Weet je het nog?

Weet je het nog?

1965 2015

Toen we elkaar weer tegenkwamen Momenten

als elementen die elkaar toevallen. Zou het toevallig zijn? Elkaar vinden in herkenning, aantrekken uit verwondering. Midden in de continue stroom van transformatie en ontwikkeling. “Ik worstel en kom boven.” Middelpuntzoekende kracht, en het moment ontstaat.

Factoren

Inhoud

Voorwoord 1961 - 1975 1975 - 1985 1985 - 1995 1995 - 2005 2005 - 2015 Nawoord

4 6 16 24 32 40 50

in een geheel. Als het geheel. “Is dit wie we zijn?” Laten wat gelaten is; respect voor verbonden ruimte, lijnen en kruispunten. En vieren wat was, opdat het zal blijven.

Grenzen

dragen de oplossing al in zich. Als voorspellingen van het eindeloze, bondgenoten van ontwikkeling. “Het zal passeren.” Terugkerende uitdagingen op het begrensde perspectief.

Jaren

die tijd tastbaar maken in een symbool. Gestaag, metronomisch doortellen. Optellen. Als een lineaire rekensom, één richting. De rekening is het netto effect naast de optelling van de som. “Wat telt?”

Herinneringen

ontstaan in een vrije investering; een belofte voor elkaar en spontaan. Een gift. “Dit blijft voor altijd.” De toekomst kan heel even het heden maken. Raken, bijna als een diepe buiging aan het verleden. De herinnering.

Joris van de Weerd

Colofon

Uitgave: Dow Benelux B.V. Realisatie en tekst: Lievens Communicatie, Middelburg Eindredactie: Bregje van den Braak (Public Affairs) Foto’s: Duo Foto, Sluysmans Fotografie, Franklin Lippens en Archief Dow Benelux. Beeldbank Zeeland Seaports (http://beeldbank. zeelandseaports.com): Sky Pictures, Havenschap Terneuzen en Delta-Phot Luchtfotografie. Ontwerp en opmaak: StudioRAVEN, Groede Druk: Drukkerij Bareman, Terneuzen Oplage: 5.500 Dow Benelux B.V. heeft er alles aan gedaan om de rechthebbenden van het gebruikte beeldmateriaal te traceren. In sommige gevallen is dit niet gelukt. Dow Benelux biedt voor eventuele omissies haar verontschuldigingen aan.

2

3

Voorwoord

“Herinneringen moeten we levend houden!”

Vijftig jaar geleden opende prins Bernhard de vestiging van Dow in Terneuzen. Hij deed dat op symbolische en toen nog originele wijze met een telex-apparaat, waarmee hij verbinding zocht met het Dow hoofdkantoor in Midland in de Verenigde Staten. Een memorabel moment dat tegelijkertijd laat zien dat er veel veranderd is, vooral op organisatorisch en technisch vlak. Maar niet alles is veranderd. Prins Bernhard benadrukte dat de komst van Dow belangrijk was voor de ontwikkeling van de Kanaalzone en de werkgelegenheid in de regio. Dat was zo in 1965 en dat is het nu nog steeds. Direct en indirect bieden we werk aan duizenden mensen. Ons succes trekt bovendien talent en andere bedrijven aan die zich in de regio vestigen. En Dow is nog veel meer dan alleen een werkgever. We opereren achter de hekken, maar staan midden in de samenleving. We steunen allerlei regionale initiatieven en verenigingen en werken samen met overheden en bedrijven. Goed opgeleid technisch personeel was, is en blijft van cruciaal belang. Daarom hebben we onze bijdrage geleverd aan de ontwikkeling en professionalisering van het technisch onderwijs. Zo kunnen we ook onze kinderen straks een mooie baan in de techniek blijven bieden.

In 1989 stapte ik zelf voor het eerst bij Dow binnen. Ik begon als Process Engineer op de afdeling Process Development Control Department, nu Engineering Solutions. Ik droeg een stropdas, maar die liet ik de volgende dag al thuis. De sfeer was namelijk informeel, open en niet hiërarchisch. We gaan respectvol met elkaar en elkaars kennis en kunde om. De snelheid waarmee beslissingen hier worden genomen, sprak me meteen aan. Bovendien is iedereen bereid een stapje extra te zetten. Dat doet me denken aan een van de meest bijzondere gebeurtenissen uit mijn carrière: het bouwen van de derde naftakraker. Twee jaar lang werkte ik met een team van zo’n vijftig collega’s van allerlei disciplines en afdelingen intensief samen aan één doel: het veilig en goed opstarten van de nieuwe fabriek. Toen we op 2 februari 2002 om 3.00 uur een goed product leverden, glunderden we van trots! Dit soort herinneringen moeten we levend houden. Daarom ben ik zo blij met dit boek, vol gebeurtenissen en anekdotes uit de afgelopen vijftig jaar. Het was helaas onmogelijk om alle belangrijke momenten erin op te nemen. Maar ik hoop dat je je herkent in de verhalen van collega’s en oud-collega’s en dat er daardoor ook bij jou weer mooie herinneringen komen bovendrijven. Bedenk dan wat jouw bijdrage was, wat je ervan geleerd hebt en wat of wie je eraan hebt overgehouden. En deel dat vooral met elkaar. Veel leesplezier! Arnd Thomas Vice-President Dow Benelux

4

5

De vestiging van Dow in Terneuzen mag dan pas in 1965 door prins Bernhard geopend zijn, al in 1961 is Dow geïnteresseerd in de Nieuw-Neuzenpolder als locatie. Op 15 maart van dat jaar nemen vier Amerikaanse Dow-vertegenwoordigers, samen met burgemeester Rijpstra en een vertegenwoordiger van het ministerie van Economische Zaken een kijkje in de polder. Als een paar maanden later Ben Branch - de op een na hoogste baas van Dow - vanaf de zeedijk de polder inkijkt, is het zeker: Dow moet in Terneuzen komen. Nog geen drie jaar later staan de eerste fabrieken overeind. Dow Terneuzen is de eerste grote productielocatie van The Dow Chemical Company in West-Europa. De groei die het bedrijf in de eerste tien jaar doormaakt, is enorm. Van 275 medewerkers tijdens de opening in 1965 tot 1.915 personeelsleden tien jaar later. Van een bescheiden 86 hectare fabrieksterrein in 1965 tot maar liefst 320 hectare halverwege de jaren ’70. Het gaat Dow voor de wind. En daarmee ook Zeeuws-Vlaanderen.

1961 1975 6

Het inwoneraantal van Terneuzen groeit nog voor de opening van de fabriek van 15.957 in 1959 naar 18.135 in 1964. Begin 1970, vlak voor de gemeentelijke herindeling, heeft de stad 22.010 inwoners. Terneuzen transformeert van een rustig stadje tot een levendige kern met nieuwbouwwijken, kantoorgebouwen en een indrukwekkende skyline. Dow is ook letterlijk zichtbaar aanwezig. Zeker als in 1969 de eerste naftakraker in gebruik wordt genomen en de omgeving kennismaakt met het fenomeen ‘fakkelen’. Keurig geploegde akkers en tientallen boerderijen maken in ruim tien jaar plaats voor een indrukwekkend chemisch complex. In plaats van aardappelen worden in de Nieuw-Neuzenpolder styreen, glycol en Styrofoam geproduceerd. Dow Chemical Internationaal N.V. in Terneuzen is een feit!

7

Wim van Doeselaar > voormalig medewerker Maintenance

Koude start! “Ik weet nog goed dat de pas opgestarte fabrieken tijdens de kerstdagen in 1964 plotseling allemaal uitvielen. De meet- en regelapparatuur van de toenmalige Steamplant was niet berekend op vorst. Geen stoom betekende echter ook geen verwarming van de andere fabriekssystemen. Vrijwel de hele fabriek vroor daardoor dicht! Met tientallen medewerkers en contractors zijn we de volledige kerstvakantie in de weer geweest met het ontdooien van leidingen en aanbrengen van isolatie. In Amerika hadden ze er kennelijk geen rekening mee gehouden dat het in Nederland kan vriezen!”

1961

1962

1962

Groen licht Voordat Dow definitief voor Terneuzen kiest, moeten er nog afspraken worden gemaakt met het ministerie van Economische Zaken. De onderhandelingen dreigen bijna vast te lopen, waarop burgemeester Rijpstra van Terneuzen persoonlijk contact opneemt met de staatssecretaris van Financiën. Na lang onderhandelen, wordt er op 10 januari 1962 overeenkomst bereikt voor een aanvaardbaar financieel regime. Dow komt in Terneuzen!

Verkocht! Op 30 augustus 1962 koopt Dow 86 hectare grond in de Nieuw-Neuzenpolder. Weet jij hoeveel Dow destijds betaalde aan de gemeente voor een vierkante meter grond?

A ƒ 2,65 C ƒ 11,20 B ƒ 9,70 D ƒ 12,30 Check het antwoord onderaan op deze pagina!

