Welk accountantskantoor is dit?

Vraag #

Vraag

1

Klopt het dat een accountantskantoor in juni 2010 in een rapport de internationale portefeuille met kredieten en Nederlandse joint-ventures heeft geanalyseerd waarin als voorstel staat een bedrag van 1,23 miljard op de op dat moment uitstaande kredieten af te schrijven? Welk accountantskantoor is dit?

Antwoord

Zijn de raad van bestuur en de raad van commissarissen van SNS Reaal van de bevindingen op de hoogte gesteld? Zijn externe stakeholders als de AFM en DNB van de bevindingen op de hoogte gesteld? Nee, dit klopt niet, ook het genoemde bedrag herkennen wij niet. Ernst & Young Real Estate Advisory Services heeft wel advieswerk voor ons verricht maar dit betreft géén accountantswerk. KPMG is de accountant van SNS REAAL. Toelichting: De afgelopen jaren zijn er regelmatig stress tests (scenario testen in geval van een heftige crisis) verricht waarbij ook analyses zijn gemaakt van potential shortfalls, de mogelijke verwachte toekomstige additionele verliezen alsmede de hoeveelheid benodigd kapitaal in geval van een stress situatie. De interne rapportages en stress tests zijn mede op basis van adviezen van Ernst & Young Real Estate Advisory Services tot stand gekomen. Deze analyses van potential shortfalls zijn niet opgesteld ten behoeve het treffen van kredietvoorzieningen onder (het boekhoudkundige) IFRS. Sterker nog, deze cijfers mogen onder IFRS niet worden voorzien. Voor interne analyses als stresstesten geldt dat deze eventuele verliesprojecties bevatten die zich voor zouden kunnen doen onder bepaalde (stress) aannames / scenario’s; voor IFRS gelden andere verplichtingen als het gaat om de bepaling van voorzieningen. Kort en bondig betekent dit dat de stresstesten inzicht geven in mogelijke toekomstige verwachte verliezen in geval van stress (een heftige crisis) en de hoeveelheid hierbij benodigd kapitaal om deze verliezen te absorberen over een jarenlange toekomstige periode. In de jaarverslaggeving dient rekening gehouden te worden met kredietverliezen die zich reeds nu manifesteren. Dit betekent dus dat onderscheid gemaakt moet worden tussen scenario analyses en future additional potential shortfalls enerzijds en zich nu manifesterende incurred losses anderzijds. Incurred losses dienen te worden verantwoord in de jaarcijfers en dat is in 2010 (en ook in andere jaren) ook gewoon gebeurd. Voor toekomstige kredietverliezen (potential shortfalls) kan onder IFRS geen voorziening worden opgenomen in de jaarrekening. In de jaarrekening staat overigens een uitgebreide toelichting op de onzekerheden en risico’s in de waardering van de kredietportefeuille en de daarmee samenhangende uitgewonnen vastgoedprojecten van SNS Bank en PF. KPMG verricht als externe accountant van SNS REAAL eigen controlewerkzaamheden en maakt daarbij gebruik van analyses die het management zelf opmaakt en van analyses die derden (zoals Ernst & Young Real Estate Advisory Services) op verzoek van het management hebben opgesteld. De raad van bestuur en de risico commissie van de raad van

Pagina 1 van 8

commissarissen van SNS REAAL zijn van alle relevante rapportages op de hoogte. Dat geldt ook voor DNB. AFM wordt hier in de regel niet rechtstreeks over geïnformeerd, hetgeen logisch is gelet op het verschil van de werkzaamheden tussen DNB en AFM. 2

