Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 31
2 WERKVORMEN
Het tweede hoofdstuk bevat 20 verschillende werkvormen die u kunt toepassen in uw eigen opleidingspraktijk. De werkvormen kunnen ingezet worden voor kennismaking, ervaringen uitwisselen, meningen peilen, leerstof toepassen en evalueren. Voordat alle werkvormen worden beschreven, lichten we toe op welke manier de werkvormen worden beschreven en waar alle pictogrammen naar verwijzen.
31
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 32
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 33
2 Introductie
In dit tweede hoofdstuk beschrijven we 20 werkvormen die met de fotokaarten kunnen worden uitgevoerd. Het betreft: a algemene werkvormen voor introductie, kennismaking, ervaringen delen en evalueren die bij ieder onderwerp gebruikt kunnen worden; b specifieke werkvormen gekoppeld aan een onderwerp zoals persoonlijke effectiviteit, communicatie of didactiek; c gecombineerde werkvormen waarbij de foto’s gekoppeld worden aan een andere bekende werkvorm, zoals het maken van een gedicht of het uitbeelden door middel van mime. Toelichting op de beschrijving van de werkvormen
Alle werkvormen zijn beschreven volgens een vast format. De onderdelen van dit format worden hieronder toegelicht. Titel werkvorm
Elke beschrijving van de werkvorm begint met de titel. Doelen
Bij doel gaat het om de meest gebruikte, algemene doelen van deze werkvorm. Fase van ervaringsleren
Wij gebruiken in dit boek de cyclus van ervaringsleren als een praktisch handvat voor activerend opleiden. Hierbij komen alle fasen afwisselend in beeld.
33
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 34
werkvormen
Ervaren
Reflecteren
Toepassen
Conceptualiseren
Ervaren
Reflecteren
Toepassen
Conceptualiseren
Ervaren
Reflecteren
Toepassen
Conceptualiseren
– Ervaren: De deelnemers brengen hun eigen ervaring in of doen opdrachten die verwijzen naar hun eigen situatie. – Reflecteren: De deelnemers reflecteren op hun handelingen en ervaringen. – Conceptualiseren: De docent geeft uitleg over de theorie of laat de deelnemers de theorie op een andere manier verwerven. Meestal bestaat de uitleg van theorie uit een korte presentatie van de hoofdpunten of een onderliggend model. – Toepassen: De deelnemers doen opdrachten waarin ze de besproken theorie moeten toepassen of waarbij de besproken theorie wordt getoetst. Hierbij maken ze gebruik van de in de les aangeboden kennis of vaardigheden. Bij iedere werkvorm geven we een fase van ervaringsleren aan, behalve bij de werkvormen waar het om kennismaking gaat.
34
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 35
werkvormen
ervaren
toepassen
doelstelling
reflecteren
conceptualiseren
Kenmerken a
Groepsgrootte
Bij het pictogram groepsgrootte geldt de eenheid die in de werkvorm wordt beschreven met een minimum en een maximum aantal deelnemers. Voor grotere groepen geldt dan een evenredig aantal subgroepen.
35
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 36
werkvormen
b
Voorbereidingstijd
Bij het pictogram voorbereidingstijd vermelden we de voorbereidingstijd die gemiddeld nodig is. Meestal is een voorbereidingstijd van 5 minuten nodig om de fotokaarten op een tafel neer te leggen. In een aantal gevallen is de voorbereidingstijd eenmalig zoals bij werkvorm 1: het uitzoeken van een geschikte fotokaart of bij werkvorm 19: het maken van kaartjes met gedragskenmerken.
c
Uitvoeringstijd
Bij het pictogram uitvoeringstijd vermelden we het aantal minuten dat minimaal nodig is.
d
Werkvorm
Door middel van het pictogram van de werkvorm geven we aan onder welke categorie de werkvorm valt: ijsbrekers, spelvormen, discussievormen, werkopdrachten en docentgecentreerde werkvormen.
36
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 37
werkvormen
e
Moeilijkheidsgraad
Bij het pictogram moeilijkheidsgraad vermelden we onder welke categorie de werkvorm valt: 1 ster is voor beginnende docenten, 2 sterren is voor taakgerichte docenten, 3 sterren is voor groepsgerichte docenten.