1963

1962

1961

Voordat het definitieve besluit genomen wordt om een fabriek te bouwen in Terneuzen, brengen heel wat bewindslieden van Dow een bezoekje aan de Nieuw-Neuzenpolder. Waarom Dow zich juist in Terneuzen wil vestigen? De stad is door het ministerie van Economische Zaken aangewezen als een van de Nederlandse industriële kerngemeenten. Het is eigenlijk de bedoeling dat Dow zich vestigt op een gemeentelijk industrieterrein aan het Kanaal van Gent naar Terneuzen. Dow zet echter vol in op de gunstig gelegen polder, aan open vaarwater, vóór de sluizen.

8

1961 | 1975

1963

De eerste spa in de grond Op de verkavelde akkers verschijnen in 1963 de eerste silhouetten van een fabriek. De eerste paal wordt op 2 mei 1963 geslagen door de Amerikaanse ambassadeur John S. Rice. Zo’n zeshonderd arbeiders werken anderhalf jaar lang aan de bouw van de eerste fabrieken. Daarnaast worden onder andere een nieuwe dijk, een aanlegsteiger voor schepen, 5,5 kilometer spoorlijn en een 115 kilometer lange ethyleenpijpleiding vanuit Pernis aangelegd. Het was een flinke modderboel: een meter graven en je stond tot je knieën in de nattigheid!

9 Het goede antwoord is B

Op verkenning

1964

Herman de Jonge (l) en Jan Dieleman (r) > voormalige grondeigenaren in de Nieuw-Neuzenpolder

Proefdraaien De primeur is in september 1964 voor de Styrofoamfabriek: het is de eerste draaiende fabriek van Dow in Terneuzen. Bijna alles wordt in de relatief goedkope fabriek met de hand bediend. Medewerkers zagen de platen Styrofoam op lengte met een lintzaag. Ook de andere fabrieken gaan in de maanden daarna proefdraaien. Bij de een verloopt de opstart succesvoller dan bij de ander. Grondstoffen worden voornamelijk per schip of pijpleiding aangevoerd. De Noorse motortanker Stolt Wilmina is in augustus 1964 het eerste schip dat aanlegt bij de Scheldesteiger.

1965

Eigen tekentafels Dow zit na de opening niet stil. Nog datzelfde jaar start de bouw van de Ethyleenoxidefabriek. In Rotterdam opent Dow een eigen ingenieursbureau: European Engineering & Construction Services (EE&CS). De dochteronderneming levert in de decennia daarna een significante bijdrage aan de opbouw en ontwikkeling van Dow in Terneuzen.

1964

Afscheid van de polder Jan: “Begin 1966 kocht de gemeente Terneuzen ons boerenbedrijf in de Nieuw-Neuzenpolder op. We woonden op een van de roemruchte ‘Zeven Steeën’ achter de zeedijk. Een monumentale boerderij, die al generaties lang in onze familie was. Je verzetten had weinig zin, want de gemeente kon verkoop in het uiterste geval afdwingen via een onteigeningsprocedure. Dat moet je natuurlijk ook niet willen. Mijn broers en ik hebben de verkoopakte dus vrijwillig getekend, al waren we er niet blij mee.” Herman vult aan: “De boerderij van mijn ouders lag nét buiten het gebied dat bestemd was voor Dow. Ons bedrijf is destijds opgekocht door Rijkswaterstaat, voor uitbreiding van het sluizencomplex. Dat was dubbel pech voor mijn ouders, want de gemeente Terneuzen betaalde de boeren fors meer voor hun grond dan Rijkswaterstaat!”

1965

Aan het roer Weet jij wie de allereerste directeur van Dow Terneuzen was? Je leest het antwoord onderaan op deze pagina.

1966

1965

Officieel open Op 24 mei 1965 is het zover: Dow Chemical Internationaal N.V. opent officieel haar poorten in Terneuzen. Niemand minder dan prins Bernhard vliegt per helikopter naar de Nieuw-Neuzenpolder om de opening te verrichten. Staatssecretaris De Meijer van Sociale Zaken reist iets minder in stijl: hij wordt door de politie bij de veerboot opgehaald. Met een boevenwagen! Direct na de openingshandeling stuurt prins Bernhard een telex naar het hoofdkantoor in Midland: ‘Uw vestiging in Terneuzen is geopend. Ik wens u en uw company het beste voor de toekomst.’

10

1961 | 1975

1966

Forse uitbreidingen Amper een jaar na de opening koopt Dow de 234 hectare poldergrond tussen de Herbert H. Dowweg en de Braakman om uit te breiden. Daar wordt in eerste instantie gestart met de bouw van de LDPE-fabriek. In het productieproces van LDPE is een enorm hoge druk nodig om de LDPE-moleculen te vormen. Daarom is er voor de veiligheid rondom de fabriek een bunker van veertig centimeter dik beton gebouwd.

11 Het goede antwoord is Robert F. Bollen

1965

George Segers > voormalig Senior Electrician bij de Elektrische Dienst 1966

Kantoorpersoneel zit er warmpjes bij Op 1 juni 1966 starten de bouwwerkzaamheden voor een nieuw kantoorgebouw dat ruimte biedt aan meer dan honderd medewerkers; het huidige hoofdkantoor. Compleet met luxaflex, tl-verlichting én volledig verwarmd met gaskachels!

1966

1969

Lange dagen “In de jaren ’60 maakte ik de bouw en opstart mee van LHC-1, de eerste naftakraker van Dow. Samen met mijn collega’s was ik verantwoordelijk voor de elektrische installatie. De opstart verliep moeizaam, omdat de fabriek voor iedereen hartstikke nieuw was. Storingen waren in het begin lastig te verhelpen, met als gevolg dat we heel wat moesten affakkelen. En overuren moesten draaien! We maakten soms lange dagen. Ik had zelfs geen tijd om naar de kapper te gaan. Maar ik had het nooit willen missen!”

De eerste krakers

1968

In 1969 start Dow met de bouw van de eerste naftakraker: LHC-1. De kraker wordt het hart van de vestiging. In de naftakraker wordt nafta - ruwe olie - omgezet in verschillende basisgrondstoffen zoals ethyleen, propyleen, benzeen en butadieen. Deze chemicaliën zijn op hun beurt weer een belangrijke grondstof voor de andere chemische fabrieken. De bouw van de eerste naftakraker kost 400 miljoen gulden.

Kedeng kedeng De forse uitbreiding van het fabrieksterrein zorgt er ook voor dat het spoornetwerk flink vergroot wordt. De eerste steen voor een spoorlijn bij Dow wordt in 1963 gelegd. Nog voor de officiële opening in 1965 is de spoorverbinding, met aansluiting op de gemeentelijke spoorlijn, een feit. In de loop der jaren wordt het spoorwegennet op het terrein fors uitgebreid met nieuwe sporen en extra laad- en losstations. Anno 2015 herbergt het industriepark vijftien kilometer spoor en dertien laad- en lospunten.

1968

1970

1969 1971

1967 1970 1967

Safety first Veiligheid staat al vijftig jaar hoog in het vaandel bij Dow. Al in 1967 ontvangt Dow Terneuzen de hoogste veiligheidsbeloning van The Dow Chemical Company, namelijk de Presidents Safety Award. Het concern beloont Dow Terneuzen daarmee voor de uitmuntende veiligheidsprestatie in 1966. Het ongevallenpercentage ligt dat jaar op 1,18 per miljoen manuren. En dat terwijl in de chemische industrie in die tijd een prestatie van vijf ongevallen per miljoen manuren nog als laag wordt beschouwd!

12

1961 | 1975

De eeuwige vlam Inmiddels zijn we er wel aan gewend: de grote vlam die met enige regelmaat boven het Dow-terrein uitsteekt. Veelal gepaard met een brommend geluid en een felle gloed. Zeeuws-Vlaanderen maakt – tijdens het opstarten van de naftakraker – in 1970 voor het eerst kennis met het fenomeen ‘affakkelen’. Met behulp van de fakkelinstallaties kan Dow haar processen op een veilige en verantwoorde manier uit bedrijf nemen als iets niet naar wens verloopt.

en Meer wet n? ele kk fa er ov de el Scan sn QR-code.

1971

Sparen voor de oude dag Woensdag 3 november 1971 is een belangrijke dag voor alle medewerkers van Dow in Nederland. Dow introduceert die dag een eigen pensioenregeling voor het personeel. De regeling behoort tot een van de beste in Nederland.

13

Jeanine Rethans > voormalig managementsecretaresse

1973

Onder de Schelde Op 31 januari 1973 raakt een gedeelte van de ethyleenpijpleiding van Dow onder de Westerschelde beschadigd door een anker van de Liberiaanse tanker ‘Cirrus’. De leiding mag niet langer gebruikt worden. In september legt Dow een nieuwe leiding aan, gemaakt van polyethyleen en beton. In een week tijd wordt de 4.600 meter lange leiding in een sleuf op de bodem van de Westerschelde gelegd.

Niet te flauw!

1974

Medewerkers gezocht! Waar vind je goede operators met een opleiding die naadloos aansluit op het werk bij Dow? Dat is halverwege de jaren ’70 niet eenvoudig. Dow start dan ook een eigen operatorsopleiding om zichzelf van goed personeel te voorzien. Daarnaast kunnen onderhoudsmedewerkers in de dop bij Dow een Bemetel-opleiding volgen; een bedrijfsopleiding Metaal- en Elektrotechnische industrie.

