Wat te doen bij een overlijden?

Wat te doen bij een overlijden?

2

VU Sven Cauwelier, Grote Markt 1, 2000 Antwerpen

Wat te doen bij een overlijden?

3

Voorwoord Wie met een overlijden wordt geconfronteerd, moet vaak op erg korte termijn heel wat keuzes maken en praktische zaken in orde brengen. Het is vaak niet eenvoudig om op zo’n moeilijk moment de juiste beslissingen te nemen. Met dit boekje wil de stad Antwerpen u ondersteunen om goede en doordachte keuzes te maken door u een overzicht te bieden van: • wat er bij een overlijden komt kijken; • alle mogelijke gedenkvormen op de Antwerpse begraafplaatsen. Om de rouwbeleving toegankelijker te maken, moeten de begraafplaatsen meer ontsloten worden als groene oases in de stad. Het worden parken waar ­respect voor de overledenen centraal staat en waar nabestaanden of bezoekers rust ­vinden. Van grijze begraafplaatsen naar groene begraafparken: Om nabestaanden beter te ondersteunen in hun rouwproces vormt het ­stadsbestuur de begraafplaatsen om van grijze begraafplaatsen naar ­toegankelijke en autoluwe ­groene ­begraafparken. Nabestaanden, maar ook bezoekers ­moeten hier tot rust

4

k­unnen k­omen in een groene omgeving, waar ­respect voor de overledenen centraal staat. Dit respect willen we bijvoorbeeld uiten door ook de perken op maat te herontwikkelen, met bij­ voorbeeld een eigen, toegankelijk profiel voor de ­kinderperken. In het groenonderhoud legt de stad een ­klemtoon op intensief onderhoud van wandelpaden in gras. Enkel de hoofdwegen naar de perken worden daarbij verhard. Speciale aandacht gaat naar de bestrijding van ­onkruid op ecologische wijze wat meer b ­ io­diversiteit, bloemen en kleur oplevert. Naar autoluwe begraafparken: Om ongewenst gedrag zoals sluikstort, ­v­anda­lisme, diefstal van bloemen en beelden, en ­grafschennis preventief aan te pakken worden de begraafplaatsen autoluw gemaakt. Op ogen­

blikken dat er toezicht is, kunnen bezoekers die ­minder goed te been zijn de toelating krijgen om met de auto de begraafplaats op te rijden. Naar toegankelijke begraafparken: Het stadsbestuur wil rekening houden met een verouderende bevolking door de stedelijke ­begraafplaatsen beter te ontsluiten naar oudere en minder mobiele bezoekers. Op alle stedelijke begraafplaatsen wordt daarom geïnvesteerd in een groter aantal, kwalitatieve ­zitbanken met rugleuning. Hier kunnen ­bezoekers en nabestaanden comfortabel vertoeven in de ­nabijheid van de rustplaats van hun ­dierbare overledenen. Zo onstaan er ook rustplaatsen voor ­bezoekers die minder goed te been zijn. Guy Lauwers

5

Leeswijzer Bij een overlijden dringen zich een aantal verplichte handelingen en keuzes op. Dit boekje geeft chronologisch weer welke stappen u dient te nemen en welke ­keuzes u moet overwegen. Deze stappen zijn: • het aangeven van een overlijden (zie pagina 7); • het kiezen van een passende gedenkvorm (zie pagina 9); • het kiezen van een begraafplaats (zie pagina 22). Tot slot wordt verder ingegaan op enkele vaak gestelde vragen. Opgelet: alle in deze brochure vermelde tarieven en retributies kunnen bij gemeente­ raadsbesluit gewijzigd worden. Wij streven ernaar om deze brochure zo vaak ­mogelijk te actualiseren.

6

Het aangeven van een overlijden • Contacteer uw huisarts, of de dienst 100 om het overlijden vast te stellen. • Contacteer een begrafenisondernemer. Een lijst van begrafenisondernemers vindt u in de gouden gids onder rubriek 6915. De begrafenisondernemer: • helpt u de aangifte van overlijden te doen bij de burgerlijke stand; Indien gewenst, kan u dit ook zelf doen. • helpt u met het bekomen van de overlijdensakte, de toelating tot vervoer van de overledene en met de praktische organisatie van de begrafenis of crematie. • helpt u een passende gedenkvorm te kiezen; Naast een traditionele begrafenis of een crematie, bestaan er ook andere gedenkvormen zoals de bijzetting in een columbarium of urnenveld. Een ­overzicht van alle gedenkvormen vindt u in het volgende deel.

