We weten eigenlijk niet eens wat andere gemeenten nu al doen! Ik wil een lijstje van mogelijke maatregelen, zoals tips die we vandaag horen

Impuls – januari 2010

DVD over duurzaamheid in Noord-Holland Het afgelopen jaar heeft het CO2-Servicepunt aan veel projecten een bijdrage mogen leveren. In het jaar 2010 gaan wij vol enthousiasme verder, om hopelijk samen met u en anderen steeds meer delen van Noord-Holland toekomstbestendig te maken. Het CO2-Servicepunt geeft daarom een CO2-Impact en een DVD uit over resultaten en beleid. De CO2-Impact geeft een overzicht van projecten waar het CO2-Servicepunt samen met gemeenten en marktpartijen aan werkt. Per project is in de Impact inzicht gegeven wat de behaalde resultaten zijn. Ook vertellen verschillende ambtenaren en marktpartijen hun ervaringen. De dvd bestaat uit drie korte documentaires. Een film over het klimaatbeleid van de provincie, een film hoe de provincie aankijkt tegen duurzaam bouwen en de reeds eerder uitgegeven documentaire ‘Anders kijken’. Een documentaire waarin verschillende ervaringsdeskundigen vertellen over hun projecten. De CO2-Impact en de dvd is in de eerste week van het jaar verstuurd naar 600 adressen. Zat uw adres hier niet bij en wilt u ook de CO2-Impact en dvd ontvangen, dan kunt u deze bij ons kosteloos opvragen. Op deze manier willen wij bijdragen om het jaar 2010 goed te beginnen.

Oproep: Deel uw ervaring in energiebesparing gemeentelijke gebouwen ‘We weten eigenlijk niet eens wat andere gemeenten nu al doen!’ ‘Ik wil een lijstje van mogelijke maatregelen, zoals tips die we vandaag horen.’ Twee voorbeelden van reacties tijdens de bijeenkomst ‘Snelle energiebesparing gemeentelijke gebouwen’ op 13 januari. De 28 gebouwbeheerders en klimaatcoördinatoren werden zó enthousiast van de plannen van andere gemeenten in Noord-Holland dat ze vroegen om meer kennisdeling. Deze groep heeft afgesproken om het CO2-Servicepunt binnen twee weken te mailen wat zij al doen om energie te besparen. Wij verzamelen de informatie en contactgegevens en sturen dat weer rond samen met een verslag van de middag. Ook aan u bij deze de oproep om uw kennis te delen: geef concreet aan welke maatregelen u treft (en wat het oplevert) en stuur dit aan: [email protected]. Doe dit vóór 7 februari 2011. Monitoring, verlichting en installaties De bijeenkomst bood vier pitch-sprekers de gelegenheid om het publiek te vertellen van een snelle mogelijkheid om energie te besparen. Dick van ’t Slot lichtte een eenvoudige monitoringstool toe: Energiebeheer DWA. Deze tool geeft inzicht in het energieverbruik per gebouw, zowel gas als elektriciteit. Maar ook vermogen, tips voor maatregelen, rapportages en waarschuwingen. Meer informatie bij Machiel Karels van DWA. Inregelen van installaties kwam aan de orde bij de pitch van Hans Hoeben van Energie Service Noord West (ESNW). Snel inzicht in waar warmte ‘weglekt’ dankzij thermografie. Goed afstellen van installaties, bijvoorbeeld met oog op SCIOS-certificering en comfort, of isolatie van leidingen en componenten levert snel winst.

Erik Pot van Djogle prees de korte termijn besparing van het vervangen van TL-lampen. Type T8 vervangen door T5 kan een besparing van 40 tot 60% opleveren; terug te verdienen in 2 tot 3 jaar. Tot slot vertelde Peter van der Wel van MonaVisa over de uitgebreide software, die als paraplu kan dienen voor de koppeling van gebouwbeheer- met energieregistratiesystemen. Monavisa geeft zich op de prestaties van de installaties en kan worden gebruikt voor de automatische uitvoering van prestatiecontracten. Verder geeft het programma inzicht in de energiestromen en milieueffecten. Knelpunten aanpakken: mensen meekrijgen In de interactieve workshop brainstormden de aanwezigen over welke knelpunten zij tegenkomen bij energiebesparing in gemeentelijke gebouwen. Naast technische en beheer-randvoorwaarden bleken deze knelpunten ook van belang: financiering van benodigde maatregelen, nonchalante houding van gebruikers, weinig inbedding van beleid en een intransparante markt. Beheerders hebben het probleem bovendien niet in beeld en schieten tekort in kennis en tijd. Vijf groepen van gebouwbeheerders beantwoorden ieder een van de vragen: • • • • •

Hoe kun je energieverbruik beheren in nieuw of gerenoveerd kantoorpand? Hoe kun je mensen meekrijgen in energiebesparing? Hoe kun je het energieprobleem in beeld van gebouwgebruikers brengen? Hoe kun je gebouwbeheerders bekendmaken met laaghangend fruit? Hoe kun je energiezuinig beleid breed inbedden bij de gemeentelijke organisatie?

Uit de vele mogelijkheden en oplossingen selecteerde elke groep drie ‘Gouden Ideeën’. Deze ideeën staan in het verslag dat nog verschijnt. Onder andere deze tips zijn genoemd: • • • • •

ontwerp het pand en het energiebeheer samen met de beheerder; maak gebouwbeheerders mede verantwoordelijk en ambassadeurs voor energiebesparing; presenteer goede voorbeelden met grappige visualisaties (filmpjes bijvoorbeeld); motiveer gebouwbeheerders en laat ze resultaten presenteren door monitoring (zichtbaar maken); maak van energie besparen een sport en creëer zo draagvlak.

