Klappolder 130
Postbus 183
2665 LP Bleiswijk
2665 ZK Bleiswijk
T (070) 307 50 50
E
[email protected]
F (070) 307 50 51
I www.groeiservice.nl
De WaterWeken worden mede mogelijk gemaakt door:
WaterWeken najaar 2010
Brengt tuinder, kennis en innovatie samen
Voorwoord
Introductie Schoon water is een schaars goed op deze we-
gevraagd van € 15, contant te betalen bij
reld en ook in Nederland waterland moeten we
binnenkomst. Meld u snel aan via
zuinig omspringen met water. De tuinbouw ge-
www.groeiservice.nl. Aanmelden is verplicht.
bruikt veel water om een mooi en gezond product te maken. Water staat dus volop in de
Spuitlicentie
belangstelling en zo ook tijdens de WaterWeken,
Door het bijwonen van een bijeenkomst is een
georganiseerd door LTO Groeiservice, in samen-
spuitlicentiepunt te behalen in het kader van de
werking met Telen met toekomst en Duurzaam
module veiligheid en techniek. Wilt u deze bij-
telen begint bij jou.
eenkomst laten meetellen voor verlenging van de spuitlicentie, dan bedragen de kosten € 50.
Hoe schoon is het oppervlaktewater in tuinbouw-
Vergeet uw spuitlicentiepas niet!
gebieden? Wat kan een teler doen om te voorko-
Telen is topsport, goed omgaan met je lichaam is belangrijk op korte en lange termijn.
men dat hij gewasbeschermingsmiddelen
Prijsvraag
verliest naar het oppervlaktewater? Liggen daar
Win een schaatsclinic met 11-stedentochtwin-
misschien zelfs nog kansen om geld te bespa-
naar en schaatsmarathoncoach Henk Angenent
Dat geldt ook voor de tuinbouw. Het is een natuurproduct en ook op de lange termijn is
ren? Deze en andere vragen komen tijdens de
door mee te doen aan de prijsvraag na afloop
het nodig om zorg te dragen voor de omgeving waarin je teelt en leeft. Voor een topspor-
zeven bijeenkomsten van de WaterWeken aan
van iedere bijeenkomst! Per bijeenkomst is er
ter (of persoonlijker: voor mij) betekent dit: zorgen voor een zo gezond mogelijk lichaam,
bod. Sprekers vanuit verschillende organisaties
één winnaar.
maximaal fit zijn en stress vermijden. Voor planten geldt hetzelfde. Ingrijpen is soms
en bedrijven dragen elk hun kennis en ervaring
nodig maar te veel medicijn voor je lijf is niet goed, te veel gewasbeschermingsmiddel
bij om glastuinders verder op weg te helpen naar
voor het milieu ook niet. Beperk het gebruik en kies zo mogelijk goede alternatieven.
een emissieloze glastuinbouw in 2027.
Informatie Kijk voor meer informatie op www.groeiservice.nl of neem contact op met Harmen Hummelen,
Kosten en aanmelden
telefoon (070) 307 50 26, e-mail
[email protected].
Om de top te bereiken moet je hard werken,
water gebruikt, hier is ook zorgvuldigheid gebo-
Voor glastuinbouwondernemers zijn de bijeen-
veel weten, alle omstandigheden optimaliseren
den. Meer hierover tijdens de WaterWeken.
komsten gratis, toeleveranciers betalen € 95.
en trainen. Elk detail telt in topsport evenals
Als teler ben je trots op je product, groente, fruit
Voor de bijeenkomst op 6 oktober in Brakel
bij telen. Optimaliseer het materiaal, weet zeker
of bloemen en planten, de maatschappij vraagt
wordt een bijdrage voor de cateringkosten
dat er geen materiaalfouten inzitten. Oefen met
om een duurzaam product, gezonde voeding en
biologische strategieën en probeer de tactiek
leefomstandigheden. Om die reden moet elke
van je natuurlijke vijanden te begrijpen. Train
teler zijn uiterste best doen om de top te berei-
met je maten uit je team om beter te worden,
ken van een zo gezond mogelijk product.