Niet gestelde vraag

3

Was dit rapport en de inhoud ervan geen koersgevoelige informatie, die ook met aandeelhouders had moeten worden gedeeld? Nee, de markt is steeds adequaat geïnformeerd. Stresstesten worden regelmatig gemaakt om de portefeuille optimaal te kunnen managen. De stresstesten en bijbehorende analyses worden al een aantal jaren verricht, en zijn dus niet iets “speciaals” van het afgelopen jaar. Hetzelfde geldt voor het laten opstellen van taxatierapporten voor de vastgoedportefeuille. De stresstesten zijn onderdeel van het zogenaamde ICAAP proces. Hierbij worden berekeningen gemaakt over de hoeveelheid benodigd kapitaal in een stresssituatie. Het gaat om een door DNB gedefinieerde stress situatie die voor alle banken gelijk is, alle banken ondergaan een zelfde soort test. PF wordt hierin bijgestaan door Ernst & Young Real Estate Advisory Services, als onafhankelijk adviseur. De meest recente stresstest met rapportage heeft afgelopen najaar plaatsgevonden. Deze analyses en uitkomsten worden elk jaar gerapporteerd aan en besproken met de toezichthouder DNB. Uiteraard gaan deze rapportages ook naar de raad van bestuur en de raad van commissarissen van SNS REAAL. SNS REAAL geeft statements af over de onzekere vooruitzichten voor de SNSPF portefeuille, bijvoorbeeld tijdens de jaarlijkse algemene vergadering van aandeelhouders van SNS REAAL. Maar ook tijdens de trading updates en halfjaar en jaarberichten, de persberichten omtrent de EBA stresstesten en rondom de jaarlijkse Investors Day heeft SNS REAAL de markt een update gegeven over de laatste stand van zaken met betrekking tot de vastgoed portefeuille, waarin onder meer wordt ingegaan op de risico’s / impairments, en worden er ook resultaten van de stresstest gepubliceerd. Zo is er ook tijdens de meest recente halfjaar rapportage gemeld dat de toekomstige impairments (afschrijvingen) op de vastgoedportefeuille naar verwachting hoog zullen blijven.

Antwoord

4 Antwoord

Pagina 2 van 8

Waarom heeft SNS aan het eind van 2010 slechts de helft ervan (610 miljoen) afgeboekt? Voor interne analyses als stresstesten geldt dat deze mogelijke verliesprojecties bevatten die zich voor zouden kunnen doen onder bepaalde (stress) aannames / scenario’s; voor IFRS gelden andere verplichtingen als het gaat om de bepaling van voorzieningen, wat betekent dat onder IFRS deze zaken niet voorzien morgen worden. Voor alle duidelijkheid, het gaat hierbij om stressscenario's die door toezichthouders, zoals DNB en EBA, worden voorgeschreven. Dit betekent niet dat deze uitkomsten noodzakelijkerwijs een weergave zijn van daadwerkelijk verwachte toekomstige situaties. De stresstesten berekeningen geven dus inzicht in mogelijke toekomstige verliezen in geval van stress (een heftige crisis). In de jaarverslaggeving echter dient rekening gehouden te worden met kredietverliezen die zich reeds nu manifesteren. Dit betekent dus dat onderscheid dient gemaakt te worden tussen scenario analyses en future potential shortfalls enerzijds en incurred

losses die zich nu manifesteren anderzijds. Incurred losses dienen te worden verantwoord in de vorm van dotaties aan de kredietvoorzieningen resp. afboekingen op vastgoed op de balans in de jaarcijfers en dat is in 2010 (en ook latere jaren) ook gebeurd. Voor toekomstige kredietverliezen (potential shortfalls) kan onder de IFRS geen voorziening worden opgenomen. In de jaarrekening heeft SNS REAAL een uitgebreide toelichting gegeven op de onzekerheden en risico’s in de waardering van de kredietportefeuille. 5

Heeft de bank ook de uitstaande kredieten in de Nederlandse portefeuille op eenzelfde manier grondig laten onderzoeken? Zo ja, wat kwam er uit?