Contactgegevens Pitch-sprekers Machiel Karels, Energiebeheer DWA T 0548 535 545 – E: [email protected] Hans Hoeben, ESNW T 072 51 23 134 – E: [email protected]. Erik Pot, Djogle E: [email protected] Peter van der Wel, MonaVisa T: 088 - 163 53 32 – E: [email protected] I: www.monavisa.info

ECO Platform corporaties bestaande bouw gestart Als vervolg op het congres van 8 november 2010 zijn op 12 januari 13 corporaties enthousiast gestart met de eerste regionale ECO-platformbijeenkomst voor woningcorporaties. Het doel van het platform is ervaring, kennis en expertise uit te wisselen tussen corporaties en uiteindelijk ook met gemeenten. Het platform komt ongeveer vier keer per jaar bij elkaar. Corporaties die zich willen aansluiten bij dit platform kunnen zich aanmelden via [email protected]. Het ECO-platform is een initiatief van Peter Cornielje van Wooncompagnie en Ferry van Wilgenburg van Woonwaard. De Wooncompagnie verzorgt het secretariaat van dit platform. De volgende onderwerpen staan ingepland: 1. Waar zetten we met ons beleid op in? 2. Bewustwording bewoners 3. Huurverhoging en woonpuntensysteem Het CO2-Servicepunt is blij met dit platform. Op deze manier worden knelpunten tussen gemeenten en corporaties inzichtelijker en kunnen sneller worden aangepakt. Ook biedt het mogelijkheden om reeds lopende duurzame projecten beter zichtbaar te maken en om zowel corporaties als gemeenten goed voor te bereiden op prestatieafspraken.

Gemeenten in Noord-Holland noord die binnenkort starten met prestatieafspraken kunnen dit aangeven bij het CO2-Servicepunt. Samen met de gemeente Den Helder, de gemeente Alkmaar, de milieudienst Regio Alkmaar en de Milieudienst Westfriesland wordt gewerkt aan het organiseren van een bijeenkomst om partijen voor te bereiden op het maken en uitvoeren van constructieve afspraken met elkaar. Ook kunnen gemeenten, die een bijdrage willen leveren aan de agendeerde platformonderwerpen, dit aangeven. Voor meer informatie kunt u terecht bij Jaap Neeleman 06 - 22 40 34 28

CO2-monitoring maakt de status op voor 2010 en kijkt vooruit Afgelopen jaar is hard gewerkt aan de implementatie van CO2-monitoring. Daarbij zijn vele projecten in kaart gebracht. Tegelijkertijd leveren we met de monitor ook invulling aan provinciale vraagstukken. Het komende jaar wordt ingezet op verdere verfijning van de database en uitwisselen van kennis en ervaring met de tool. Status 2010 De monitor bevat op dit moment 1251 projecten. In 2010 zijn er 244 projecten toegevoegd aan de monitor. Deze projecten besparen in totaal 82 kton CO2 per jaar. Honderdenvijf projecten zijn in 2010 operationeel gegaan en zijn goed voor een besparing van 45 kton CO2/jaar. Alle projecten zijn terug te vinden op de kaart, naar thema gecategoriseerd. Energietransitie-aanpak en monitoring Metropoolregio Amsterdam De monitor geeft gemeenten, stadsdelen en provincie inzicht in de initiatieven die er lopen en de impact die ze teweegbrengen. Nu de informatie centraal beschikbaar is kan ze ook voor meerdere doeleinden worden gebruikt. Zo is vanuit de monitor input gegeven aan de Energietransitie-aanpak die wordt opgesteld. De Metropoolregio Amsterdam gaat ook aan de slag met monitoring en daarvoor is ook reeds input geleverd. Masterclasses Komend jaar staat in het teken van het aanvullen van de database met projecten. Verder worden de rapportages in de monitor uitgebreid en nog bruikbaarder gemaakt. Verder zal in april 2011 samen met AgentschapNL een masterclass over monitoring worden georganiseerd, waarin plenair het kader van monitoring wordt gepresenteerd en in enkele workshops op nadere onderwerp kan worden ingegaan. Meer informatie: Wilfred van der Plas (06) 52 39 01 31

Leren van de bouw uitgebreid met nieuwe voorbeelden Om dit jaar vanuit onze kant goed te beginnen hebben wij een aantal geconstateerde afwijkingen in 2010 voor leerdoeleinden op de website www.bouwtransparant.nl gezet. Op deze manier kunnen zowel mensen van Bouw en Woningtoezicht, uitvoerders en opzichters afwijkingen eerder herkennen, zodat deze nog opgelost kunnen worden op een moment dat dit het meest eenvoudig is. De volgende punten zijn toegevoegd. • • • • • • • • • •

Schilisolatie: 8 Metselbaard tegen isolatiemateriaal Schilisolatie: 7 Valse spouw in de hoek Schilisolatie: 6 Verstoring tussen twee gevelelementen Schilisolatie: 5 Verstoring boven loodslab Schilisolatie: 4 Verstoring in de gevel ter hoogte van de begane grondvloer Infiltratie: 12 Ongewenste luchtstroom langs ventilatieroosters kruipruimte Infiltratie: 11 Naden door lekkende glaslatten Infiltratie: 10 Luchtlek door zacht isolatiemateriaal Ruimteverwarming: 2 Dekselplaat HR-ketel sluit niet goed Ventilatie: 5 Onbalans door motor loze afzuigkap

• •

Ventilatie: 4 Minimale ventilatiedebiet in de keuken wordt niet gehaald EPC-berekening: 3 Detail geeft te weinig dakisolatie aan

Vragen of opmerkingen over bovengenoemde of andere punten zijn welkom. Dit helpt ons om het kennisdelen verder te verbeteren. Wij hopen dat dit jaar opnieuw veel gemeenten woningbouwprojecten steekproefsgewijs laten controleren met BouwTransparant. Dit maakt het voor ons mogelijk om relevante lessen collectief te delen. Uitvoeren van een meting Het afgelopen jaar hebben wij gemerkt dat bouwende partijen over het algemeen metingen met BouwTransparant als zinvol ervaren. Hierdoor ontstaat er meer aandacht voor de bouwkwaliteit (energie, gezondheid en comfort). Wij zijn benieuwd of er ontwikkelaars, corporaties of aannemers zijn die de Bouwtransparant methodiek willen inzetten om kwaliteit aan te tonen en/of intern het kwaliteitsbewustzijn willen stimuleren.