De beginnende docent is nog een beetje onzeker en werkt graag met werkvormen die altijd lukken. Na een goede voorbereiding is succes verzekerd. De taakgerichte docent is vooral geïnteresseerd in werkvormen waarmee de inhoud van de les beter en effectiever wordt geleerd. Hij kiest hierbij graag voor werkopdrachten in groepen en discussievormen. De groepsgerichte docent heeft de aandacht gericht op de ontwikkeling van de persoon en op groepsprocessen. Hij maakt graag gebruik van creatieve werkvormen waarbij de uitkomst moeilijk te voorspellen is. f
Meervoudige Intelligentie (MI)
Bij het pictogram meervoudige intelligentie wordt aangegeven welke intelligentie(s) de werkvorm aanspreekt. We gaan uit van de acht intelligenties die door Howard Gardner zijn beschreven (zie ook werkvorm 19): logisch-mathematische intelligentie
37
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 38
werkvormen
verbaal-linguïstische intelligentie
lichamelijk-kinesthetische intelligentie
naturalistische intelligentie
muzikaal-ritmische intelligentie
intrapersoonlijke intelligentie
38
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 39
werkvormen
interpersoonlijke intelligentie
visueel-ruimtelijke intelligentie
Bij de beschreven werkvormen wordt altijd de visueel-ruimtelijke intelligentie aangesproken en op één uitzondering na (werkvorm 15) wordt er ook gebruikgemaakt van de verbaal-linguïstische intelligentie. Het gaat vaak om het verhaal bij de fotokaarten. Achterin het boek wordt een overzicht gegeven van de werkvormen en de bijbehorende intelligenties. Werkwijze
Bij de werkwijze geven we stapsgewijs aan hoe de werkvorm in de praktijk kan worden uitgevoerd. Voorbeeld
Hier geven we voorbeelden van toepassingen van de werkvorm uit onze eigen praktijk.
39
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 40
werkvormen
2.1 Een goede start Doelen Activerende opening. Inventariseren van voorkennis. Uitwisselen van ervaringen. Meningsvorming. Fase van ervaringsleren Ervaren
Reflecteren
Toepassen
Conceptualiseren
Kenmerken
6-20
0-5 min
5-10 min
40
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 41
werkvormen
Werkwijze
– De docent laat een of meer foto’s zien die passen bij het onderwerp van de les, workshop of training. – De docent vraag enkele deelnemers wat zij van de foto in kwestie vinden en wat het verband met het onderwerp zou kunnen zijn. Hij vraagt zo nodig door als de deelnemers een kort of onduidelijk antwoord geven. – De docent bedankt de deelnemers tot slot voor hun associaties en geef kort aan waarom hij voor deze foto(’s) heeft gekozen. Voorbeelden
Deelnemers van verschillende bijeenkomsten kozen de volgende foto’s: Fotokaart nr. 28 en nr. 34 bij de start van een meeting in het kader van teambuilding. Fotokaart nr. 43 bij de start van een workshop creatief denken. Fotokaart nr. 35 bij een training praktijkopleider.
41
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 42
werkvormen
2.2 Dit ben ik! Doel Kennismaking. Kenmerken
3-5
5 min
10-20 min
Werkwijze
– De docent stalt de fotokaarten uit. – Iedere deelnemer kiest een of twee foto’s uit die iets zeggen over hemzelf als persoon (kwaliteiten, waarden, vaardigheden, passies). – De deelnemers zitten in een kring van maximaal vijf personen. – De deelnemers lichten om de beurt de door hen gekozen foto’s toe in maximaal een minuut per kaart. – De andere deelnemers mogen vervolgens reageren of een aanvullende vraag stellen.
42
Water naar de zee dragen BW
05-01-2009
10:15
Pagina 43
werkvormen
Voorbeelden
In een training persoonlijke effectiviteit werd aan de deelnemers gevraagd een foto te kiezen waarin één van hun kwaliteiten tot uiting kwam. Eén deelnemer koos foto 44 omdat hij een echte doorzetter is, een andere deelnemer koos foto 29 omdat zij erg nieuwsgierig is. Een derde deelnemer koos foto 53 met het oog op vrijheid, die als ondernemer voor haar erg belangrijk is.
43