Antwoord

6 Antwoord

Pagina 3 van 8

Zo nee, waarom niet? De interne analyses uit 2010 omvatten ook de Nederlands posten Non Core. Deze posten werden toen modelmatig bepaald. Vanaf 2011 werden ook de Nederlandse posten Non Core grotendeels via “een post voor post benadering” in de stresstesten betrokken. Afgelopen jaar is ook de Nederlandse portefeuille van het Core bedrijf op vergelijkbare wijze in kaart gebracht. Van belang te weten is dat los van de stresstesten er elk kwartaal een uitgebreide analyse van de kredietportefeuille van SNS Bank en dus ook die van PF plaatsvindt om de omvang en toereikendheid van de getroffen kredietvoorzieningen te kunnen vaststellen. Hierbij wordt zoveel mogelijk rekening gehouden met recente taxaties. Bij de waardering van de kredieten en vastgoedprojecten worden ook (recente) interne en externe taxaties betrokken. Klopt het dat een forensisch bureau veertien projecten heeft doorgelicht en dat bij al die projecten onregelmatigheden aan het licht zijn gekomen? Integriteit is zowel voor de financiële wereld als voor de vastgoedwereld van primair belang en is onder meer wettelijk verankerd in de Wft en de Wwft. Uit hoofde van het gevoerde interne integriteitbeleid worden (regelmatig) integriteitanalyses verricht. Op basis van deze analyses vinden er op dit moment onderzoeken plaats naar mogelijke onregelmatigheden bij een beperkt aantal door PF gefinancierde projecten. De onderzoeken bevinden zich in verschillende stadia van uitvoering. PF/ SNS REAAL kan om deze reden niet ingaan op de aard en inhoud van deze onderzoeken. Wel kan worden gemeld dat de reeds beschikbare resultaten uit de onderzoeken voor zover relevant worden betrokken in de waardering van de vastgoedportefeuille van PF SNS REAAL volgt de voortgang van de lopende interne forensische onderzoeken nauwlettend en zal, indien het verloop van de onderzoeken daartoe aanleiding geeft, toereikende maatregelen nemen om de gevolgen, zover mogelijk, ongedaan te maken en herhaling te voorkomen. In overeenstemming met toepasselijke wet- en regelgeving zijn c.q. zullen de noodzakelijke meldingen gedaan (worden) bij de toezichthoudende instanties. Verwezen wordt voorts naar de tekst in de 2011 jaarrekening van SNS REAAL / SNS Bank waarin een passage is opgenomen over mogelijke restrisico’s (paragraaf 28.26.5 in de jaarrekening 2011 van SNS REAAL). De voortgang in voormelde onderzoeken wordt regelmatig besproken met de toezichthouder DNB, de raad van commissarissen en de externe accountant, KPMG.

7 Antwoord

Om wat voor onregelmatigheden gaat het? PF doet geen mededelingen over aard en inhoud van de onderzoeken.

8

Klopt het dat uit het forensisch onderzoek blijkt dat tot 1,77 miljard aan voorzieningen zou moeten worden genomen, omdat het bureau constateert dat de kredieten van die 14 projecten hoogstwaarschijnlijk niet meer terug komen? SNS REAAL en PF herkennen dit bedrag niet. Meer in het algemeen geldt overigens dat de onderzoeken geen betrekking hebben op de huidige waardering van de vastgoed portefeuille van PF. Indien en voorzover er op basis van de interne analyses en rapportages als hierboven vermeld onder vragen 1 – 4 reden bestond om een extra voorziening te treffen, dan is hiertoe overgegaan.

Antwoord

9

Wat heeft SNS met de uitkomsten gedaan? Is er aangifte gedaan? Zo ja, in welke projecten? Zijn externe stakeholders op de hoogte gesteld?

Antwoord

Zijn er voorzieningen op genomen? Een deel van de onderzoeken loopt nog. In een aantal gevallen is aangifte of melding gedaan bij de betreffende autoriteiten. Alle relevante gremia binnen SNS REAAL zijn van de onderzoeken op de hoogte. Idem voor KPMG en DNB.

10

Klopt het dat het bestuur bij slechts drie van de veertien projecten een vervolgonderzoek heeft laten uitvoeren?

Antwoord

11

Pagina 4 van 8

En dat met de uitkomsten van de andere projecten niets is gedaan? Op individuele dossiers gaan wij niet in. Het management beslist aan de hand van een risicoanalyse op basis van een aantal criteria of het betreffende project verder onderzocht / afgerond dient te worden, c.q. dat het betreffende dossier aan de bevoegde autoriteiten dient te worden overgelegd. De criteria van de risico-analyse zijn afgestemd met de raad van bestuur en de raad van commissarissen van SNS REAAL Wanneer wist SNS voor het eerst dat er op de projecten tot ruim anderhalf miljard moet worden afgeboekt?