Tips voor zuinig verlichtingsbeleid? Wilt u tips van collega’s over hoe u een zuinig beleidsplan of duurzame materialen kunt toepassen? Welke afwegingen zijn van belang? Vraag het uw collega’s – beheerders of beleidsmedewerkers – uit buurgemeenten, bijvoorbeeld uit onderstaande lijst. In 2010 zijn er twee leertrajecten geweest, met in totaal 19 deelnemende gemeenten. Deelnemende gemeenten: Gemeente Beemster Gemeente Bergen N-H Gemeente Bloemendaal Gemeente castricum Gemeente Den Helder Gemeente Haarlem Gemeente Heemskerk Gemeente Heemstede Gemeente Hoorn Gemeente Langedijk Gemeente Oostzaan (OVER-gemeente) Gemeente Opmeer Gemeente Schagen Gemeente Texel Gemeente Uitgeest Gemeente Velsen Gemeente Weesp Gemeente Wormerland (OVER-gemeente) Gemeente Zaanstad Enthousiast Het leertraject blijkt een goede manier om beleidsmedewerkers van gemeenten met elkaar kennis te laten maken, kennis te geven van duurzame oplossingen in OVL en de gemeenten te ondersteunen in het schrijven van duurzaam OVL-beleid. De deelnemers zijn enthousiast over de bijeenkomsten met collega’s om over hun werk, duurzame mogelijkheden en knelpunten te praten. Veel deelnemende gemeenten denken in 2011 hun beleidsplan te schrijven, verbeteren, en af te ronden. In het voorjaar zullen ongeveer acht beleidsplannen gereedkomen. Netwerkmiddag 19 mei Beleidsmedewerkers en beheerders zijn welkom op een netwerkbijeenkomst bij de provincie NoordHolland op donderdagmiddag 19 mei 2011. Zowel de deelnemers aan het leertraject als geïnteresseerden vanuit andere gemeenten kunnen zich aanmelden. Het programma is nog niet bekend. Laatste kans Leertraject ‘Zuinig met Openbare Verlichting’ U kunt natuurlijk ook zelf het leertraject volgen. Als u aan de slag bent of gaat met het beleidsplan,

kunt u in februari 2011 in een nieuwe groep gemeenten starten met het leertraject ‘Zuinig met Openbare Verlichting’. U kunt zich hiervoor aanmelden bij [email protected]. Het gaat om vijf dagdelen van 9:00u tot 12:30u, met aansluitend een lunch. Data leertraject 2011 (alles is op donderdagen): 3 februari, 3 maart, 24 maart, 14 april, 19 mei Duurzame gebiedsontwikkeling Vasthouden aan duurzame ambities in gebiedsontwikkelings-projecten blijkt nog helemaal niet zo makkelijk te zijn. Zeker niet in de deze tijden, waarin er grote onzekerheid is over de voortgang van projecten door de economische crisis. Bij een achttal gemeenten in NoordHolland zit het Steunpunt Duurzame Gebiedsontwikkeling aan tafel, om te ondersteunen in procesmanagement, kennisontwikkeling en/of het organiseren van samenwerking. Elk project is weer uniek door de verschillen in bouwopgave, fasering, ambitie en betrokken partijen. Dit vraagt om maatwerk. Zo ontwikkelt het Steunpunt een model waarmee gemeenten en ontwikkelaars meer inzicht krijgen in de technische haalbaarheid van de ambitie. Vooraf en achteraf via monitoring. Een veel voorkomende vraag is hoe om te gaan met de vrije kavels in de nieuw te bouwen wijk. Hoe kunnen we particulieren stimuleren om duurzaam en energiezuinig te bouwen? Welke middelen hebben we in handen om hen te beïnvloeden? Dit is een zeer relevant onderdeel met het oog op het realiseren van hoge ambities als een klimaat- of energieneutrale wijk. Vele andere vragen ontstaan tijdens het proces, zoals: • • •

Kunnen de partijen, om de ambitie te realiseren, het beste investeren in een collectief energiesysteem of zijn individuele maatregelen op woningniveau beter voor deze specifieke situatie? Is duurzame opwekking binnen de wijk direct vanaf oplevering noodzakelijk of kiezen de partijen er voor om alleen de benodigde voorzieningen aan te leggen en later bijvoorbeeld de PVpanelen te monteren, wanneer deze goedkoper en efficiënter zijn? Willen we volledig duurzame opwekking in de wijk zelf of deels opwekking binnen de wijk en deels op een andere locatie?

De reductie van de CO2-uitstoot is immers een mondiaal probleem en daarom kunnen de investeringen het beste daar gedaan worden waar ze het meest kosteneffectief zijn. Hoe gaan we de realisatie van een klimaatneutrale wijk organiseren en financieren? Dit zijn een aantal van de vragen die spelen bij de ontwikkelende partijen en de gemeenten. Samen met hen zoekt het Steunpunt naar nieuwe oplossingen voor deze relevante vragen.