“Van 1971 tot 2005 werkte ik bij Dow als secretaresse. In die 34 jaar veranderde er veel. In de beginperiode was er vaak iets te vieren en iedere vrijdagmiddag kwamen we bij elkaar om te borrelen. Er heerste saamhorigheid, een ‘wij-gevoel’. De laatste jaren verdween dat wel iets naar de achtergrond. Mensen doen tegenwoordig meer hun eigen ding. Zo gaat dat. Hoe het was om als vrouw te werken in een mannenwereld? Erg leuk! Maar je moet niet te flauw zijn. Dat leerde ik al snel!”

1974

Record voor Styrofoam De Styrofoamfabriek vestigt een Europees record: in een jaar tijd wordt 21.420 kubieke meter Styrofoam geproduceerd. Het blauw van Dow!

1973

1974 1973

Groen licht voor De Mosselbanken De Mosselbanken: als je het industrieterrein ten westen van de Braakmanhaven nu ziet liggen, zou je haast vergeten dat het vroeger een buitendijks natuurgebied was. Al in 1966 onderzoekt Dow de uitbreidingsmogelijkheden richting De Mosselbanken. In 1969 stemt de Nederlandse regering in met de omdijking van het natuurgebied. De inpoldering zorgt niet alleen voor nieuwe uitbreidingsgrond: er ontstaat ook een ideale haven in de oude Braakmangeul. De plannen stuiten aanvankelijk op heel wat verzet. In juli 1973 verklaart het Zeeuwse provinciebestuur de bezwaren echter ongegrond en gaat het licht op groen. In 1975 start de aanleg van het 110 hectare grote terrein.

14

1961 | 1975

1974

Groene buffer Als natuurlijke geluidswering, filter voor verontreinigde lucht én om het aanzicht te verbeteren, legt Dow een honderd meter brede groengordel aan ten zuiden van het fabriekscomplex. In totaal wordt er 25 hectare aan struiken en populieren aangeplant.

1974

Oliecrisis Na tien vette jaren krijgt Dow in 1974 voor het eerst te maken met een kleine terugval. De fabrieken hebben tijdens de oliecrisis zo hard gedraaid dat de voorraden te groot zijn. De productie wordt een aantal maanden teruggeschroefd. Medio 1975 gaat het alweer een stuk beter. Dat is te merken ook: Dow investeert in 1975 en 1976 in totaal 324 miljoen gulden in nieuwe installaties.

15

1975 1985

16

Eind jaren ’70, begin jaren ’80. Het zijn de jaren waarin computers steeds vaker ingezet worden bij Dow in Terneuzen. Zowel voor de automatisering van processen, als voor administratieve procedures. Het zijn de jaren waarin er na werktijd volop gevoetbald wordt op het eigen voetbalveld, vlak naast het hoofdkantoor. En het zijn de jaren waarin de medewerkers uit hun dak gaan tijdens de vermaarde personeelsfeesten in de Vlaanderenhal in Sas van Gent. Het meest memorabele blijft echter de invoering van de ‘iao’: Dow neemt afscheid van de vakbonden en introduceert een eigen individuele arbeidsovereenkomst. Toch gaat het Dow in deze jaren niet alleen maar voor de wind. De economische omstandigheden zijn eind jaren ’70 niet best en de hoge energieprijzen drukken op de winstcijfers. Dow besluit dan ook LPG als alternatieve grondstof te introduceren. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Gelukkig wordt er ook volop geïnvesteerd in Dow Terneuzen. Zeeuws-Vlaanderen is eind jaren ’70 zelfs koploper in Nederland als het gaat om investeringen. Styreen 3 en de eerste Dowlex fabrieken worden opgestart, de productie van ethyleen-amines verdubbelt en ook de ethyleenproductie wordt fors uitgebreid door de ingebruikname van twee nieuwe kraakfornuizen. De oppervlakte van het Dow-terrein neemt in 1978 met 110 hectare toe door de opening van de Braakmanhaven en industrieterrein De Mosselbanken. Een lang gekoesterde wens gaat in vervulling. Dow is klaar voor de toekomst.

17

Benny Bommelijn > voormalig Operator op de LDPE-fabriek 1975

Dow digitaliseert In de jaren ’70 doet de computer voorzichtig haar intrede bij Dow. Het begint met enorme tekstverwerkers, daarna volgt de personal computer. In 1975 clustert Dow zelfs alle Europese computeractiviteiten in Terneuzen. Het nieuwe computerservicecentrum ondersteunt en begeleidt andere Dow-vestigingen bij de ontwikkeling van hun computeractiviteiten. Computers worden vanaf dan steeds vaker ingezet voor procescontrole en voor administratieve werkzaamheden. Anno 2015 is Dow alweer toe aan de zesde generatie computers.

1976

1975

1976

Witte raaf Het woord ‘milieu’ is hot. Burgers maken zich sterk voor de natuurlijke omgeving. Dat blijkt wel uit de meer dan vierhonderd actiegroepen die zich in Nederland bezighouden met natuur en milieu. Ook Dow is geregeld doelwit van acties en protesten. Van de Nederlandse overheid krijgt Dow echter veel lof. Minister Jaap Boersma van Sociale Zaken noemt Dow tijdens een bezoek in 1976 ‘de witte raaf onder de Nederlandse bedrijven’.

18

1975 | 1985

1978

1978

Balletje trappen

Open huis

Nieuw land Op 25 augustus 1978 is het zover: minister Gijs van Aardenne van Economische Zaken opent de Braakmanhaven en industrieterrein De Mosselbanken. Bij de aanleg van de haven is bijna 12,7 miljoen kubieke meter zand verwerkt. Dat werd gebruikt om het nieuwe industrieterrein van 120 hectare op te spuiten en rondom De Mosselbanken een drie kilometer lange waterkerende dijk aan te leggen. Als tegenprestatie voor de ‘ontpoldering’ verplicht Dow zich ertoe binnen vijf jaar vijftien procent van De Mosselbanken te bebouwen. Daarnaast moet Dow zeshonderd nieuwe banen scheppen.

“Ruim 34 jaar had onze afdeling een eigen voetbal- en feestclub, F.C. HPPE. Met zo’n vijftig leden. Niet allemaal spelers, hoor! Veel van hen waren lid vanwege onze gezellige feestjes en uitstapjes. Ik begon als rechtsback en daarna ging ik vlaggen. We speelden competitie tegen teams van andere afdelingen en andere Dow-vestigingen, bijvoorbeeld uit Tessenderlo. Dow Terneuzen had tot 1985 een eigen voetbalveld, op de plek waar nu de bezoekersparking ligt. Na die tijd werden we een feestclub. Of we succesvol waren? Zeker, F.C. HPPE had een bekerkast vol prijzen!”

Al sinds de beginjaren gooit Dow met enige regelmaat de poorten open. De wirwar van pijpen en buizen heeft een enorme aantrekkingskracht op omwonenden, familieleden of andere geïnteresseerden. Zo ook op 7 oktober 1978, wanneer Dow meedoet aan een landelijke open dag van chemische bedrijven. In 1972 last Dow overigens een open dag af vanwege de internationale terreurdreiging. De open dag zou kort plaatsvinden na de aanslagen tijdens de Olympische Zomerspelen in München.

1978

1977

1978

Vol gas! Door de sterke stijging van de naftaprijs besluit Dow in 1978 ook LPG als grondstof te gaan gebruiken. Het gas moet per schip aangeleverd worden in de nieuwe Braakmanhaven. Het zorgt voor een flinke politieke discussie. Vooral het provinciaal bestuur ziet de grote gastankers niet graag op de Westerschelde verschijnen. Uiteindelijk krijgt Dow toch toestemming voor de aanvoer van gas over zee. Op 29 oktober 1978 meert de eerste grote tanker aan in de Braakmanhaven. De LNG Challenger van 261 meter lang wordt door zes sleepboten op zijn plaats gehouden!

19

1980

Groot alarm

1979

Brrrrrr Wist je dat de productie bij Dow begin januari 1979 twee keer volledig stil heeft gelegen door de strenge vorst? Door de kou viel de elektriciteitscentrale uit.

1979

De ontsnapping van vloeibaar gas uit een lekkende butadieentank op LHC-1 zorgt even voor paniek op de fabriek en in de omgeving van Dow. Op het terrein klinkt het attentiesignaal. Weet jij hoe dat klinkt? Kijk onderaan de pagina voor het goede antwoord! A B C

1980

1979

Van cao naar iao Dow en de vakbonden: ze hebben in de jaren ’70 geen gelukkig huwelijk. Dow wil meer handelingsvrijheid en zoekt haar eigen weg op het gebied van arbeidsvoorwaarden. De cao wordt ingeruild voor de zogenaamde iao: de individuele arbeidsovereenkomst op maat. In 1979 ondertekent een deel van het personeel als proef de nieuwe overeenkomst. Vanaf 1982 stappen alle fabrieken over. Dow is een van de eerste grote werkgevers in het land die haar eigen individuele arbeidsvoorwaarden invoert. Dit alles gebeurt in nauw overleg met de ondernemingsraad, die een steeds belangrijkere rol krijgt. Het maatwerk en de goede voorzieningen worden gewaardeerd door het personeel.