Antwoord

Waarom heeft SNS dat niet gedaan? Zie antwoorden hiervoor op vragen 1 t/m 4 en vraag 8. SNS REAAL en PF herkennen zich niet in voormeld bedrag van “ruim anderhalf miljard”.

12

Klopt het dat in het project La Ciguena van Cees Priem nog 60 miljoen aan leningen openstaat? Zo nee, hoeveel dan? Welke fouten heeft SNS hierin gemaakt? Kan het zijn dat SNS te makkelijk te veel geld aan de heer Priem heeft geleend?

Antwoord

Voldeed hij bijvoorbeeld aan de eisen die waren gesteld in de kredietovereenkomst? Op individuele dossiers gaan wij niet in. In z’n algemeenheid kan worden opgemerkt dat indien en voorzover er op basis van de analyses als hierboven vermeld reden is of zou zijn geweest om (aanvullende) voorzieningen te treffen dan wel afboekingen te doen, dit ook daadwerkelijk gebeurd is.

13 Antwoord

Hoever is SNS met de verkoop van de assets van La Cinguena? Op individuele dossiers gaan wij niet in.

14

Klopt het dat in uitgeleende kredieten aan Homburg Invest meermaals onverklaarbare prijsstijgingen van vastgoed zijn gesignaleerd en dat dit te maken zou kunnen hebben met belangenverstrengeling van medewerkers van Homburg Invest? Op individuele dossiers gaan wij niet in.

Antwoord 15

Antwoord

16

Pagina 5 van 8

Klopt het dat SNS nog 245 miljoen heeft uitstaan bij Homburg Invest en dat het niet waarschijnlijk is dat dit bedrag nog terugkomt? Heeft SNS hier een voorziening op genomen of gaat SNS dit nog doen? Op individuele dossiers gaan wij niet in. In z’n algemeenheid kan worden opgemerkt dat indien en voorzover er op basis van de analyses als hierboven vermeld reden is of zou zijn geweest om (aanvullende) voorzieningen te treffen dan wel afboekingen te doen, dit ook daadwerkelijk gebeurd is. Klopt het dat KPMG niet of niet tijdig is geïnformeerd over onregelmatigheden in drie projecten in Spanje en Luxemburg en over de forensische onderzoeken die daarnaar zijn uitgevoerd?

Klopt het dat de accountant dit in het kader van de jaarrekening 2010 wel had moeten weten?

Antwoord

17

Waarom is de accountant hiervan niet op de hoogte gesteld? Deze vraag ziet op de informatievoorziening richting de externe accountant KPMG ter zake de forensische onderzoeken in 2010 naar vermeende onregelmatigheden met betrekking tot een paar gefinancierde projecten in Spanje en Luxemburg. Naar aanleiding van informatie die SNS REAAL aan KPMG heeft verstrekt, heeft de externe accountant zelf aanvullend onderzoek gedaan in het kader van de afronding van de accountantscontrole op de jaarrekening 2010 van SNS REAAL / SNS Bank. Op grond van dit aanvullende onderzoek zijn geen zaken aan het licht gekomen die een materieel ander beeld op de jaarrekening 2010 van SNS REAAL of SNS Bank werpen. Klopt het dat KPMG daarop ook andere projecten en transacties wil onderzoeken en dat de heer Lamp de accountant laat weten dat dat niet nodig is?

Antwoord

Waarom niet? Dit klopt niet. Indien en voor zover er op basis van de risico analyse begin 2011 reden was om aanvullend onderzoek te verrichten, dan is dit niet nagelaten. Bovendien bepaalt de accountant zelf of deze aanvullend onderzoek doet.

18

Is er in het project Belval in Luxemburg aangifte gedaan tegen de projectontwikkelaar? Hoe ver is die zaak?