Nieuwe website BespaarDaar.nl in testfase In maart 2011 zal de vernieuwde website van BespaarDaar.nl de lucht in gaan. Heldere informatie aan particulieren over wat zij kunnen doen. Een energiescan geeft een energieadvies op maat, met aanbevelingen voor toe te passen maatregelen. Vervolgens checken de bezoekers wat er voor subsidies zijn en welke leveranciers in de buurt werken. Iedere deelnemende gemeente kan haar eigen logo op de nieuwe website laten zien. Bewoners zien dichtbijzijnde leveranciers in één oogopslag met een kaartje. Meer bezoekersgemak in het navigeren tussen de pagina's dankzij een netwerk van links. Dit zijn voorbeelden van de verbeteringen aan de website BespaarDaar.nl. De nieuwe website van BespaarDaar nadert zijn afronding, de ontwikkelaars testen nu de website en het content management systeem (CMS) om de website goed te beheren. Bezoekers vullen hun postcode in als ze op de website komen of wanneer ze doorklikken. Zij zien

vervolgens het logo van de gemeente waarin zij wonen op de website. Gemeenten kunnen makkelijk zelf hun testimonials en eigen afbeeldingen invoeren met het nieuwe CMS stappen: Energiescan >> Subsidiecheck >> Leveranciers Bezoekers kunnen vanuit de hoofdpagina direct kiezen voor een van de drie hoofdonderdelen: Energiescan > Ontdek in vier minuten hoe u uw woning energiezuiniger maakt. De energiescan vraagt naar eigenschappen van uw woning zoals het type, bouwjaar, grootte en aanwezige ketels. Dan maakt de bezoeker een schatting van het huidige energieverbruik. Vervolgens rolt er een advies uit welke maatregelen hij kan toepassen. Met links naar meer informatie, prijzen en lokale leveranciers. Subsidiecheck > Ontdek of subsidie beschikbaar is voor energiebesparende maatregelen In een handig overzicht kan de particulier per maatregel zien of er een subsidie voor is. Zelfs meerdere regelingen per maatregel. Een gemeentelijke subsidie wordt alleen zichtbaar wanneer die voor de ingevulde postcode van toepassing is. Leveranciers > Ontdek welke leveranciers uw maatregelen kunnen doorvoeren. Diverse marktpartijen (installateurs, glaszetters, isolatiebedrijven, etc) kunnen duurzame maatregelen uitvoeren. Bezoekers van de website kunnen de leveranciers direct goed vinden via een overzichtskaartje. De contactgegevens van de leverancier verschijnen zodra de bezoeker eroverheen schuift met de muis. Ook is direct zichtbaar welke maatregelen deze leverancier nog meer kan doen. Vervolg: communicatieplan en samenwerking Een gebruiksvriendelijke website trekt meer bezoekers en is effectiever. Vooral voor mensen die op zoek zijn naar voor hen relevante informatie is de nieuwe site een verbetering. Gemeenten kunnen hun steentje bijdragen in de promotie van de nieuwe website en daarmee hun bewoners helpen met energie besparen. Het CO2-Servicepunt zal een communicatieplan ontwikkelen om de website direct in goed licht te zetten. BespaarDaar zoekt ook samenwerking met de Innovatiesnelweg. Dit project stimuleert MKBondernemers om duurzaam te bouwen en geeft trainingen om kennis te vergroten. Deze ondernemers zijn geknipt voor het uitvoeren van duurzame maatregelen bij bewoners in uw gemeente! Binnenkort zal duidelijk worden hoe de samenwerking verder vorm krijgt.

PROVINCIENIEUWS Duurzame Energie award voor Amsterdam Zuid-Oost Het Amsterdamse stadsdeel Zuidoost heeft de hoogste CO2-reductie per inwoner gerealiseerd in de bebouwde omgeving. Om die reden heeft men tijdens het symposium CO2neutrale stad van 26 november 2009 de Duurzame Energie Award van de Provincie Noord-Holland ontvangen. Het Stadsdeel Zuidoost heeft, mede door de vele warmte-koude-opslagsystemen, de grootste CO2reductie per inwoner in de gebouwde omgeving. Twee andere gemeenten kregen ook prijzen uitgereikt. De gemeente Wieringenmeer realiseerde met windturbines de grootste CO2-reductie per inwoner. Gemeente Weesp ontving de prijs, omdat zij in korte tijd deelneemt aan de meeste collectieve projecten van het CO2-Servicepunt. Begin vorig jaar zijn klimaatafspraken gemaakt tussen gemeenten van Noord-Holland en de provincie Noord-Holland met als doel de realisatie van projecten op het gebied van duurzame energie. In het kader van de Noord-Hollandse klimaatafspraken zijn de nodige resultaten bereikt en in het afgelopen jaar in kaart gebracht met de CO2-monitor. Inmiddels zijn daarin 850 projecten opgenomen die de basis vormden voor de uitreiking van de Awards.