Respectvol “In 1979 werd ik de eerste voorzitter van de Ondernemingsraad (OR) van Dow. De OR bestond al langer, maar door een wetswijziging werd het vanaf toen verplicht om als OR een gekozen voorzitter te hebben. Er speelde veel in die tijd. De vakbonden wilden dat industriële bedrijven landelijk een vijfploegendienst gingen introduceren. Dow voelde echter meer voor een vijfploegendienst ‘multicraft’. Met name door dat meningsverschil besloot Dow de vakbonden te negeren. Overigens ging dat wel op een respectvolle manier. Dow heeft altijd het belang van de medewerkers voorop gesteld en de OR nauw betrokken bij het opstellen van arbeidsvoorwaarden.”

1981

Sleutelen aan kunststof Dow opent in september 1981 het Plastics Technology Center in Terneuzen. In het nieuwe R&D centrum wordt de chemische samenstelling van producten gewijzigd en aangepast, en sleutelen chemici aan nieuwe kunststoffen voor klanten in heel Europa, het Midden-Oosten en Afrika (EMEA).

1981

1981

Kom bij de PV! Voor de broodnodige ontspanning naast het werk, wordt op 20 september 1965 een personeelsvereniging opgericht. Niemand verwacht dan dat begin jaren ’80 de personeelsvereniging uit zou groeien tot een volwaardige vrijetijdsorganisatie met bijna 3.000 leden, 23 onderafdelingen en een eigen verenigingsgebouw. Op 21 oktober 1981 start de bouw van het eerste PV-gebouw aan de Aert van Nesstraat in Terneuzen. Begin jaren ’90 verhuist de PV naar het huidige gebouw aan de Vliegende Vaart. Wat er met het gebouw aan de Aert van Nesstraat is gebeurd? Dat is momenteel het onderkomen van de duikvereniging en zeilclub van Dow.

21

1975 | 1985 Het goede antwoord is C

20

Ed Vink > voormalig voorzitter van de Ondernemingsraad

Piet Kentin > voormalig Projectadministrator bij Design Engineering

1982

Op de bres De energieprijzen stijgen. Daardoor neemt de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven af. Dow lijdt in Nederland over 1982 een verlies van 193 miljoen gulden. Het bedrijf gaat de discussie aan met de overheid over de industriële elektriciteitstarieven in Nederland en voert een advertentiecampagne in landelijke dagbladen voor goedkoper gas.

1982

1983 1983

Bufferen Dow neemt op De Mosselbanken de twee grootste LPG-tanks van Europa in gebruik. De tanks kunnen elk maar liefst 50.000 kubieke meter butaan en propaan herbergen. De nieuwe voorraadtanks maken het makkelijker om in te spelen op de wispelturige LPG-markt.

22

1975 | 1985

Het dak eraf! “Ik herinner het me nog als de dag van gisteren: die grote personeelsfeesten in de Vlaanderenhal in Sas van Gent, in de jaren ‘70 en ‘80. Allerlei artiesten traden op, zoals Bonnie St. Clair, de Dutch Swing College Band, Benny Neyman, Rob de Nijs, Toontje Lager, Vanessa van Shocking Blue en orkesten en bands uit Zeeuws-Vlaanderen. Bomvolle zalen! Er werd gedanst, gegeten en gedronken. Heen en terug konden we gebruik maken van gratis busvervoer. Het was super geregeld. Prima sfeertje, weet ik nog!’’

1983 1984

Energiezuinig Uit handen van minister van Aardenne van Economische Zaken ontvangt Dow in 1983 de Energiebesparingstrofee. Dow heeft in tien jaar tijd het energieverbruik met veertig procent teruggebracht. Naar aanleiding van het winnen van de aanmoedigingsprijs roept Dow de ‘Dow Energie Besparingsprijs’ in het leven: een jaarlijkse landelijke prijs voor hogescholen en universiteiten die het beste idee leveren voor een efficiënte benutting van energie in de procesindustrie.

We got him! In 1984 brengt de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Paul Bremer III, een bezoek aan Dow. De veiligheidsmaatregelen zijn nog strenger dan bij een bezoek van de koningin. Bekende naam? Dat kan kloppen! Bremer krijgt later verschillende leidinggevende topfuncties bij de Amerikaanse overheid ten tijde van de oorlog in Irak.

1984

1983

Van boerderij naar communicatiecentrum Vrijwel iedereen bij Dow komt er geregeld voor een vergadering, lezing, training of receptie: Communicatiecentrum De Boerderij, net buiten het terrein van Dow. Dow kocht de schuur en het naastgelegen woonhuis in 1977 van de boerenfamilie Wolfert, die de boerderij al decennia lang in bezit had. De schuur bood onderdak voor hun tractoren en stropersen. In 1983 verbouwt Dow de boerenschuur tot conferentieruimte. Het woonhuis van de familie Wolfert heet nu officieel het ‘staff house’. Aanvankelijk gebruikt Dow het woonhuis als gastenverblijf, tegenwoordig wordt er vooral vergaderd.

23

Volwassen. Zo kun je Dow eind jaren ’80 wel noemen. De vestiging is een belangrijke pijler voor The Dow Chemical Company en er wordt volop geïnvesteerd in een tweede Dowlexfabriek en een nieuwe Styreenfabriek. Daarnaast profiteert ook de rest van Zeeuws-Vlaanderen nog steeds mee van het succes. Er blijven zich nieuwe industriële bedrijven langs het Kanaal van Gent naar Terneuzen vestigen en ook de middenstand en de dienstverlening floreren. Innovatie wordt in die periode steeds belangrijker. Dow opent nieuwe laboratoria en introduceert technische hoogstandjes op milieugebied, zoals het MIDAS-systeem en later de Mosselmonitor en de biologische afvalwaterzuivering BIOX.

1985 1995 24

Eind jaren ’80 wordt het voor vrouwen makkelijker om bij Dow in de ploegen aan het werk te gaan. Diversiteit in het personeelsbestand krijgt steeds meer aandacht. Ook de communicatie krijgt een boost. Naast het personeelsblad ‘Dow Nieuws’ en het video-nieuws ‘Met het oog op Dow’, worden medewerkers via de interne kabelkrant ‘Dow-text’ op de hoogte gehouden van het laatste nieuws. Het 25-jarig jubileum wordt groots gevierd. En wat te denken van de legendarische uitjes van de personeelsvereniging? Maar na een aantal vette jaren komen helaas enkele magere jaren. De wereldeconomie zakt begin jaren ’90 in elkaar. Voor het eerst zijn de gevolgen goed merkbaar bij Dow Terneuzen. Investeringen blijven achterwege, en Dow voert een ingrijpende reorganisatie door om de concurrentiepositie gezond te houden. Met succes. Met Blueprint als nieuwe manier van werken worden de communicatielijnen korter en komen er minder organisatorische lagen. Het bedrijf maakt een enorme efficiëntieslag, waarmee het bewijst goed om te kunnen gaan met de snel veranderende omstandigheden wereldwijd.

25

Niels Groot > Wateradviseur bij het Environmental Technology Center

1985

Thermoplastics Op 28 januari wordt de eerste paal geslagen voor de bouw van de Styrenics Compounding fabriek. Met de investering van 34,5 miljoen gulden wil Dow haar positie op de markt van thermoplastics verder verstevigen. In de Styrenics Compounding fabriek worden, op maat voor de klant, de kunststofkorrels die Dow produceert gemengd en gekleurd.

1986

Bezoek In de Braakmanhaven meert het laboratoriumactieschip Beluga van Greenpeace aan. De actiegroepering neemt, met toestemming van de directie, monsters af van het afvalwater. Greenpeace doet onderzoek naar de kwaliteit van het Westerscheldewater.

1986

1985

1986

Hoogwaardige kennis In 1986 neemt Dow 152 nieuwe personeelsleden in dienst, waarvan een groot deel hoogopgeleid is. Het sluit aan bij de trend in de chemische industrie om meer gespecialiseerde halffabricaten te ontwikkelen. Het aantal personeelsleden komt daarmee op 2.616. Twintig jaar eerder, tijdens de opening, waren er 275 mensen in dienst, anno 2015 zijn het er nog 1.752.

275

1.915

1965 1975 26

1985 | 1995

2.616

1985

2.300

1995

2.085

1.752

2005 2015

1987

Werken aan veiligheid

Klep dicht! “Begin jaren ‘90 ontwikkelden we samen met KEMA uit Arnhem een ‘biologische monitor’, compleet met levende oesters. Met deze monitor konden we het chloorgehalte in het koelwater regelen. Chloor is nodig om het koelsysteem vrij te houden van mosselzaad. Bij een teveel aan chloor in het water sluiten oesters van nature hun klep. Via sensoren, aangebracht op de schelpen, kregen wij dan een seintje om het proces bij te sturen. Door de sensoren leek het alsof de oesters een walkman op hadden. Een slimme samenwerking met de natuur!”

