes in het nikkelbad verblijven, hoe m eer nikkeldeeltjes zich daarop neerslaan. W ij laten het voorw erp geruim en tijd in het nikkelbad hangen, totdat een beh oorlijk laagje is ontstaan. Bij mat nikkelen w ordt het voorw erp eveneens geslepen gepolijst en vetvrij gemaakt. Dan echter w ordt op de kratz­ m otor of m atslagmachine het voorw erp eerst gem atteerd en ondergaat daarna dezelfde b ew erk ing als het h oog ge­ glansde object. G em atteerde voorw erp en m ogen echter niet te lang in het nikkelbad verblijven, om dat anders w eer glans ontstaat. Na het beëindigen van de b ew erk ing in de gal­ vanische inrichting w orden deze voorw erp en in de V erfspuiterij van een vem islaagje voorzien om de verkregen verfraaiing te verduurzam en. V erzilveren en verkoperen gebeurt op on geveer dezelfde w ijze als vern ikkelen echter met dat verschil, dat andere ingrediënten in de baden opgelost zijn en inplaats van nikkelanodes, koper- of zilveranodes in de baden aange­ bracht w orden. IJzer, tin, lood, zink en com positie m oeten in elk geval eerst galvanisch verrood k operd w orden. G eelkoperen kastjes m et soldeernaden m oeten eveneens eerst in het koperbad, alvorens zij vernikkeld of verzilverd kunnen worden.

METALEN KALENDERKLOK MODEL 125 P.A. GEDEELTELIJK VERZILVERD EN GEBRONSD.

DE BRONSKUIPEN.

Het bronzen van voorw erp en doen wij op een geheel andere wijze. Op een zachte vilten schijf die eerst in lijm en daarna in fijne am erilpoeder gedom peld is, w orden de objecten ge­ schuurd. H ierdoor ontstaat een glad oppervlak, dat zich gem akkelijk laat polijsten. Na het vetvrij m aken in benzine w orden de voorw erpen op de m atslagmachine gematteerd in com binatie met puim steen en water. H ierna w ordt grondig gewasschen. V o o r het bronzen zijn drie kuipen noodig. In de eerste is zw avellever in w ater opgelost. D e tw eede kuip bevat schoon water en in de derde kuip w ordt zw avelzuur in water opgelost. D e voorw erp en w orden nu eerst in het zw avelleverbad gedom peld, dan in de tw eede kuip goed afgespoeld en vervolgens in het sterk verdunde zw avelzuur gebaad. Dan w eer in w ater afgespoeld. D eze bew erking w ordt m eerdere malen herhaald. Telkens na het onderdom pelen in één der beide oplossingen w ordt m et w ater gespoeld. Na elke b ew erk ing w ordt de k leu r donkerder. M en kan op deze w ijze tinten verkrijgen van zeer licht brons tot donker, naar believen. D e aldus verkregen huid, w ordt nu met wit zand en w ater licht afgeschuurd. Tenslotte w orden de voorw erp en in heet w ater gelegd, na eenigen tijd er uit gehaald en nog w arm in zaagsel gedroogd. G ebronsde voorw erp en m oeten snel gev em isd w orden. Z e w orden na het stofvrij m aken in een verw arm ingsoven gebracht, op een bepaalde tem peratuur snel gevernist en in dezelfde oven gedroogd.

ONS PROGRAMMA VOOR DE TOEKOMST

’n goed verkoopbaar artikel. Daarbij speelde de antipathie voor het N ederlandsche P rodu ct eveneens een groote rol. Daar het hier echter een speciaal artikel gold, dat d oor N ederlandsch O ctrooi gedekt w erd, behoefden wij in dit geval geen concurrentiestrijd met een buitenlandsch product aan te binden. Een niet te onderschatten voordeel. W ant ik zie den hopeloozen strijd in, van den N ederlandschen fabrikant, als ik in een etalage artikelen van N ederlandschen oorsprong zie liggen voor een veel lageren prijs, dan buitenlandsche zusjes o f broertjes. Ondanks het dik­ wijls, d oor genoem de antipathie gedw ongen enorm e prijs­ verschil, verlangt m en dan nog, dat het N ederlandsch product evenw aardig zou zijn aan het buitenlandsche. D oor de onvoldoen de interesse van den N ederlandschen grossier begrepen wij dus. dat wij zelf den verk oop ter hand moesten nem en om de n oodige kracht bij te zetten. Na de vele, reeds eerder besproken technische exp eri­

Na de verschillende technische en com m ercieele uitéén­ zettingen van ons W erk en en Streven, w il ik U thans onze toekom stige bedoelingen kenbaar maken. Ons oorspronkelijk plan is eigenlijk nog niets gewijzigd. H oogstens hebben w ij d oor om standigheden gedwongen, eens een om w eg moeten bew andelen, of hebben wij van tijd tot tijd een zijdelingsch sprongetje gemaakt, maar ons h oofddoel blijven wij im m er nastreven. Wat dan dit h oofddoel is, kan ik met w einig w oorden beschrijven. W ij w illen slechts d oor m iddel van de uit­ vinding een N ieuw e N ederlandsche Industrie vestigen en ons dus in hoofdzaak bezig houden met de fabricage van V olautom atische K alenderklokken. Het afzetgebied m een­ den w ij in de eerste plaats te kunnen v in ­ den in N ederland en ten tw eede in het b u i­ tenland. voorzoover w ij er niet in slaagden licentiecontracten af te sluiten. Toen wij in M ei 1936 een expositie or­ ganiseerden in H otel „S u isse” te A m ster­ dam, w erden o.a. ook de H eeren Grossiers uitgenoodigd, kennis te kom en nem en van de uitvinding. O f­ schoon het oordeel dezer H eeren on ver­ deeld gunstig was, toonden zij toch maar m atig belangstelling voor den v erk oop van het artikel, ten deeJe omdat zij contractueel verbonden w aren aan KANTOORLOKALEN V A N PAAU W ES PATENT AA N DE BLOEMGRACHT 135 AMSTERDAM. buitenlandsche fabri­ kanten, deels ook om ­ menten, w erd ons d oor de A fd . A m sterdam van den dat zij ons artikel vergeleken bij reeds eerder, door N ederlandschen B ond van H orlogem akers een kans ge­ buitenlandsche firm a’s gelanceerde klokken m et kalenderboden, een inm iddels gem aakte propagandafilm op den aanduidingen. D e d oor ons naar voren gebrachte argum en­ d oor dezen B ond georganiseerde lezing-avonden te verten. dat deze nim m er voldoen de exploitabel waren toonen, w aardoor het eerste contact met den U urw erkgeweest, omdat o f de opstelling van den kalender niet handel tot stand kwam. duidelijk w as en deze niet volautom atisch versteld w erd, W ij brengen hierbij dank en hulde aan de H eeren o f door gecom pliceerdheid van het m echanism e storingen B estuursleden van den N ederlandschen B ond, alsmede te veelvu ldig voorkw am en en de prijs over het algemeen aan de H eeren leden, die naar aanleiding van onze dem on­ te h oog lag. w erden niet tegengesproken, maar konden hen stratie onze eerste K alenderklokken afnamen. W ant vanaf toch niet voldoende overtuigen, dat hier sprake was van