‘Duurzaam stedelijk waterbeheer biedt kansen voor de toekomst’ De waterketen omvat alle organisaties betrokken bij de aan- en afvoer van water, zoals de waterschappen, de gemeenten, drinkwaterbedrijven en de provincie. De komende jaren komt de waterketen voor een aantal grote investeringsvraagstukken te staan. Zo wordt het watersysteem beïnvloed door klimaatverandering, moeten rioolstelsels vervangen of aangelegd worden en worden hogere kwaliteitseisen gesteld aan meren en rivieren. Deze uitdagingen kunnen omgezet worden in kansen door het creëren van een duurzame waterketen: het onderzoeken van de scheiding tussen afval- en hemelwater en het toepassen van ‘Cradle to Cradle’ door het winnen van energie uit afvalwater. Op vrijdag 11 december 2009 kwamen op initiatief van de provincie Noord-Holland bestuurders bijeen op het “Waterketen symposium in Haarlem. Hier spraken bestuurders en ambtenaren uit de waterketen met elkaar over toekomstige uitdagingen op watergebied. De belangrijkste conclusie was dat samenwerking binnen de waterketen kansen biedt. Gedeputeerde Kruisinga: “Ik vind het van belang om als provincie de samenwerking te stimuleren en faciliteren, partijen te verbinden en kennisuitwisseling te bevorderen”. Investeringen vandaag de dag zullen de komende jaren doorwerken, vandaar dat het van belang is om vooruit te denken. Hierbij kan gebruik worden gemaakt van elkaars kwaliteiten. Door samen te werken (bijvoorbeeld ook met nieuwe samenwerkingspartners zoals projectontwikkelaars, woningbouwverenigingen e.d.) en kennis en capaciteit te delen kan er met elkaar gewerkt worden aan een duurzaam waterketenbeheer. Zie je kansen voor jouw gemeente of wil je er over doordenken? Lees de toekomstvisie waterketen: • •

de Lange Termijn Visie Waterketen de Routewijzer Innovatie Waterketen

Voor overige vragen kun je contact opnemen met de provincie Noord-Holland, Marleen den Haak 0235144251 of [email protected]

Proef met windmolen op gemeentehuis afgerond De windmolen stond, samen met 8 nieuwe zonnepanelen, ruim een maand op het gemeentehuis om meer inzicht te krijgen in de mogelijkheden voor duurzame energie in de bebouwde omgeving. Het experiment heeft bruikbare inzichten opgeleverd. De proef Het bedrijf Slimgroen uit Huizen is de initiatiefnemer van de proef. Omdat over de opbrengsten van windenergie in de gebouwde omgeving nog weinig betrouwbare meetgegevens bekend zijn, zocht dit een bedrijf een geschikte testlocatie. Die vond men bij de gemeente, omdat de proef goed aansluit bij de ambities van de gemeente op het gebied van energie en duurzaamheid. Gelijktijdig met de windmolen zijn ook 8 nieuwe zonnepanelen op het dak geplaatst. Hiermee kon de opwekking van deze nieuwste generatie zonnepanelen worden vergeleken met de 106 panelen, die al sinds in 2001 op het gemeentehuis liggen. Een zinvolle test Kort na de plaatsing werd duidelijk dat de precieze plaats van de windmolen heel nauw luistert. Goed was te zien dat op de oorspronkelijk bedachte plek te weinig wind was voor een constante prestatie. Na enkele verplaatsingen is een geschikte plek gevonden voor een betrouwbare meting. Een positief punt is dat er gedurende de proef geen enkele hinder is geweest van de windmolen. De meetresultaten laten zien dat de opbrengst van de windturbine lager ligt dan wat onder ideale omstandigheden mag worden verwacht. Omgerekend naar een jaarproductie bedroeg de elektriciteitsproductie ruim 700 kilowattuur, wat zo'n 40% is van de maximaal haalbare opwekking. Uitgaande van eenzelfde investering brachten de oude zonnepanelen zo'n 1150 kWh op en de nieuwe ruim 1300 kWh. In Huizen eerder kiezen voor zonne-energie Slimgroen en de gemeente hebben de conclusie getrokken, dat door de lage windsnelheden

windenergie in de bebouwde omgeving minder rendeert dan zonne-energie. Op zeer hoge gebouwen of plaatsen aan de zeekust kan dit weer anders uitpakken. Subsidies Voor particulieren die zonne-energie willen toepassen kan in januari a.s. bij de Rijksoverheid weer subsidie worden aangevraagd in het kader van de zogeheten SDE-regeling. Hiervoor worden op 5, 6 en 7 januari a.s. in respectievelijk Eindhoven, Zwolle en Utrecht informatieavonden gepland. Meer informatie over deze regeling treft u aan op de website van SenterNovem: www.senternovem.nl/sde. Daarnaast bestaan ook landelijke subsidieregelingen voor dubbel glas, energiemaatwerkadvies en zonneboilers. Ook hiervoor kunt op de website van SenterNovem terecht. Voor meer informatie over de proef met de windmolen en zonnepanelen verwijzen wij u naar http://www.duurzaamhuizen.nl/ bron: gemeente Huizen Eindrapport Huizen "Zon wint van wind"