Antwoord 19

Gaat justitie de man vervolgen? Op individuele dossiers gaan wij niet in.

Antwoord

Is er beslag gelegd op een helikopter en een vliegtuig in een loods in Antwerpen die de projectontwikkelaar vermoedelijk met krediet van SNS heeft aangeschaft? Op individuele dossiers gaan wij niet in.

20

Klopt het dat SNS is betrokken in een grote, Franse vastgoedfraude zaak rond het Franse makelaarskantoor Apollonia?

Antwoord

Wat houdt die zaak in en wat is de betrokkenheid van SNS hierin? PF is geen verdachte. PF is verder niet bekend met de activiteiten van de Franse justitie in deze zaak, anders dan de informatie die in de media staat.

Pagina 6 van 8

21

Is het mogelijk dat SNS eveneens door de Franse justitie zal worden verdacht van fraude? Houdt SNS hier rekening mee? Heeft SNS hierover contact met justitie in Frankrijk?

Antwoord

Zo ja, wat houdt dit contact in? PF is niet bekend met de activiteiten van de Franse justitie in deze zaak, anders dan de informatie die in de media staat.

22 Antwoord

Wanneer hoorde de raad van bestuur van SNS Reaal voor het eerst van de omvangrijke Franse fraudezaak? Begin 2012 vanuit de Franse media.

23 Antwoord

Klopt het dat het gezamenlijk vastgoedbedrijf Océanis SNSPF (voorheen ODB) jarenlang zaken heeft gedaan met Apollonia en het tientallen miljoenen aan commissies heeft betaald? PF gaat niet in op individuele dossiers.

24 Antwoord

Klopt het dat Océanis SNSPF ook aan andere verdachte makelaars en notarissen miljoenen aan commissies heeft betaald? Zie vraag 20.

25

Klopt het dat SNS nog 60 miljoen euro aan krediet heeft uitstaan bij Océanis? Klopt het dat dat Océanis op de rand van faillissement verkeert en dat het onwaarschijnlijk is dat dit bedrag ooit terugkomt?

Antwoord

26

Heeft SNS hierop een voorziening genomen? Op individuele dossiers gaan wij niet in. Voor de bepaling van voorzieningen verwijzen wij naar de antwoorden op eerdere vragen. Klopt het dat het grote project Océanis uit ongeveer 17 kleinere projecten bestaat in de bouw en verkoop van voornamelijk vakantiewoningen? Is een van die projecten het vakantiepark Les Pins Parasols in Roquebrun-sur-argens?

Pagina 7 van 8

Antwoord

Op individuele dossiers gaan wij niet in.

27 Antwoord

De Bouwfondsvoorganger van Océanis SNSPF – ODB - zou de bouwgrond voor te veel geld van Océanis hebben gekocht: 3,7 miljoen euro, waar dat Franse bedrijf het een jaar eerder nog voor ruim een miljoen in de boeken had staan. Klopt dat? Wij gaan niet in op specifieke transacties.

28

Wanneer is bij SNS bekend geworden dat de eigenaar van Océanis in 2007 werd verdacht van fraude? Waarom is SNS toch zaken met deze man blijven doen?

Antwoord 29

Antwoord 30

Antwoord

Pagina 8 van 8

Klopt het dat SNS in 2008 en erna zaken doet met Apollonia? Op individuele dossiers gaan wij niet in. Ons is niet bekend dat de eigenaar van Oceanis wordt verdacht van fraude. Klopt het dat SNSPF-directeur Olland toestemming heeft gegeven voor een vooruitbetaling van ruim 3 miljoen euro aan Océanis voor managementfees, in 2007? Waarom doet hij dat? Wij gaan niet in op specifieke transacties. Klopt het dat in het project in het Franse skioord Flaine leningen enkel zouden worden verstrekt bij een voorverkoop van 50 procent en dat, ook al werd dit niet gehaald, de lening toch werd verstrekt? Klopt het dat SNSPF nog altijd eigenaar is van de vakantieappartementen in Flaine? Op individuele dossiers gaan wij niet in.