HET VERKOOPSKANTOOR.

dat m om ent hebben wij met succes ons artikel gelanceerd. Inm iddels w aren ook buitenlandsche verbindingen tot stand gebracht en proeforders verzonden. D e plotseling veranderde internationale toestand heeft onze exportafdeeling echter voorloop ig lam gelegd. Even kw am en zware on w eersw olken onze heldere P A A U W E S P A T E N T -h em el verduisteren. D eze konden echter slechts onzen ijver vergrooten, daar wij m eer dan ooit gedw ongen w erden alle zeilen bij te zetten. Wi.i h ebben thans al onze krachten op den binnenlandschen handel geconcentreerd. V anzelfsprekend w orden bij deze, door de harde noodzaak gedw ongen, grootst m ogelijke krachtsontplooiing, fouten gemaakt. Steeds w anneer wij echter op fouten gew ezen w orden en het blijkt dat de binnengekom en klacht gegrond is, trachten wij zoo m oge­ lijk de fout te herstellen en in de toekom st onm ogelijk te maken. H ierbij m oeten wij echter op de m edew erkin g van den N ederlandschen uurw erkhandelaar kunnen rekenen. Er zijn echter eerstens (gelu kkig slechts enkele) w inkeliers die m eenen ons bij de eerste de beste fout die wij begingen, te m oeten negeeren, of erger n og het artikel uit hun zaak te m oeten weren. T erw ijl wij, ondanks het feit dat wij aan geen enkel contract gebonden zijn, steeds bereid zijn alles te doen, wat de uurw erkhandelaar kan bevoordeelen , m eenen deze enkelen elke poging onzerzijds om tot een redelijke oplossing te kom en van de hand te m oeten w ijzen. D eze heeren zouden niets liever zien, dan dat w ij huilend bij de pakken neer gingen zitten en de met zooveel geld en energie opgezette poging, tot een m ooie N ieuw e N ederlandsche Industrie te kom en, opgaven. Een v oor ons onverklaarbare onnationale houding. A n dere, ook gelukkig tot de zeer zeldzam e uitzonderin­ 38

gen behooren de handelaren m eenen ter w ille van een weinig winst ons streven te m oeten tegenw erken. Het volgend geval is w el zeer m erkw aardig: Op een goeden, neen kw aden dag verkoopt één onzer reizigers, die niet wist daarm ede een fout te begaan, een paar k lok jes aan de bekende „B ije n k o rf” te D en Haag. Enkele dagen later ontvingen wij berichten van u u rw erk handelaren, die ons op vriendschappelijke w ijze op het verkeerde van deze transactie wezen. W ij zegden toe de fout zoo spoedig m ogelijk te zullen herstellen. De k lok jes w erden door onze eigen m enschen w egge­ kocht, waarbij wij natuurlijk de schade der uitbetaalde winst v o o r onze rekening namen. Ondanks herhaalde pogingen van de „B ije n k o rf'-d ire ccie w eer orders bij ons te plaatsen, waarna zelfs bedreigingen volgden, hielden wij voet bij stuk en w eigerden te leveren. Niettem in w erd op zekeren dag toch ons fabrikaat w eer bij de B ijen k orf in D en Haag geëxposeerd. Het bleek dat een uurw erkhandelaar in D en Haag ons een bestelling had doen toekom en en de k lok jes aan de B ijenk orf had doorgeleverd. D e num m ers van de klokjes w aren echter bekend, zoodat wij kenbaar maakten, deze klokjes niet te

EEN HOEKJE V A N HET MAGAZIJN.

HET TESTLOKAAL.

garandeeren. D e B ijen k orf ging toen tot prijsverlaging over, van ƒ 27,50 op ƒ 24,— waarna een Haagsche w inkelier ons product etaleerde voor ƒ 22,50. N u m oesten wij in­ grijpen. Het k lok je bij den betreffenden w inkelier w erd door ons w eggekocht en met de B ijen k orf a ccoord gemaakt, zoodat de prijs hersteld werd. W ij konden bezw aarlijk anders handelen, terwijl nie­ m and het ons euvel zal duiden, dat wij voor alles ons artikel v o o r prijsbederf bescherm den. O ver ’t algem een ondervinden wij echter zeer veel m edew erking van de zijde van den uurw erkhandel. Er bevinden zich m enschen onder, waaraan wij ons zeer veel verplicht achten, die ons artikel op den voorgrond plaatsen en er dan ook een flinken om zet in bereiken. W ij hopen intusschen, dat spoedig alle H eeren B onds­ leden tot de conclusie zullen kom en dat wij een artikel lanceeren dat een goede toekom st heeft en dat dit aan­ leiding m ag zijn om tot een w ederzijdsche overeenkom st te kom en, w aardoor onze handel langs vaste banen geleid kan worden. Inm iddels kunnen wij vaststellen, dat de verk oop in Am sterdam , die dank zij de uurw erkhandelaren, daar krachtig ter hand is genom en onze verw achtingen o v e r­ treft. Spoedig hopen wij ons artikel over heel Nederland te kunnen lanceeren, w aärvoor wij trachten onze producti­ viteit zoo hoog m ogelijk op te voeren. Binnenkort hopen wij nog eens gelegenheid te hebben in „Christiaan H uygens” m ededeelingen te doen. Daar ik de laatste bladzijde van deze rubriek aan m ijn eerste trouw e m ede­ w erkers afsta, die nog eenige m ededeelin­ gen w enschen te doen, w il ik thans deze rubriek sluiten, echter niet alvorens ik alle Nederlandsche U urw erkhandelaren heb opgew ekt hunne m edew erking te w illen verleenen aan den op bou w van een m ooie N ederlandsche Industrie, waar­ over wij nog eens zullen spreken als ONZE N ATION ALE INDUSTRIE, die door W ERKEN EN STREVEN V A N DEN NEDERLANDSCHEN U UR W ERK ­ H AN DEL tot stand kwam.

HET PERSONEEL V A N PAAU W ES PATENT VOOR DE FABRIEK, INGANG BLOEMSTRAAT.