Eerste uitreiking Awards Duurzame energie Noord-Holland Op het congres ‘De CO2-neutrale stad, van papier naar praktijk’ van 26 november, heeft gedeputeerde Bart Heller een drietal awards uitgereikt aan gemeenten in Noord-Holland. De awards zijn uitgereikt aan de gemeente Weesp, Wieringermeer en stadsdeel Amsterdam Zuidoost. In februari 2008 zijn de klimaatafspraken (2de periode) getekend tussen gemeenten van NoordHolland en de provincie Noord-Holland met als doel de realisatie van projecten op het gebied van duurzame energie. In het kader van de Noord-Hollandse klimaatafspraken zijn de nodige resultaten bereikt en in het afgelopen jaar in kaart gebracht met CO2-monitor. Inmiddels zijn daarin 850 projecten opgenomen, die de basis vormden voor de uitreiking van de awards (wisselbeker). Beloning voor inspanning Gemeente Wieringenmeer ontving de award omdat zij met windturbines de grootste CO2-reductief per inwoner heeft gerealiseerd. Stadsdeel Zuidoost heeft, mede door de vele WKO-systemen, de grootste CO2-reductie per inwoner in de gebouwde omgeving. Tenslotte was gemeente Weesp de gemeente die in korte tijd deel neemt aan de meeste collectieve projecten van het CO2-Servicepunt. Na de uitreiking daagde Bart Heller de andere gemeenten uit om volgend jaar de award Duurzame Energie in de wacht te slepen. Ruim 300 bezoekers Het congres, dat plaatsvond in het RAI-Elicium, trok ruim 300 bezoekers en is mede georganiseerd door het CO2-servicepunt van de provincie Noord-Holland. De dag bestond uit een aantal presentaties, parallelsessies en workshops. Ook was er voldoende gelegenheid voor het bezoeken van de informatiemarkt, waar onder andere de collectieve projecten van het CO2-Servicepunt werden gepresenteerd. Bron: www.edam-volendam.nl Met belgerinkel naar de winkel 2010 Aanmelding campagne Met Belgerinkel naar de Winkel 2010 van start - Wilt u de inwoners van uw gemeente een concrete bijdrage laten leveren aan het verbeteren van de luchtkwaliteit, klimaatbeheersing of de leefbaarheid in de kernen? Stimuleer dan het gebruik van de fiets door mee te doen met de campagne Met Belgerinkel naar de Winkel. Deze campagne wordt gehouden van zaterdag 24 april t/m zaterdag 29 mei 2010. Doel van de campagne: fietsen stimuleren door te belonen De campagne Met Belgerinkel naar de Winkel van het IVN heeft tot doel het gebruik van de fiets voor korte afstanden te stimuleren. Door het fietsen te belonen stimuleert de campagne inwoners op de fiets boodschappen te doen in plaats van met de auto. De campagne gebruikt de slogan Fiets en je wint altijd, want fietsen is goed voor de luchtkwaliteit, de klimaatbeheersing, de conditie van de

fietser, de portemonnee en voor de bereikbaarheid in de gemeente. De campagne in het kort Elke inwoner die in de campagneperiode op de fiets een aankoop doet bij een deelnemende winkelier ontvangt een sticker op een speciale spaarkaart. Winkels die aan de campagne deelnemen zijn te herkennen aan een speciale campagneposter op het raam. Mensen die een volle spaarkaart inleveren bij een van de deelnemende winkeliers doen mee aan een verloting van een of meer (fiets)prijzen. Input voor fietsbeleid Op de spaarkaart kunnen fietsers ook tips vermelden om de fietsvriendelijkheid in uw gemeente te verbeteren. Deze gratis adviezen leveren een bijdrage aan uw gemeentelijk fietsbeleid. De ervaring leert dat op ongeveer de helft van de ingeleverde spaarkaarten opmerkingen worden geplaatst. Vaak zijn dit hele concrete zaken, waar u als gemeente daadwerkelijk profijt van hebt. Wat houdt deelnemen in? Elke gemeente voert de campagne zelfstandig uit. De deelnamekosten en een overzicht van de tijdsbesteding die deze campagne voor een gemeente inhoudt, is te vinden op de site van Belgerinkel (onder 'Gemeente'). Het IVN ondersteunt u bij de uitvoering in uw gemeente. Deze ondersteuning bestaat uit de volgende onderdelen: • • • • •

Campagnemateriaal. De productie en levering van het campagnemateriaal wordt voor u verzorgd. Digitale nieuwsbrief. U ontvangt regelmatig een digitale nieuwsbrief waarmee wij u attenderen op belangrijke actiepunten met betrekking tot de uitvoering van de campagne. Voorbeeldmateriaal. Via www.belgerinkel.nl is informatie en voorbeeldmaterialen beschikbaar die nodig zijn om de campagne op te starten en uit te voeren. Helpdesk. Er is een speciale Helpdesk beschikbaar voor al uw vragen over opzet en uitvoering van de campagne. De Helpdesk is telefonisch en per e-mail bereikbaar. Informatiebijeenkomsten. Het IVN organiseert voor u een instructiebijeenkomst en voortgangsbijeenkomst. Tijdens deze bijeenkomsten maken wij u vertrouwd met de uitvoering van de campagne en krijgt u de gelegenheid om ervaringen uit te wisselen.

Meer informatie en aanmelden Gemeenten kunnen zich tot 8 januari 2010 aanmelden voor de campagne via www.belgerinkel.nl. Op deze website vindt u ook meer achtergrondinformatie. Met vragen kunt u natuurlijk ook contact opnemen met de campagne-organisatie via [email protected] of bel SenterNovem 030-2210599. Dit project past ook prima in de 3-jarige brede landelijke campagne Heel Nederland Fietst: www.heelnederlandfietst.nl (site gaat live medio januari 2010).

Energiebesparing gemeentelijke gebouwen Gemeentelijke gebouwen krijgen energielabels - Zes gebouwen van de gemeente Diemen hebben een zichtbaar energielabel. De labels variëren van het hoogste A-niveau voor het kantoorgebouw van de gemeentewerf en het gerenoveerde wijkcentrum De Schakel tot het matige G-niveau voor de sporthal Diemen. De gemeente is druk bezig om energiebesparende maatregelen te nemen voor deze gebouwen. 2

Overheidsgebouwen van meer dan 1000 m moeten een energielabel voeren. Zo’n label geeft aan in welke mate een gebouw energiezuinig is. Het gaat dan om verwarming, verlichting, ventilatie, warmwatervoorziening en koeling. De klasse-aanduiding van A t/m G is vergelijkbaar met de bekende indeling voor huishoudelijke apparaten of auto’s, waarbij A het beste resultaat is. De gemeente Diemen heeft de afgelopen periode voor zes van haar gebouwen onderzoek gedaan naar het energieverbruik. De resultaten zijn behoorlijk divers: • •