7

8

De keuze van een passende gedenkvorm Als uit de wilsbeschikking van de overledene geen voorkeur voor een bepaalde ­gedenkvorm blijkt, ligt de keuze bij de nabestaanden. Meestal moeten zij dan snel onomkeerbare keuzes maken. Daarom wilt de stad Antwerpen de nabestaanden met deze brochure zoveel mogelijk ondersteunen. Belangrijke overwegingen die deze keuzes kunnen beïnvloeden zijn: • welke gedenkvorm en locatie sluit het meest aan bij uw rouwproces? • wenst u een plek om regelmatig naar terug te keren? • wilt u misschien zelf ooit een rustplaats naast uw dierbare(n)? De meest voorkomende gedenkvorm in Antwerpen is momenteel de crematie. Iets meer dan 70 % van de overledenen worden gecremeerd. Slechts bij een kwart van de overlijdens wordt nog voor begraven gekozen. Zowel de ter aarde bestelling, als de crematie kan verschillende vormen aan­ nemen. Aangezien er recent enkele nieuwe gedenkvormen zijn bijgekomen, ­bieden we op de volgende pagina’s een overzicht van de mogelijke gedenkvormen op de ­Antwerpse ­begraafplaatsen. Elke keuze wordt nadien uitvoerig toegelicht. 9

Wijze van bezorging Begraving in kist

As (urn)

Kosteloos (begraving in lijn)

• de verspreiding van de as op een strooiweide • begraving in volle grond • bijzetting in een urnenveld • bijzetting in een columbariumnis

• begraving in volle grond (maximaal voor 10 jaar)

• asverspreiding op zee • bewaring thuis

10

Betalend (concessie)

• begraving in een enkele of dubbele grafconcessie • begraving in een grafkelder • bovengrondse bijzetting • begraving/bijzetting in een historisch grafmonument dat in “bruikleen” genomen wordt

• bijzetting in een columbariumconcessie • begraving in een urnenveldconcessie • begraving in een enkele of dubbele grafconcessie • bijzetting in grafkelder • begraving/bijzetting in een grafmonument dat in “bruikleen” genomen werd

Op kosten van het bestuur

• bijzetting op het militair ereperk • bijzetting op het burgerlijk ereperk • bijzetting op het kinderperk of rustplaats voor minderjarigen op concessieperk

• bijzetting op het militair ereperk • bijzetting op het burgerlijk ereperk • bijzetting op het kinderperk of rustplaats voor minderjarigen op concessieperk

11

Kosteloze rustplaatsen Het bestuur zorgt ervoor dat elke overleden inwoner een gratis rustplaats kan ­krijgen op de begraafplaats van zijn voorkeur. De rustplaats wordt in geval van deze kosteloze bezorging gedurende 10 jaar gegarandeerd op een kosteloos perk en is steeds voor één stoffelijk overschot. Er kan geen bijbegraving gebeuren. Na deze periode wordt de rustplaats vrijgemaakt. De duurtijd van deze kosteloze rustplaats kan niet verlengd worden In geval van kosteloze bezorging bestaat er geen verplichting tot het plaatsen van een grafzerk of ander grafteken, maar het is uiteraard wel gebruikelijk. De kosteloze bezorging is mogelijk in verschillende vormen: begraving van een kist in volle grond; begraving van een asurn in volle grond; bijzetting van een asurn in een urnenveld 1; bijzetting van een asurn in een columbariumnis; de verspreiding van de as op een strooiweide.

12

1 Bij plaatsing van een grafteken is er een retributie van 80,- EUR voor 10 jaar verschuldigd voor het gebruik van de funderingen.

Na een crematie zijn er naast verschillende ­kosteloze ­vormen van asbezorging op de begraafplaats ook ­andere mogelijkheden, zoals het thuis bewaren van de asurn, het verspreiden van de as in een privé-tuin, of op zee. Een as­verspreiding in een rivier (zoals de Schelde) of in het ­openbaar domein (zoals in een park of in een plantsoen) is wettelijk niet ­mogelijk.