wissel ervaringen uit. Want…duurzaam telen begint bij jou! Water is een belangrijke dagelijkse levensbehoefte, waar zorgvuldig mee om moet worden
Henk Angenent
gegaan. Ook in de glastuinbouw wordt veel
henkangenent.nl, duurzaamtelenbegintbijjou.nl
Middenmeer
Venlo Sunny Tom, het bedrijf van Joep Raemakers
Lezing 1: Vivian Moonen (Waterschap Peel
in Venlo, oogst niet alleen cocktail tomaten,
en Maasvallei)
maar ook elektriciteit en warmte. De warmte
Waterschap Peel en Maasvallei heeft een ge-
wordt geleverd aan de buren, zorggroeporga-
biedsanalyse laten uitvoeren voor stoffen die
nisatie de Zorggroep Noord-Limburg.
een relatie hebben met de landbouw. De analyse
Het vernieuwende aan de kas is de combinatie
het opstellen van het Plan van Aanpak
van het vaker dichthouden van de ramen, ener-
Waterkwaliteit.
dient als basis voor gesprekken met agrariërs en
28 september 2010 19.00 - 22.15 uur
gieopslag in het grondwater en warmtelevering Kesgro Kwekers Wagenpad 11 1775 RJ Middenmeer
aan een partij buiten de tuinbouw. De zonne-
Lezing 2: Chris Blok (Wageningen UR
warmte wordt met luchtcirculatie en warmtewis-
Glastuinbouw)
selaars geoogst en opgeslagen in het grond-
Recirculeren kan worden geoptimaliseerd door
water en komt via een warmtepomp voor later
het opheffen van groeiremming en het maximali-
Kesgro is een vooruitstrevend tomatenbedrijf
Lezing 1: Robert Kielstra (Agroport A7) &
gebruik beschikbaar. Een WKK op aardgas le-
seren van het drainwater-hergebruik. Resultaten
en heeft een kassencomplex van drie keer 9
Martin van der Hout (Kesgro)
vert de elektriciteit voor de warmtepomp en de
van het KRW-project ‘Waterkringloopsluiting substraatteelten’ worden gepresenteerd.
ha. De inrichting van de waterruimte behoort
In aansluiting op de rondleiding bij Kesgro Kwe-
belichting. Het stroomoverschot gaat naar het
tot één van de modernste van deze tijd.
kers gaat Kielstra in op de waterberging in de
net en het warmteoverschot naar de zorgorgani-
Agriport. Op welke manier streeft Agriport naar
satie.
Lezing 3: Lourens Feenstra (TNO)
Telen met toekomst en LTO Groeiservice gaan
loopsluiting substraatteelten’ worden verschil-
In april 2009 won Agriport A7 de TNO-prijs
een gezonde waterhuishouding en hoe is de
voor de beste innovatievraag vanuit het MKB.
waterberging georganiseerd? Tevens wordt een
Daarmee is een onderzoekstraject bij Kesgro
koppeling naar het onderzoek van TNO gelegd.
van enkele jaren ingezet om tot een verdere
In het kader van het KRW-project ‘Waterkring-
met u in gesprek over het terugdringen van
lende zuiveringstechnieken vergeleken op
emissie. Wat doet u nu al en waar laat u kansen
geschiktheid voor de glastuinbouw. De meest
(en geld) liggen? Waar liggen nog knelpunten?
belovende techniek wordt doorontwikkeld tot een praktijktoepassing.
optimalisatie van de waterstromen in de glas-
Lezing 2: Henk Bouman (Hoogheemraad-
tuinbouw te komen. Tijdens de rondleiding op
schap Hollands Noorderkwartier)
Een en ander wordt zichtbaar op het demonstra-
het bedrijf wordt ingegaan op de waterhuishou-
Wat treft het Hoogheemraadschap qua gewas-
tieplein.
ding van Kesgro en het onderzoek om de mest-
beschermingsmiddelen, stikstof en fosfaat aan
stof- en natriumstromen in kaart te brengen.
in de sloten. Waar en hoe worden de metingen
Opening: Bill Steenks (vakgroepvoorzitter
Alle lezingen vinden plaats bij De tafel van
verricht? Wat baart hen zorgen?