Gemeente werf label A De Schakel label A+

• • • •

Sporthal Diemen label G Gemeentehuis label C De Omval label B Sportcentrum Duran label F

Maatregelen De gemeente heeft voor de vier minst energiezuinige gebouwen meteen onderzoek laten doen naar de verbetermogelijkheden. Een aantal daarvan is inmiddels ook als investering opgenomen in de toekomstplannen. Het gaat dan ondermeer om vernieuwing van de cv-ketels, het verbeteren van de warmte-isolatie en het vernieuwen van de dakbedekking. Ook de plaatsing van zonnecollectoren en – panelen op de sporthal zal de komende jaren ter hand worden genomen. Voor het sportcentrum worden de mogelijkheden hiertoe nader onderzocht. De labels zijn op een goed zichtbare plaats in het gebouw te zien. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Ruud de Kort van het team Communicatie T: 020 – 31 44 697 E: [email protected]

Ontwerpwedstrijd Duurzaam Drijvend Wonen Op 5 januari 2010 start de Ontwerpwedstrijd Duurzaam Drijvend Wonen van stadsdeel OostWatergraafsmeer in Amsterdam. Zo’n 60 teams van professionals en studenten gaan de uitdaging aan een drijvende woning te ontwerpen, die zelfvoorzienend is en volgens het Cradle-to-Cradle principe wordt gebouwd. Het daadwerkelijke aantal deelnemende teams valt mogelijk nog hoger uit. In totaal hebben zich 700 deelnemers aangemeld. Niet iedereen heeft al een team gevonden. Daarom worden individuele deelnemers nu aan elkaar gekoppeld tot extra teams. De teams moeten bestaan uit minimaal twee studenten en twee professionals. De wedstrijd is een zogenaamde ideeënprijsvraag. De teams worden uitgedaagd een innovatief totaalplan voor de woning te bedenken van ontwerp tot duurzame energiehuishouding, water, riolering en afval. De woning mag niet worden aangesloten op de openbare nutsvoorzieningen. Bouwmaterialen moeten volledig herbruikbaar zijn. Milieuwethouder Marijke Vos, Cradle-to-Cradleexpert Kees Noorman en directeur Waternet Roelof Kruize nemen plaats in de jury. Een Toetsingscommissie van technische experts ondersteunt de jury. De winnaars worden begin april bekend gemaakt. Met de wedstrijd wil stadsdeel Oost-Watergraafsmeer de ontwikkeling van duurzaam bouwen en leven een impuls geven. Een belangrijk doel van de wedstrijd is het vergroten van de kennis over duurzaam bouwen en energiehuishouding. Deelnemers krijgen daarom tijdens de wedstrijd drie maal een Masterclass over de nieuwste ontwikkelingen. Daarnaast wil het stadsdeelbestuur met de wedstrijd het bewustzijn bij zijn inwoners van milieuvriendelijke oplossingen voor energie, water en afval vergroten. Cradle to Cradle (C2C) is een nieuwe kijk op duurzaam ontwerpen, die door William McDonough en Michael Braungart naar voren is gebracht in het boek Cradle to Cradle Remaking the Way We Make Things (2002). Zij bepleiten volledig nieuwe uitgangspunten voor het ontwerpen en ontwikkelen van producten op basis van veilige en volledig herbruikbare grondstoffen. Zo kan afval voedsel worden in een oneindige kringloop.

Edam-Volendam tekent klimaatconvenant Wethouder Emile Karregat van Edam-Volendam heeft op 26 november 2009 het klimaatconvenant met de provincie Noord-Holland ondertekend. Het gemeentelijke milieubeleidsplan 2009-2012 zal in december in de raad worden besproken. Daarin zijn de ambities van de gemeente met betrekking tot het milieubeleid behoorlijk opgeschroefd.

Wethouder Karregat van milieu: “Het ondertekenen van dit klimaatconvenant past daar heel goed bij. We gaan als gemeente niet alleen volop door met het milieubeleid, maar dit convenant opent tevens deuren naar vele provinciale subsidiemogelijkheden voor burgers en het bedrijfsleven.” De wethouder ondertekende samen met de gedeputeerde Bart Heller van de provincie het convenant op het congres De CO2-neutrale Stad op 26 november op het hoofdpodium in de RAI. De gemeente zal volgens de wethouder zelf ook komen met maatregelen om de duurzaamheid te bevorderen. “Geen luchtfietserij, maar zoveel mogelijk concreet. Wat goed is voor het milieu kan zeker ook goed zijn voor de portemonnee, dat hebben we recentelijk bewezen met het GreenLight-project. Op die manier willen we doorgaan”. De gemeenteraad heeft uitgesproken meer prioriteit te willen geven aan klimaat en duurzaamheid in deze planperiode en dat sluit helemaal aan bij de ambitie die wij als college hebben. We zijn en blijven er volop mee aan de slag” aldus de wethouder. De ondertekening is niet vrijblijvend voor de gemeente. Binnen een halfjaar zal er een plan van aanpak op tafel moeten liggen waarin de gemeente gaat aangeven welke activiteiten de gemeente gaat ondernemen en binnen welke termijn.