39

V O O R L O O P IG

BESLUIT

HET LAATSTE W O O R D A A N „DE OUDE GARDE" Er gaat een eigenaardige bekorin g uit van fo to ’s, waarop je jezelf, temidden van collega s, en in het interieur waar je een groot gedeelte van den dag doorbrengt, ziet afgebeeld. M et zek er niet m inder belang­ stelling dan de trouw e lezers van dit vakblad hebben wij dan ook de fo to ’s bekeken en de reeks artikelen gelezen, waarin zoo'n juist overzicht w erd gegeven over „H E T W E K K E N EN STR E ­ V E N ” van P A A U W E S PA T E N T. Om echter in latere jaren, zoo w e die in vrede m ogen beleven, een volledige herinnering aan de „F am ilie Paauw es Patent” leven­ dig te houden, w aren w e het erover eens, dat onze „Pater fam ilias" op deze bladzijden niet m ocht ontbreken, reden waarom wij om een foto verzochten en U dan hier, den H eer P. J. Paauwe, D irecteur der V ola u ­ tomatische K alenderuurw erken N.V. vertegenw oordigd ziet. K ort nadat de H eer Paauw e patent verkregen had op z ’n uit­ vinding kwam en wij (in de volg ­ orde van onderteekening) in betrekking bij „P aauw es Patent N .V .” K orte Prinsengracht 8, Amsterdam . A an dien begintijd zijn voor ons natuurlijk on vergete­ lijke herinneringen verbonden. W e beschikten elk in het zijne w el over een rijke ervaring, maar het kalenderm echanism e, hoe eenvoudig v o o r dengene, die eenmaal de w erking ervan begrepen heeft, bevatte voor ons, die de m odellen bijv. in verschil­ lende form aten m oesten uitvoeren toch n og w el de noodige „voetangels en klem m en’’. In nauw e sam enwerking met den H eer Paauwe, die toen het idee eenmaal bij hem was opgekom en, dagen en nachten in taaie volharding op geofferd had om het eerste m odel tot stand te brengen, m ochten we er echter altijd w eer in slagen tot een alleszins bevredigende oplossing te komen. Dat dit niet altijd zoo gem akkelijk was, kunt U zich w e l indenken. W e beschikten destijds ook niet over de gereedschappen, die ons nu ten dienste staan en veel karweitjes, die w e nu d oor een jongeren kracht met behulp van een m achine kunnen laten uitvoeren m oesten w e zelf

geheel uit de hand maken. Om met dergelijke w erkzaam ­ heden niet te vee] tijd verloren te laten gaan kw am en w e dan veelal in de avonduren nog eens kijken en het is niet zelden gebeurd, dat het k lok je van 11 of 12 ons naar huis zag gaan. Inmiddels hadden w e hulptroepen gekregen in de jonge mannen, W. Boum a, G. Stevens en A. Koudstaal alreeds in voorgaande artikelen genoem d, w aardoor w e, na voorloopige scholing van deze heeren, onze handen wat m eer vrij kregen om de fabricage-problem en eens degelijk onder de oogen te gaan zien. O ok hierbij aan m oeilijkheden geen gebrek: w anneer w e er bijv. alleen maar aan denken, w elke problem en opgelost m oesten w o r­ den eer w e er in slaagden het b edruk k en van de ringen naar behooren uit te voeren, dan rijzen ons nog de haren te berge! W e mogen, in het bijzonder wat betreft deze m oeilijke gevallen niet ontkennen, dat het vaak juist technische inzicht en niet m inder het alles overw innend optimisme van den heer Paauw e ons dik­ w ijls tot grooten steun gew eest is. D eze prettige en nauw e samen­ w erkin g maakt ook zijn ideaal tot het onze: gezam enlijk w erken om een N ieuw e Industrie tot stand te brengen, waar wij later trotsch op m ogen zijn. In de nieuw e fabriek aan de Bloem gracht, met veel licht, die een zooveel betere w erkgelegen ­ heid biedt, dan het eenigszins som bere pand aan de K orte P rin ­ sengracht, zien w e al een begin van het doel. dat door ons w ordt nagestreefd. Niet dat w e m eenen, de m oeilijkheden te b oven te zijn. W e zijn er van overtuigd, dat dit met een artikel als in onze fabriek gem aakt w ordt, dat in zeker opzicht aan ,m ode” onderhevig is en dat n og in tallooze m odellen en form aten gefabriceerd kan w orden, w el nooit het geval zal zijn. Maar de m oeilijkheden zijn er om overw on n en te w orden, en w ij, als de „ou d ste” technikers van „P A A U W E S P A T E N T ” besluiten gaarne met den wensch, dit n og jarenlang in eendrachtige sam enwerking te m ogen doen.

w.g. W. L. K IM M IJZE R . A . v. B A L L E G O O Y E N . C. S P IE R D IJK Jr.

IN

HET

W EEKBLAD

„CHRISTIAAN HUYGENS” HET

VAKBLAD

VERSCH EEN PATEN T.

EEN

VOOR

UURW ERKM AKERS

REEKS

A R T IK E L E N

EN

OVER

D IT B O E K IS E E N S A M E N V A T T IN G

V O L A U T O M A T IS C H E

W ERKEN

HANDEL EN

IN

UURW ERKEN

STREVEN

VAN

EN Z.

PAAUW ES

V A N D E Z E A R T IK E L E N .

U IT G E G E V E N , 5 0 0 DOOR PAAU W ES

DE N

EXEM PLAREN

KALEN DERU U RW ERREN

D E C E M B E R 1939

N .V .

-

A M S T E R D A M -C .

N MEI NA DEN 10E Overal waar veel menschen samen waren, op kantoren, magazijnen, werkplaatsen en fabrieken, w erd in de oor­ logsdagen meer gepraat dan gewerkt. Alle gedachten concentreerden zich op dat ééne, het resultaat van het vreeselijk gebeuren. Het kon dan ook niet anders, dat waar de oorlog het onderwerp van ieder gesprek was, de handen stil stonden en de leiding de zaak niet meer meester was. Als elders was het ook bij Paauwe’s Patent. Bij luchtalarm zocht ieder dekking, waardoor het werk nog meer ontwricht werd. De productie was dan ook zéér gering. Na de capitulatie werd het nog erger. Geen verkoop. Moeilijkheden met de financiën. Ontslag. Verplichte intrekking van het ontslag. Geen zicht op de toekomst. Geen plannen. Geen werkprogramma. Geen animo, noch onder de werknemers noch onder de financiers. Kortom een wanhopige toestand. Tot medio Juli duurde deze toestand voort. Ofschoon ik er van a tot z bij betrokken was, kan ik onmogelijk meer precies bepalen, hoe zich dit alles ontknoopte. W el weet ik, dat wij langzamerhand w eer moed vatten en er gaandeweg w eer teekening kwam in de zaak. Wij besloten alles te concentreeren op de toekomst. Het zou toch wel weer eens anders worden. Wij stonden echter voor zéér groote moeilijkheden. Wij hadden een fabriek waar uitsluitend kalenderklokken gefabriceerd werden en wel voor 90 °/o electrische, waarvoor de synchroonuurwerken uit het buitenland betrokken werden. A l spoedig bleek echter dat import met zéér groote moeilijkheden gepaard ging en voorzoover het metaal­ waren betrof wel spoedig zoo goed als onmogelijk zou worden. Z elf de noodige synchroonuurwerken maken? Maar dat was niet zoo eenvoudig. Er bleef ons echter niets anders over. HET EERSTE NEDERLANDSCHE SYNCHROONUURWERK. Wij togen aan het werk. Ten eerste moesten wij het noodige draaiwerk en nog wel van hooge precisie kunnen maken. Wij slaagden er vrij spoedig in nog eenige prima machines aan te koopen, zoodat wij thans beschikken over een aantal revolver- en instrumentmakersdraaibanken van lste klas fabrikaat. Een „T om os” en ,,Bechler” volautomaat zijn nog onderweg. Deze machines hopen wij echter ook spoedig te kunnen plaatsen. Ook slaagden wij er in de materialen, voorzoover die nog niet aanwezig waren, uit den handel te betrekken, zoodat wij thans over de noodige materialen beschikken voor de fabricage van 5 ä 6000 synchroonuurwerken. Ofschoon dit nog geen groote kwantums zijn, kunnen wij toch, indien wij ze slechts voor eigen gebruik benutten, bij een productie van 200 tot 250 klokken per week, nog voorloopig minstens 5 maanden voort. Weliswaar is deze productie nog onvoldoende om rendabel te zijn, maar wij prijzen ons reeds gelukkig, de 90 menschen, die bij onze fabriek betrokken zijn, aan het