Tuinbouw Bedekte Teelten, LLTB)
Agriport (Agriport 57, 1775 TA Middenmeer). Lezing 3: Dick Breugem (Van Iperen) Telen met toekomst en LTO Groeiservice gaan
Wat is de invloed van de hoeveelheid natrium
29 september 2010
met u in gesprek over het terugdringen van
in meststoffen? In hoeverre is een emissieloze
19.00 - 22.15 uur
emissie. Wat doet u nu al en waar laat u kansen
glastuinbouw haalbaar met de huidige
(en geld) liggen? Waar liggen nog knelpunten?
meststoffen? Welke rendabele maatregelen
Ulingshofweg 41
kunnen telers en leveranciers hierin nemen?
5915 PM Venlo
Opening: Jan Borst (sectievoorzitter NoordHolland Noord, LTO Noord Glaskracht)
Sunny Tom
’s-Gravenzande
Moerkapelle Anthuriumkwekerij Evanty is een innovatief
zware metalen die zij met het bedrijfsafvalwater
bedrijf dat snij- en potanthuriums produceert
in het milieu brengen. Cuijpers geeft aan welke
op twee moderne vestigingen in Moerkapelle.
concentraties het hoogheemraadschap aantreft
De nieuwbouw aan de Van Hasseltweg 15,
in de sloten en benoemt de aandachtspunten
die in 2010 in gebruik is genomen, is onge-
voor de toekomst: knelpunten en kansen.
veer 2 ha groot en is voorzien van moderne
30 september 2010 19.00 - 22.15 uur
voorzieningen zoals een mobiel teeltsysteem
Lezing 2: Klaas Jilderda (BASF)
voor snij-anthuriums.
De toelatingsbeoordeling ontwikkelt zich steeds
De manier van water geven op dit bedrijf is
geïmplementeerd. Dit kan zeer grote gevolgen
verder. Ook de Kader Richtlijn Water wordt nu Vreugdenhil Bulbs & Plants Monsterseweg 68 2691 JJ ’s-Gravenzande
3
uniek: de planten krijgen water door de tafel
hebben voor het beschikbare middelenpakket.
waar de planten op staan in een dompelbad met
Hoe kan ieder van ons er in zijn rol aan meewer-
water en voedingsstoffen te laten zakken. Het
ken dat er toekomst blijft voor deze productiemiddelen onder glas?
6000 m collectieve wateropslag ligt onder de
Lezing 1: Jaap Bij de Vaate (Telen met
motto van Kwekerij Evanty is ‘Altijd op zoek naar
nieuwe kas van Leen Vreugdenhil. De opslag
toekomst)
iets nieuws’.
is voor calamiteiten om water te bergen bij
De glastuinbouwsector heeft beperking van ver-
zware regenval.
liezen van gewasbeschermingsmiddelen naar
Telen met toekomst en LTO Groeiservice gaan
handeling)
Lezing 3: Sam Karreman (Lubron Waterbe-
het oppervlaktewater hoog op de agenda staan.
met u in gesprek over het terugdringen van
Karreman vertelt over de innovatiemogelijkhe-
Dit is een pilot project waarbij de kwekers in het
Wat ziet het waterschap hiervan terug in de
emissie. Wat doet u nu al en waar laat u kansen
den op het gebied van waterfiltratiesystemen en
gebied, de gemeente Westland, het Hoogheem-
metingen van de waterkwaliteit? Wat is de in-
(en geld) liggen? Waar liggen nog knelpunten?
