Digitale schoolborden & slechtziende leerlingen (versie 1.6 – oktober 2012) www.eduvip.nl
Wat te doen bij onvoldoende zicht op een digitaal schoolbord? Omdat de ICT ontwikkelingen op het gebied van digitale schoolborden ontzettend snel gaan, is dit inmiddels de 6e herbewerking, een echt groeidocument! Dit artikel is een uiterst bruikbaar werk, waarvoor dank aan alle auteurs, zeker ook om het vrij ter beschikking te stellen op het internet.
Inhoudsopgave Digitale schoolborden & slechtziende leerlingen.................................................................................... 1 Wat te doen bij onvoldoende zicht op een digitaal schoolbord? ....................................................... 1 Voorwoord .......................................................................................................................................... 3 Inleiding ............................................................................................................................................... 3 1
2
3
4
Gebruik en omgeving verbeteren ............................................................................................... 4 1.1
Verduisteren en geen direct zonlicht .................................................................................. 4
1.2
Het gebruiken van de juiste kleuren ................................................................................... 4
1.3
De dikte van de pen aanpassen en groot schrijven............................................................. 4
Assisteren van de slechtziende leerling ...................................................................................... 4 2.1
Vragen aan de buurman of buurvrouw............................................................................... 5
2.2
De les vooraf of achteraf aan de leerling geven.................................................................. 5
2.3
Hardop voorlezen door de leerkracht ................................................................................. 5
Vergroten .................................................................................................................................... 5 3.1
Vooraan zitten ..................................................................................................................... 5
3.2
Naar het bord lopen ............................................................................................................ 6
3.3
Scherm van de leerkracht gebruiken................................................................................... 6
3.4
Beeld van het digitaal bord bij de leerlingen....................................................................... 6
3.5
Schermverdelingssoftware................................................................................................ 12
3.6
Het digitale bord via een VGA naar USB convertor op het laptopscherm van de leerling 13
Conclusie ................................................................................................................................... 15
Voorwoord Dit artikel is oorspronkelijk geschreven voor ambulante onderwijskundige begeleiders van slechtziende leerlingen die problemen ondervinden bij het visueel waarnemen van het digitale schoolbord. Henk Faber heeft hieraan bijgedragen, in het kader van zijn afstudeeropdracht. Inmiddels is het artikel verder ontwikkeld en op www.eduvip.nl beschikbaar gesteld voor anderen: met name voor leerkrachten uit het gewone onderwijs met een slechtziende leerling in de groep of klas. Het werd met toestemming van de oorspronkelijke auteur(s) aangevuld en van opmerkingen voorzien door collega’s uit Nederland en België. We zijn er ons van bewust dat deze materie voortdurend in beweging is en dat dit document dus een "groeidocument" is.
Inleiding De meeste scholen gaan ervan uit dat een digitaal bord een hele vooruitgang zal zijn voor een slechtziende leerling in de klas. Slechtziende leerlingen ervaren echter vaak problemen met het digitale schoolbord. Toch is hun deelname aan de les doorgaans mogelijk, als er rekening gehouden wordt met een drietal aspecten: met het verbeteren van het gebruik van het bord en van de omgeving, met het assisteren van de slechtziende leerling en tenslotte met het toepassen van enkele vergrotingsmogelijkheden. Deze aspecten zullen worden geconcretiseerd. Om het gebruik en de omgeving van het digitale schoolbord te verbeteren worden een aantal eenvoudige tips gegeven voor de leerkracht. Daarnaast zijn er tips voor de slechtziende leerling. In dit artikel wordt gesproken over o.a. de vergroting van het digitale schoolbord, het gebruik van een eigen beeldscherm voor de slechtziende leerling, vaste of mobiele beeldschermloepen & het gebruik van bordcamera’s. De mogelijkheid wordt besproken om het digitale scherm op het beeldscherm van de laptop van de leerling te krijgen. Bij al deze oplossingen spelen vaak technische aspecten een rol, die uiteraard worden toegelicht. Het is dan ook belangrijk, scholen waar slechtziende leerlingen les (zullen) volgen, er op te wijzen dat deze aanpassingen misschien nodig zullen zijn. De techniek staat natuurlijk niet stil en het valt te verwachten dat in de toekomst nog betere en slimmere oplossingen zullen worden gevonden. Mocht ook u als lezer van dit artikel nuttige tips en leerzame ervaringen hebben dan horen wij dat natuurlijk graag, zodat wij in een volgende versie ook andere collega’s op de hoogte kunnen brengen.