werk te kunnen houden. Bovendien is het wellicht­ mogelijk de voorraden nog wat aan te vullen en di productie op te drijven. Terwijl anderen bezig waren de noodige aankoopen te doen werd door den Heer Spierdijk en zijn helpers het t fabriceeren synchroonuurwerk ontworpen. Daarbij moes met de volgende punten rekening gehouden worden: Te: eerste moest het een krachtig uurwerk zijn, daar het

PAAUWE'S SYNCHROONUURWERK

kalendermechanisme zonder stoornissen gedreven n worden. Ten tweede moesten wij alle onderdeelen kunnen vervaardigen en ten derde moest het uurw zoo min mogelijk stroom verbruiken. Wij zijn er ecl in geslaagd een synchroonuurwerk samen te stellen, aan alle door ons gestelde eischen voldoet en te\ vergeleken kan worden bij de betere buitenlands fabrikaten. Nu wil ik trachten U een denkbeeld te geven van werkzaamheden, die vooraf gingen, alvorens tot fabricage kon worden overgegaan. Het uurwerk bestaat uit twee deelen, de synchn. motor en het raderwerk voor het drijven der wijzers. ! geheel omvat 119 onderdeelen, waarvan er 54 gedra 58 uitgestampt en 7 gevormd worden. Buiten de 31 stempels zijn er nog een aantal werktuij die, omdat ze niet in den handel zijn, eveneens : door ons moesten worden gemaakt en een groot aai gereedschappen noodig. Ongeveer 10 weken waren | scheppende geesten en vakkundige handen in de fabi bezig om de noodige hulpmiddelen te ^przorgen. Daa werden de noodige proeven genomen en kon de fabrid langzaam maar zeker een aanvang nemen. Eerst woi| de eerste krachten ingeschakeld en nadat dezen de nood

ervaringen hebben opgedaan en de oorspronkelijke gebreen ondervangen zijn, worden halfwassen en leerlingen ■egevoegd.

DRAAIERIJ

E TECHNISCHE LEIDEk.' VAN PAAUWES PATENT v.l.n.r. de Heeren A. H. v. Ballegooyen, P. v. Kleef, C. Spierdijk en J. J. Punt

Indien men zich min of meer m oet behelpen, omdat men niet de beschikking heeft over machines, waarop men .‘woonlijk een of anderen noodzakelijken arbeid verricht, m eerst wordt men gewaar, hoever de vakkennis en het vernuft der leidende krachten gaan. Onze fabriek is zoo langzamerhand een uitgebreid instrumentarium van hooge recisie; een outillage, waarmee wij ons allen gelukkig nijzen. Zóodra er echter weer iets nieuws op touw wordt gezet, grijpen wij nog dikwijls mis. Voor den oorlog trachtten wij dan spoedigst de leemte aan te vullen door ïnkoop van nieuwe machines of werktuigen. Dit is echter ïans vrijwel onmogelijk, daar de machinefabrieken door overstelpende orders en materiaalgebrek leveringstijden bedingen van 6 tot 24 maanden. Wij moeten dan voorloopig seien met de riemen, die wij hebben. Het is echter zelfs oor den vakman dikwijls onbegrijpelijk, hoe onze leiders ich door de moeilijkheden weten hèen te werken. Bekijkt I b.v. maar eens de foto, waarop alle onderdeelen fgebeeld zijn. Dit aantal vermenigvuldigd met 5000 vormt et kwantum, dat voor de fabricage van 5000 uurwerken noodig is. V oor de meeste onderdeelen is de uiterste tolerantie ± 0.02 mm. Twee revolver- en een zestal recisiedraaibanken moeten dit omvangrijke werk binnen nkele maanden afleveren. Aan den leider v. K leef de taak, door het uitdenken en construeeren der beitels en pereedschappen en het instellen der banken het personeel ï staat te stellen zonder veel moeite de werkzaamheden te errichten. De stempels voor het noodige stampwerk werden alle m eigen bedrijf vervaardigd. Dat wij ook hiervoor over

prima krachten beschikken, bewijst alleen al het feit dat alle gaatjes in de platines gestampt worden. Ook het materiaal waarvan de stempels worden gemaakt, waarmede de stator en rotorplaatjes uitgestampt worden, moet van een bijzondere kwaliteit zijn, daar voor deze plaatjes een speciaal ijzer wordt gebezigd, dat zich zéér lastig laat stampen. Dit ijzer heeft overigens nog andere bijzondere eigenschappen. Ofschoon het gemakkelijk

COMPLEET STEL ONDERDEELEN VAN PAAUWE'S SYNCHROONUURWERK

magnetisch bekrachtigd moet kunnen worden, mag ’t het magnetisme niet vast houden, maar moet dit oogenblikkelijk weer loslaten. Het wikkelen der spoelen geschiedt op een speciale wikkelmachine. Voor het aansluiten aan 220 Volt worden niet minder dan 21400 wikkelingen vereischt. bü een

tage plaats vinden. Dit is geenszins een eenvoudig werkje. De rotor moet nauwkeurig worden gesteld, terwijl ook aan de lageringen de grootste zorg moet worden besteed. Synchroonuurwerken geven soms een brommend geluid. De oorzaak hiertoe is erg verschillend. Het is dan ook niet gemakkelijk de bromtoon weg te krijgen. Wij hebben daarom een controleapparaat geconstrueerd, waarin de uurwerken geplaatst worden. In het apparaat dat herme­ tisch gesloten kan worden, is een microfoon opgesteld, die in verbinding staat met een electrischen versterker, die de door de microfoon in electrische energie omgezette toon van het synchroonuurwerk, toevoert aan een Voltmeter. De uitslag in schaaldeelen van dit instrument geeft dan een maatstaf voor de hoeveelheid geluid, voortgebracht door het voor de microfoon opgestelde en op de juiste spanning aangesloten synchroonuurwerk. D oor twee aan het toestel aangebrachte nauwsluitende

HET

WIKKELEN

DER

0,05

mM

GEËM.