de aller nieuwste geavanceerde oxidatie technie-
raadschap van Delfland en LTO Nederland met
vloed van de glastuinbouw op de waterkwaliteit? Opening: Ies Bos (voorzitter afdeling
delen fors terug te dringen. Lubron heeft ruim 30
Oostland, LTO Noord Glaskracht)
jaar ervaring op het gebied van de behandeling
komende jaren verwachten?
kennis en geld hebben bijgedragen. Een collectieve waterzuivering staat in de planning. Alles
Lezing 2: Gert-Jan Dillo (Nic Sosef)
ken om de emissie van gewasbeschermingsmid-
bij elkaar is het een eerste stap naar de toe-
Gewasbeschermingsmiddelen moeten zo
komst waarbij een goed waterbeheer en water-
worden ingezet dat ze hun werk doen daar waar
Lezing 1: Theo Cuijpers (Hoogheemraad-
opslag van levensbelang is voor de tuinbouw en
het moet: ziekten en plagen bestrijden in het
schap van Schieland en Krimpenerwaard)
ingelanden.
gewas. Wat kunt u doen om te voorkomen dat
Weinig telers zijn zich bewust van de hoeveelhe-
u middelen verliest naar oppervlaktewater en
den nutriënten, gewasbeschermingsmiddelen en
Telen met toekomst en LTO Groeiservice gaan
van water. Welke ontwikkelingen kunnen we de
hoe krijgt u een optimaal bestrijdingseffect?
met u in gesprek over het terugdringen van emissie. Wat doet u nu al en waar laat u kansen
Lezing 3: Gerard van Lier (Revaho)
5 oktober 2010
(en geld) liggen? Waar liggen nog knelpunten?
Met een goed watergeefsysteem kan spui wor-
19.00 - 22.15 uur
Een en ander wordt zichtbaar op het demonstra-
den verminderd en gewasbeschermingsmidde-
tieplein.
len optimaal worden toegediend. Een goed
Hasseltweg 15
systeem bestaat uit de combinatie van een ui-
2751 GZ Moerkapelle
Opening: Jos van der Knaap (sectievoorzitter
terst slimme druppelaar, een snel watertrans-
Westland, LTO Noord Glaskracht)
portsysteem en goed toegepaste filtersystemen.
Kwekerij Evanty
Klazienaveen
Brakel
6 oktober 2010
Water is een belangrijk thema voor David van
Lezing 1: René Corsten (DLV Plant)
Tuyl (Kwekerij Darolin). Hij ziet veel voordeel
Op diverse punten in glastuinbouwgebieden in
in het optimaliseren van de watergift. Een
de Bommelerwaard worden metingen naar ge-
goede bodemvochtigheid zorgt voor de beste
wasbeschermingsmiddelen gedaan. Corsten
groei, bovendien wordt bespaard op mest-
presenteert de meetgegevens van 2009 en 2010
stoffen en is de emissie naar het oppervlak-
en gaat hierover met u in discussie.
tewater lager.
19.00 - 22.15 uur
Lezing 2: Carel Zwinkels (AgroAdvies Buro)
Business Center Klazienaveen
Van Tuyl heeft ook veel aandacht voor het terug-
Voor optimaal watergebruik en het minimaliseren
Gantel 12
dringen van de emissie van gewasbescher-
van de emissie is het hebben van de juiste wa-
7891 XA Klazienaveen
Business Center Klazienaveen is de nieuwe
Gedurende het jaar wordt de waterkwaliteit in
mingsmiddelen. Samen met Telen met toekomst
tertechnische installaties een eerste vereiste.
en Bayer wordt onderzocht hoe die emissie op
Maar zonder juist gebruik en goed onderhoud
zijn bedrijf zo laag mogelijk kan zijn. In samen-
wordt het kind met het badwater weggegooid.