1 2

Foto 1: begraving van een kist of asurn in volle grond

Foto 2: bijzetten van een asurn in een urnenveld 3 4

Foto 3: bijzetten van een asurn in een columbariumnis

Foto 4: verspreiding van as op een strooiweide 13

Betalende rustplaatsen (concessies) Een concessie garandeert de rustplaats voor een periode van 25 jaar. Deze termijn is daarna onbeperkt hernieuwbaar per minimumperiode van 5 jaar en maximum­ periode van 25 jaar. Ze kan voor meer dan één stoffelijk overschot aangevraagd worden naar­gelang de gekozen gedenkvorm. Het is aan de concessionaris om te bepalen wie bij overlijden bijbegraven kan worden. De kostprijs van een concessie bedraagt 500 EUR voor 25 jaar per stoffelijk over­ schot. De concessionaris is verplicht om binnen een termijn van 6 maanden na de b­ezorging een grafzerk te plaatsen en deze te (laten) onderhouden. De plaatsing van een grafteken moet aangevraagd worden, zodat kan worden ­voorkomen dat een grafzerk fout geplaatst wordt. De bepalingen rond afmetingen en ­materialen van graftekens kunnen bekomen worden op de betreffende begraaf­ plaats.

14

Om het respect en de orde op de begraafplaatsen te g­aranderen kunnen graven die niet of slecht worden onderhouden in verwaarlozing worden gesteld. De nabe­ staanden ­krijgen daarbij één jaar de tijd om het graf terug in een ordelijke staat te brengen, zoniet wordt de eventuele c­ oncessie ­vroegtijdig ­beëindigd. Na het aflopen van de concessietermijn worden de stoffelijke resten begraven in een ossuarium. De wet voorziet niet in de mogelijkheid om een asurn mee te geven ­wanneer de termijn van bewaring van de asurn op de begraafplaats afloopt. In dat geval zal u enkel op verzoek een symbolisch deel van de as kunnen meekrijgen. Zoals op pagina 14 uitgelegd bestaat de mogelijkheid om de duur van de rustplaats tegen betaling te v­erlengen.

15

1

Volgende vormen van concessies kunnen verleend worden: Enkele of dubbele grafconcessie (foto 1) • Deze concessie kan voor één of twee stoffelijke overschotten worden verleend. Ook is de bezorging van asurnen mogelijk. • De plaatsing van een grafzerk is verplicht. Zowel ontwerp van vorm als m­ateriaalkeuze zijn vrij binnen de vooropgestelde afmetingen. Er moet tenminste een gefundeerde omboording geplaatst worden. • De combinatie van kisten en asurnen is mogelijk. Grafkelder met vrij te kiezen aantal nissen • Deze concessie wordt gekozen als familiegraf en biedt de mogelijkheid tot het bezorgen van meer dan 2 stoffelijke overschotten. • De kelder beantwoordt aan de wettelijke voorschriften, afmetingen en bepalingen per begraafplaats. • Het ontwerp van de bovengrondse zerk en de materiaalkeuze zijn vrij binnen de vooropgestelde afmetingen.

16

Bovengronds begraven • Deze gedenkvorm is eerder zeldzaam te Antwerpen. Vanzelfsprekend is in dit geval de afwerking van het grafmonument vóór de uitvaartplechtigheid noodzakelijk. • Het grafteken moet beantwoorden aan de wettelijke voorschriften en afmetingen per begraafplaats.

2

Bruikleen van een grafmonument (foto 2) • De stad Antwerpen biedt honderden historische grafmonumenten aan, met of zonder kelder, die in bruikleen kunnen worden gegeven. Dit wil zeggen dat het graf geruimd wordt en er opnieuw in begraven kan worden. Naast de verschuldigde concessietarieven betaalt de concessionaris een retributie voor de bruikleen en de sanering van het monument. Deze bedragen tussen de 1000 à 3.000 EUR, naargelang de breedte van het monument. • Deze vorm leent zich uitstekend voor diegene die een fraai familiegraf wenst te bekomen met een prachtig waardevol grafmonument dat vandaag zo goed als onbetaalbaar is. • De bezorging van asurnen is eveneens mogelijk. • Bij de dienst begraafplaatsen kunnen de catalogi met beschikbare grafmonumenten vrijblijvend ingekeken worden. 17