KOPERDRAAD

draaddikte van 0.05 mm. De geëmailleerde ragfijne koperdraad wordt met een razende vaart op het spoeltje gewikkeld. Binnen 8 minuten is het groote aantal wikkelingen gelegd. De meeste onderdeelen moeten na het stampen of draaien nog een andere bewerking ondergaan. De stator­ en rotorplaatjes worden galvanisch van een roodkoperlaagje voorzien. Dit voorkomt roesten en tevens vormt het roodkoperen laagje een scheidingslaagje tusschen de plaatjes. De plaatjes worden op elkaar geklonken tot statorhelften. De gaatjes in de platine worden een weinig verzenkt voor het opnemen der olie. De rotoras wordt gepolijst, evenals de tappen der wormassen. Nadat de onderdeelen de noodige nabewerkingen hebben ondergaan, gebeitst en gevernist zijn, worden ze tot combinaties samengevoegd. Daarna kan de eindmon-

DE HEER TE C-USSINKLO Jr. BIJ ZIJN BROMPROEFAPPARAAT

mouwen kan de monteur de armen steken en zoo trachten door revisie de bromtoon weg te nemen. Door het terug­ vallen van den wijzer kan hij het afnemen van het geluid waarnemen. De Heer te Gussinklo Jr., assistent van den Heer Spierdijk is de constructeur van dit bijzondere apparaat. DE VOORNAAMSTE EIGENSCHAPPEN VAN PAAUWE’S SYNCHROONUURWERK. TYPE P.S. 3000.

DE

EINDMONTAGE

VAN

HET

SYNCHROONUURWERK

Sterke bouw. Het gestel bestaat uit twee stellingplaten, die verbonden zijn met vier pooten. De afstand tusschen de beide platines bedraagt slechts 16 mM, wat aan den krachtigen bouw van het uurwerk ten goede komt. Krachtig draaimoment. Daar het uurwerk hoofdzakelijk gebezigd wordt voor het drijven van ons kalendermechanisme, is bij de con­ structie gestreefd naar zoo krachtig mogelijke overbren­ gingen. D oor de wormoverbrenging werd een zeer krachtig uurwerk verkregen.

Geruischlooze gang. De speling van de gepolijste zilverstalen rotoras wordt begrensd door pe: tinaxplaatjes, die door een veertje aangedrukt tegen de bolvormige tapeinden van de rotoras rusten. Beide lagers zijn voorzien van een vetpot. Gering stroomverbruik. Het gemiddelde verbruik bedraagt slechts 1 Watt. Dit is bij vastrechttarief van 5 ct. per K.W.U. ca. 1 cent per week. WERKEN EN STREVEN V A N PAAU W E’S PATENT, IN DE N AA STE TOEKOMST. Nu wij ons eigen synchroonuurwerk geheel zelfstandig kunnen vervaardigen, zijn we in dit opzicht niet meer op import aangewezen. De materiaal^octrziening is echter een probleem, dat ons in de naaste toekomst steeds veel hoofdbrekens kosten zal. Alle door ons benoodigde materialen zijn schaars en vallen onder de distributiewet. Een zeer belangrijke fa ctor is echter, dat onze onderneming wekelijks ca. ƒ 1300,— arbeidsloon uitkeert, terwijl in dezelfde periode slechts 4 è. 500 gulden materiaal verbruikt wordt. Hier­ mede wordt bij de Rijksbureaux terdege rekening ge­ houden. Niettemin zal het noodzakelijk zijn voor het tot dusverre gebezigde koper voor de kasten der klokken vervangingsmateriaal te gebruiken. Wij importeeren thans een legeering met dezelfde eigenschappen van koper. Ofschoon dit materiaal zich wat moeilijker laat bewerken, het moet b.v. tijdens het forceeren voortdurend verhit worden, zijn de proeven die ermede genomen zijn, toch zeer bevredigend. Wij zullen echter liever een zeker model voorloopig uit onze collectie nemen, dan een minderwaardig product op de markt brengen. Voor de fabricage van 4 ä 5000 synchroonuurwerken zijn nog alle materialen in de oude kwaliteit voorradig, terwijl wij voorloopig ook de metalen klokken nog geheel van koper kunnen vervaardigen. Teneinde in de toekomst synchroonuurwerken en mechanismen ook in de onvervalschte kwaliteit te kunnen vervaardigen, hebben wij 15000 K.G. ruw koper aange­ kocht en wenden inmiddels pogingen aan, dit materiaal te doen veredelen. Uurwerken en kalendermechanismen uit vervangings­ materialen samen te stellen en dan nog een hoogwaardig product te verkrijgen is onmogelijk. Wij hopen dus maar het veredeld metaal bijtijds in ons bezit te hebben. Er is zoodoende al met al een redelijke kans dat Paauwe’s Patent blijft fabriceeren, zij het dan ook in beperkte mate. Wij zullen er ook steeds meer naar streven een hoogwaardig product te blijven lanceeren. De vraag naar ons artikel is den laatsten tijd sterk toegenomen en ofschoon wij thans niet exporteeren is onze voorraad van de meeste modellen geheel uitverkocht. Het is onmogelijk aan de enorme aanvraag te voldoen. Tot uitbreiding van zaken over te gaan en de productie opdrijven, zou indien het slechts mogelijk was. in deze onzekere tijden niet raadzaam zijn. Wij dienen dus

ALS DE REVOLVERDRAAIBANK IS INGESTELD, KAN EEN MEISJE HET WERK VERRICHTEN

maatregelen te treffen, teneinde ons. artikel zooveel mogelijk overal, zij het dan ook in beperkte mate, nog verkrijgbaar te stellen. De klokken worden series-gewijze aangemaakt. W eke­ lijks komt een serie van een zeker model klaar. Deze 200 of 300 klokken dienen gedistribueerd te worden. Wij kunnen dan hoogstens 2 stuks aan onze afnemers toezenden. Eerst bij het gereed komen van een volgende serie kunnen grootere orders verder afgewikkeld worden. Wij noteeren gaarne orders, maar moeten dikwijls lange levertijden bedingen. Hoe gaarne zouden wij snel alle orders uitvoeren. Ik hoop echter, dat onze geachte afne­ mers begrip zullen toonen, dat de omstandigheden ons nopen maatregelen te treffen en het bedingen van langere levertijden dikwijls onvermijdelijk is. Wij zullen de grootst mogelijke zorg aan ons product blijven besteden en tevens nog van tijd tot tijd met nieuwe modellen komen. Bij Paauwe’s Patent heerscht thans weer groote activiteit en een voortreffelijke geest. Wij hopen nu maar dat de oorlog, die thans over de wereld waart, spoedig een einde zal nemen, opdat wij onze fabriek weer zullen kunnen ontwikkelen in den zin, zooals wij ons die voor­ stellen. Een fabriek waarin allen, die er bij betrokken zijn een aangenamen en goed betaalden werkkring vinden. Een Nederlandsche klokkenfabriek, wier naam klinkt als een klok; waar de producten met de regelmaat van een klok vervaardigd kunnen worden, en waar met den tijd rekening gehouden wordt. Als wij bij ons WERKEN EN STREVEN op de zoo zeer gewaardeerde medewerking van den Nederlandschen Uurwerkhandel zullen mogen blijven rekenen, zien we met vertrouwen de toekomst tegemoet.

X£paÄOLtLß,~uw ASCnhi^tm uo.oh s

tf C

a i ß

.( ^ c i a h

f &

t m

.i c i o .K

t *

K

m

.