De technologische ontwikkelingen gaan hard sinds de komst van de computer. Ed Nijpels, minister van VROM, stelt bij Dow het innovatieve MIDAS-systeem in werking. Het systeem geeft Dow de mogelijkheid binnen tien tot twintig minuten een gasontsnapping te lokaliseren en een voorspelling te maken in welke richting het onheil zich verplaatst. Uniek in de wereld bij de bestrijding van rampen!

1987

1987

1988

Mexicooooo! 3.500 genodigden zingen uit volle borst mee met het bekende nummer van Imca Marina, tijdens het 25-jarig jubileumfeest in de Vlaanderenhal in Sas van Gent.

1988

Nieuwe naam Van Nederlandsche Dow Maatschappij tot Dow Chemical Internationaal en Dow Chemical Nederland: Dow heeft sinds de start in 1965 heel wat namen gehad. In 1988 spreken we voor het eerst van Dow Benelux. 27

Theo Voermans > voormalig Lead Technician Electrical en Instrumentation 1989

Nieuw onderkomen De personeelsvereniging neemt het nieuwe PVO-gebouw aan de Oude Vaart in Terneuzen in gebruik. Met verschillende zalen én een echt café is het ook vandaag de dag nog steeds een toplocatie voor evenementen.

1988

1989

Tranen in de ogen “Op 4 juni 1992, om 11.00 uur in de morgen, rende iemand onze werkplaats in en riep: ‘Ik zie rook bij de nieuwe Styreenfabriek!’ Binnen een paar minuten klonk het attentiesignaal en moest iedereen de fabriek verlaten. Even later volgde een complete evacuatie. Van een afstand zag ik dikke, zwarte rookwolken opstijgen. Tot ver in de omtrek te zien. De brandweer kon niet meer doen dan de brand gecontroleerd laten uitbranden. De mannen die jaren aan de fabriek hadden gebouwd, keken met tranen in de ogen toe.”

1988

Vrouwen bij Dow De kans dat je een vrouw in een technische functie tegenkomt bij Dow is in 1988 nog klein. Dat heeft ook deels te maken met de wetgeving. Pas op 21 mei 1988 wordt nachtarbeid voor vrouwen in de industrie toegestaan. Om het personeelsbestand beter in balans te brengen, stelt Dow in de jaren erna een actieplan op. Het eerste diversiteitsbeleid! Het is een project van lange adem. Anno 2015 gaat de diversiteit van de medewerkers langzaam de goede kant op en zijn vrouwen in steeds meer sectoren vertegenwoordigd. Het MIX-team, dat diverse initiatieven neemt, speelt daar een belangrijke rol in.

28

1985 | 1995

1989

H2O

1991

Nieuwe Styreenfabriek

Dow gaat zelf gedestilleerd water produceren. Op 1 januari neemt het de waterfabriek van nutsbedrijf PZEM, direct naast het Dow-terrein, over. In de fabriek wordt zout zeewater ontzilt. Dow heeft grote hoeveelheden van het water nodig als ketelvoedingswater.

In 1991 wordt de nieuwe Styreen 4 fabriek geopend bij Dow. De fabriek maakt jaarlijks 450.000 ton styreen, wat elders op de fabriek verwerkt wordt tot een groot aantal kunststoffen, zoals polystyreen en ABS. Lang kan Dow echter niet genieten van de nieuwe productie-installatie: op 4 juni 1992 vindt er een grote brand plaats door een scheur in een warmtewisselaar. Een groot deel van de fabriek gaat verloren en moet opnieuw worden opgebouwd.

1990

1992

1991 1989

Softwarepakket Dow introduceert in 1989 het softwarepakket MSMS in Terneuzen, speciaal ingericht voor bestellingen van materialen en services. Maar liefst duizend medewerkers worden in drie maanden getraind om met het ERP-systeem te gaan werken.

1992

Uitbreiding Braakmanhaven Om de los- en laadcapaciteit te vergroten, besluiten Dow en het Havenschap Terneuzen de Braakmanhaven uit te breiden. Het project voorziet in een verlenging van Dock C aan de Braakmansteiger, een speciale afgasinstallatie en een hypermoderne opslagtank voor koolwaterstoffen. In 1994 worden de bouwwerkzaamheden voltooid en door het Havenschap overgedragen aan Dow.

29

1992

Forse terugval

Ad Tolboom, > HR Director bij Dow Europe

1992

In 1992 raakt de wereldeconomie in een duikvlucht. Het heeft ook gevolgen voor Dow. De winst zakt met 53 procent. Het is de eerste keer dat Dow niet ontkomt aan het nemen van grondige personele maatregelen. Vooral bij de contractorbedrijven vallen de maatregelen zwaar: het aantal contractors dat op het Dow-terrein aan het werk is, halveert in een jaar tijd. Een jaar later worden ook de gevolgen voor het eigen personeel duidelijk: driehonderd medewerkers verliezen hun baan. Dow zorgt in overleg met de ondernemingsraad voor een goed sociaal plan. Een groot deel van de oudere medewerkers kan met een goede regeling vervroegd stoppen met werken.

1992

Werken aan veiligheid In 1992 kent Dow een dieptepunt op veiligheidsgebied. Een jonge medewerker overlijdt in een werkplaats bij het bedienen van een machine. De trieste gebeurtenis maakt veel indruk en vormt de aanleiding voor een nieuw tijdperk in Dow’s veiligheidsbeleid. Speciale veiligheidsprogramma’s helpen sinds die tijd om alert te zijn op potentieel risicovolle activiteiten en gedrag. Het managementteam stelt daarnaast de ambitieuze veiligheidsdoelstelling om het aantal ongevallen tot 2015 met negentig procent te reduceren. Deze doelstelling wordt - dankzij de grote inzet van iedereen - binnen afzienbare tijd gehaald.

“Begin jaren negentig voerden we bij Dow een andere manier van werken in, onder de naam Strategic Blueprint. Een flinke verandering, met als doel minder lagen en daardoor minder bureaucratie, gestroomlijnde werkprocessen en meer verantwoordelijkheid bij de mensen op de werkvloer. Belangrijk was dat onze medewerkers de mogelijkheid kregen om te gaan werken met meer beslissingsbevoegdheid, binnen bepaalde grenzen. Effectiever én efficiënter. Strategic Blueprint heeft Dow in die tijd toekomstbestendig gemaakt.”

1995

Biologisch zuiveren In 1995 wordt de biologische afvalwaterzuivering, de BIOX, in bedrijf genomen. In de installatie wordt het proces- en afvalwater op het terrein van Dow gezuiverd met biologisch slib. Het zoete deel van de waterstroom dat de BIOX verlaat, wordt nogmaals gebruikt als koelwater. De installatie zorgt voor een aanzienlijke verbetering van de milieuprestaties en krijgt veel internationale aandacht.

1994

1995

1993

1995

1993

Stroom en stoom

Drop & Swap

De fabrieken bij Dow zijn flinke energieslurpers. Een deel van die energie komt van de eigen Power & Utilities fabriek op het Dow-terrein. Om de energietoevoer te kunnen garanderen, besluiten Delta Nutsbedrijven, PNEM (later Essent) en Destec Energy (later AES) in 1993 om een warmtekrachtcentrale te bouwen, net buiten het Dow-terrein in Terneuzen: ELSTA. De bouw van de centrale start in 1996. Twee jaar later wordt de centrale geopend. Na klachten over geluidsoverlast wordt besloten om rond de centrale een 600 meter lange en 25 meter hoge geluidsmuur te plaatsen. Met opvallende kleuren! Weet jij wie het ontwerp voor de geluidsmuur maakte? Check het antwoord onderaan deze pagina.

Op 27 oktober opent Dow een nieuwe containerterminal bij Site Logistics Chemicals. De nieuwe terminal gaat jaarlijks tien- tot vijftienduizend containers met chemische vloeistoffen en kunststoffen verladen voor vervoer over weg en spoor. De terminal verwerkt losse containers van transportbedrijven volgens het ‘drop & swap’ principe: vrachtwagens lossen telkens een lege container en nemen direct een volle mee terug.

31

1985 | 1995 Het goede antwoord is: Kunstenaar Johnny Beerens uit Breskens

30

Strategic Blueprint

Na de ingrijpende reorganisatie ‘Strategic Blueprint’ kijkt Dow weer vooruit. De economie trekt aan en Dow maakt samen met het Havenschap plannen om de invulling van industrieterrein De Mosselbanken een flinke impuls te geven. In 1999 wordt in Midland een enorm belangrijke knoop doorgehakt voor Terneuzen: The Dow Chemical Company gaat ruim een miljard gulden investeren in een nieuwe kraker en een verbetering van de oude krakers bij Dow Terneuzen. Het is in die jaren de grootste buitenlandse investering in heel Nederland. Dit Emerg0-project brengt flink wat teweeg. De uitbreiding van de productiecapaciteit van ethyleen zorgt voor meer nieuwe investeringen in andere fabrieken. De werkgelegenheid trekt weer aan en ook de Zeeuws-Vlaamse skyline verandert definitief door de bouw van de enorme koeltoren op het terrein. Het positieve gevoel van de investeringen wordt nog extra versterkt door de goede prestaties tijdens de uitvoering van het project. De scherpe focus op veiligheid werpt zijn vruchten af en het project wordt uitgevoerd binnen de gestelde tijd en ruim binnen het budget. Dow heeft een aantal jaar geworsteld, maar komt dankzij Emerg0 weer boven!