Slimme lantaarnpalen in Den Helder Gemeente Den Helder plaatst ‘slimme’ lantaarnpalen op zonne-energie - Binnenkort plaatst de gemeente Den Helder een tiental autonome straatverlichtingsunits. De lantaarnpalen zijn uitgerust met LED-lampen en een zonnepaneel dat de benodigde energie opwekt. Deze energie wordt opgeslagen in een ondergronds te plaatsen accubank, waardoor de lantaarnpalen ook in de wintermaanden doen wat ze moeten doen, namelijk straatverlichting geven Maar er zit nog een innovatief snufje aan de uiterst slimme lantaarnpaal van het Helderse bedrijf Helder Light. De armaturen worden uitgerust met een automatische dimregeling. Deze zorgt er voor dat, na het aanschakelen, het licht in een bepaald tijdsverloop onmerkbaar en traploos wordt gedimd naar 30 tot 40% van het maximale vermogen. Tegen de ochtend als het verkeer weer op gang komt wordt het lichtniveau weer verhoogd naar normale waarden. De dimcyclus is regelbaar, en kan naar behoeven worden bijgesteld. En dat is nog niet alles. Enkele armaturen worden ook uitgerust met een draadloos communicatiesysteem dat er voor zorgt dat dagelijks gegevens worden verzonden voor het monitoren van het systeem op afstand. Zo wordt het stroomverbruik van de units inzichtelijk gemaakt, ook de hoeveelheid opgewekte energie en de stroombuffer in de accubank. Wat bijzonder is, is dat een burgerinitiatief aan de basis ligt voor het plaatsen van deze lichtmasten. Het initiatief komt uit de koker van bewoners van de Schoenerstraat waar de lantaarnpalen worden geplaatst. De raadswerkgroep Duurzaam Den Helder heeft het idee samen met de ambtelijke afdeling uitgewerkt. In Nederland vindt toepassing van openbare verlichting op zonne-energie maar mondjesmaat plaats. Juist omdat de accu’s niet voldoende energie kunnen leveren om de lamp ook in de wintermaanden de hele nacht te laten branden.

Eigen Haard eerste prijswinnaar Groene Speld 100 jaar Eigen Haard - Tijdens het Zuiderkerk prijzengala 2009 heeft projectleider Frans Horst van Eigen Haard de eerste Groene Speld uitgereikt gekregen voor het project Koningsvrouwen van Landlust. Binnen dit monumentale renovatieproject ‘Koningsvrouwen van Landlust’ in Bos en Lommer zijn inspraak van bewoners en energiebesparing de belangrijkste pijlers. Het project vindt plaats onder de vlag van de European Federation for Living (EFL). EFL is een samenwerkingsverband van Europese ondernemingen die actief zijn op het gebied van wonen, werken en voorzieningen. Dit jaar is voor het eerst de Groene Speld uitgereikt. De prijs sluit aan bij de ambitie van de gemeenteraad van Amsterdam om binnen 10 jaar de CO2 uitstoot met 20% te verminderen binnen bestaande bouw. Volgens de jury heeft Eigen Haard bij het onder handen nemen van het verouderde complex uit 1936

met monumentaal karakter geen enkele kans onbenut gelaten om duurzaamheid- en energiedoelstellingen te realiseren. En Eigen Haard weet dit project daadwerkelijk tot de uitvoeringsfase te brengen. De jury bestond uit Ludo van Halderen (ex-CEO Nuon), Maurits Groen (MGMC) en Rob Bos (EcoLogisch). De prijs werd uitgereikt door wethouder Marijke Vos. Zij benadrukte hoe bijzonder het is dat er enerzijds zulke energiedoelstellingen gehaald worden en tegelijkertijd de woonlasten voor de bewoners niet stijgen omdat de woningen in de sociale huur blijven. De Groene Speld is een embleem in de vorm van het wapen van Amsterdam, ingelegd met olivijn, een mineraalsteensoort die CO2 absorbeert. Nominatie kadegebouw Eigen Haard behoorde ook tot de drie genomineerden voor de Zuiderkerkprijs voor het beste opgeleverde project in Amsterdam. Het Kadegebouw, ontworpen van Liesbeth van der Pol van DOK Architecten, is volgens de jury genomineerd niet alleen vanwege de uitzonderlijke ligging in IJburg. Het is ook door het materiaalgebruik dat zich onttrekt aan de dominantie van metselwerk en door de liefdevolle samenwerking met de opdrachtgever en met Marlies Rohmer die de achter het gebouw gelegen waterwoningen heeft ontworpen. Noord Hollandse HVC investeert fors in duurzame energie Het Noord Hollandse afval en nutsbedrijf HVC Groep gaat in totaal 54 miljoen investeren in twee grote projecten op het gebied van duurzame energie. Het bedrijf gaat ten eerste participeren in een offshore windparkproject van 200 MW op ongeveer 40 km voor de kust van het Duitse waddeneiland Borkum. De totale energieproductie bedraagt 660 tot 750 miljoen kWh, het gemiddelde jaarlijkse elektriciteitsverbruik van 200.000 huishoudens. Het aandeel van HVC hierin bedraagt 30 MW. Dat vergt een investering van circa 34 miljoen euro. Daarnaast investeert HVC 20 miljoen euro in een vergistingsinstallatie in Middenmeer, die 80.000 ton gft-afval omzet in groen gas en compost. Het biogas kan na een bewerking worden gebruikt als transportbrandstof. Na het vergisten wordt het restmateriaal gecomposteerd tot compost. Het 3 vergisten van het gft-afval levert 7,6 miljoen m biogas op en 27.500 ton compost. Dit levert een besparing op van 9000 ton CO2, evenveel als de hoeveelheid die ongeveer 45.000 personenauto’s uitstoten. De aandeelhoudende gemeenten willen een actieve bijdrage leveren aan het verduurzamen van de energievoorziening en vinden windparken op zee van groot belang voor de toekomstige energiebehoefte.

Contact CO2-Servicepunt Noord-Holland Postbus 3005 2001 DA HAARLEM T (023) 514 31 11 E [email protected] I www.co2-servicepunt.nl