'^ j^ a M ti^ 'U ß O k s c b iL ^ tm

vo,ok

„'pjQ.CLUW&s

'P a t e n t '

‘/C a i& n c Le .h .lc io .lc Ic m . IVIet genoegen geven wij hier gevolg aan het verzoek een inleidend woord te plaatsen bij de voor eiken vakman be­ langrijke „Aanwijzingen voor het repareeren 'van Paauwe’s Patent Kalenderklokken” , de geïllustreerde handlei­ ding die onze lezers in dit blad aantreffen. Gaarne nemen wij deze gelegenheid te baat aan „Paauw e’s Volautomatische Kalenderuurwerken N.V. onzen hartelyken dank te betuigen voor haar spontane mede­ werking aan het tot stand komen van de speciale uitvoe­ ring van dit afscheidsnummer, met name aan den direc­ teur, den heer P. J. Paauwe, die den artistieken omslag voor ons heeft ontworpen. De geïlL handleiding, binnenkort uitgebreid en in handig formaalt gratis verkrijgbaar, een noodzakelijke en welkome raadgeefster. Iedere horlogemaker, wien het onderhoud of de her­ stelling van gecompliceerde uurwerken wordt opgedragen, ziet zich, wanneer de constructie van deze mechanismen min of meer buiten de sfeer van de alledaagsche werk­ zaamheden ligt, somtijds voor moeilijke technische proble­ men geplaatst. In veel gevallen is de vakman genoodzaakt — wil hij het hem opgedragen werk tot een goed einde brengen ■ — een studie te maken van de wijze, waarop het betreffende mechanisme werd samengesteld, ja, hij moet zich als ’t ware inwerken in den gedachtengang van den constructeur of uitvinder. Toch kan een fabrikant, die een nieuw min o f meer ge­ compliceerd artikel op de markt brengt niet verlangen, dat iedere vakman-winkelier, terwille van een, geringe reparatie zich geheel op de hoogte stelt van de nieuwe con­ structie. Op grond van deze overweging heeft „Paauwe’s Patent” op gestelde voorwaarden de garantie voor de goede fünctionneering van haar product gedurende het eerste jaar voor eigen rekening genomen. Tevens beoogde zij daarmede te voorkomen, dat door onoordeelkundige i behandeling haar product in. miscrediet zou geraken; van- : daar o.a. de voorwaarde, dat de verzegeling ongeschonden ! moest blijven. Nu meer en meer blijkt, dat de volautomatische kalender- | klok zich in een steeds stijgende populariteit mag verheu- j gen acht „Paauwe’s Patent” het in ’ t belang van den han­ del een handleiding te publiceeren, welke na eenige bestudeering den vakman een volkomen inzicht geeft in de : werking van haar kalender-apparaat. In ’t algemeen mogen de horlogemakers bekend worden geacht met de werking van het mechanisme uit hoofde van de lezingen, die op verschillende vergaderingen werden gehouden, alsmede door de publicaties, die gedurende de laatste jaren in de vakbladen verschenen zijn. De nu ge­ plaatste handleiding dan is speciaal bestemd om verschil­ lende détails, die bij een voorkomende reparatie moeilijk­ heden zouden kunnen opleveren meer op den voorgrond te plaatsen. In een vorige geïllustreerde beschrijving (Wer­ ken en streven van P. P. in no. 38 van jaargang 1939) werd j uiteraard op deze bijzonderheden niet ingegaan, omdat I toen niet het doel vooropstond den vakman op het gebied van reparatie en onderhoud der volautomatische kalender­ klokken te instrueeren.

& ij, k o t h ß jp o M & u m

'P jCugujUü & s

f .a t m t

GARANTIE. Onze kalenderklokken

w orden

geleverd

met

een

fabrieksgarantie van één jaar. D e ervaring heeft ons geleerd, dat na één jaar goed functioneeren het kalender­ m echanism e in het algem een geen fouten m eer zal vertoonen en verder onberispelijk de data zal verwisselen. Dat op den duur d oor slijtage onregelm atigheden zouden kunnen ontstaan is practisch uitgesloten. D e P aauw e’s Patent reclam e-apparaten, die in ca. 20 m inuten alle w e r­ kingen dem onstreeren, die normaal in een jaar plaats vin­ den, hebben dit voldoen de bew ezen. D eze apparaten toch draaiden in verscheidene étalages soms m aandenlang en w erkten dus honderden jaren. W ij kunnen dan ook m et vrij groote zekerheid aan­

u /m

4 C a É m c le \ u u M tfe }J c jm FOUTEN EN ONREGELMATIGHEDEN, DIE BIJ ONDESKUNDIGE BEHANDELING OF ONGELUKJES ZICH BIJ P A A U W E ’S PATENT KLOKKEN KUNNEN VOORDOEN. Belangrijk. Daar het onderhoud en

de

gew one

reparaties

aan

m echanische- en synchroonuurw erken, uit den aard der zaak op het terrein van den horlogem aker liggen zal hier­ over in deze handleiding niet w ord en gesproken. W el w illen w e m et nadruk er even op wijzen dat kleine gebreken aan snoer en stekker van een synchroonklok dikw ijls de oorzaak van klachten kunnen zijn. De be­

nemen, dat er iets onregelm atigs geibeurd is, w anneer het

trouwbaarheid van het stopcontact, w aarop de klok wordt aangesloten, laat zich gem akkelijk vaststellen met een zgn. proeflam p, bestaande uit een kleine lamp met fitting,

kalenderm echanism e defect is geraakt. M eestal zal de

een kort eind snoer en een stekker, alles van prima kw ali­

klok gevallen zijn, een flin ke stoot hebben gekregen of bij

teit en zorgvu ldig gem onteerd. H et is van belang zich zoon oodig bij den klant van den

het instellen o f starten is het behandelingsvoorschrift niet opgevolgd. M et de uitgave van deze instructies hebben w ij de bedoeling de n oodige voorlichting te geven om trent de w erking van ons gepatenteerd kalenderm echanism e om

goeden staat van het stopcontact te overtuigen; men zal

zoodoende voorkom en de reparaties te vergem akkelijken. W ij bepalen ons tot het type 125, lichtmaat wijzerplaat 125 m m. (diam. grondplaat 140 m m .), om dat dit het m eest in den handel voorkom t; ook h ou den wij ons overtuigd, dat de kleine constructie-w ijzigingen bij de andere typen geen aparte b esch rijvin g beihoeven, daar zij v o o r den vakm an geen enkele m oeilijkheid kunnen opleveren. Teekening 2.

daardoor zichzelf en ons vaak veel m oeite en kosten besparen. D e volgende acht punten hebben, behalve punt 1, uit­ sluitend betrekkin g op storingen in het kalenderm echa­ nisme.

Teekening 3. Ä fb .

1.

A ch terzijd e kalenderm echanism e.