1
Gebruik en omgeving verbeteren
Met de volgende tips voor de leerkracht kan het digitale bord voor iedereen beter zichtbaar worden gemaakt. Omdat de situatie erg verschilt per lokaal kan advies worden ingeschakeld van de ambulant onderwijskundig begeleider en/of de verlichtingsdeskundige van een regionaal centrum.
1.1 Verduisteren en geen direct zonlicht Een beamer projecteert licht op het digitale schoolbord en dit werkt net als in een bioscoop: deze apparaten presteren minder in een lichte omgeving. Het voor de slechtziende leerling zo essentiële contrast wordt slechter. Daarom moet zoveel mogelijk directe lichtinval op het bord worden vermeden, ook omdat het bord dan kan spiegelen. Deze eenvoudige tips zijn goud waard, maar helaas zien we op het werkveld vaak problemen met budgetten: het installeren van verduisteringsluiken of zelfs eenvoudige gordijnen is soms gebonden aan lange wachttijden of helemaal niet aan de orde, flikkerende tl-lampen zijn schering en inslag. Dit komt zeker niet door de slechte wil van directies of schoolbesturen, het is gewoon een feit waar we niet om heen kunnen. Eenvoudige oplossingen zoals het verduisteren van de ramen met bijv. papier zijn op het eerste zicht minder fraai, maar kunnen hulp bieden in een overgangsfase.
1.2 Het gebruiken van de juiste kleuren Door de juiste kleuren te gebruiken wordt het contrast verbeterd en wordt het schoolbord beter leesbaar voor de gehele klas. Gebruik bijvoorbeeld geen geel op wit, maar zoveel mogelijk zwart op wit. Wit op zwart kan ook, hoewel dat meestal voor de goedziende klasgenoten vervelend is omdat ze dat niet gewend zijn. Dit dient zeker uitgetest te worden per individuele leerling.
1.3 De dikte van de pen aanpassen en groot schrijven Als er dikker en groter op het bord geschreven wordt, is dit meestal beter zichtbaar voor de slechtziende leerling én voor de normaalziende leerling helemaal achterin. Wanneer er getypte tekst op het bord wordt gebruikt, denk dan ook aan de juiste grootte en duidelijkheid van het lettertype. Wanneer er verschillende leerkrachten in één lokaal bij de slechtziende leerling werken, is het belangrijk dat ze allemaal op de hoogte zijn van het probleem en allemaal met grotere lettertypes of een dikkere pen willen/kunnen schrijven. Ook hier geldt de regel: eerst uitvoerig testen alvorens op algemeen vlak toe te passen.
2
Assisteren van de slechtziende leerling
De klas zelf kan ook helpen om de slechtziende leerling goed mee te laten komen met de leerstof die op het digitale bord gepresenteerd wordt. Veel van deze methodes worden van oudsher ingezet bij het klassieke schoolbord en het whiteboard.
Hieronder volgen natuurlijk uitstekende tips, die uitgaan van gezonde basisprincipes, maar het is naïef te denken dat dit een duurzame oplossing biedt. Hiermee maken we onze slechtziende leerling immers volledig afhankelijk van de goodwill van zijn omgeving, terwijl we op lange termijn juist willen bouwen aan een zo groot mogelijke zelfstandigheid.
2.1 Vragen aan de buurman of buurvrouw Wat staat daar? Als een leerling het niet zo goed kan zien, kan hij het even vragen aan de leerling die naast hem zit. Hierbij kan het belangrijk zijn regelmatig van plaats te wisselen, zodat alle medeleerlingen de kans krijgen te ondersteunen en niemand het gevoel moet krijgen hiervoor "geclaimd" te worden.
2.2 De les vooraf of achteraf aan de leerling geven De les kan worden uitgeprint of in een digitale vorm worden verstrekt, zodat de leerling de tekst op voorhand al eens kan doornemen en/of tijdens de les dichtbij zich heeft.