naam voor de vroegere proeftuin. De kas van
de gaten gehouden. Maandelijks worden de
werking met het project Zuiver Water Bommeler-
1,5 ha is verdeeld in veel kleine afdelingen
nutriënten gemeten en vijf keer per jaar de
waard worden alternatieven voor middelen
met de mogelijkheid van grond- en substraat-
gewasbeschermingsmiddelen. Soms worden
getoetst.
teelten.
toch niet-toegelaten middelen gevonden, hoe kan dit en hoe strookt dit met de duurzaam-
Het is Ron Peters (Business Center) wel duide-
heidsdoelen van de glastuinbouw?
lijk dat we pas aan het begin van een compleet
Lezing 3: Tom Smit (Bayer) U als tuinder kiest bewust welke middelen u inzet. Het drainagewater dat de kas verlaat kan
Telen met toekomst en LTO Groeiservice gaan
resten van gewasbeschermingsmiddelen bevat-
met u in gesprek over het terugdringen van
ten. Door een bewuste keuze kunt u als tuinder
emissie. Wat doet u nu al en waar laat u kansen
emissie verminderen. Telers en gewasbescher-
nieuwe periode van ontwikkelen, testen en ver-
Lezing 2: Berend Vleems (Horticoop)
(en geld) liggen? Waar liggen nog knelpunten?
mingsfabrikanten nemen zo hun verantwoorde-
anderen staan en dat ook moeten om de slag in
Hoe kunnen we bewust water geven en gericht
Een en ander wordt zichtbaar op het demonstra-
lijkheid voor een duurzaam middelenpakket.
Europa tuinbouwland te kunnen bijhouden, voor
meststoffen en gewasbeschermingsmiddelen
tieplein.
te blijven en misschien te winnen.
toepassen? Denk aan het correct meedruppelen en spuiten van middelen, optimaal beregenen en
Opening: Henk Kolbach (sectievoorzitter
Telen met toekomst en LTO Groeiservice gaan
water op een goede manier ontsmetten en het
Gelderland-West, LTO Noord Glaskracht)
met u in gesprek over het terugdringen van
filterspoelwater hergebruiken.
emissie. Wat doet u nu al en waar laat u kansen (en geld) liggen? Waar liggen nog knelpunten?
Lezing 3: John van der Wilk (Priva)
6 oktober 2010
Een en ander wordt zichtbaar op het demonstra-
Een goed klimaat zorgt voor een sterke plant en
16.00 - 20.30 uur
minder kans op infectie door ziekten. Om een
Kwekerij Darolin
‘dood’ klimaat te voorkomen zijn luchtontvochti-
Molenkampsweg 16
Opening: Cees Ruhé (sectievoorzitter
ging en luchtbeweging de technieken om de
5306 VP Brakel
Groningen Drenthe, LTO Noord Glaskracht)
inzet van gewasbeschermingsmiddelen te verla-
tieplein.
gen. Dit zorgt voor minder emissie, schoner reLezing 1: Gerda Valkering (Hunze en Aa’s)
circulatie water, energie besparing en zo een
& Harrie de Lang (Velt en Vecht)
duurzame teelt.