1995 2005 32

33

Harry van Tiel > voormalig medewerker Communications

1995

In de aanbieding Dow heeft plannen om 140 hectare industriegrond op De Mosselbanken te verkopen aan bedrijven die gelieerd zijn aan de chemie. De plannen krijgen pas in 2001 definitief gestalte, met de oprichting van het Chemical Valuepark Terneuzen. Weet jij nog welk bedrijf zich uiteindelijk als eerste op De Mosselbanken vestigde? Los de rebus op en je weet het!

n+ -s

1995

-k

+ie v=n

1996

1996

Lokaal betrokken Dow is graag een goede buur. Het bedrijf is zich ervan bewust dat zij haar succes voor een groot deel te danken heeft aan de omgeving waarin zij actief is. In 1996 zegt Dow vijf à zes miljoen gulden toe voor de bouw van een nieuw theater in Terneuzen. Het Scheldetheater opent uiteindelijk in 2001 haar deuren. De grote zaal krijgt – hoe kan het ook anders – de naam ‘Dow-zaal’.

34

1995 | 2005

Van blauw naar rood “Begin jaren negentig is in opdracht van Dow Midland de huisstijl gewijzigd. Tot die tijd had de Dow Diamond op elk continent een andere kleur. Het blauwe logo dat we hier gebruikten, werd rood, de kleur van de Amerikaanse moedermaatschappij. Een gigantische klus! Het logo kwam je namelijk overal tegen: op drukwerk, relatiegeschenken, het serviesgoed in Communicatiecentrum De Boerderij en in de kantines, op Dow reclameborden langs sportvelden en op het fabrieksterrein zelf. Het grootste logo siert Ethyleentank FB-753, de tank die je ziet vanaf de Schelde. Ook dat is toen overgeschilderd.”

1996

De Nonsens Top 10 Er komen steeds meer regeltjes bij Dow en die schieten hun doel weleens voorbij. Medewerkers kunnen aangeven welke regels zij onzinnig vinden. Aan de hand daarvan wordt een Nonsens Top 10 opgesteld. Dow voert daarnaast de ‘thank you but no more’ sticker in, die medewerkers kunnen plakken op overbodige informatie.

1998

Sluiting ingenieursbureau EE&CS, Dows eigen Europese ingenieursbureau in Rotterdam, sluit de deuren. Veel collega’s kunnen aan de slag bij de afdeling Engineering Solutions in Terneuzen.

1997

1998 1997

Beste milieuverslag Hoera! De vereniging voor Milieu-Accountancy reikt Dow de ACC-Award uit voor beste milieuverslag van Nederland.

1997

Welkom terug, Bernhard! 32 jaar na de openingshandeling is hij weer terug bij Dow in Terneuzen: Zijne Koninklijke Hoogheid prins Bernhard. Dit keer om het 100-jarig bestaan van The Dow Chemical Company te vieren. De 85-jarige prins Bernhard geeft de aftrap voor een groot personeelsfeest op het sportveldencomplex Oude Vaart en neemt als president van het Wereld Natuur Fonds een cheque in ontvangst van honderdduizend gulden. Bernhard blijft zelfs iets langer dan voorzien; zijn helikopter kan niet opstijgen door een stevige storm die aan het einde van de middag over de provincie trekt.

35

1999

Emerg0: het grootste project ooit

2001

Gunstig effect

Met het Emerg0-project investeert Dow in 1999 ruim een miljard gulden in de vestiging in Terneuzen. Een lastige periode van herstructurering wordt afgesloten en de werkgelegenheid krijgt een impuls door de uitbreiding en vernieuwing van de bestaande krakers van Dow. De oude krakers krijgen een opknapbeurt en er komt een nieuwe kraker bij: LHC-3. Daarnaast wordt de controlekamer voor de drie naftakrakers gecentraliseerd in een compleet nieuw gebouw. Al met al is Emerg0 het grootste project dat ooit bij Dow in Terneuzen is gerealiseerd.

De bouw van de derde nafta-kraker bij Dow trekt meer investeringen aan: Dow Plastics besluit een nieuwe polyethyleenfabriek te bouwen in Terneuzen, die rechtstreeks grondstoffen afneemt van de nieuwe kraker. De nieuwe fabriek gaat zo’n 300.000 ton kunststof korrels per jaar produceren. Ook de cumeen-, latex- en ABS-productie worden flink uitgebreid.

2000 1999

2001

2001

Jan Dahlmans, > voormalig Projectdirecteur van het Emerg0-project

Bijzonder record! “Na jaren van stilstand, betekende het Emerg0-project eind jaren ‘90 weer volop groei voor de Dow-vestiging in Terneuzen. Het project werd een groot succes, dankzij de expertise en de samenwerking van ons projectteam. De werkzaamheden werden voltooid binnen de gestelde tijd, twintig procent onder het budget en met 3,5 miljoen werkuren zonder verzuimongeval. Binnen Dow was dit een record! Wat deze prestatie extra bijzonder maakt, is dat we moesten werken onder zeer moeilijke omstandigheden. De fabrieken draaiden ondertussen gewoon door en dat is toch heel iets anders dan bouwwerkzaamheden uitvoeren op een braakliggend terrein!”

2002

Groot, groter, grootst! In januari 2002 wordt de nieuwe naftakraker, LHC-3, in gebruik genomen en het Emerg0-project afgerond. Dow Terneuzen beschikt nu over het grootste naftakrakercomplex ter wereld. De drie krakers produceren gezamenlijk 1,7 miljoen ton ethyleen per jaar.

2002

2002

Nieuwe skyline

Theo Wie?

De skyline van Terneuzen verandert voorgoed door het Emerg0-project; een 71 meter hoge koeltoren torent sinds de beginjaren van het nieuwe millennium boven het fabrieksterrein uit. Totale inhoud van de betonnen constructie: 125.000 kubieke meter. Als je de koeltoren volledig wilt vullen met water heb je dus 12,5 miljoen emmers water van 10 liter nodig. Dat is behoorlijk wat!

Het zenuwcentrum van de drie naftakrakers bij Dow, de controlekamer, bevindt zich sinds de voltooiing van het Emerg0-project in de beroemde, rode bunker aan de vijfde straat: het Theo Walthie Control Center. Maar wie was Theo Walthie eigenlijk? A Een Amerikaan die onderzoek heeft gedaan naar het kraakproces B Destijds de President van The Dow Chemical Company C Een van de grondleggers van The Dow Chemical Company D Destijds de baas van de Dow Hydrocarbons & Energy business Check het antwoord onderaan op deze pagina!

1995 | 2005

37 Het goede antwoord is: D

36

Davy de Bruin > Pipeline Engineer bij Site Logistics 2002

Kamsalamander In 2002 wil Dow een nieuw pompstation voor haar ethyleenleiding richting Antwerpen bouwen aan de Plattedijk in Axel. De vergunningaanvraag stoot op flink wat verzet. Omwonenden zijn bang voor horizonvervuiling en geluidsoverlast. In een ultieme poging de bouw tegen te gaan, wordt de aanwezigheid van een kamsalamander op de locatie in de strijd gegooid. Uiteindelijk veegt de Raad van State de bezwaren van tafel en wordt het station toch gebouwd.

2002

2002

Shoppen bij Dow Ken je het winkeltje ‘HomeRun’ nog? In 2002 start Dow in een keet net buiten de hoofdpoort een servicedienst om medewerkers te ontlasten in hun huishoudelijke taken. Je kan er onder andere boodschappen bestellen, kleding laten wassen en strijken, schoenen laten repareren of bloemen halen. Daarnaast is er een klein winkeltje met tijdschriften, maaltijden, een fotoservice en kleine huishoudelijke artikelen. Erg handig! In 2009 stopt Dow met het aanbieden van de service, die dan door Sodexho vanuit kantine Zuid wordt verzorgd onder de naam ‘So Easy’.

38

1995 | 2005

Mensenwerk “In totaal loopt er zo’n 220 kilometer aan ondergrondse pijpleidingen tussen Dow, Antwerpen en het Botlekgebied in Rotterdam. Ze doorkruisen wegen, rivieren, natuurgebieden en akkerland. Met verschillende pompstations, waaronder die aan de Zaaidijk in Axel, houden we deze leidingen onder druk. Bij onderhoud en aanleg van de pijpleidingen, of bij de bouw van een pompstation, hebben we vaak te maken met agrariërs, beheerders van natuurterreinen en omwonenden. Duidelijke communicatie vooraf is dan heel belangrijk. Wanneer mensen weten wat je doet en waarom, neemt dat in veel gevallen de meeste weerstand weg.”