481

De klok is stil blijven staan, terw ijl zoow el bij het ver­

1.

zetten van de w ijzers als bij het verstellen van de maand­ namen en data de kalender geen fouten maakt. Het uurw erk is d efect geraakt. D em onteer volgens instructie A (en B ) zie onder. 2. De klok is sttil blijven staan; het is niet m eer m ogelijk de wijzers met de hand te verzetten. Maandnam en en data kunnen echter, d oor m iddel van de verzetters aan w eers­ zijden van de w ijzerplaat on der de lunette nog w el ver­ wisseld worden. D oor een slag o f stoot is h efb oom 14 (afb. 1) los gescho­ ten (haak 25 is van de pen op k loof 36 geglipt) en pen 69 op plaat 20 is tegen pal 22 aangeloopen. D it kan op tw ee manieren plaats vinden. Z ie teekening 2 en 3. Het kalenderm echanism e is vastgeloopen. Dem onteer het geheel volgens instr. A en B. en schuif hefboom 14 terug, zoodat de haak 25 in de pen van kloof 36 grijpt.

alleen plaats vinden, w anneer een m aand met 30 dagen verw isseld w ordt, terw ijl de datum 31 voorstaat. De schuine kant van de trapsgewijze uitsnijding in den datum­ ring 2 drukt dan sperhefboom 26 om hoog en de holte van dezen hefboom tracht pal 11 te lichten, die tegen de tand van den m aandring aangedrukt staat en daardoor vast­ loopt. D eze situatie is w eergegeven in teekening 4. Het kalenderm echanism e is vastgeloopen. D em onteer volgens instr. A en B. M aak pal 11 vrij. O nderzoek het gat in plaat 20 of dit niet geforceerd is. Z oon ood ig een n ieu w e pla^t 20 inzetten. 4. De dagnaam verzet niet, terw ijl data en maandnamen regelm atig verwisselen. D e dagschijf klem t o f pal 13 (afb. 1) grijpt niet in. Handel volgens instr. A , B en C; verw ijder dagschijf en lager d oor de m oer 78 (afb. 5) los te draaien en reinig de betreffende onderdeelen. Zie algem eene voorschriften. Of: D em onteer pal 13 en reinig de lagering. Z oon ood ig kan . . 1 het spiraalveertje tusschen de

O OUDE v e e r t je s

pallen 12 en 13 w orden ingekort. Z ie teekening 6.

fc.

N IE U W E

b e v e s t ig in g s m e t h o d e

Teekening 6.

5. De dagnaam verzet wel, m aar w ordt w e e r m ee terug­ genomen. Pal 48 (afb. 5) klem t of het veertje functionneert niet. O ok kan pal 13 (afb. 1) verbogen zijn en o v e r de achter­ zijde van het venster 56 sleepen (afb. 5). H andel volgens instr. A , B en C. Z ie de lagering van pal 48 na, buig het veertje en zoon oodig ook pal 13 een w einig bij. Teekening 4.

6. 3i. De klok is stil blijven staan; het met de hand verzetten van de w ijzers is niet m eer m ogelijk, terw ijl ook de maandnamen en data niet m eer versteld kunnen w orden. Pal 11 is vastgeloopen tusschen een tand van den maandring en de uithólling van sperhefboom 26. Dit kan

De datuni verzet niet, m aand- en dagnaam verzetten

w el regelmatig. ; Pal 12 (afb. 1) is over de n ok jes 75 van den datum ring 2 geschoten. Handel volgens instr. A , B en C en buig de pal een w einig bij. De pal m oet de n ok jes op den datum ring op de juiste w ijze grijpen en m ag niet o v e r den ring of tegen de borstjes van de nokjes 75 sleepen. 7. Datum-, maand, en dagnaam worden tweemaal per 24 uur verzet. Plaat 20 (afb. 1) m ag niet te veel axiale speling hebben op de uurradbus, anders kan door den scheeven stand van deze plaat, d oor m iddel van pal 22 h efb oom 14, inplaats van éénmaal, tweem aal per etmaal w orden om gezet. Handel volgens instr. A en B (en C ). R ich t pal 22 een w einig bij en verm inder de speling van plaat 20. 8. De kalender verzet niét automatisch. Indien de w ij­ zers verzet worden, b lijft het kalenderm echanism e buiten werking, terwijl door m iddel van de verzetters de data en maandnamen w el versteld kunnen w orden. a.

Pen 69 op plaat 20 is er uit gevallen (afb. 1). Handel volgens instr. A, B en C.

A fb . 5.

482

V o o r z ijd e kalenderm echanism e.

Om com plicaties te verm ijden is het veiliger een geheel nieuw e plaat 20 in te zetten, dan pen 69 w e e r in te klin­ ken o f te vernieuwen.

b.

D e uurradbus neem t plaat 20 niet mee. In het geval

om schreven in punt 3 kan het voorkom en, dat het u u r­ w erk, ondanks dat het kalenderm echanism e is vastgeloopen, toch doorloopt, w aardoor de opening in plaat 20 ge­ forceerd wordt. Een geheel nieuw e plaat 20 inzetten.

Jm üiLüCttj& s. A.

Uit de kast nemen van het kalenderuurwerk.

Afb. 7.

.

op de uurwerkplaat verw ijderd. N u kom t het er op aan voorzichtig de uurw erkplaat van de kolom m en te lichten. W aarom zoo voorzichtig? Het uurw erk drijft het kalender­ m echanism e aan door m iddel van de ronde plaat 20 (afb. 1). D e bus van het uurrad, waarop deze plaat past, is niet rond, m aar heeft een afplatting en het gat in plaat 20 is overeenkom stig gevorm d (teekening 8 ). Beide onderdeelen klem m en soms op elkaar. Trekt m en nu het uurw erk niet m et de noodige voorzichtigheid los, dan bestaat de kans, dat de alum inium hefboom 14 (afb. 1), die zich tusschen plaat 20 en de uurwerkplaat bevindt, verbogen wordt. A ls het u u rw erk met de bevestigingsplaat verw ijderd is, zien wij het kalender mechanisme voor ons, zooals het in afb. 5, voorzijd e en in afb. 1, achterzijde is voorgesteld. .

V o o r een abnorm aal geval, zooals beschreven in punt 3

kan het voorkom en, dat het u u rw erk zéér lastig te verw ij­ deren is. Het verdient in zo o ’n geval aanbeveling, nadat de vier m oeren o p de uurw erkplaat zijn verwijderd, met een lange spitse tang o o k de tw ee m oeren 71 (afb. 1) te verw ijderen, zoodat het u u rw erk te zamen met den hef­ boom 14 kan w orden w eggenom en. C.

Hefboom 14 (afb. 1) verwijderen. D e beide m oertjes 71, die den

hefboom

vasthouden

w orden w eggenom en. D e h efboom kan nu voorzichtig verw ijderd w orden; oppassen voor het blijven haken van de datumpal 12 achter het bevestigingskolom m etje Gezien de verscheidenheid van kastm odellen in metaal en in hout zijn P aauw e’s Patent kalenderuurw erken uiter­ aard verschillend bevestigd. Som m ige met sch roefjes onder de wijzerplaat, andere aan de achterzijde. Eén der schroefkoppen aan de achter­ zijde is altijd m et lak bedekt v oor de verzegeling. M en vergew isse zich er dus eerst van op w elke w ijze het m echanism e bevestigd is. Daarna w orden de betreffende schroefjes verw ijderd en het kalenderuurw erk kan nu gem akkelijk uit de kast w orden genom en. Bij synchroonuurw erken het snoer doorsichuiven. D e wijzerplaat is aan

van

h efboom 14. Bij het aanpakken verm ijde men het aan­ raken van de pallen en de teere spiraalveertjes. D,

Afnemen van de pallen 11, 12, 13 en haak 25 van hefboom 14.