1

2

18

Columbariumconcessie (foto 1) • Bij de keuze voor een columbariumconcessie kan een nis voor twee asurnen wordt aangevraagd. Deze wordt verplicht afgesloten met een gegraveerde afdekplaat uit duurzame natuursteen. • Deze gedenkvorm biedt weinig zorg naar onderhoud voor de concessionaris. Urnenveldconcessie (foto 2) • Deze hedendaagse gedenkvorm wordt steeds meer gekozen omwille van de praktische voordelen die deze biedt naar onderhoud, beperkte kostprijs, intimiteit en mogelijkheden om een dierbare die gecremeerd werd te herdenken. • Bij een bijzetting op een urnenveld bestaat de keuze tussen een sobere afdeksteen of het plaatsen van een uniform tafeltje in natuursteen waar bloemen, kaarsen of andere ornamenten op of onder kunnen worden geplaatst Voor de fundering van de bijzetting is een retributie van 200 EUR per 25 jaar verschuldigd.

Bijzetting op het militair ereperk (foto 3) • Het bestuur verleent gratis concessies op de militaire ereperken voor oud-strijders die beschikken over een veteranenkaart. Tevens wordt op kosten van de stad een uniform grafteken geplaatst. • De bijbegraving van een partner wordt toegestaan.

3

Bijzetting op het burgerlijk ereperk • Overledenen die tijdens hun leven een uitzonderlijke bijdrage leverden aan de uitstraling van de stad Antwerpen of haar districten, kunnen in aanmerking komen voor een bijzetting op een burgerlijk ereperk van een begraafplaats. Het is het college of het districtscollege dat autonoom en vrij beslist over de toekenning van een gratis concessie op een burgerlijk ereperk. • De aanvraag dient gericht te worden aan het college van burgemeester en schepenen voor bijzetting op het Schoonselhof, of voor de andere begraaf plaatsen aan de districtsvoorzitter en schepenen van het respectievelijke district. • In geval van bijzetting op een burgerlijk ereperk zijn de nabestaanden verantwoordelijk voor de plaatsing en het onderhoud van een grafteken volgens de voorschriften en afmetingen van de betreffende begraafplaats. 19

1

20

Bijzetting op het kinderperk en rustplaatsen voor minderjarigen tot 18 jaar (foto 1) • Het bestuur wil ouders en nabestaanden die een minderjarige verliezen ondersteunen door het aanbieden van gratis rustplaatsen op speciaal ingerichte kinderperken. • Op vraag van de ouders en nabestaanden kan eveneens een gratis rustplaats worden aangeboden op een concessieperk. Dit is aangewezen voor een latere bijbegraving. • De nabestaanden plaatsen een grafteken binnen een termijn van 6 maanden. • Deze graven worden niet ontruimd zolang deze onderhouden worden waardoor op deze perken respect en netheid primeert en deze bijzondere vorm van rouwverwerking maximaal wordt ondersteund.

21

Het kiezen van een begraafplaats Alle inwoners van de stad Antwerpen mogen op elke Antwerpse begraafplaats ­begraven worden zonder extra kosten. Indien de overledene niet te Antwerpen ingeschreven was, is er een belasting van 500 EUR verschuldigd voor bezorging op een Antwerpse begraafplaats. Een ­uitzondering wordt gemaakt voor personen die op het ogenblik van over­lijden, door het OCMW van Antwerpen waren geplaatst in een instelling buiten het grond­ gebied van Antwerpen of in opdracht van het OCMW op een stedelijke begraaf­ plaats worden bezorgd. Antwerpen telt 15 begraafplaatsen waarvan op de meeste lijk- en asbezorging ­mogelijk is. Op enkele begraafplaatsen is enkel bijbegraving mogelijk en worden geen nieuwe concessies meer verleend. Dan staat dit vermeld in de tabel op pagina 23.

22

District

Adres

Kenmerken

Antwerpen

Schoonselhof: hoek Sint-Bernardsesteenweg/ K­rijgsbaan, 2610 Wilrijk

• 88 hectare, met waardevolle landschappen, bos en grachten. Uitgebreid ­wegennet voor autoverkeer. • Historisch waardevolle ­parkbegraafplaats die ­beschermd is.