Aalsmeer
Visie op water LTO Glaskracht Nederland
Telen met toekomst
Water, onbetaalbaar of
We kunnen er niet meer om-
te goedkoop? Genoeg
heen: de glastuinbouw is
of te weinig, schoon of nog schoner? Wat is uw mening? Als tuinbouw
7 oktober 2010 19.00 - 22.15 uur Bruine de Bruin Legmeerdijk 125 1432 KA Aalsmeer
mede verantwoordelijk voor te hoge concentraties van gewasbeschermings-
gebruiken wij veel water van verschillende her-
middelen en meststoffen in het oppervlaktewa-
komsten. Water om te beregenen, her te gebrui-
ter. Dat is een probleem voor het milieu en de
ken, te zuiveren en ten slotte teruggeven aan de
waterzuivering, met als gevolg dat het middelen-
natuur. Water wordt een schaars goed en
pakket hiermee flink onder druk is komen te
schoon water staat hoog op de agenda van de
staan. Bovendien berokkent dit schade aan het
politiek. Tijdens de WaterWeken willen wij u aan
imago van de sector. Met het project Telen met
het denken zetten over het verbeteren van de
toekomst spannen we ons in om samen met de
waterstromen en kijken naar hoe emissiestro-
sector en andere betrokkenen reële oplossingen
Bruine de Bruin is een belangrijke toeleve-
Lezing 1: Arnoud Westerduin
men die het bedrijf verlaten verminderd en ge-
voor deze problematiek te zoeken. U kunt zelf
rancier van diverse producten in de glastuin-
(Hoogheemraadschap van Rijnland)
zuiverd kunnen worden. Dit alles omdat de
nu al veel doen om de emissie van uw bedrijf te
bouw. Als ontwerper en producent is Bruine
Westerduin geeft aan via welke routes gewasbe-
komende jaren de emissie naar nagenoeg nul
verminderen. In deze bijeenkomsten helpen wij u
de Bruin bekend als het gaat om realisatie
schermingsmiddelen in het oppervlaktewater
toe moet!
op weg.
van waterzuiveringsinstallaties, container-
kunnen komen. Daarnaast bespreekt hij welke maatregelen een teler kan nemen om de emis-
Op 20 december vindt nog een waterbijeen-
Top 5 Good Practices voor de glastuinbouw
sie van zijn bedrijf te verminderen.
komst plaats bij Kwekerij 4 Evergreen B.V.
•
Dien druppelmiddelen effectief toe en
ontwerpt elk product op maat, zodat deze vol-
Lezing 2: Marcel Hubers (Syngenta)
geïnformeerd.
•
Zorg voor voldoende drainwateropvang en
doet aan de wensen van de klant. Naast de be-
Fabrikanten van gewasbeschermingsmiddelen
kende toepassing van Omgekeerde Osmose
doen verschillende inspanningen om emissies
voor het ontzouten van grondwater is Bruine de
te beperken. Waarschuwingssystemen kunnen
Ook in de glastuinbouw
Bruin ook onderzoekspartner bij verschillende
helpen bij een gerichte inzet van middelen.
zijn praktische en effec-
onderzoeken op het gebied van de zuivering van
Syngenta heeft zo’n systeem ontwikkeld voor
tieve gewasbeschermings-
drainwater en het ontsmetten van waterstromen
botrytisbestrijding in roos.
methoden (Good
systemen, kweektafels en teeltsystemen.
Het moderne bedrijf distribueert wereldwijd en
verlies minder meststoffen Duurzaam telen begint bij jou
Practices) beschikbaar. Sommige tuinders pas-
middels Ultrafiltratie. Lezing 3: Wilfred Appelman (TNO)
sen deze methoden al toe op hun bedrijf. Ande-
Telen met toekomst en LTO Groeiservice gaan
In het kader van het KRW-project ‘Waterkring-
ren nog niet. Vaak besparen de methoden geld
met u in gesprek over het terugdringen van
loopsluiting substraatteelten’ worden verschil-
en sparen ze het water. Daarom stimuleert de
emissie. Wat doet u nu al en waar laat u kansen
lende zuiveringstechnieken vergeleken op
campagne Duurzaam telen begint bij jou tuin-
(en geld) liggen? Waar liggen nog knelpunten?
geschiktheid voor de glastuinbouw. De meest
ders de methoden toe te passen.
belovende techniek wordt doorontwikkeld tot Opening: Bart Oostveen (bestuurslid LTO Noord Glaskracht Aalsmeer)
voorkom verliezen
in Steenbergen. U wordt hierover later
een praktijktoepassing.
•
Zorg voor een ontsmetter met voldoende capaciteit voor beter water in de zomer
•
Maak een goede planning voor uw gewasbescherming en voorkom verrassingen
•
Beperk besmetting door bezoek