2003

Logistiek park Na Katoennatie is Vos Logistics (tegenwoordig VSL SiloLogistics) het tweede bedrijf dat zich vestigt op het Valuepark op De Mosselbanken. De komst van de logistieke verladers brengt heel wat veranderingen met zich mee. Voorheen werden producten ‘afgezakt’ op de fabriek zelf. Nu gaat vrijwel alles per bulk naar het Valuepark.

2003

Hoog bezoek Kroonprins Willem-Alexander bezoekt de waterfabriek van Delta bij Dow, vanwege zijn interesse in waterbeheer.

2003 2004

2003

Protest Het hoofdkantoor van Dow Terneuzen krijgt op 7 januari bezoek van Greenpeace. De milieubeweging vraagt aandacht voor de giframp bij Union Carbide in Bhopal in 1985.

2005

2005

Nieuwe opslagterminal In 2005 vestigt het bedrijf Oiltanking zich op De Mosselbanken. Het bedrijf bouwt er aanvankelijk 24 grote opslagtanks voor chemicaliën met een totale capaciteit van 156.000 kubieke meter. Dat aantal breidt in de jaren daarna snel uit. Dow is de grootste gebruiker van de opslagtanks. Om een snelle verbinding mogelijk te maken, wordt een bundel van acht pijpleidingen onder de Braakmanhaven aangelegd.

39

Oplossingen bedenken en innoveren. Dow Terneuzen bewijst in de ‘zero’s’ dat het daar prima toe in staat is. Niet voor niets wordt Solutionism hét kernwoord van Dow. De wereldeconomie stort in 2008 opnieuw in elkaar. Een grote economische crisis is het gevolg, die ook The Dow Chemical Company dwingt tot het nemen van maatregelen. Dow durft de overstap te maken van de bulkchemie naar de productie van specialistische chemicaliën en kunststoffen. Een stap die veel doet veranderen in Terneuzen, maar het bedrijf wel gezond houdt. Enkele fabrieken worden gesloten, anderen worden verkocht aan het nieuw opgerichte Styron. Dow Terneuzen transformeert daardoor tot een industriepark met meerdere bewoners.

2005 2015 40

Toch durft Dow ook te investeren in crisistijd. De Dowlex- en de Polyolfabriek worden uitgebreid en er komt een nieuw krakerfornuis. Daarnaast wordt met het EO-only project de productiecapaciteit van ethyleenoxide flink vergroot. Een flinke investering in de Polyurethanenfabriek zorgt er zelfs voor dat Dow Terneuzen de grootste producent van polyurethaan ter wereld wordt. En wat te denken van de komst van het hypermoderne High Throughput laboratorium en het Business Process Services Center. Door de komst van het nieuwe administratieve servicecentrum komen er honderden banen bij in Terneuzen. In tien jaar tijd ondergaat Dow Terneuzen een indrukwekkende transformatie. Het bedrijf en haar medewerkers bewijzen goed om te kunnen gaan met de vele, snelle veranderingen in de wereld die van invloed zijn op de bedrijfsvoering.

41

Vera Santos Castro > Senior Chemist bij Research & Development

2005

Dow zwaait de bus uit

2006

In de jaren ’80 en ’90 rijden dagelijks zo’n dertig grote bussen door heel Zeeuws-Vlaanderen om honderden medewerkers van en naar Dow te brengen. Op koude winterdagen zitten de bussen bomvol. De reis naar huis is hét moment om even informeel bij te praten met andere collega’s of de laatste roddels te horen. In 2005 stopt Dow met het collectief busvervoer. Vanaf dan krijgen alle medewerkers de keuze tussen een woon-werkvergoeding of busvervoer. Nieuwe medewerkers krijgen automatisch een woon-werkvergoeding. In 2005 kiezen nog 250 medewerkers voor de bus, anno 2015 is dat aantal teruggelopen tot zestig.

Optimalisatie Dow draait in 2006 een goed jaar: het tweede beste resultaat in de geschiedenis van The Dow Chemical Company. Toch moeten ook moeilijke besluiten worden genomen. Als onderdeel van een Europees plan om administratieve functies te optimaliseren, verhuist een flink aantal administratieve banen van Terneuzen naar Mumbai in India.

2006

Baanbrekend onderzoek “Sinds 2013 werk ik bij Dow op het High Throughput Catalysis laboratorium. Wat me enorm aanspreekt hier, is dat ik continu met nieuwe processen te maken heb en de mogelijkheid krijg nieuwe katalysator-technologieën te ontwikkelen. Dankzij de ingenieuze apparatuur kunnen mijn collega’s en ik onze creativiteit maximaal benutten en het proces van ontwikkeling naar toepassing versnellen. Zo ontwikkelen we op dit moment nieuwe katalysatoren voor het produceren van ‘green plastics’, die uitstekend scoren op het gebied van activiteit en stabiliteit. Deze uitvinding brengt de transformatie naar groene materialen een stap dichterbij!”

2006

Klusje onder water In april vervangt Dow twee stukken pijpleiding van 700 meter onder de Westerschelde. Door verschuivingen in de ondergrond dreigen de leidingen te verzakken. Het vervangen van de leidingen moet in één getij van circa acht uur gebeuren. Een spannende klus!

2005 2007 2006

High Throughput laboratorium In 2006 opent Dow het High Throughput laboratorium. In het hypermoderne lab onderzoeken medewerkers de optimale toepassing van katalysators. Met behulp van robottechnologie en speciale software is bijna alles geautomatiseerd. Onderzoek kan daardoor met maar liefst een factor vijfhonderd worden versneld. Op 8 april 2009 kijkt minister-president Balkenende, die een werkbezoek brengt aan Dow, zijn ogen uit in het lab!

42

2005 | 2015

2006

Langer aan het werk Dow komt met een nieuw pensioenplan, aangepast aan de geldende wettelijke kaders. We moeten wat langer gaan werken. De pensioenleeftijd gaat van 60 naar 65 jaar.

2007

Nieuw leven voor afvalwater Dow gaat huishoudelijk afvalwater van de zuivering in Terneuzen van Evides hergebruiken voor de productie van stoom. Het water wordt door de BIOX verwerkt, zodat het geschikt is voor gebruik.

43

Wim Verdoorn > Security Officer

Automatische slagboom 2008

“In 2008 heeft het fabrieksterrein een compleet nieuw toegangscentrum gekregen, met een gescheiden entree voor vrachtwagens en naast de poort een Truck Control Center. Contractors komen via Poort 3 het terrein op, alle anderen via Poort 1. Iedereen die het terrein opgaat, beschikt over een elektronische toegangspas. Alle toegangspoorten en entrees zijn elektronisch beveiligd en volledig geautomatiseerd. De beveiligingsbeambte die de slagbomen voor je omhoog doet, is verleden tijd. Niets is onmogelijk natuurlijk, maar onopgemerkt het terrein opkomen, is sinds dit ‘Site Entrance Project’ een stuk lastiger dan vroeger!”

Alleen EO! De EO/EG-fabriek moet het vanaf 2008 doen zonder ‘EG’. Dow stopt met de productie van ethyleenglycol (EG) in de fabriek en breidt de productiecapaciteit van ethyleenoxide (EO) juist uit. Extra C2H4O dus!

2008 2008

Jouw Dow Na een aantal jaren geen personeelsblad te hebben gehad, introduceert Dow in 2008 het interne magazine ‘Jouw Dow’. Ken jij de namen van de oude personeelsbladen nog? Je vindt ze onderaan op deze pagina.

Nieuwe dip In 2008 kondigt zich een van de ergste economische crises ooit aan. De wereldwijde economie verkeert in zwaar weer en Dow ontkomt er niet aan tijdig maatregelen te nemen. Door een wereldwijde reorganisatie sluiten drie fabrieken in Terneuzen: Styreen 3, Ethylbenzeen en de Polystyreenfabriek. Intern gaat ook de knip op de portemonnee.

2009

De grootste! Ondanks de economisch lastige tijden investeert Dow in 2008 flink in de Polyurethanenfabriek in Terneuzen. Daarmee wordt Terneuzen prompt de grootste producent van Polyurethaan ter wereld. De uitbreiding wordt op 8 december 2009 afgerond.

2009

2009

2009

Focus

Maintenance ValuePark

De productie van bulkchemie is sterk afhankelijk van de economische cycli. Goede en slechte jaren volgen elkaar snel op. Dow gaat zich daarom meer focussen op de productie van specialistische chemicaliën en geavanceerde materialen. Op 1 januari 2009 wordt de overname van het Amerikaanse Rohm and Haas bekend gemaakt. In augustus kondigt Dow aan dat het vanaf 2010 verschillende bedrijfsonderdelen gaat groeperen in een nieuw op te richten zelfstandige onderneming: Styron Corporation, het huidige Trinseo.

Dow vindt een gezonde economische groei in de regio belangrijk en draagt graag bij aan projecten die een duurzame economie van Terneuzen stimuleren. Het meest in het oog springend is het plan voor het Maintenance ValuePark, een regionaal onderhoudscentrum voor de procesindustrie in Zuidwest-Nederland. Het park komt vlakbij Dow te liggen, naast de Westerscheldetunnel. In 2009 wordt het businessplan opgeleverd. De plek moet op termijn uitgroeien tot de hotspot in de regio voor hoogwaardig onderhoud.