2.3 Hardop voorlezen door de leerkracht Als de leerkracht de tekst laat zien of op het bord schrijft is het goed als hij hardop voorleest (‘verbaliseren’). Op deze manier kan de slechtziende leerling de les volgen zonder het bord per se te hoeven lezen. Echter, voor onze slechtziende leerlingen is het natuurlijk ook noodzakelijk om voldoende "woordbeeld" op te doen en niet alleen overdreven auditief te compenseren.
3
Vergroten
3.1 Vooraan zitten Wanneer de leerling het niet goed kan zien, kan hij dichter bij het bord gaan zitten. Op deze manier creëert hij als het ware zijn eigen vergroting. Dit is zeker een mogelijke afdoende oplossing voor een aantal leerlingen met een matige visuele handicap. Benodigdheden: Geen Uitvoering: Geef de leerling een (extra) plekje vooraan en test uit op welke plaats het bord het best gezien wordt. Let op: wanneer de leerling recht voor het digitale school bord gaat zitten, kan hij last hebben van de ‘hotspot’, het directe spiegelbeeld van de lamp van de beamer in het projectiescherm. Tegenwoordig zijn er ook ‘short-throw beamers’ verkrijgbaar die van korte afstand op het bord projecteren. Deze zijn voor zowel (slechtziende) leerling als leerkracht veel aangenamer om mee te werken en naar te kijken.
3.2 Naar het bord lopen Als de uitleg van de leerkracht kort is, kan de leerling ook even naar het bord toe lopen om te kijken. Dit kan vooral handig zijn bij statische beelden. Bemerk wel dat indien er teveel op en af naar het bord gelopen moet worden, dit extra storend is voor de klasgenoten en enorm tempoverlagend werkt voor de slechtziende leerling. Er dient ook nauwgezet geobserveerd te worden dat de slechtziende leerling niet auditief gaat compenseren waardoor het visuele te zeer naar de achtergrond verschoven wordt. Dit kan ongunstige gevolgen hebben, onder meer op gebied van spelling en visueel geheugen. Benodigdheden: Geen Uitvoering: Geef de leerling een plek van waaruit het bord makkelijk bereikt kan worden.
3.3 Scherm van de leerkracht gebruiken Dit is een goede oplossing als het niet zo vaak voorkomt dat de leerling het digitale bord moeilijk kan volgen. De leerkracht heeft meestal een laptop of desktop met monitor, die het digitaal bord stuurt, op zijn bureau staan. Het scherm van deze computers geeft een beter contrast dan het digitale bord en de leerling kan er dichter bij gaan zitten, waardoor de zichtbaarheid toeneemt. Vooral bij filmpjes is dit een goede oplossing. Benodigdheden: De leraar moet een scherm aan zijn pc hebben gekoppeld, of werken met een laptop. Uitvoering: Als de slechtziende leerling het beeld van het digitaal bord af en toe moeilijk kan interpreteren, kan hij achter het scherm van de leraar gaan zitten.
3.4 Beeld van het digitaal bord bij de leerlingen. 3.4.1. Eigen scherm Als de tot nu toe beschreven oplossingen niet toereikend zijn, kan een eigen beeldscherm voor de slechtziende leerling worden overwogen, waarop het beeld van het digitale bord wordt weergegeven. De informatie op de monitor kan op deze manier niet extra worden vergroot. Met een zgn. monitorarm kan de leerling het beeldscherm wel naar zich toe trekken en zo als het ware een vergroting voor zichzelf creëren.
Schematische weergave:
Benodigdheden: Een monitor met een grootte naar behoefte. Gebruikelijke maten zijn schermen met een diagonaal van 43 en 48 cm (17 en 19 inch). De monitor moet bij voorkeur dezelfde beeldschermresolutie hebben als de computer waarop hij wordt aangesloten. Standaard resolutieverhoudingen zijn 4:3 en 16:9 (=breedbeeld). Hier is een splitter nodig om het signaal te splitsen. Afhankelijk van de aansluiting is dit een HDMI-, DVI- of een VGA-aansluiting. Hieronder zijn de verschillende aansluitingen afgebeeld.