In de pallen en de haak is een asje geklonken. Deze asjes zijn draaibaar in koperen lagertjes, geperst in h ef­ boom 14 en w orden d oor een voorsteekplaatje vastgehou­ den. D oor het w egnem en van deze plaatjes laten zich de pallen en haak gem akkelijk verw ijderen. Bij de nieuw ere series kalenderm echanism en is ook het

kam rad

en

de

den om trek soms tegelijk met het scharnier van de lunette bevestigd met kleine schroefjes, terwijl in ’ t m idden de wijzerplaat door een ronde m oer w ordt aangedrukt. B.

Uurwerk en kalendermechanisme scheiden.

Nadat eerst het snoer is losgemaakt door losdraaien van de m oeren op het aansluitplaatje (letten op de aan­ w ijzingen v o o r 110 en 220 V o lt), w orden de vier m oeren Teekening 8.

A lb . 9.

K alenderm echanism e zon d er h elfboom

14.

483

sperhefboom 26 op deze w ijze bevestigd. D e genoem de onderdeelen — d e pallen en de haak inoegrepen — zijn bij de eerste series, die wij gefabriceerd middel van aanzetschroeven gem onteerd.

hebben

door

Het dem onteeren van de overige onderdeelen is zoo eenvoudig, dat aanwijzingen h iervoor o.i. overbodig zijn. Het opnieuw m onteeren zal ook geen bijzon dere m oei­ lijkheden opleveren. M en gebruike hierbij de voorbeelden 1, 5 en 9. Is het kalenderm echanism e w eer zoover gem onteerd als afbeelding 9 aangeeft en zijn aan de voorzijd e maand­ en datum verzetter aangebracht, dan kan de volgende controle w ord en uitgevoerd : Stel met de verzetters de kalender in op 28 Februari. Let daarbij op of het „r e m ” -veertje, dat dicht bij het lager van h efboom 14 op de grondplaat is aangebracht, goed functionneert. D it veertje m oet m atig veeren d aanliggen; de krul verhindert het terugdraaien van de maandring

Afbeelding 10.

INSTRUCTIE BOEKJE. Het voorgaande w ordt vervat in een handig klein boekje, hetgeen wij op aanvraag gratis en fran co toezenden. De oplaag is echter beperkt, zoodat wij voorloop ig niet meer

bij het terugglijden van de verzetter en van pal 11, wan­ neer hefboom 14 d oor het u u rw erk in den ruststand

dan één exem plaar aan elk on zer cliënten kunnen ver­ strekken. Tekst en afbeeldingen zijn geheel gelijk aan het­ geen in dit num m er w erd afgedrukt. V o o r U w personeel

wordt gebracht.

kunt U dus o o k deze bladzijde bew aren. Het is in elk

W anneer de maand- en datum ring op 28 Februari staan ingesteld, zullen de drie pennetjes op de m aandring zich in de onm iddellijke nabijheid van één der tanden van het kamrad bevinden. C ontroleer o f bij het verder draaien van de datumring,

geval goed te zorgen, dat in iedere w erkplaats aanwijzin­ gen v o o r het repareeren van P aau w e’s Patentkalenderk lokken aanwezig zijn.

waarbij dus ook het kam rad draait, de tanden niet in aanraking kom en m et de voorste pen. Stel vervolgens de datum ring w eer op 28 en verzet de maandring m et de verzetter. Terw ijl de maandnaam „M aart” in de vensteropening zichtbaar w ordt, zal door het ingrijpen van de drie genoem de pennen in het kamrad de datuimring w ord en versteld: de data, 29, 30 en 31 draaien voorbij en het cijfer 1 kom t voor. Is de eindstand

ONDERDEELEN. H et ligt in onze bedoeling, losse onderdeelen bij de u u iw erk-fou m itu ren han del verkrijgbaar te stellen. Zoolang deze aldaar n og niet te verk rijgen zijn, kunt U ze recht­ streeks van de fabriek „P A A U W E ’S P A T E N T ” , B loem ­ gracht 135 te A M S T E R D A M -C . betrekken.

van de m aandverzetter bereikt, dan m oet het kleine 'bladveertje op de datum verzetter juist achter het n ok je b oven

DE FABR ICA G E IN OORLOGSTIJD.

het cijfer 22 glippen. Het on der het lin ker dekstuk aan­ gebrachte contraveertje stelle m en zoo, dat het achter het nokje b oven het cijfer 11 glipt. Bij het opzetten van het u u rw erk m et bevestigingsplaat dient er vooral op gelet te w orden, dat de afgeplatte uurradbus in den juisten stand d oor plaat 20 w ordt geschoven, (teekening 8 ). De afplattingen tegenover elkaar. Dit mag

ALGEM EENE VOORSCHRIFTEN. m ogen

niet

met

verfoplossende

vloeistoffen behandeld w orden. M en geve matig olie en slechts daar waar dit noodig is: de verschillende lagers van d e pallen enz. en de rolletjes waartusschen de ringen draaien. Bij de voorcontröle van de geheel gem onteerde kalen­ dermechanismen w ordt in onze fabriek gebruik gemaakt van contröle-fram es van dezelfde grootte als de uurw erkplaat, voorzien van instelknop, volgens afb. 10. Het controleeren van een gerepareerd kalenderm echa­ nisme, met behulp van het uurw erk, is w el m inder een­ voudig, maar niettemin toch goed uitvoerbaar. 484

veelal gedw ongen tot vervangingsm aterialen onzen toe­ vlucht te nemen. In het belang van de ruim honderd w erknem ers, die bij ons b ed rijf betrokken zijn en de d oor de om standigheden

nooit forceeren d gebeuren.

De bedrukte ringen

D o o r voorschriften en m aatregelen uitgevaardigd en getroffen d oor overheidsinstanties, zijn de m iddelen ter vervaardiging van onze producten zéér beperkt en zijn wij

toch alreeds zwaar getroffen afnemers, zullen w ij trach­ ten n og zooveel m ogelijk k lok k en te fabriceeren en af te leveren. M oeite noch kosten w orden gespaard om nog steeds het beste te maken, w at er te m aken is en van de verschillende R ijksbureaux zooveel m ogelijk gedaan te krijgen. W ij doen echter een dringend beroep op onze geachte cliëntèle, hun kritiek in dezen tijd niet te sterk te willen doen gelden en het ons niet ten kw ade te w illen duiden, als de leveringstijden w el eens w at ruim genom en w or­ den. De klokken w orden

seriesgew ijze

daarna terstond zoo eerlijk m ogelijk gedistribueerd.

aangemaakt

on der

de

en

cliënten

Het w erken en streven van „P A A U W E ’S P A T E N T ” is steeds gericht op de toekomst.