45

2005 | 2015 Het goede antwoord is: Dow Hier en Daar, Dow Nieuws, Around Dow

44

2008

Dirk de Langen > Senior Process Technician op Styreen 4, Trinseo

2010

Welkom Styron

Huiler Jerommeke

De verkoop van enkele fabrieken aan Styron Netherlands B.V. is een feit. Styron produceert, onder eigen vlag, samenstellingen van plastic, polystyreen, latex, butadieen-styreen en styreen. Het bedrijf neemt 340 mensen over van Dow en blijft gehuisvest op het terrein. De komst van Styron (tegenwoordig Trinseo) heeft gevolgen voor de naamgeving van het Dow-terrein. Voortaan wordt gesproken over Industriepark Terneuzen.

In de waterinlaat aan de Braakmanhaven strandt een babyzeehond. Het Rope Rescue Team en medewerkers van Dow bevrijden de zeehond na elf uur uit zijn benarde positie. De zeehond krijgt de naam ‘Jerommeke’. Nadat het beestje is aangesterkt, wordt hij weer vrijgelaten in de vrije natuur.

2011

Wil je de vrijlating van Jerommeke eens bekijken? Scan dan de QR-code!

“In 2011 kwam ik na de overname in dienst bij Styron, nu Trinseo. Daarvoor werkte ik dertig jaar bij Dow. Die overstap was best spannend. Je weet nooit hoe zo’n nieuwe onderneming het gaat doen. Maar nu, terugkijkend, heb ik er een positief gevoel bij. Trinseo investeert volop in allerlei nieuwe projecten. En de lijntjes met Dow zijn natuurlijk kort. Ook door mijn gezin; in 2011 is mijn oudste zoon mee overgegaan van Dow naar Trinseo. Mijn jongste zoon is bij Dow gebleven en mijn dochter Debby werkt daar inmiddels ook. Het leuke is dat zij nu mijn vroegere e-mailaccount heeft gekregen!”

2012

Vrouwvriendelijk bedrijf Dow wint de Femme Tech Award voor het meest vooruitstrevende bedrijf op het gebied van ‘vrouwen in technische functies’. Het diversiteitsbeleid van Dow werpt haar vruchten af!

2013

2012

2010 2010

46

Splitsing in de familie

2011

2013

Nieuwe groeiparel

Schaars drinkwater

In 2010 clustert Dow veel van haar administratieve diensten en processen in het Business Process Services Center (BPSC). Het BPSC gaat vanuit Terneuzen services op maat leveren aan Dow en joint ventures in Europa, het Midden-Oosten en Afrika. Logistieke services, maar ook administratieve diensten op het gebied van facturering en inkoop. De komst van het BPSC brengt veel werkgelegenheid met zich mee: binnen een paar jaar werken er meer dan vierhonderd medewerkers. In 2014 verhuizen zo’n 120 medewerkers, vanwege ruimtegebrek, naar een nieuw kantoor aan de Handelspoort in Terneuzen.

Europarlementariër Lambert van Nistelrooij opent op 29 november 2013 de E4Water-pilot bij Dow. Het innovatieve waterzuiveringsproject moet het gebruik van schaars drinkwater verminderen.

2005 | 2015

47

Cees van Houwelingen > Operations Regulatory Services Leader

50 jaar peren

2013

Strijd tegen schaliegas Het gebruik van het goedkope schaliegas is sterk in opkomst in Amerika. Daardoor verslechtert de concurrentiepositie van Nederlandse bedrijven die afhankelijk zijn van gas. Dow richt samen met twaalf energie- en grondstofintensieve bedrijven in de zuidwestelijke deltaregio het ‘Smart Delta Resources Platform’ op om samen de concurrentiekracht van de Zeeuwse industrie te versterken.

2013

“Regelmatig maken we een inventarisatie van de flora en fauna op ons industrieterrein, om vervolgens bewust en verantwoord met de resultaten daarvan om te gaan. Want je verwacht het misschien niet, maar ons terrein herbergt veel bijzondere bloemen, planten en dieren. Zo staat in de tuin bij het Larry Adcock Center, de oude boerderij net na de spoorwegovergang, een prachtige hoogstam perenboom. Het is een echte Joséphine de Malines, een soort die normaal gesproken vrij gevoelig is voor ziektes. Onze boom heeft hier in isolement echter alle aanvallen van ziektes overleefd en is inmiddels al ouder dan het bedrijf zelf!”

2014

Twee paar oogjes

kijken ons aan. Wij weten het zeker... wonderen bestaan. Dolblij zijn wij met de geboorte van onze… Dowi!

2014

Vaarwel, melkmeisjes… In 2014 neemt Dow afscheid van een kenmerkend onderdeel van de skyline: de melkmeisjes van Styreen 3. De fabriek is al een aantal jaar buiten bedrijf en wordt zodoende gesloopt. De vier typische witte zijarmen van de fabriek - 43 meter hoog en 21 meter breed – worden met behulp van twee grote Mammoet-kranen gedemonteerd.

2014

2015

2015

2013

Partytime!

Tropische fabriek In 2013 krijgt het Industriepark Terneuzen er een nieuwe bewoner bij. Maschem BV bouwt een palmoliefabriek op het terrein. De fabriek gaat ethyleenoxide afnemen van Dow.

2013

Jaar zonder ongevallen

2014

Sapje erbij? De nieuwe versie van het softwareprogramma SAP, NEA genaamd, wordt in één weekend geïmplementeerd bij Dow in heel EMEA. De gigantische operatie wordt uitgevoerd vanuit de Boerderij in Terneuzen. Er gaan maanden van voorbereidingen aan vooraf.

Hiep, hiep, hiep, hoera! Dow Terneuzen bestaat vijftig jaar! Het jubileum wordt groots gevierd met een personeelsfeest, een publieksevenement en een symposium. Op naar de volgende vijftig jaar!  

Op 19 september 2013 werkt Dow een jaar lang zonder verzuimongevallen. Voor een bedrijf waar veiligheid absoluut op nummer één staat, een fantastische mijlpaal!

48

2005 | 2015

49

Nawoord

Met veel plezier heb ik dit boek en de anekdotes van medewerkers en oud-medewerkers gelezen. Wat een geweldige verhalen! Voor iemand als ik, die nog niet zo lang in Terneuzen rondloopt, een mooi overzicht van de weg die Dow heeft bewandeld om aan de top van de chemische industrie te komen. Dat Dow in Terneuzen al jaren aan de top staat, is een feit. De gunstige locatie heeft daar zeker aan bijgedragen. We bevinden ons midden in een van de grootste chemieclusters ter wereld: in de lijn van Amsterdam, Rotterdam en Antwerpen. We zijn zowel via land als water goed bereikbaar en met een uitgebreid pijpleidingenstelsel direct aangesloten op Antwerpen en Rotterdam. Daarnaast heeft Dow een goede reputatie op het gebied van veilig werken, betrouwbaarheid en talent. En vergeet die typische Zeeuwse mentaliteit niet: altijd doen wat je zegt! Maar volgens mij is de belangrijkste sleutel voor het succes van Terneuzen dat we onze grenzen blijven verleggen. We zoeken continu naar mogelijkheden hoe het nog beter, sneller en duurzamer kan. En we passen ons aan de tijd aan. Denk aan de oplossingen die we zoeken voor zoetwatergebruik, het vernieuwen van grondstoffen en het terugdringen van CO2 emissies. Een aantal jaren geleden durfden we de bulkchemie vaarwel te zeggen en zijn we ons gaan focussen op specialistische chemicaliën en kunststoffen. We zijn getransformeerd tot oplossers en denken mee met de klant: hoe kunnen we samen innovatieve verpakkingen ontwikkelen die langere houdbaarheid garanderen en gemakkelijker te openen en sluiten zijn? En hoe kunnen we tapijt recyclen? Deze werkwijze wordt door onze klanten erg gewaardeerd, een belangrijke graadmeter voor succes. Het Business Process Services Center, het High Throughput Lab en het Maintenance ValuePark. Het lijkt allemaal zo vanzelfsprekend dat het hier in Terneuzen plaatsvindt, maar dat is het niet. We bedienen vanuit Terneuzen Dow locaties in heel Europa en daarbuiten. We mogen er heel trots op zijn dat we dat hier met z’n allen weten te realiseren. Dow Terneuzen weet zichzelf steeds opnieuw uit te vinden. Hoe Dow er de komende vijftig jaar uitziet, kan ik niet voorspellen. Maar dromen mag natuurlijk wel. We blijven er dag in, dag uit aan werken om voor ons moederbedrijf de meest efficiënte en gerespecteerde locatie in Europa te zijn én te blijven. Hopelijk trekken we daarmee nieuwe toekomstige investeringen aan. Als we creatief blijven denken, kansen grijpen en talent blijven ontwikkelen, komen we ver! Laten we samen weer veel memorabele momenten gaan beleven, zodat we bij het volgende jubileum nog zo’n prachtig boek kunnen vullen! Anton van Beek President Dow Benelux 50

51

52