VGA-aansluiting en splitter
DVI-aansluiting en splitter
HDMI-aansluiting en splitter
Mogelijk is er ook een verlengkabel voor de monitor nodig. Hier moet rekening gehouden worden met het systeem dat wordt gebruikt: HDMI, DVI of VGA. Kijk ook of er een verlengkabel nodig is voor de stroomvoorziening van de monitor. Bespreek waar het kind gaat zitten en meet dan de weg naar het dichtstbijzijnde stopcontact en naar het computerpunt zodat men de juiste maten kan bestellen. Let er op dat er geen kabels los over de grond liggen, plaats ze waar mogelijk langs de muren of door het systeemplafond en/of maak gebruik van zgn. kabelbruggen over de vloer. Geef de leerling een plaats vlak bij de computer van de leraar. Voor de aanschaf van een goede monitor, splitters en kabels kan de school gebruik maken van het budget uit de materiële instandhouding van Cluster 1. Uitvoering: De kabel die naar de beamer gaat moet uit de pc of de laptop worden gehaald. Sluit op de vrijgekomen aansluiting de splitter aan. Op de splitter kan vervolgens weer de kabel die naar de beamer gaat worden aangesloten en uiteraard de kabel die naar de monitor van de leerling gaat. OPGELET: Indien de leerling vanwege praktische overwegingen verder van de leerkracht dient te zitten in de klas (bijvoorbeeld omwille het gebruik van een vaste schoolset, zie verder), kan het nodig zijn dat de splitter voorzien dient te worden van een versterker. Deze splitters met versterking zijn in de handel verkrijgbaar. Bij sommige beamers is echter ook een uitgang naar een externe monitor voorzien. Indien deze gebruikt wordt, is geen extra versterker nodig, maar moet dat wel ingesteld worden via de software van het digibord. Deze werkwijze heeft ook wel het voordeel dat de slechtziende leerling hetzelfde ziet als op het digitale bord verschijnt. Indien de leerkracht ondertussen een ander scherm op zijn pc bekijkt, zal dit niet zichtbaar zijn voor de leerling.
3.4.2. Het beeld van het digitaal bord naar de vaste schoolset halen Indien de leerling beschikt over een schoolset (tv-leesloep met bordcamera, aansluitbaar op een pc), zijn er verschillende mogelijkheden. Note: 3.6 uit de versie hiervoor heette ‘Gebruik van een bordcamera’ en bevatte voorbeelden vvan bordcamera’s als Magnilink en werd verwezen naar edvip – trefwoord bordcamera. Wat doen we hiermee? a. Het beeld van het digibord kan met de bordcamera op het scherm van de leerling getoond worden en uitvergroot naar behoefte. Een belangrijk voordeel van deze methode is dat ook de handelingen die de leerkracht op het digitale schoolbord uitvoert beter kunnen worden waargenomen. In veel gevallen zien we dat "een digitaal bord bekijken" met de vorige generatie bordcamera’s geen goede oplossing is. Het contrast is vaak ondermaats, er kan een “rollend” beeld verschijnen vanwege de frequentieverschillen (zoals wanneer je een computerscherm of tv-beeld filmt of fotografeert) en, indien de bordcamera schuin staat t.o.v. het digitaal bord, krijg je een vertekend beeld.
Kortom, je kan er niet van uit gaan dat dit een sluitende oplossing zal zijn, hoewel de nieuwe generatie bordcamera’s met HD-kwaliteit in optimale omstandigheden een beter resultaat geven. b. Het beeld van het digibord kan net zoals in punt 3.3 via een splitter en een VGA-, DVI- of HDMI-kabel naar de schoolset van de leerling gebracht worden om dan via de aux of pc-ingang op het scherm van de schoolset terecht te komen. Er kan dan ook niet ingezoomd worden op het beeld. Indien er geen extra ingang hiervoor voorzien is aan de schoolset, kun je dit wel oplossen met een switch, maar hierdoor verminder je de mogelijkheden tot splitscreen.
c. Indien de leerling reeds met een pc, aangesloten op de schoolset, werkt, moet er ook een zgn. switch geplaatst worden. Een nadeel bij deze opstelling is dat de split-screen combinatie “beeld van het digibord” & “pc van de leerling”, nooit mogelijk is, waardoor het moeilijker wordt om stukken tekst van het digibord over te typen. Voorzie bij deze opstelling een switch die manueel bediend wordt; indien gebruik gemaakt wordt van een switch die via een klavier gestuurd wordt, raak je gegarandeerd in de problemen indien de pc van de leerling niet steeds aanstaat. Ook hierbij is het niet mogelijk in te zoomen op het beeld. Indien gewerkt wordt met schoolsets die werken met HDMI-uitgangen, moeten zowel de pc van de leerling als de pc die het digibord aanstuurt, minimum uitgerust zijn met DVI-uitgangen ofwel uitgerust worden met een VGA to HDMIconvertor. Momenteel zijn er geen schoolsets op de markt die twee aux-ingangen hebben waarmee verschillende split-screens gerealiseerd kunnen worden.