Berchem

Floraliënlaan 288, 2600 Berchem

• Geen autoverkeer mogelijk, enkel wandelpaden. • Historisch waardevolle ­begraafplaats.

Berendrecht Berendrecht: Zandvliet Dorpstraat/Schouwvegerstraat, Lillo 2040 Berendrecht Zandvliet: De Keyserhoeve/ Spaansemolenstraat, 2040 Zandvliet Borgerhout Onze-Lieve-Vrouwbegraafplaats (Silsburg): Herentalsebaan 576, 2100 Deurne

• Kleinere begraafplaats met intiem karakter.

• Kleine begraafplaats gelegen rondom de kerk. • Oud kerkhof. • Rustig gelegen op Deurne’s grondgebied. • Autoluw. • Historisch waardevolle ­begraafplaats.

23

District

Adres

Kenmerken

Deurne

Ruggeveld: August Van de Wielelei, 2100 Deurne

• Rustig gelegen. • Autoluw. • Uitgestrekte moderne ­begraafplaats.

Sint-Fredegandus: Lakborslei, 2100 Deurne

• Geen mogelijkheid tot ­aanvraag nieuwe ­concessies. • Historisch waardevolle ­begraafplaats met een ­ beschermd gedeelte waarop enkel kan bijbegraven worden.

Sint-Rochus: Sint-Rochusstraat, 2100 Deurne

• Geen mogelijkheid tot ­aanvraag nieuwe ­concessies. • Oud kerkhof waarop niet meer begraven wordt tenzij op het beschermde gedeelte rond de kerk.

Driehoekstraat 237, 2180 Ekeren

• Uitgestrekt nieuw gedeelte. • Autoluw. • Begraafplaats met historisch waardevol oud gedeelte.

Begraafplaats Mariaburg: Alfredlei, 2930 Brasschaat

• Geen mogelijkheid tot ­aanvraag nieuwe ­concessies. • Begraafplaats met deel van ­Ekeren en deel van Brasschaat. • Op het deel van Ekeren wordt enkel nog in concessies bijbegraven.

Ekeren

24

District

Adres

Kenmerken

Hoboken

Schoonselhoflei, 2660 Hoboken

• Unieke conifeerdreven. • Autoluw. • Uitgestrekte begraafplaats met oud waardevol gedeelte.

Merksem

Zwaantjeslei 101, 2170 Merksem

• Aanpalend aan park. • Uniforme kleine grafzerken en intimiteit door hagenstructuur. • Autoluw. • Moderne begraafplaats.

Van Heybeeckstraat, 2170 Merksem

• Geen mogelijkheid tot ­aanvraag nieuwe ­concessies. • Historisch waardevolle ­begraaf­plaats waarop niet meer begraven wordt.

Steytelinck: Dokter Donnyplein/ Kerkeveldstraat, 2610 Wilrijk

• Residentieel karakter, ­aanpalend aan park. • Moderne begraafplaats.

Jules Moretuslei, 2610 Wilrijk

• Geen mogelijkheid tot ­aanvraag nieuwe ­concessies. • Oude begraafplaats waarop niet meer begraven wordt.

Wilrijk

25

Begraafplaats Schoonselhof

Begraafplaats Merksem

Begraafplaats Ekeren

Begraafplaats – Sint Rochus

Begraafplaats Hoboken

Begraafplaats Deurne – Ruggeveld Begraafplaats Wilrijk – Steytelinck

26

Begraafplaats Deurne Begraafplaats Deurne – Silsburg Sint-Fredegandus

Begraafplaats Berchem

Begraafplaats Berendrecht

Begraafplaats Zandvliet

Begraafplaats Van Heybeeckstraat

Begraafplaats Mariaburg

28

Vaak gestelde vragen Bij wie kan ik terecht met vragen over rouwverwerking? U kan uw geneesheer raadplegen voor organisaties die gespecialiseerd zijn in ­rouwverwerking. Kan een rustplaats na crematie wijzigen? Ja. Kiezen voor crematie betekent meer mogelijkheden tot wijzigen van rustplaats. Wat niet kan is een asurn van de begraafplaats mee naar huis nemen. Aan het wij­ zigen van een rustplaats van een stoffelijk overschot zijn strikte voorwaarden en meestal ook kosten verbonden. Kan een rustplaats na begraving wijzigen? Om na begraving een andere rustplaats toe te kennen dient er over gegaan te worden tot ontgraving. Enkel om uitzonderlijke en ernstige redenen kan de ­burgemeester hiervoor een toelating verlenen en de hieraan verbonden kosten zijn aanzienlijk. Het is ook belangrijk de emotionele gevolgen van deze keuze goed in te schatten.