3.4.3. Het beeld van het digitaal bord naar de mobiele schoolset halen
Er bestaan ook mobiele schoolsets.
De slechtziende leerling kan gebruik maken van een mobiele camera. Deze kan dan aangesloten worden op zijn laptop of een monitor. De bordcamera kan worden gericht op de leerboeken en -schriften of op het (digitale) schoolbord en wordt via de monitor van de laptop gepresenteerd. Op de middelbare school geldt het nadeel dat de leerling deze apparatuur ook allemaal moet meesjouwen en opbouwen. Ook de opmerking onder 3.3.2.a i.v.m. de vorige generatie bordcamera’s blijft bestaan. Benodigdheden: Een laptop voorzien van een bordcamera
Uitvoering: Sluit de bordcamera aan op de laptop en richt de camera op het digitale schoolbord. Zorg ervoor dat ook hier geen direct licht op het schoolbord valt en dat hinderlijke spiegelingen worden voorkomen.
3.5 Schermverdelingssoftware Als een leerling op zijn werkplek gebruik kan maken van een computer of een laptop die in hetzelfde netwerk is opgenomen als de computer die is aangesloten op het digitale schoolbord, dan kan overwogen worden om gebruik te maken van schermverdelingssoftware. Schermverdelingssoftware is software waarmee het beeld van een computer via een (draadloos) netwerk verstuurd kan worden naar een of meerdere computers in datzelfde netwerk. In ons geval zouden we dus het beeld van het digitale schoolbord met meerdere computers binnen dat netwerk kunnen delen. Deze deling kan met de nodige restricties maar kan ook zover gaan dat de leerling oefeningen op het digitale schoolbord vanaf zijn computer kan invullen. De vraag is of de leerkracht dit ook wil, de andere leerlingen moeten ook naar het digitale schoolbord lopen om klassikale oefeningen op het bord in te vullen. Ook op gebied van beveiliging van de pc van de leerkracht zal dit vele wenkbrauwen doen fronsen. Er zijn veel van dit soort softwarepakketten op de markt. De meeste van deze softwarepakketten voldoen echter niet. Als de leerling ook nog is aangewezen op het gebruik van vergrotingssoftware is het aanbod erg beperkt. De hieronder genoemde softwarepakketten kunnen min of meer in combinatie met vergrotingssoftware worden gebruikt. Schematische weergave: Schematische weergave met respectievelijk bekabeld en draadloos netwerk.
Benodigdheden: De computer van de leerling moet in hetzelfde netwerk zijn opgenomen als de computer die het digitale schoolbord aanstuurt. Men moet de beschikking hebben over de software die schermverdeling kan genereren.
Het Programma Ultra VNC (gratis) kan in veel gevallen hiervoor een oplossing bieden. Uitvoering: Het advies is contact op te nemen met de systeembeheerder van de school van de leerling. Er moet immers worden overlegd of de computer van de leerling mag/kan worden opgenomen binnen het schoolnetwerk. Het programma “Schermcontrole” of Ultra VNC moet op de PC die gekoppeld is aan het digitale schoolbord én op de PC (laptop) van de leerling worden geïnstalleerd. Tevens dient de leerkracht een korte instructie te krijgen over hoe de betreffende software werkt. Dit is een zeer omslachtige manier van werken. De schermverdelingspakketten die wij uittestten (Teamviewer en VNC) werkten beide zeer vertragend en gaven helemaal geen goed beeld wanneer daar bovenop nog eens vergrotingssoftware gebruikt werd. Deze programma’s kunnen ook wel zo ingesteld worden dat de leerling enkel kan kijken en vergroten en dus niet het beeld van het digibord, laat staan de pc van de leerkracht, kunnen manipuleren.
Deze oplossing zouden we slechts in uitzonderlijke situaties adviseren. Op dit moment zijn er goede ervaringen met join.me Een gratis instelbaar programma voor op je pc, tablet of laptop waarmee je heel gebruiksvriendelijk kunt meekijken met het beeldscherm van de ander. Voorwaarde is wel dat er binnen de school een draadloos Wifi netwerk is waarvan de leerling gebruik mag maken.
3.6 Het digitale bord via een VGA naar USB convertor op het laptopscherm van de leerling Indien men niet de beschikking heeft over een (draadloos) netwerk bestaat er de mogelijkheid om het VGA-signaal afkomstig van de PC, die aangesloten is op het digitale schoolbord, te bekijken met de computer van de leerling. Hiervoor is een VGA naar USB convertor nodig. De leerling krijgt op zijn computer de mogelijkheid het digitale schoolbord te bekijken. Het verkregen beeld kan worden vergroot met vergrotingssoftware en ook kleuromkering is mogelijk. Schematische weergave:
Benodigdheden: Zoals aangegeven in het schema is ook hier weer een VGA splitter zoals vernoemd in paragraaf 3.3 nodig. Daarbij moet men ook de
beschikking hebben over een zogenaamde VGA naar USB convertor inclusief de bijbehorende software. Een door ons getest apparaat is bijvoorbeeld de Epiphan VGA2USB convertor. Voor meer informatie zie: www.epiphan.com Testresultaten uit Vlaanderen (professor Jan Engelen). Opstelling: combinatie met Magnilink schoolset met daaraan een reeds wat oudere pc gekoppeld met daarop Windows XP en Lunar Plus. Het grote voordeel van deze opstelling is, dat ook een mobiele leerling (met laptop) in elk lokaal redelijk snel zijn laptop aan het systeem van de klas kan koppelen. Ideaal zou natuurlijk zijn indien in elk lokaal reeds een splitter zou voorzien worden bij de pc die het digibord bedient. Het toestel Epiphan VGA2USB was eenvoudig te installeren, de software gratis te downloaden en zelfs op deze wat oudere PC makkelijk en doeltreffend te installeren en te gebruiken. Het was inderdaad mogelijk de vergrotingssoftware voluit te gebruiken (maar natuurlijk niet het schermuitleesgedeelte omdat er enkel pixels getransfereerd worden tussen schoolbordpc en schoolset). Indien de letters op het digibord erg klein waren (nog maar net te lezen van op een afstand van 6 m door een persoon met een visus van 10/10) en sterk ingezoomd werd met Lunar Plus, werd het beeld te gepixeld om nog vlot te lezen, maar dit waren extreme omstandigheden. De firma Epiphan heeft ook omzetters die schermen met een hogere resolutie dan VGA, via USB naar buiten kunnen brengen, bv. DVI2USB (1920x1200 pixels, zie http://www.epiphan.com/products/dvi-frame-grabbers/dvi2usb/) Deze toestellen zijn echter zeer duur.
Uit onze ervaring weten we dat dit soort apparatuur best eerst uitgeprobeerd wordt alvorens tot een aankoop wordt overgegaan; de prijs voor VGA2USB ligt momenteel rond de € 250. Momenteel is er geen tegemoetkoming voor split/switch of extra VGA of DVI-kabel via de SOL. Er wordt van uit gegaan dat dit materiaal betaald wordt van het ict-budget van de school.
Uitvoering: De kabel die naar de beamer gaat moet uit de pc of de laptop worden gehaald. Sluit op de vrijgekomen aansluiting de splitter aan. Op de splitter kan vervolgens weer de kabel die naar de beamer gaat worden aangesloten en de kabel die naar de VGA2USB gaat. Vanuit de andere zijde van de VGA2USB gaat er een USB kabel naar de laptop van de leerling. Bijbehorende software dient te worden geïnstalleerd.
4
Conclusie
De problemen die veel slechtziende leerlingen ondervinden met de zichtbaarheid van het digitale schoolbord kunnen doorgaans goed opgelost worden. De keuzes die hierbij gemaakt worden hangen samen met een reeks factoren, zoals de visus en persoon van de leerling, het type school, de voorzieningen waarover hij al beschikt, en de medewerking van de systeembeheerder en de leerkracht. In complexere situaties kan natuurlijk altijd advies op maat worden gevraagd aan de daarvoor gespecialiseerde collega’s binnen het ambulant onderwijskundig team.