29

Voor het aanvragen van een crematie van een stoffelijk overschot dat begraven werd, dient tevens een toelating aangevraagd te worden bij de procureur. Uw ­begrafenisondernemer kan deze aanvraag indienen bij de juiste instanties. Wie beslist over de soort van rustplaats? De specifieke wensen (testament, wilsbeschikking) van de overledene moeten ­gerespecteerd worden. Deze kunnen blijken uit diverse handelingen. De laatste ­wilsbeschikking dient altijd gerespecteerd te worden. Indien er geen specifieke wensen van de overledene bekend zijn, beslissen in principe de personen die de ­begrafenis organiseren. Bij betwisting beslist de rechtbank over de zaak. U ­raadpleegt ­hiervoor het best een advocaat. De nabestaanden kiezen vrij op welke begraafplaats de bezorging plaatsvindt, mits dit niet strijdig is met de wilsbeschikking van de overledene.

30

Wat zijn de voordelen van bruikleen van een grafmonument? De stad Antwerpen is eigenaar geworden van duizenden grafmonumenten, met of zonder grafkelder, waarvoor de concessietermijnen zijn afgelopen en die niet meer onderhouden worden door nabestaanden. Vaak gaat het om fraaie dure ­grafzerken die vandaag zo goed als onbetaalbaar zijn. Om dit waardevolle erfgoed een tweede leven te geven als familiegraf, biedt het bestuur de mogelijkheid om deze g ­ raf­tekens in bruikleen te nemen voor zowel lijkbezorging als asbezorging. De stad zorgt ervoor dat eventuele stoffelijke overschotten uit het graf­monument worden verwijderd en bijgezet in het ossuarium. De bruiklener dient het ­graf­monument te conserveren en ­onderhouden en betaalt naast de concessie ook een bedrag voor de bruikleen ­ervan. Dit bedrag is vaak lager dan de kostprijs van een nieuwe bescheiden zerk, waardoor dit systeem financieel aantrekkelijk is. Uiteraard biedt bruikleen van bestaande historische grafmonumenten alle moge­ lijkheden voor het bijzetten van asurnen en het begraven van kisten. Bij de dienst begraafplaatsen bestaat een overzicht van de ter beschikking gestelde grafmonumenten.

31

Wat is peterschap van een grafmonument ? Om haar funerair erfgoed op te waarderen en er de toekomst van te ­garanderen, voerde de stad Antwerpen het systeem van peterschap in waarmee ­personen of ­organisaties zich voor een bepaalde periode inzetten om een historisch ­grafmonument te restaureren of conserveren. Dit peterschap is gratis. Door het peterschap van grafmonumenten willen we cultuurhistorische waardevolle gra­ ven zoveel als mogelijk bewaren, en zo ook de geschiedenis die elke begraafplaats ­vertelt. In principe komt elk grafmonument dat eigendom werd van het bestuur hiervoor in aanmerking. Meestal kiezen organisaties voor peterschap van het monument van één van hun stichters, medestichters,... . Kan u zelf een plaats uitkiezen op een begraafperk? Uit praktische overwegingen die met de aanleg van perken te maken hebben is het niet mogelijk om zelf te kiezen waar op een perk een stoffelijk overschot begraven wordt. Hetzelfde geldt voor columbarium- of urnenveldnissen.

32

Als uw vraag niet in deze lijst voorkomt, kan u steeds contact opnemen met de dienst begraafplaatsen van de stad Antwerpen: Schoonselhof, Krijgsbaan, 2610 Wilrijk Tel. 03 740 36 40 e-mail: [email protected] Aanvraagformulieren kunnen worden gedownload op: www.antwerpen.be

33

Nota’s ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ............................................................... ...............................................................

34

35

36

37

www.antwerpen.be

03 740 36 40